2013 Yılında ve 2014 ün İlk 6 Ayında Türkiye Ekonomisi. Araştırma Raporları

Transkript

1 2013 Yılında ve 2014 ün İlk 6 Ayında Türkiye Ekonomisi Araştırma Raporları

2 Hazırlayan: Prof. Dr. Belkıs SEVAL İçindekiler 2013 de Gayri Safi Yurtiçi Hasıladaki Gelişmeler de Ödemeler Dengesi ndeki Gelişmeler... 5 Tasarruf Yatırım Dengesi... 5 Kamu Bütçesi Performansı İlk Yarıda Gayri Safi Yurtiçi Hasıladaki Gelişmeler... 7 Cari Denge

3 2013 de Gayri Safi Yurtiçi Hasıladaki Gelişmeler 2013 yılı ülkemizin GSMH yaratırken ortaya koyduğu bileşimin değişmediği, genel trendlerin devam ettiği bir yıl olarak sonlanırken, büyüme hızı %4.05 olarak gerçekleşmiştir. Bu oran risklerin azaltılması amacıyla ekonominin frenlendiği ve büyüme oranının %2,2 ye düştüğü 2012 yılını takibeden dönemde, ekonominin nispeten daha gevşek politikalarla yönetilmesi sonucu elde edilebilmiştir. Ancak yine de Cumhuriyet dönemi yıllık büyüme ortalaması olan %4,5 un altında kalmıştır yılı büyüme oranımız yurtdışı koşullarda değişme olmadığı ve GSMH'nin tüketime dayalı büyüme şeklinde tezahür eden yapısal özelliği değişmediği müddetçe, Türkiye nin düşük büyümeli bir döneme girdiği kanısını güçlendirmiştir. Harcamalar açısından GSYH'nin bileşenlerinin: Tüketim Harcamaları + Kamu Harcamaları + Yatırım Harcamaları + Net İhracat olduğu tekrar hatırlanırsa, Türkiye de yaratılan GSYH'nin içinde pay alan en büyük kalem olan hanehalkı tüketim harcamaları bu yıl da geçen yıl olduğu gibi GSYH'nin %67 sini oluşturmuştur. Toplam oran aynı kalırken, tüketimin yıl içinde seyri de geçen seneki trendi tekrarlamış, tüketim aynı geçen yıl olduğu gibi ilk çeyrekte %70 lere sıçrarken, ikinci ve üçüncü çeyrekte %65 lere düşmüş, son çeyrek tekrar %67'ye yükselmiştir. Ülkemizin büyümesinde temel değişkenin hanehalkı tüketim harcamaları olduğunu teyit eden bir diğer önemli gösterge, bileşenlerin büyümeye yaptığı katkılara ilişkin orandır. Ülkemizin büyüme oranlarına en büyük katkıyı hanehalkı tüketim harcamaları yapmaktadır. Öte yandan ülkemiz küçülürken en büyük daralma yatırım harcamalarından gelmekte, hanehalkı tüketim harcamaları çok daha düşük oranda azalmaktadır. Bu yıl da aynı trend tekrar etmiş, GSYH deki %4,05 lik büyümeye en yüksek katkı %3,10 oranı ile hanehalkı tüketiminden gelmiştir. Devletin Nihai Tüketim Harcamaları büyük bir istikrar göstererek son 16 yılın dokuzunda olduğu gibi GSYH'nin %11'ini oluşturmuş (geri kalan beş yılda %10), bu kalemin büyümeye katkısı yine son 16 yılda olduğu gibi yüzde birin altında kalarak %0,64 olmuştur. Devletin nihai tüketim harcamaları ilk üç çeyrekte nispeten aynı düzeyde seyrederken (sırasıyla %10,2; %10,6 ve %9,4), son çeyrekte %13,4'e yükselmiştir. Böylelikle devletin tüketim harcamalarının yıl içine dağılma özelliği gecen seneki trendi tekrarlamıştır. (2012 yıl içi dağılımı çeyrekler itibariyle %9,8, %10,3, %9,6 ve %13,1 düzeyinde gerçekleşmiştir.) Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu olarak adlandırdığımız yatırım harcamalarının bu yıl toplam içindeki %25'lik payı değişmese de, GSYH'deki büyümeye katkısı %1,6 ile çok düşük seviyede olsa da, toplam hacmi gecen yıla göre %4,3 artmıştır. Gecen yılki %2,7 lik azalma göz önüne alınırsa bu sevindirici bir gelişmedir. Bu artışta önemli pay kamu sektörü yatırım harcamalarından gelmekle beraber, bu yıl kamu sektörünün yatırım harcamalarında ağırlıklı artışı inşaat harcamalarından gelmektedir. Özetlersek: Tablo 1. Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu 2012 (%) 2013 (%) Yatırımların GSYH'daki payı Kamu Sektörü 4 5 Makine-Teçhizat 1 1 İnşaat 3 4 Özel Sektör Makine-Teçhizat İnşaat 7 6 2

4 Yukarıdaki tablodan da görüleceği gibi devletin yatırımlardaki payı 2013 senesinde artarken, bu artış inşaat kaynaklı olmuş; öte yandan özel sektörün yatırımları içinde inşaatın payı azalmıştır. Aynı olguyu kalemlerdeki artışı gösteren aşağıdaki tablodan da izleyebiliriz: Tablo 2: GSYH Bileşenlerinin Bir Önceki Yıla Göre Değişimi 2012 (%) 2013 (%) Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu -2,7 4,3 Kamu Sektörü 10,3 22,9 Makine-Teçhizat 42,4 3,9 İnşaat 2,8 29,1 Özel Sektör -4,9 0,7 Makine-Teçhizat -7 1,3 İnşaat -0,1-0,7 Yatırımlardaki artışın ağırlıklı olarak devletten kaynaklandığını gösteren bir diğer tablo aşağıda sunulmuştur. Tablo 3: GSYH Bileşenlerinin Büyümeye Katkısı 2012 (%) 2013 (%) Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu -0,7 1,06 Kamu Sektörü 0,39 0,93 Makine-Teçhizat 0,30 0,04 İnşaat 0,09 0,89 Özel Sektör -1,09 0,14 Makine-Teçhizat -1,08 0,18 İnşaat -0,01-0,04 Yatırımlardaki artış devlet kaynaklı olmasına rağmen, geçen sene negatif olan özel sektör yatırımlarının artışa geçmesi bu yılın en önemli olumlu gelişmelerinden biridir in son çeyreğinden başlayarak yedi çeyrek boyunca küçülen özel sektör makina teçhizat harcamaları, bu yılın üçüncü çeyreğinde artışa geçmiştir. Net yatırım miktarını belirleyen Stok Değişimi, bu yıl GSMH içinde sıfıra yakın pay alsa da gecen sene stok erittiğimiz bir yıl olduğu için bu yıl büyümemize katkısı ikinci en yüksek bileşeni oluşturarak%1,59 olmuştur. Bilindiği gibi ülkemizin potansiyel büyüme oranının üstünde büyüdüğü, bir başka deyişle hanehalkı tüketim harcamaları kaynaklı iç talebin büyümeye en büyük katkıyı verdiği yıllar dış kaynak ihtiyacımızın da aynı ölçüde arttığı yıllardır. Ülkemiz tüketim kaynaklı büyümesini dış kaynak temin etmeden gerçekleştirememektedir. Bu yıl da büyümenin potansiyel oranın altında kalmasına rağmen artış trendine girmesi, dış talebin büyüme oranına katkısını negatife çevirmiştir. Tablo 4: GSYH Bileşenlerinin Büyümeye Katkısı (%)- Özet Tüketim Har. 5,6 3,3 3,8-0,2-1,6 4,7 5,3-0,3 3,1 Kamu Har. 0,3 0,8 0,6 0,2 0,8 0,2 0,5 0,6 0,6 Yatırım Har. 4,0 3,0 1,4-1,2-6,8 8,6 4,0-2,2 2,6 Net İhracat -1,4-0,3-1,2 1,9 2,7-4,4-1,1 4,0-2,3 GSYH Büyüme Oranı 8,4 6,9 4,7 0,7-4,8 9,2 8,8 2,2 4,0 GSYH deki büyümeye gelirler tarafından baktığımız zaman 2013 yılında % 4,05 lik büyümeye en yüksek katkı %2,2 ile finans, sigorta ve mali aracılık hizmetlerinden gelmiştir. Bu sektör toplam yaratılan gelir içinde sektörlerin payı açısından irdelendiğinde %24 payla ilk sırada yer alan imalat 3

5 sanayiini %21,58 ile takip ederek ikinci sıraya yerleşmiştir. Finans sektörünün artan önemini vurgulayan bir diğer gösterge de bir önceki yıla göre en fazla büyümeyi %12,45 büyüme oranı ile mali aracılık ve %9,85 büyüme oranı ile finans ve sigorta sektörünün gerçekleştirmesidir. Büyümeye ikinci önemli katkıyı %0,92 ile GSMH mizde en büyük payı olan imalat sektörümüz yapmış, ancak bu yılki büyüme oranı %3,79 gibi düşük bir düzeyde kalmıştır GSYH de üçüncü büyük paya sahip olan (%12,74) toptan ve perakende ticaret büyümeye yaptığı %0,6 lık katkı ile de üçüncü sırada yer almaktadır. Ancak aynı imalat sanayimiz gibi bu sektör de %4,87 gibi nispeten düşük bir büyüme göstermiştir. Ulaştırma, depolama ve haberleşme sektörü %12,31 payla dördüncü büyük sektör olma özelliğini korurken, büyümeye yaptığı katkıda da %0,4 payla dördüncü sırada yer almaktadır. Ancak aynı diğer üç büyük sektörde izlediğimiz düşük büyüme performansı bu sektörde de tekrarlanmış, büyüme oranı %3,4 düzeyinde kalmıştır. GSMH mizin %50 sini oluşturan imalat, toptan ve perakende ticaret ve ulaştırma depolama ve haberleşme sektörlerindeki %3-%4 civarındaki büyüme hızları, bu seneki toplam büyümemizin de %4 seviyesinde kalmasının nedeni olmuştur. GSMH mizde payı giderek azalarak beşinci sırada yer alan tarım, ormancılık ve balıkçılık sektörü ancak % 3,12 büyüyebilmiş ve büyümemize %0,021 gibi düşük bir katkı sunmuştur. İnşaat sektörü ekonomiyle aynı paralelde ama daha büyük tepki vererek büyüme özelliğini bu yılda tekrarlamış, geçen seneki %0,5 lik çok düşük büyümesine karşın bu sene %7 düzeyinde büyüyerek üçüncü en yüksek büyüyen sektör olmuştur. Toplam büyümeye katkısı ise %0,4 tür. Bu yıl sektörler bazında kayda değer bir diğer önemli gelişme ise konaklama ve yiyecek hizmetleri faaliyetleri sektöründe gözlemlenen %9,16 lık yüksek büyüme oranıdır. Tek küçülen sektör ise ile madencilik ve taş ocakçılığı sektörüdür. Sektörlerimizin GSMH ya ilişkin değerleri aşağıdaki gibi özetlenebilir: Tablo 5: Yüzde Dağılım (%) İmalat Sanayi 24,22 24,12 24,06 Toptan ve Perakende 12,91 12,64 12,74 Ticaret Finans, Sigorta 11,91 12,03 12,70 Ulaştırma, Depolama 12,40 12,39 12,41 Tarım, Ormancılık, 9,21 9,30 9,21 Balıkçılık İnşaat 5,81 5,72 5,88 Gayrimenkul Faal. 4,75 4,74 4,64 Diğer 18,37 18,80 18,75 Sektörler Toplamı 99,58 99,74 100,39 Dolaylı Ölçülebilen -8,13-8,23-8,89 Mali Aracılık Hiz. Vergi-sübvansiyon 8,55 8,49 8,50 Toplam 100,00 100,00 100,00 Tablo 6: Büyüme Oranları (%) Finans, Sigorta 9,60 3,15 9,85 İnşaat 11,54 0,57 7,08 Toptan ve Perakende Tic. 11,19 0,00 4,87 İmalat San. 10,00 1,72 3,79 Ulaştırma, Depolama 10,38 2,01 3,40 Tarım, Orman., Balıkçılık 6,05 3,12 3,21 Dolaylı Ölç. Mali Arac. Hiz. 12,45 3,37 12,45 Toplam 8,77 2,13 4,05 4

6 Tablo 7: Büyümeye Katkıları (%) Finans, Sigorta 1,13 0,38 1,18 İmalat San. 0,57 0,29 0,92 Toptan ve Perakende Tic. 1,41 0,00 0,62 Ulaştırma, Depolama 1,27 0,25 0,42 İnşaat 0,65 0,03 0,40 Tarım, Orman., Balıkçılık 0,57 0,29 0,29 Diğer 3,27 1,04 0,89 Sektörler Toplamı 8,87 2,28 4,72 Dolaylı Ölç. Mali Arac. Hiz. -0,98-0,27-1,02 Vergi-sübvansiyon 0,88 0,12 0,35 Toplam 8,77 2,13 4, de Ödemeler Dengesi ndeki Gelişmeler Türk Ekonomisi nin ödemeler dengesi yapısal özelliği bu yıl da tekrar etmiş, büyüme oranımızın artması ile birlikte cari açığımız tekrar artış trendine girmiştir. Türkiye yeteri kadar büyüyemediği veya küçüldüğü yıllarda cari dengesini daima düzeltirken, potansiyel büyüme oranına yaklaşan büyüme oranlarında cari dengesi tekrar bozulmaktadır. Bir başka ifadeyle, ülkemiz dış kaynaksız büyüyememektedir. Bu gelişmeyi aşağıdaki tablodan izleyebiliriz: Tablo 8: Cari İşlemler Dengesi (milyon dolar) Cari İşlemler Dengesi Dengede Değişim -%69,9 %274 %65,3 -%35,4 %34,1 Cari Denge/GSYH -5,4-2,0-6,2-9,7-6,2-7,9 Cari açığın finansmanında bu yıl da doğrudan yatırımlar ve mevduat toplam finansman içindeki payını değiştirmezken, portföy yatırımlarının azalan payı kredi kullanımlarındaki artışla telafi edilmiştir. Tablo 9: Dış Finansman İhtiyacı ve Kaynakları (milyon dolar) 2012 Yüzde 2013 Yüzde 1- Cari İşlemler Dengesi Net Hata ve Noksan Sermaye Hesabı Dengesi i. Toplam Finansman İhtiyacı (1+2+3) ii. Toplam Finansman (1+2+3) A) Sermaye Hareketleri Doğrudan Yatırımlar Portföy Yatırımları Kredi Kullanımları Mevduat Diğer B) İMF Kredileri C) Rezerv Değişimi (-artış) Tasarruf Yatırım Dengesi Bilindiği gibi ekonomimizin en temel yapısal sorunu yüksek tüketim oranımız, dolayısı ile düşük tasarruf kapasitemiz ve bu ikili özelliğimiz nedeniyle sağlıklı yüksek büyümemizi temin etmekten 5

7 uzak kalan yatırım oranımızdır. Bu koşullarda düşük tasarruf oranımız düşük düzeydeki yatırım hacmimizi finanse edemediği için büyüme ihtiyacımızın sürekli dış kaynak ihtiyacı doğurmaktadır. Ülkemizde kamu tasarruf açığının uzun yıllar büyük çarpıklığa neden olduğu ve bu çarpıklığın 2001 den sonra kamu açıklarının kapatılması suretiyle giderildiği gerçeği, artık bugün 2014 yılında geldiğimiz noktada bizi avutma özelliğini kaybetmiştir yılında Türkiye GSMH sinin %12,62 sini tasarruf ederken, tarihinin en düşük tasarruf oranını gerçekleştirmiştir. Düşük tasarrufumuz ağırlıklı olarak özel tasarruf hacmimizden kaynaklanmaktadır. Özel tasarruflar bu yıl GSMH nin ancak %9,72 sini oluşturabilmiştir. Yine bu yıl ülkemiz GSYH nin %19,56 sı kadar yatırım yapabilmiştir. Bu oran kriz yıllarından sonraki en düşük yatırım oranıdır. Türkiye nin tüketime dayanan büyüme hızı arttıkça tasarrufları iyice azalmakta, bu da tasarruf yatırım farkını büyütmektedir yılı 2012 ye göre daha yüksek büyüme gösterdiğimiz bir yıl olduğu için tasarruf açığının daha büyüdüğü bir yıl olmuştur. Bu durum aşağıdaki tabloda özetlenebilir: Tablo 10: Yurtiçi Tasarrufların ve Sabit Sermaye Yatırımlarının GSYH İçindeki Payı (%) Yıllar Kamu Tas. Özel Tas. Toplam Tas. Kamu Yat. Özel Yat. Toplam Yat. Yurtiçi Toplam Tas- Toplam Yat ,71 15,11 16,82 4,26 17,84 22,10-5, ,84 14,08 13,24 4,42 10,86 15,28-2, ,55 11,98 13,53 4,05 15,79 19,84-6, ,69 10,69 14,38 4,11 19,74 23,85-9, ,91 11,62 14,53 4,41 15,96 20,37-5, ,90 9,72 12,62 4,74 14,82 19,56-6,94 Yukarıdaki tablodan da izlenebileceği gibi 2013 yılında hem tasarruflar hem yatırımların GSYH içindeki payı küçülürken toplam yurtiçi tasarruf yatırım farkı artmıştır. Bu ülkemiz için son derece olumsuz bir gelişmedir. Bu olumsuzluk kamudan değil özel kesimden kaynaklanmaktadır. Kamu tasarrufları geçen yıla göre aynı kalmış yatırımları ise az da olsa bir miktar artmıştır. Öte yandan Hem özel tasarruflar hem de özel yatırımlar azalırken toplam tasarruf açığına temel katkıyı özel kesim vermiştir. Kamu Bütçesi Performansı 2013 yılı bütçesi 2012 yılına göre daha başarılı bir dengeyle sonuçlanmış, Faiz harcamalarının toplam harcamalar içindeki payı bir önceki yıla göre azalırken, Bütçe Dengesi/GSYH oranı %2,09 dan - %1,22 ye düşmüş, bu düşüş harcamaların azalmasından ziyade bütçe gelirlerinin artmasından kaynaklanmıştır. Bu değerlendirme %91,6 dan %95,2 ye yükselen Bütçe Gelirleri/Bütçe Harcamaları, %22,8 den %24,2 ye artan Bütçe Gelirleri /GSYH oranlarından ve %24,9 dan %25,4 e çıkan Bütçe harcamaları / GSYH oranlarından izlenebilir. Türkiye bir önceki yıla göre daha yüksek büyüme oranına sahip olurken gelirlerini artırarak bütçe dengesini düzeltmektedir. Bu yıl da vergi gelirlerinin toplam gelirler içindeki payı aynı kalırken toplam vergi gelirleri içinde dolaysız vergilerin payı azalmış dolaylı vergilerin payı daha da artmıştır. Bu yıl bütçedeki en olumsuz gelişme harcamalar içindeki payı %41,3 den % 42 ye yükselen Cari Transfer harcamalarıdır. 6

8 2014 İlk Yarıda Gayri Safi Yurtiçi Hasıladaki Gelişmeler 2014 ün ilk iki çeyreğinde gayri safi yurtiçi hasılamız sabit ve cari fiyatlarla aşağıdaki gibidir: Tablo 11: GSYİH-Harcamalar Yöntemiyle (Cari Fiyatlarla)(TÜIK)(Yeni Seri)(Üç Aylık, BinTL) Yerleşik Hanehalklarının Tüketimi Yerleşik ve Yerleşik Olmayan Hanehalklarının Yurtiçi Tüketimi (Eksi) Yerleşik Olmayan Hanehalklarının Yurtiçi Tüketimi Yerleşik Hanehalklarının Yurtdışı Tüketimi Devletin Nihai Tüketim Harcamaları Maaş, Ücret Mal ve Hizmet Alımları Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu Kamu Sektörü Makine-Teçhizat İnşaat Özel Sektör Makine-Teçhizat İnşaat Toplam Yurtiçi Nihai Talep Stok Değişmeleri Toplam Yurtiçi Talep Mal ve Hizmet İhracatı (Eksi) Mal ve Hizmet İthalatı Net İhracat GSYH Tablo 12: GSYİH-Harcamalar Yöntemi (Sabit (1998) Fiyatlarla)(TÜIK)(Yeni Seri)(Üç Aylık, BinTL) Yerleşik Hanehalklarının Tüketimi Yerleşik ve Yerleşik Olmayan Hanehalklarının Yurtiçi Tüketimi (Eksi) Yerleşik Olmayan Hanehalklarının Yurtiçi Tüketimi Yerleşik Hanehalklarının Yurtdışı Tüketimi Devletin Nihai Tüketim Harcamaları Ücret Mal ve Hizmet Alımları Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu Kamu Sektörü Makine-Teçhizat İnşaat Özel Sektör Makine-Teçhizat İnşaat Toplam Yurtiçi Nihai Talep Stok Değişmeleri Toplam Yurtiçi Talep Mal ve Hizmet İhracatı (Eksi) Mal ve Hizmet İthalatı Net İhracat GSYH

9 Bu tablonun ortaya çıkardığı en çarpıcı sonuç, ikinci çeyrekte Türkiye nin Tüketimi önemli ölçüde frenlemesidir. Birinci çeyrekte hanehalkının ve devletin tüketim harcamalarındaki büyüme oranları geçen yılın ilk çeyreğine büyük benzerlik göstermesine rağmen, ikinci çeyrekte hem hanehalkı hem de devletin tüketim harcamaları kayda değer düşüş göstermiştir. Büyümenin en önemli itici gücünün tüketim olması nedeniyle doğal olarak, azalan tüketim GSYH daki büyüme oranını da yarı yarıya düşürmüştür. Büyümenin ikinci önemli bileşeni olan yatırımlar her iki çeyrekte küçülmüştür. Bu küçülme hem devlet hem de özel sektör yatırım harcamalarında gerçekleşmiştir. Tablo 13: GSYH Bileşenlerinin Büyüme Oranları (önceki yılın aynı dönemine göre) Yerleşik Hanehalklarının Tüketimi 3,1% 5,6% 5,8% 6,3% 3,2% 0,4% Devletin Nihai Tüketim Harcamaları 7,9% 8,1% 1,9% 6,9% 9,2% 2,4% Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu 0,4% 3,5% 5,3% 7,5% -0,2% -3,5% GSYH 3,0% 4,6% 4,2% 4,5% 4,7% 2,1% Önemli bileşimlerde daralmayı bileşenlerin büyümeye katkılarından da izlemek mümkündür. Birinci çeyrekte Yerleşik Hanehalklarının Tüketimi, Devletin Nihai Tüketim Harcamaları ve Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu kalemlerinin büyümeye katkısı 2013 yılının ilk çeyreğine önemli ölçüde benzerken, ikinci çeyrekte Yerleşik Hanehalklarının Tüketimi nin büyümeye katkısı %3,6 dan %0,3 e düşmüş; Devletin Nihai Tüketim Harcamaları nın büyümeye katkısı %0,8 dan %0,3 e düşmüş; Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu ise stok değişimleri ile beraber büyümeye negatif katkı verir hale gelmiştir. İlk çeyrekte de ikinci çeyrekte de büyümeye katkı, en fazla net ihracattan gelmektedir. Bu çok tipik bir gelişmedir. Türkiye ne zaman tüketimini azaltsa büyüme hızı ve dolayısı ile fon ihtiyacı azalmakta, bu gelişme de cari açığı azaltmaktadır. Azalan cari açık ise büyümeye pozitif katkı sunmaktadır. Tablo 14: GSYH Bileşenlerinin Büyüme Katkısı Yerleşik Hanehalklarının Tüketimi 2,2% 3,6% 3,8% 4,2% 2,2% 0,3% Devletin Nihai Tüketim Harcamaları 0,8% 0,8% 0,2% 0,9% 0,9% 0,3% Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu 0,1% 0,9% 1,2% 1,9% 0,0% -0,9% Stok Değişmeleri 1,5% 2,9% 1,1% 0,8% -1,1% -0,4% Net İhracat -1,5% -3,7% -2,0% -3,3% 2,6% 2,9% GSYH 3,0% 4,6% 4,2% 4,5% 4,7% 2,1% Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumunun ayrıntısına bakarsak bu bileşendeki küçülmeyi azaltan en önemli unsurun inşaat olduğunu görürüz. Aşağıdaki bileşenlerin büyüme oranları özetlendiği tablodan izleneceği gibi, 2014 ün ilk ve ikinci çeyreğinde hem kamunun hem devletin makina teçhizat alımları küçülürken, inşaat 2014 ün her iki çeyreğinde de hem kamu hem özel sektör için artmıştır. Tablo 15: GSYH Bileşenlerinin Büyüme Oranları (önceki yılın aynı dönemine göre) Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu 0,4% 3,5% 5,3% 7,5% -0,2% -3,5% Kamu Sektörü 53,8% 28,4% 18,5% 13,3% 7,2% -0,9% Makine-Teçhizat 105,4% 39,2% 0,3% -11,6% -1,7% -12,8% İnşaat 48,9% 26,6% 23,1% 31,5% 8,4% 1,3% Özel Sektör -5,9% -0,9% 2,5% 5,8% -1,6% -4,1% Makine-Teçhizat -6,1% -1,3% 2,3% 10,3% -4,5% -7,6% İnşaat -5,3% 0,1% 2,9% -2,6% 4,6% 4,3% 8

10 İnşaatın yatırım bileşeni içinde artan önemini ve büyümenin itici gücü haline geldiği sonucunu büyümeye verdiği katkıdan da ayrıntılı olarak incelersek, makina ve teçhizat her iki çeyrekte hem kamu hem devlet için büyümeye sıfır veya negatif katkı yaparken, inşaat her durumda pozitif katkı sunmuştur. Tablo 16: GSYH Bileşenlerinin Büyüme Katkısı Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu 0,1% 0,9% 1,2% 1,9% 0,0% -0,9% Kamu Sektörü 1,4% 1,1% 0,7% 0,7% 0,3% 0,0% Makine-Teçhizat 0,2% 0,2% 0,0% -0,3% 0,0% -0,1% İnşaat 1,2% 0,9% 0,7% 1,0% 0,3% 0,1% Özel Sektör -1,3% -0,2% 0,5% 1,1% -0,3% -0,9% Makine-Teçhizat -1,0% -0,2% 0,3% 1,3% -0,6% -1,1% İnşaat -0,4% 0,0% 0,2% -0,2% 0,3% 0,3% Büyüme istatistiklerine GSYH nin dağılımı perspektifinden baktığımızda da, bu yılın ilk iki çeyreğinde Yerleşik Hanehalklarının Tüketiminin ve Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumunun geçen yılın ilk iki çeyreğine oranla paylarının azaldığını görebiliriz. Öte yandan devletin nihai tüketim harcamalarındaki azalış hanehalkı tüketimine oranla daha düşük olduğundan, GSYH nin dağılımında payını korumuş, hatta ilk çeyrekte artırmıştır. Tablo 17: GSYH Yüzdesel Dağılım Yerleşik Hanehalklarının Tüketimi 69,9 65,7 66,3 67,7 68,9 64,6 Devletin Nihai Tüketim Harcamaları 10,2 10,6 9,4 13,4 10,7 10,6 Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu 25,0 25,9 22,4 25,6 23,9 24,5 Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumunun ayrıntısına baktığımızda, kamu yatırımlarının oranı GSYH nin dağılımında pek fazla değişmezken, özel sektör yatırımlarının payı anlamlı olarak azalmıştır. Dikkati çeken diğer bir husus, Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumunun payı azalırken inşaatın payının azalmaması, hatta artmasıdır. Tablo 18: GSYH Yüzdesel Dağılım Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu 25,0 25,9 22,4 25,6 23,9 24,5 Kamu Sektörü 4,0 4,8 4,5 5,9 4,1 4,6 Makine-Teçhizat 0,5 0,7 0,8 1,9 0,4 0,6 İnşaat 3,5 4,0 3,7 4,0 3,7 4,0 Özel Sektör 21,0 21,1 18,0 19,7 19,8 19,8 Makine-Teçhizat 14,3 14,9 12,0 13,4 13,0 13,5 İnşaat 6,8 6,2 6,0 6,3 6,8 6,4 Tüketimin azalmasıyla, azalan cari açığımızın göstergesi olan net ihracat her iki çeyrekte de önemli ölçüde azalmıştır ün üçüncü çeyreğinden beri küçülen net ihracat rakamı Türk Ekonomisi ndeki küçülmenin en iyi sinyallerinden birini oluşturmaktadır. 9

11 Tablo 19: GSYH Yüzdesel Dağılım Yerleşik Hanehalklarının Tüketimi 69,9 65,7 66,3 67,7 68,9 64,6 Yerleşik ve Yerleşik Olmayan Hanehalklarının Yurtiçi Tüketimi 72,3 69,9 71,1 71,4 71,5 68,8 (Eksi) Yerleşik Olmayan Hanehalklarının Yurtiçi Tüketimi 3,0 4,7 5,3 4,2 3,2 4,7 Yerleşik Hanehalklarının Yurtdışı Tüketimi 0,5 0,5 0,4 0,6 0,6 0,6 Devletin Nihai Tüketim Harcamaları 10,2 10,6 9,4 13,4 10,7 10,6 Ücret 5,1 4,8 4,4 4,7 5,1 4,9 Mal ve Hizmet Alımları 5,1 5,9 5,0 8,7 5,6 5,8 Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu 25,0 25,9 22,4 25,6 23,9 24,5 Kamu Sektörü 4,0 4,8 4,5 5,9 4,1 4,6 Makine-Teçhizat 0,5 0,7 0,8 1,9 0,4 0,6 İnşaat 3,5 4,0 3,7 4,0 3,7 4,0 Özel Sektör 21,0 21,1 18,0 19,7 19,8 19,8 Makine-Teçhizat 14,3 14,9 12,0 13,4 13,0 13,5 İnşaat 6,8 6,2 6,0 6,3 6,8 6,4 Toplam Yurtiçi Nihai Talep 105,1 102,2 98,1 106,7 103,5 99,7 Stok Değişmeleri -0,8 2,0 3,4-4,3-1,8 1,6 Toplam Yurtiçi Talep 104,3 104,2 101,5 102,4 101,7 101,3 Net İhracat -4,3-4,2-1,5-2,4-1,7-1,3 GSYH 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Tablo 20: GSYH Bileşenlerinin Büyümeye Katkısı Yerleşik Hanehalklarının Tüketimi 2,2% 3,6% 3,8% 4,2% 2,2% 0,3% Yerleşik ve Yerleşik Olmayan Hanehalklarının Yurtiçi Tüketimi 2,7% 4,4% 3,8% 3,9% 2,5% 0,3% (Eksi) Yerleşik Olmayan Hanehalklarının Yurtiçi Tüketimi 0,7% 0,9% 0,1% -0,2% 0,4% 0,1% Yerleşik Hanehalklarının Yurtdışı Tüketimi 0,2% 0,0% 0,1% 0,1% 0,1% 0,1% Devletin Nihai Tüketim Harcamaları 0,8% 0,8% 0,2% 0,9% 0,9% 0,3% Ücret 0,2% 0,2% 0,2% 0,2% 0,2% 0,2% Mal ve Hizmet Alımları 0,6% 0,7% 0,0% 0,7% 0,7% 0,0% Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu 0,1% 0,9% 1,2% 1,9% 0,0% -0,9% Kamu Sektörü 1,4% 1,1% 0,7% 0,7% 0,3% 0,0% Makine-Teçhizat 0,2% 0,2% 0,0% -0,3% 0,0% -0,1% İnşaat 1,2% 0,9% 0,7% 1,0% 0,3% 0,1% Özel Sektör -1,3% -0,2% 0,5% 1,1% -0,3% -0,9% Makine-Teçhizat -1,0% -0,2% 0,3% 1,3% -0,6% -1,1% İnşaat -0,4% 0,0% 0,2% -0,2% 0,3% 0,3% Toplam Yurtiçi Nihai Talep 3,0% 5,3% 5,1% 7,0% 3,1% -0,4% Stok Değişmeleri 1,5% 2,9% 1,1% 0,8% -1,1% -0,4% Toplam Yurtiçi Talep 4,5% 8,3% 6,2% 7,7% 2,1% -0,9% Mal ve Hizmet İhracatı 0,7% -0,1% -0,7% -0,5% 2,8% 1,5% (Eksi) Mal ve Hizmet İthalatı -2,2% -3,6% -1,3% -2,8% -0,2% 1,4% Net İhracat -1,5% -3,7% -2,0% -3,3% 2,6% 2,9% GSYH 3,0% 4,6% 4,2% 4,5% 4,7% 2,1% 10

12 Tablo 21: GSYH Bileşenlerinin Büyüme Oranları (önceki yılın aynı dönemine göre) Yerleşik Hanehalklarının Tüketimi 3,1% 5,6% 5,8% 6,3% 3,2% 0,4% Yerleşik ve Yerleşik Olmayan Hanehalklarının Yurtiçi Tüketimi 3,8% 6,5% 5,5% 5,6% 3,5% 0,4% (Eksi) Yerleşik Olmayan Hanehalklarının Yurtiçi Tüketimi 30,6% 21,0% 2,6% -3,6% 12,4% 1,9% Yerleşik Hanehalklarının Yurtdışı Tüketimi 49,7% 7,8% 18,5% 13,5% 16,5% 10,6% Devletin Nihai Tüketim Harcamaları 7,9% 8,1% 1,9% 6,9% 9,2% 2,4% Ücret 4,3% 3,5% 3,6% 4,0% 4,4% 4,3% Mal ve Hizmet Alımları 11,7% 12,0% 0,5% 8,6% 14,1% 0,9% Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu 0,4% 3,5% 5,3% 7,5% -0,2% -3,5% Kamu Sektörü 53,8% 28,4% 18,5% 13,3% 7,2% -0,9% Makine-Teçhizat 105,4% 39,2% 0,3% -11,6% -1,7% -12,8% İnşaat 48,9% 26,6% 23,1% 31,5% 8,4% 1,3% Özel Sektör -5,9% -0,9% 2,5% 5,8% -1,6% -4,1% Makine-Teçhizat -6,1% -1,3% 2,3% 10,3% -4,5% -7,6% İnşaat -5,3% 0,1% 2,9% -2,6% 4,6% 4,3% Toplam Yurtiçi Nihai Talep 2,9% 5,3% 5,3% 6,7% 3,0% -0,4% Stok Değişmeleri -64,2% -365,1% 43,4% -14,7% 133,0% -21,8% Toplam Yurtiçi Talep 4,4% 8,2% 6,3% 7,8% 2,0% -0,8% Mal ve Hizmet İhracatı 2,7% -0,4% -2,6% -1,6% 11,1% 5,5% (Eksi) Mal ve Hizmet İthalatı 7,7% 12,4% 5,0% 10,1% 0,7% -4,6% Net İhracat 50,5% 535,9% -463,3% -416,3% -59,5% -69,1% GSYH 3,0% 4,6% 4,2% 4,5% 4,7% 2,1% Cari Denge Ödemeler Dengesi nin sekiz aylık bulguları, GSYH nin net ihracat rakamlarındaki azalışı açıklar niteliktedir ün ilk sekiz ayında cari açığımız 45,8 milyar dolardan 29,6 milyar dolara düşmüştür. Bu düşüşün temel nedeni ihracat artarken ithalatın düşmesidir. Yurtiçi nihai talebin düşmesi ile birlikte ihracat artmış ve azalan tüketim ithalatı azaltmıştır. Hizmetler ve gelir dengesinde kayda değer bir değişim yoktur. Bu dönemin dikkati çeken en önemli rakamı net hata ve noksan kaleminin ulaştığı çok yüksek değerdir. Geçen senenin ilk sekiz ayında neredeyse sıfır olan net hata ve noksan, bu yılın ilk sekiz ayında 9 milyar dolar mertebesine ulaşmıştır. 11

13 Tablo 22: Ödemeler Dengesi Analitik Sunum (Milyon ABD Dolar) Ocak- Ocak- Ağustos Ağustos A- CARİ İŞLEMLER HESABI İhracat f.o.b İthalat f.o.b Mal Dengesi Hizmetler Dengesi: Gelir Hizmetler Dengesi: Gider Hizmet Dengesi Gelir Dengesi: Gelir Gelir Dengesi: Gider Gelir Dengesi Cari Transferler B. SERMAYE HESABI C. FİNANS HESABI Yurtdışında Doğrudan Yatırım Yurtiçinde Doğrudan Yatırım Portföy Hesabı-Varlıklar Portföy Hesabı-Yükümlülükler Hisse Senetleri Borç Senetleri Diğer Yatırımlar-Varlıklar Merkez Bankası Genel Hükumet Bankalar Diğer Sektörler Diğer Yatırımlar-Yükümlülükler Merkez Bankası Genel Hükumet Bankalar Diğer Sektörler Cari,Sermaye ve Finansal Hesaplar D. NET HATA VE NOKSAN GENEL DENGE E. REZERV VARLIKLAR (*) Resmi Rezervler Uluslararası Para Fonu Kredileri Ödemeler Dengesi Finansmanı 12

14 Tablo 23: Dış Finansman İhtiyacı ve Kaynakları Ağustos 2013 Ağustos Cari İşlemler Dengesi Net Hata ve Noksan Sermaye Hesabı Dengesi i. Toplam Finansman İhtiyacı(1+2+3) ii. Toplam Finansman(=1+2+3) Sermaye Hareketleri Doğrudan Yatırımlar Portföy Yatırımları Kredi Kullanımı ve Mevduat İFM Kredileri Resmi Rezervler(-artış) Ağustos 2013 Ağustos 2014 TOPLAM FİNANSMAN % % 1-Sermaye Hareketleri % % Doğrudan Yatırımlar % % Portföy Yatırımları % % Kredi Kullanımı ve Mevduat % % 2-IMF Kredileri % 3-Rezerv Değişimi(-artış) % % Yukarıdaki tablolardan izleyeceğimiz üzere cari açığın finansmanında bu yılın ilk 8 ayında geçen yılın ilk sekiz ayına oranla portföy yatırımlarının payı artarken, alınan kredilerin payı anlamlı olarak düşmüştür. Cari açığın finansmanı daha riskli hale gelmiştir. 13