SUNUġ BĠR OYMAĞIN TARĠHĠ. Alemdar YALÇIN- Hacı YILMAZ

Transkript

1 BĠR OYMAĞIN TARĠHĠ Alemdar YALÇIN- Hacı YILMAZ SUNUġ Orta Anadolu da yerleşen en önemli Türkmen oymaklarından biri de Pehlivanlı Oymağı dır. Bu oymakla ilgili olarak Prof. Dr. Faruk Sümer, Oğuzlar isimli kitabında söz etmiş, anlaşıldığına göre ailenin elinde bulunan bazı belgeleri de yayınlamak üzere almıştır. Bilgilerden bir kısmını kitabında kullanmış, bir kısmı için ise kendi özel arşivinde bulunduğu kaydını düşmüştür. Pehlivanlı Oymağı nın bizim için önemi geç yerleşen oymaklar arasında bulunması, kendisine özgü gelenek ve göreneklerle, kültür unsurlarını yakın zamanlara kadar bünyesinde taşımasıdır. Gerek Faruk Sümer in, gerek Ahmet Refik Altınay ın ve gerekse Bozulus üzerinde Osmanlı tahrir defterlerine dayanarak bir araştırma yapan Tufan Gündüz ün bize verdikleri bilgiler, Pehlivanlı Oymağı nın Oğuz un Bayat Boyu na bağlı oymaklardan olduğunu göstermektedir. Yine fermanlardan ve tahrir defterlerinden anlaşıldığına göre esasen Bayat Boyu nun bir kolu olan Dulkadirli oymakları ile içiçe yaşadıkları da anlaşılmaktadır. Keskin, Balı Şeyh ve Sulakyurt çevresine yerleşmeden önce Orta Anadolu, Uzun Yayla ve Rakka çizgisinde kışlak ve yaylakları arasında gidip geldikleri, aynı zamanda Anadolu daki Kervan yolları üzerinde kervanların gönderilmesi ve taşıma işlerinden sorumlu oldukları görülmektedir. Bu kervan yollarından İnebolu, Kastamonu, Çankırı, Kalecik, Ankara, Adana, Halep, Şam ve Bağdat a giden kervan yolu ile Orta Anadolu da kesişen Tuz Yolu adı verilen yol üzerinde gidip gelen kervanların kervan öncüleri, ve yürütücülerinin Pehlivanlı Oymağı olduğu anlaşılmaktadır. Elimizdeki belgelerde bulunmamakla birlikte yöredeki bağlantılardan yola çıkarak söyleyebiliriz ki Bayburt üzerinden Orta ve Kuzey Anadolu ya ulaşan kervan yollarında da etkin görevler aldıkları düşünülebilir. Yazışmalardan anlaşıldığına göre oymağın Gümüşhane, Kelkit, Tokat ve Zile gibi il ve ilçelerle de ilişkileri olduğu anlaşılmaktadır. Başlangıçta ailenin soy şeceresi 17. yüzyıla kadar inerken bizim elimize geçen belgeler, ailenin bize ulaştırdıkları ile birleştirilince Pehlivanlı Oymağı nın Orta Anadolu ya gelişinin çok daha eski tarihlere indiği, en azından 16. yüzyıldan daha eski dönemleri içine aldığı görülmektedir.

2 Araştırma merkezimiz Pehlivanlı Oymağı nın araştırılması için iki kere Bey Obası na gitmiş, bir zamanlar bir nahiye olan ve geniş bir yerleşim alanına sahip olan Bey Obası nın Cumhuriyet döneminde yapılan Ankara-Çorum- Samsun kara yolundan uzak olması, Kırıkkale nin hızla bir sanayi kenti olarak gelişmesi ile birlikte adeta terkedilmiş küçük bir köy haline dönüştüğü görülmüştür. Bey Obası nın Anadolu nun aydınlık çağlarında çok büyük önemi olduğunu vurgulamalıyız. Bey Obası ve Bey Pazarı gibi Anadolu nun bir çok yerinde verdiğimiz yer adlarının sosyal, kültürel ve ekonomik değeri bulunmaktadır. Bey Obası da Pehlivanlı Oymağı nın oymak beylerinin oturdukları, diğer obalarla bağlantılarını sağlayan bir kışlak konumundadır. Bu durum aynı zamanda yaylaya çıkacak obaların çıkmadan önce toplandıkları, hangi yaylaya hangi obanın yerleşeceğinin belirlendiği muhtemelen Mayıs ayı sonlarında yapılan geleneksel oymak meclisinin kurulduğu bir merkezdir. Aynı zamanda ordunun asker toplaması sırasında askere gidecek oba mensuplarının da ilk toplanma yerleri Bey Obası dır. Devletle ilişkilerin vergi, vakıf işleri, kervan, posta ve maden işlerinin yürütüldüğü obalarla haberleşme ve ilişkilerin düzenlendiği bir merkezdir. Dolayısıyla bir nahiye gibi olmasına rağmen Ondan çok daha büyük işlevleri bulunmaktadır. Elimizdeki belgelerin büyük bir kısmı bu anlattıklarımızı belgelemektedir. Bey Obası nda Pehlivanlı Oymağı nın beylerine ait iki konak halen bulunmaktadır. Bunlardan Bedirhan Bey e ait konak kısmen aslına uygun olarak aile tarafından onarılmış, ancak aslına uygun restorasyonu gerçekleştirilememiştir. Bilindiği gibi restorasyon işi çok özel bir işlemdir ve bir ailenin bunu kendi imkanları ile yapabilmesi için büyük bir mali güce ve bilgi birikimine ihtiyaç bulunmaktadır. İkinci Konak ise Aslan Bey e ait olandır. Aslan Bey in konağı yine aile tarafından onarıma alınmış ancak daha önce define arayıcıları ve tarihi eser kaçakçıları tarafından talan edilmiştir. Çok büyük biri değere olduğuna inandığımız tavan göbeği de yine, tavan göbeğinin kıymetini bilen hırsızlar tarafından muhtemelen antikacılara satılmak üzere testere ile kesilerek çalınmıştır. Her iki konağın da aslına uygun olarak otantik eşyaları ile birlikte korunmasının bir dönemin tarihi bakımından çok önemli olduğunu söylemeliyiz Bey Obası Köyü hemen köyün çıkışından başlayarak Kırıkkale ye 20 kilometre mesafededir. Konakların restorasyonu sonucu, rahatlıkla buraların etnografya müzesi olarak kullanılması

3 mümkündür. Bunun için de Kültür Bakanlığı nın önlem alması ve Kırıkkale Valiliği nin ilin tarihine ışık tutacak bu konakların restorasyonuna ön ayak olması gerekmektedir. Çünkü Kırıkkale cumhuriyet döneminde oluşmuş ve gelişmiş bir kent olarak çok farklı bölgelerden göç almış ve kent kimliğini oluşturacak kültürel birikimi son derece sınırlı kentlerimizden biridir. Bu büyzedn bu kültür değerleri kente ayrı bir anlam verecektir. Köyün camisi mezar taşları ve iç düzenlemesi bilinçsiz bir şekilde sözde yenilenmiş, bazı mezar taşlarının mermerleri sökülerek betondan olmak üzere yeniden kurulmuştur. Oysa Cami 19. yüzyılın özgün mimarisi ile yapılmış bir yapıdır. Bey Obası Köyü nde koruma altına alınması gereken bir başka şey ise Bedirhan Bey in konağının hemen yanındaki Dede Ağacı dır. Bu ağaç da çevresinden geçen yol nedeniyle bakımsız durumdadır. Bey Obası Köyünün civarında ve yaylalarında bulunan kutsal ziyaret yerleri, bu yerlerin hikayeleri de Pehlivanlı Oymağı nın, dolayısıyla Bayat Boyu nun bir bölümünün Anadolu daki macerasını açıklaması bakımından önemlidir. Bey Obası Köyü ne yaptığımız gezi ve tespit çalışmasından sonra ailenin tarihine ait belgelerin bulmaya çalıştık. Araştırma merkezimiz, dergimiz yazarlarından Baki Yaşa Altınok la birlikte Pehlivanlı Oymağı nın ileri gelenleri ile temasa geçerek bunların elindeki belgeleri toplamayı başardı. Pehlivanlı Oymağına ait bilgilerin bir kısmı daha önce Baki Yaşa Altınok un özel arşivinde bulunuyordu. Ailenin zaman içinde üç büyük kola ayrıldıkları aralarında derin ihtilafların bulunduğu da bilinmektedir. Bizim bu çalışmamızın aileyi yeniden bir araya getirerek Orta Anadolu da köklü geçmişimize sahip çıkılmasını sağlayacaktır, umudundayız. Pehlivanlı Oymağı na ait belgelerin bir kısmı Bedirhan Pehlivanlı ailesinden, Bir kısmı Aslan Bey ailesinden ve bir kısmı ise yine onların ilgi ve destekleri ile Kırıkkale yöresinden toplanmıştır. Bu belgeler içinde ailenin soy ağacının Prof. Dr. Faruk Sümer e verilen orjinalinden çoğaltılmış bir soy ağacı, Bedirhan Bey in yörenin kültürel birikimi ile ilgili olarak bize ışık tutan defteri ve bu deftere kendi el yazısı ile aldığı notlar, Aslan Bey in elinde bulunan diğer notlar gelmiştir. Bunlar içinde resmi yazışmaların daha çok Ankara Vilayeti ile yapıldığı, bu arada Osmanlı Devleti döneminde Yeni İl olarak anılan Sivas, Gürün ve

4 Kangal ı içine alan vilayetle, Kırşehir Sancağı ile yazışmaların yapıldığı görülmektedir. Belgelerin içinde doğrudan İstanbul dan gelenler de bulunmaktadır. Elimizdeki resmi yazışmaların en eskisi 1807/ en yenisi ise 1928 tarihini taşımaktadır. Ancak eğer yok olmamışsa yine ailenin elinde daha eski belgelerin bulunması ve ortaya çıkarılması mümkündür. Pehlivanlı Oymağı na ait belgeleri üç ana grupta toplayabiliriz: a. Ailenin toprak ve aile ilişkilerini anlatan belgeler, b. Bölgedeki vakıf, askerlik, maden ve diğer işlerle ilgili olanlar, c. Pehlivanlı Oymağı nın tarihine ait belgeler a. Ailenin Toprak ve Aile ĠliĢkileri ile ilgili olanlar: Bu belgeler bize Pehlivanlı Oymağı nın Orta Anadolu da hangi bölgelerde etkili olduklarını göstermesi bakımından olduğu kadar uğraş alanlarını da göstermesi bakımından önemlidir. Belgelerden bir kısmı Bali Şeyh Vakfiyesi ne ait arazilerin bedeli mukabilinde Pehlivanlı ileri gelenlerine satılması ile ilgili senetlerdir tarihine isabet eden bu belgelerden Bey Obası nda Pehlivanlı Oymağı nın beyinin Hasan Bey olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca yine bu belgelerden bir takım yer adları ile ilgili bilgiler de tarihçilerimiz için değer taşımaktadır. Aile içi ilişkileri ele alan belgelerden en ilginçlerinde biri de günümüze kadar gelmiş Mihr-i Müeccel işlemlerinin tamamlandığını belirten nikah belgesidir. Bu belge evlilikle ilgili olarak geçmişte uygulanan resmi işlemleri göstermesi bakımından önemlidir. Çünkü bugün bile bir kısım aydınlarımızın yanlış anladığı ve yanlış anlamalara sebep olan bilgileri ortadan kaldırmaktadır. İlgili Belge Keskin Kazası kaymakamlığından Kenan Bey Obası Köyü imamına gönderilmektedir. Bu belgeden de anlaşıldığına göre evlilik yapacak gençlerin durumları resmi makamlar tarafından incelenmiş, kız için verilmesi gereken güvence hakkı parasının alındığı tespit edilmiş ve dini nikahı kıyması için köy imamına emir verilmiştir. Yani işlem önce resmi makamlarda yapılmakta, sonra köy imamı dini nikahı kıymaktadır. b. Bölgedeki vakıf, askerlik, maden ve diğer iģlerle ilgili olanlar: Bu belgeler özellikle Anadolu da bir çok sosyal ve siyasal örgütlenmeye ışık tutacak öneme sahiptir. Askerlik hizmetleri ile ilgili olarak elimizde üç belge bulunmaktadır. Bunlardan biri tarihi okunamadığı için hangi savaş isabet ettiği bilinmemektedir. Ancak

5 doğumluların, firarilerin de birlikte cepheye sevki için Delice de bulunan karakolun (Karabekir) Rıza Bey oğlu Aslan Bey in sorumluluğuna verildiğini göstermektedir. Belge Aslan Bey e gönderildiğine göre Milli Mücadele dönemine denk geldiği öne sürülebilir. Savaşın bütün hızıyla sürdüğü, mutlaka kazanmak gerektiği yolundaki ifadelerden de anlaşılacağı gi Sakarya Meydan Muharebesi olması gerekir. Keskin Kaymakamlığı ndan gelen yazının Himmetinize iltica ediyoruz. şeklinde bitirilmesi dikkat çekicidir. Askerlikle ilgili belgelerin bir kısmı ise, daha çok arpa ve buğday toplanarak bunların taşınması ile ilgili olarak düzenlenmiş tutanaklardan oluşmaktadır. Bölgeden toplanan arpa, buğday vs. maddelerin taşıması konusunda hazırlanan bu tutanaklardan taşınma işleminin sorumluluğunun da Pehlivanlı Oymağı na verildiği anlaşılmaktadır. Belgelerin üzerindeki yazı karakterlerinin birlerine çok benzemeleri, kağıtların ithal edilmiş kağıtlar olması sebebiyle birbirlerine çok yakın zamanlarda kaleme alındığını söyleyebiliriz. Giriş ve bağlantıları bulunmayan ancak yine asker sevki ile ilgili bilgilerin bulunduğu bir başka belge de Sungurlu, Emirdağ, Çorum bölgesinde tekalif toplama konusunda Pehlivanlı Oymağı nın yetkili olduğu anlaşılmaktadır. Belgelerden bir kısmı ise maden üretimi ve taşımasına dayanmaktadır. Bunlardan ilki Diyarbakır Ergani de üretilen bakır madeninin Tokat taki işleme merkezine taşınması ile ilgilidir. Bu taşıma işleminin aksaması üzerine aksaklıkların düzeltilmesi ile ilgili yazılan yazılardan hem taşıma işleri ile hem de posta hizmetleri için Pehlivanlı oymağına görev verildiği görülmektedir. Bu da 21. sayımızda yayınladığımız Kargın Boyu belgelerinden Develi Kargın kolunun kömür ocaklarının işletilmesi ve sevkinden sorumlu oldukları gibi Pehlivanlı Oymağının da oba oba bu işlemden sorumlu oldukları görülmektedir. Diğer belgeler ise Keskin madeni işletmeleri ile ilgilidir. Keskin 1859 yılına kadar 20 haneli bir köyken simli kurşun işletilmesinin başlaması, bölgede demir ve kükürt madenlerinin bulunması sebebiyle büyük bir önem kazanmıştır. Keskin in eski adının maden olması, bölgeden kurşun, kükürt ve demir madeni işletilmesine dayanmaktadır. Daha sonra adı değiştirilmiştir. c. Pehlivanlı Oymağı nın tarihine ait belgeler:

6 Bu belgeler içinde ailenin soy şeceresi ile ilgili bilgiler bulunmaktadır ki 18. yüzyıla kadar inen bu şecerenin aslı daha önce de belirttiğimiz gibi Prof. Dr. Faruk Sümer in arşivindedir. Elimizde bulunan belgelerden birisi sadece Kodalak Bey e kadar giderken diğeri daha eskilere kadar inmektedir. Dergimizde bulacağınız Baki Yaşa Altınok a ait yazıda oymağın Akkoyunlular dönemine kadar giden dönemlerini bulacaksınız. Diğer belgeler arasında Pehlivanlı Oymağı na bağlı obaların ve aşiretlerin listesidir ki bu liste de Aslan Bey kolundan tarafıma gelmiştir. Bunlar arasında Haymana yöresinde bulunan ve bazı aşiretlerden söz edilmekte ve bunlarında Pehlivanlı Oymağına bağlı olduğu belirtilmektedir. Bu tarihi bakımdan dikkat çeken ikinci önemli durumdur. Daha önce 21. sayımızda yayınladığımız Kargın Boyu belgelerinde de Kürt Obalarının bir kısmının Kargın boyunun obası olarak gösterilmesi, Bayat Boyu içinde de Kürt obalarının bulunduğunu göstermektedir. Bu konu üzerinde durulması gereken en önemli noktalardan biridir ve sadece Orta Anadolu da değil, Güney ve Doğu Anadolu da da karşılaştığımız bir durumdur. Özellikle Ocaklı boyların içinde onlara bağlı ve akrabalık ilişkisi bulunan Kürt Obalarının Türkmen Boyları ile en azından bin yıllık bir birlikteliği ortaya koymaktadır. Bunun için tarihçilerimizin titizlikle çalışarak daha çok belgeyi ortaya çıkarması gerekmektedir. Pehlivanlı Oymağının Kültürel tarihi ile ilgili olarak elimizde bulunan belgelerden biri de Bedirhan Bey in defteridir. Bedirhan Bey in kendi el yazısı ile tuttuğu bu defterde giriş bölümünde Ehl-i beyte yer verilmekte, daha sonra da Ehl-i beyt ten Hacı Bektaş Veli ye kadar gelen şecere gösterilmektedir. Ayrıca Hacı Bektaş Veli den yakın zamanlara kadar Hacı Bektaş Dergahı nda da görev yapan çelebilerin postnişinlik makamına geçişleri ile buradan ölüm tarihleri bulunmakta, arkasında nefes, nutuk ve şiirler yer almaktadır. Bu belge ve aileden duyduğumuz gerek Aslan Bey in Konağında, gerekse Bedirhan Bey in konağındaki toplantılar, aşıkların bu konaklara teklifsiz girip çıkmaları, korunmaları ve desteklenmeleri Orta Anadolu nun önemli kültür merkezlerinden birinin Bey Obası olduğunu göstermektedir. Bey Obası ayrıca ihtilafların çözüldüğü, anlaşmazlıkların ortadan kaldırıldığı yerler olmasının yanında bilimsel ve dini tartışmaların da günlerce sürdüğü bilimsel tartışma ortamlarıdır.

7 Aslan Bey ve Bedirhan Bey ailesinin bize anlattıkları ile Hasan Dede soyundan gelenlerin anlattıklarına göre Aslan Bey karlı kış günlerinde bile Hasan dede ye giderek buradaki toplantılara katılırdı. Yine Hasan Dede Dergahı nın ileri gelenlerinin anlattıklarına göre Aslan Bey, Hasan Dede ye gelerek Feyzullah Demirhan, Abdullah Demirhan ve Salih Demirhan gibi postnişinleri konaklarına davet ederek burada dini tartışmalar yaptırmıştır. Elimizdeki belgelerin tümünü daha sonra kitap haline getireceğimiz için burada belgelerin Türkçe metni ile önemli birkaç örneğine yer veriyoruz.