İstanbul Boğazı ndaki Balık Türleri

Transkript

1 DENİZHANE İSTANBUL BOĞAZI İstanbul Boğazı ndaki Balık Türleri 1. RUS MERSİN BALIĞI İlk Bulunuş Yeri (Terra Typica : Don, Dinyeper, Tuna Latince Adı : Acipenser Güldenstaedti ( BRANDT, 1883) Türkçe: Rus Mersin Balığı İngilizce: Russian Sturgeon Fransızca: Esturgeon Du Danube Almanca: Waxdick Istanbul Boğazı ndaki Durumu : KAYIP Burnu oldukça kısa ve yuvarlak, alt dudağın orta kısmı ise, biraz girintilidir. Bıyıkları saçaksız ve kısa olup, ağzına göre burnunun ucuna daha yakın bir konumda bulunurlar. Başının üstünde dağınık ve küçük dikenimsi çıkıntılar vardır. Renk diğer türlerden farksızdır. Vücut uzunluğu 2 m civarında, ağırlığı ise, 100 kg kadar olabilir. Göçücü karakterli olan bu form, genellikle büyüme periodunu denizlerin 50 m'yi geçmeyen az derin zonlarında geçirir. Olgunluğa erişen bireyler yumurtlamak için Nisan - Haziran aylarında denizlerden akarsulara göç eder ve takriben 4000 m içerlere kadar sokulurlar. Yumurtlama sona erince de tekrar denize dönerler. Olgunluğa erişme, erkeklerde 8-12, dişilerde yaşlarına rastlar. Yapışkan olan ve çapları 3 mm civarında bulunan yumurtalarını, akarsuların fazla akıntılı olmayan zonlarına ve 1-10 m derinlikteki taşlı zeminlerine bırakırlar. Bu tür esas itibariyle Hazar Denizi'nde yaygın olmakla beraber, Karadeniz ve Azak Denizi havzalarında da bulunmaktadır. Ülkemizde ise Karadeniz sahillerinde ve bilhassa sınırımız dışındaki Çoruh nehrinin mansablarında görülür. Yaz aylarında Ege'den Marmara'ya,İstanbul Boğazı üzerinden Karadeniz'e çıkan ve yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan mersin balığı Karadeniz'de yaşar Kaliteli olan eti ve taneli havyar yapılan yumurtası gıda olarak tüketilir, hava keseleri ise tutkal endüstrisinin önemli hammaddesini oluşturur. 19 Mayıs Üniversitesi Sinop Su Ürünleri Fakültesi, Mersin balıklarını koruma altına aldı. Mersin balığı, eti ve özellikle yumurtası yani havyarıyla ünlü araştırmalara göre Karadeniz de yaşayan ve yılda bin tona ulaşan Mersin balığı stoku son 20 yılda hızla azalarak yılda 10 tona kadar düştü. TÜBİTAK destekli prjenin içinde mersin balığı yetiştirme istasyonu da var. 1

2 2. ALTINBAŞ KEFAL, SARIKULAK İlk Bulunuş Yeri (Terra Typica) : Nice (Avrupa) Latince Adı : Mugil (Liza) Auratus (RISSO, 1810) Türkçe: Altınbaş Kefal, Sarıkulak İngilizce: Golden Mullet Fransızca: Muge Dore Almanca: Goldasche Istanbul Boğazı ndaki Durumu : AZ Göz kapağı, Mugil Cephalus'da olduğu gibi kısmen yağlı ise de, fazla gelişmemiş olup dar bir çerçeve şeklindedir. Pektoral yüzgecin kaidesinde üçgenimsi şekilli sert deri çıkıntıları bulunmaz. Üst dudak tüberkül ihtiva etmez ve genellikle ince yapılıdır. Ağzı kapalı ikeni maksillanın büyük bir kısmı preorbitaller tarafından gizlenir. Başın anterior kısmı, arka bulun deliklerinden muzonun ucuna kadar tamamen çıplaktır. Total vücut uzunluğu en çok 60 cm civarındadır. Vücudun genel rengi sırtta esmer-gri, yanlarda kirli sarı, karın bölgesinde ise, sarımsı - beyazdır. Yan taraflarında vücut boyunca uzanan ince çizgiler görülür. En önemli özelliği operkullar üzerinde ve gözlerin arkasında sarı renkli beneklerin bulunmasıdır. Çok soğuk sular hariç, diğer ortam faktörlerine karşı (Salinite, Oksijen vb.) çok dayanıklı olan ve genellikle denizlerden ayrılmayan ve lagünlerde nadir görülen bir formdur. Yaz periodunda, beslenmek üzere sahil şeridine yaklaşır ve gıda bakımından zengin olan koy ve limanlara girer, kışın ise derin denizlere geçerler. Başlıca gıdasını Alg'ler, zemindeki su bitkileri ve Mollusk'lar oluşturur. Üreme periodu nispeten uzun olup, Temmuz'dan Eylül'e kadar devam edebilir. Cinsel olgunlaşma 3-5 yaşında gerçekleşir. Genel olarak bir dişi balık civarında yumurta verebilir. Ekonomik önemi büyük olan bu balıklar özellikle sonbahar göçü sırasında bol miktarda avlanırlar. Bu tür Karadeniz, Akdeniz ve Azak limanlarında, Afrika ve Avrupa'nın güney sahillerinde, Hazar Denizi'nde İskandinavya ve İngiltere'nin güney kıyılarında yayılış göstermekte olup, memleketimizin bütün sahillerinde rastlanmaktadır. 2

3 3. LÜFER Latince Adı : Pomatomus Saltator (LINN, 1766) Türkçe: Blue Fish Fransızca: Pomatomidae Istanbul Boğazı ndaki Durumu : AZ Ilık ve sıcak denizlerde metre derinliklerinde yaşarlar. Vücutları iki yandan yassılaşmış füze şeklinde olup pullarla örtülüdür. Maksimum uzunlukları cm, ortalama ağırlıkları kg'dır. Lateral çizgide adet pul bulunur. Dudakları kalın ve etlidir. Alt çenesi üst çenesinden uzundur. Keskin dişleri vardır. Sırt tarafı koyu mavi yeşilimtrak, alt tarafı gümüşidir. Göğüs yüzgeçlerinin kaidesinde siyahımtrak bir leke vardır. Avlandıkları boylara göre isimlendirilirler. 10 cm'den küçüklere Defne Yaprağı, cm olanlara Çinekop, cm olanlara Sarıkanat, cm olanlara Lüfer, 35 cm'den büyük olanlara ise Kofana denir. Bölgemiz denizleri için olan yaş düzeni, boy gruplarına göre verilmekte olan bu isim düzenine uymaktadır. 1. yaşını tamamlamış üzerinden ay almış olanların ( 1 + ) boyları cm, 2. yaşını doldurmuş veya üzerinden ay almış ( ) olanlar cm, 3. yaşını doldurmuş veya üzerinden ay almış ( ) olanlar cm kadar olanlardır. Ege'den, Marmara ve Karadeniz'e Nisan - Mayıs aylarında beslenme ve üreme için göç ederler. Yazın sonunda ise kışı geçirmek üzere Marmara ve Kuzey Ege'ye göç ederler. Karadeniz'den dönen bu balıkların büyük bir grubu kış aylarını Marmara termoklin tabakalarında ( m ) geçirirler. Yaz ayları ortalarından itibaren, beslenip üredikleri bölgelerden kışı geçirmek üzere uygun bölgelere doğru göç ederler. Bölge sularının ısı durumlarına göre, ilkbahar ortalarından yaz ortalarına kadar üreme devam etmektedir. Yumurta sayıları bin kadar olup yumurta çapları mm'dir. Yemli olta takımları, yemsiz olarak da kaşık, çarpma ve çapari ile avlanma yapılır metre derinliklerde yaşarlar. Yaşam süreleri 9 yıldır. Lüfer Balığına dair son yıllarda artan yasak avlanma doğal yaşam ve İstanbul'da sürdürülebilir balıkçılık savunucularını harekete geçirdi. Fikir Sahibi Damaklar adı altında birleşen topluluk öncülüğünde ''Lüfer Koruma Timi'' kuruldu. Topluluk, herkesin bu timin parçası olabilceğini belirtirken erişmesi gereken boy öncesi avlanan balıkların yetkililere bildirilmesini önemle rica etmektedirler. 3

4 4. İSTAVRİT Latince Adı : Trachurus (RAFINES QUE, 1810) Trachurus Trachurus diğer dillerdeki isimleri: Türkçe: İstavrit Kraça İngilizce: Atlantic Horse Mackerel Fransızca: Chinchard de la Me diterranee Istanbul Boğazı ndaki Durumu : AZ Ülkemiz Sularında İki Tür Mevcuttur. Trachurus Trachurus (LINNAEUS, 1758) - Trachurus Mediterraneus (STEINDACHER, 1868) Bütün dünya denizlerinin sıcak, ılık ve oldukça soğuk denizlerinde yaygın olarak bulunmaktadır. Atlas Okyanusu'ndan Hindistan'a, diğer taraftan Akdeniz, Marmara ve Karadeniz'e kadar yayılmış bulunan istavrit balığı cinsinin; Avrupa ve Afrika sahillerinde, doğu Hindistan, Avusturalya ve Pasifik Okyanusu'nda mümesilleri vardır. Sularımızda iki türü vardır; Karagöz İstavrit Balığı ve Sarıkuyruk İstavrit Balığı (Trachurus Mediterraneus) ' dır. Karagöz İstavrit Balığı (Trachurus Trachurus) Bu balıkların vücudu uzunca olup, yan taraflarından hafifçe yassılaşmış, yavaş yavaş kuyruk sapına doğru daralmış ve ufak pullarla kaplanmıştır. Boyları 50 cm'dir. Kafası gövdesi ile orantılı büyüklüktedir. Vücuduna göre gözleri büyük burnu kısa, ağzı normal büyüklükte ve eğiktir. İki sırt yüzgeci vardır. Birinci sırt yüzgeci üçgen şeklinde olup dikenlidir. Bu yüzgecin önünde deriye batık durumda kısa tek bir diken vardır. İkinci sırt yüzgeci ve anüs yüzgeci çatal biçimindeki kuruk yüzgecine doğru uzanır. Anüs yüzgecinin iki ufak dikeni vardır. Karın yüzgeçleri orta büyüklüktedir. Göğüs yüzgeçlerinin altındadırlar. Yan çizgisi çok belirgin ve birbiri üzerine sıra halinde yerleşmiş çok sert küçük levhalardan oluşmuştur. Sayıları 79'dan azdır. Yan çizgi ile sırt yüzgeçleri arasında bulunan nokta şeklinde ikinci bir çizgi sırt yüzgecinin en az 20. ışınına kadar devam eder. Operkulumun arka kenarı üzerinde siyah bir leke vardır. Sırt tarafları grimsi - yeşil, yan tarafları göz alıcı, parlak gümüş renginde, karnı ise beyazdır. Yavruları planktonla, erginler ise ufak balık omurgasızlarla beslenir. Sahilden mil açıklarında Mayıs - Temmuz ve Ağustos başlarında ürerler. Üreyen dişilerin sayısı erkeklerinkinden fazladır. Pelajik olan yumurtalarının çapı mm arasındadır. Yazın sahillere, kışın ise derinlere giderler. 4

5 Sarıkuyruk İstavrit Balığı (Trachurus Mediterraneus Mediterraneus) Denizlerimizde, sıcak ve ılık denizlerin sahillerinden açık denizlere kadar olan yerlerinde pelajik olarak yaşarlar. Vücutları füze şeklinde olup ince pullarla örtülüdür. Boyları 40 cm'dir. Ağızları normal büyüklükte ve eğiktir. Burunları oldukça uzundur ve çenelerindeki dişler küçüktür. Yan çizgide 80'den fazla çok sayıda dikenli kalkan pulu bulunur. Yan çizgi ile sırt yüzgeçleri arasında bulunan nokta şeklindeki ikinci çizgi en çok 4. ışınına, ikinci yüzgecin başlangıcına kadar devam eder. İki sırt yüzgeci vardır. Birinci sırt yüzgeci ikincisinden kısa ve diken ışınları vardır. Anüs yüzgecinin önünde iki kısa diken vardır. Yüzgeçleri sarımtrak renktedir. Besinlerini hamsi, çaça, gümüş ve sardalya gibi balıkların yavruları ile krustaseler ve kurtlar gibi omurgasız hayvanlar oluşturur. Yavruları plankton ile beslenir. Nisan - Ağustos ayları arasında ürerler. Yumurta ve larvaları pelajiktir. Yumurtalarının çapı mm arasındadır. Her iki türde dalyan, gırgır, ığrıp, ortasu trolu ve çapari ile avlanır. Karagöz İstavrit Balığı ile Sarıkuyruk İstavrit Balığı arasındaki farklar: Karagöz İstavrit Balığı'nda; Yanal çizgi çok belirgindir ve birbiri üzerine sıra halinde yerleşmiş çok sert küçük levhalardan oluşmuştur. Bu levhaların sayısı 79'dan azdır. Operkulumun arka kenarı üzerinde siyah bir leke vardır. Yan çizgi ile sırt yüzgeçleri arasında bulunan nokta şeklinde ikinci bir çizgi kuyruğa kadar devam eder. Kuyruk yüzgecinin rengi gri ya da koyu mavidir. Sarıkuyruk İstavrit Balığı'nda; Yüzgeçler sarımtrak renktedir. Yan çizgi üzerinde yer alan nokta şeklindeki çizgi, ikinci sırt yüzgecinin başlangıcına kadar devam eder. Yan çizgilerinde 79'dan daha çok sayıda dikenli kalkan pulu bulunur. 600 m derinliğe kadar yaşarlar. Yaşam süreleri 14 yıldır. 5

6 5. MEZGİT Latince Adı :Merlangius Merlangus Euxinus (NORD, 1840) Türkçe: Mezgit İngilizce: Whitting Istanbul Boğazı ndaki Durumu : AZ Ilık ve oldukça soğuk denizlerin metre arasındaki derinliklerde yaşayan dip balıklarındandır. Karadeniz ve Marmara'da bol, diğer denizlerimizde az rastlanır. M.U. 60 cm, O.U cm olup vücudu uzun ve küçük sikloid pullarla örtülüdür. Başının uzunluğu yüksekliğinden fazladır. Alt çenesi, üst çenesinden geridedir ve alt çenede kısa bir bıyık bulunur. Çenelerinde sivri dişleri vardır. Üç tane sırt yüzgeci iki tane anüs yüzgeci vardır. Karın yüzgeçleri göğüs yüzgeçlerinin biraz önündedir. Kuyruk yüzgeci ya kesik ya da biraz oyukçadır. Göğüs yüzgecinin kaidesi üzerinde siyah bir leke bulunur. Yüzgeçlerinde dikenli ışınlar bulunmaz. Yanal çizgi göğüs yüzgecinin üzerinde kavis yapar. Karın kısımları parlak ve beyaz ve vücudunun diğer kısımları boz - mavi ya da sarı - gridir. Etçil balıklardır. Besinlerini hamsi, sardalya, uskumru, kolyoz ile dipte yaşayan küçük balıklar; karides, yengeç ve balık yumurtaları oluşturur. Marmara Denizi'nde Ocak -Haziran, Karadeniz'de Kasım - Mayıs ayları arasında ürerler. Şubat ortasından mart ortasına kadar olan dönemde en fazla yumurta bırakırlar. Yavrular 5 cm'e kadar orta tabakada kalırlar. Sonrasında ise dipte beslenmeye başlarlar. Çiftleşmeden sonra dişi ortalama yumurta bırakır ve uzaklaşır. 30 saat sonra erkek yanına gelir, tekrar çiftleşir ve yine yumurta bırakır. 12 haftada dişi iki kez daha yumurtlayabilir. Bir mevsimde dökülen yumurta sayısı 'e ulaşır. Yumurtlama genellikle 30 m derinliklerdeki su tabakalarında olmaktadır. Kuluçka müddetleri 5-10 gün sürer. Yumurtalarının çapı mm arasında olup pelajiktir. Plankton ile beslenen larvalar sonbahar aylarında dibe doğru inmeye başlarlar ve dip hayatına uyum sağlarlar. Karadeniz'in doğu bölgelerinde Temmuz - Ağustos aylarında m derinliklerde yavrularına rastlanmaktadır. Manyat, dip trolü ve yemli olta ile avlanırlar. 6

7 6. KALKAN BALIĞI Latince Adı : Scopthalmus Maximus (LINN, 1758) Türkçe: Kalkan Balığı İngilizce: Turbot İstanbul Boğazı ndaki Durumu : KAYIP Karadeniz'in Anadolu ve Trakya kıyılarında kumlu bölgelerde yaşarlar. Bombeli bir vücut yapısına sahiptir. M.U. 100 cm olup, O.U cm, M.A. 9 kg, O. A. 1-2 kg'dir. Sırt karın ve anüs yüzgeçleri baştan kuyruğa kadar bir şerit halinde uzanır. Göğüs yüzgeçleri fazla gelişmemiştir, küçüktürler. Kuyruk yüzgeci dümen şeklindedir. Balığın yüzmesini kolaylaştırır. Yüzgeçleri yumuşaktır. Üstteki pullar çok sert ve içiçe geçmiş durumdadır. Altında ve üstünde levha halinde ucu sivri kemikler bulunur. Derisi kalın ve kaygandır. Gözleri kafasının ve üst çenesinin önündedir. Üremeleri ilkbaharda başlar, haziran sonuna kadar devam eder. Yumurtalarının bir kısmı diğer balıklar tarafından yendiğinden ve tam döllenmediğinden yavru haline gelmez. Yavrular yumurtadan 3-4 gün içinde çıkar, 15 gün içinde füze şeklini alırlar. Gözler başın yan tarafında çenenin üzerine doğru kayar ve bir ay içinde yassılaşmaya başlarlar. Balık dibe iner. Bu devrede 3 cm, sonbaharda 7-10 cm ve bir yıl sonra da 15 cm'ye ulaşır. Dip ağları ve paraketa ile avlanırlar. Çivisiz - Düğmesiz - Dişi Kalkan (Scopthalmus Rhombus, LINN 1758) Ilık nispeten soğuk denizlerde, Karadeniz'in Anadolu ve Trakya kıyılarının kumluk bölgelerinde yaşarlar m derinliklerde yaşayan dip balıklarındandır. Daire biçiminde ve biraz bombeli vücut yapısına sahip olup altı düzdür. Kemik plakları yoktur. Vücudu kolay dökülen sikloid pullarla örtülüdür. Yanal çizgide pul bulunur. Sırt, karın ve anüs yüzgeçleri başından kuyruğuna kadar şerit halinde uzar. Göğüs yüzgeçleri fazla gelişmemiş ve küçüktür. Kuyruk yüzgeci dümen biçimindedir. Karın yüzgeçleri anüs yüzgeçleri ile birleşmez. Sırt yüzgeçlerinin önündeki yumuşak ışınlar çatallıdır. Ağzı büyüktür. Çenelerinde birkaç sıra dişleri vardır. Gözleri genellikle sol tarafındadır. Boyları 50 cm olup küçük omurgasız ve balıklarla beslenirler. Mart - Mayıs ayları arasında ürerler. Cinsi olgunluğa dişiler 3-4, erkekler 3 yaşında erişirler. Yumurta ve larvaları pelajiktir. Kalkan ağları, paraketa ve dip trolü ile avlanırlar. 7

8 Düğmeli - Çivili Kalkan (Psetta Maxima, LINN 1758) Vücutları dair ve yassıcadır. Vücutlarının her iki yanında uçları iğne şeklinde kemik plaklar bulunur. Yüzgeçleri pulsuzdur. Ağzı büyük ve eğiktir. Çenelerinde birkaç sıra dişleri vardır. Devamlı kumda yattığı için alt tarafındaki pullar nasır gibi serttir. Derisi kalın ve çok kaygandır. Gözleri kafasının ve üst çenesinin önündedir. Boyları cm kadardır. Dişileri erkeklerden daha iridir. Ortalama yıl yaşarlar. Yer değiştirmek istediği zaman yüzgeçlerinin yardımıyla kumdan 40-0 cm yükselerek süzülür ve kısa mesafe kat ederek dibe yatar. Etçil balıklardır. Besinlerini kaya, kırlangıç, horozbina, hamsi, çaça ve gümüş gibi balıklar ile karides, yengeç gibi omurgasız hayvanlar oluşturur. Karadeniz'de Nisan - Haziran, Akdeniz'de ise Mart - Temmuz ayları arasında ürerler. Erkekler 5-6, dişiler 6-7 yaşlarında cinsi olgunluğa erişirler. Yumurtaları pelajik olup mm çapındadır. Yumurtadan çıkan larvalar sonbaharda 7-10 cm, bir yıl sonra 15 cm'ye ulaşırlar. Ergin hale geldiklerinde yüzme keseleri kaybolur ve dip hayatına uyum sağlarlar. Karadeniz'de şubat başından mayıs sonuna kadar avlanırlar. Dip ağları ve paraketa ile avlanırlar. 7. HAMSİ Latince Adı : Engraulisencrasicolus (LINN, 1758) Türkçe: Hamsi Fransızca: Anchois İngilizce: Europeananchovy İspanyolca: Boqueron Rusça: Hamsa (FAO) Yerel İsimleri: Platika, Çatal Kuyruk, Trina İstanbul Boğazı ndaki Durumu : AZ Vücut iğ şeklinde ince uzun ve hafif yassılaşmış olup yanlardan yuvarlaktır. Alt dudak mevcut olmayıp üst çene ise uzundur. Ağız, sub-terminal, konumludur. Füze biçimindeki gövdesi büyük ve parlak pullarla kaplıdır. Bu pullar deriye iyice intibak etmediği için koylaylıkla dökülür. Üst çenesi, alt çenesine oranla daha büyük olup ağzı geniştir. Çenelerinde çok yumuşak kadife dişler mevcuttur. Sırtı mavi, yeşilimsi ve lacivert renkte olup adet yumuşak ışını vardır. Adipöz yoktur. Anal yüzgeç tek olup arası yumuşak ışın taşır. Pektoral yüzgeçlerde 15-17, pelvik yüzgeçlerde ise 7-7'dir adet solungaç dikeni bulunur. Erkek bireyler ile dişi bireyler arasında renk ve görünüş olarak fark yoktur. Yüzme stili carangiformdur. Maksimum uzunluğu 20 cm, ortalama uzunluğu 13.5 cm iken rapor edilen en büyük yaşı 3'tür. Fransa'nın Biskay Körfezi'nde 13 cm boyunda ilk olgunluğa ulaşmış bireyler rapor edilmişken, Gana kıyılarında 5.6 cm boyunda olgunluğa ulaşan bireyler tespit edilmiştir. Hamsi larvaları ay sonra cinsel olgunluğa erişir ve yaşamı boyunca iki defa döl verir. Her yumurtlama periodunda civarında yumurta bırakır. Üreme Nisan - Kasım aylarında 8

9 gerçekleşmesine rağmen sıcaklığa bağımlıdır. Bu yüzden kuzey ülkelerinde bu zaman daha da kısıtlanmıştır. Ülkemizde ise Mayıs - Eylül ayları arasında üremesini gerçekleştirir. Atlantiğin kuzey doğusundan merkezine, Akdeniz, Karadeniz ve Azov Denizi'ne, Suez Kanalı'na, Angola'ya kadar bütün batı Afrika kıyı şeridine geniş bir coğrafyada dağılım göstermektedir. Hamsi, deniz pelajik balıklarındandır ve sürüler halinde yaşarlar. Eurihalin özelliği sebebiyle yüksek tuzluluk değişimlerine karşı dirençlidir. Yaz aylarında kuzey sularına yönelme eğilimi bulunurken kışın su sıcaklığının düşmesi ile birlikte yüzey sularına doğru haraket ederler. Planktonik organizmalarla beslenen bu tür, özellikle calaniodcopepodlar, cirripedler, mollusk larvaları, balık yumurta ve larvaları temel besin kaynağıdır. Besinlerinin %90 kadar kısmını mezo - makro-zooplankton oluşturur. Azak Denizi nden Doğu Karadeniz ve Kafkasya sahillerine ekim ayında inen hamsi sürüleri kışı sahile yakın, metre veya daha derin çukurlarda (longöz lerde) geçirirler. Nisan ortasında havaların ısınmaya başlamasıyla beraber yumurta dökmek üzere tekrar Azak Denizi ne dönüş yaparlar. En fazla dört yıl yaşayan hamsilerin Karadeniz de üremeleri mayıstan ağustos sonuna, Marmara ve Akdeniz de ise marttan hazirana kadar sürer. 8. ORKİNOS - TON BALIĞI Latince Adı : Thunnus Thynnus (LINN, 1758) Türkçe: Orkinoz - Ton Balığı İngilizce: Blue -Fin Tuna İstanbul Boğazı ndaki Durumu : KAYIP Atlas Okyanusu, Akdeniz, Ege, Marmara ve Karadeniz'de yaşarlar. Nisan başından itibaren sürüler halinde Akdeniz'den Ege'ye, oradan da Çanakkale ve İstanbul Boğazı'nı geçerek eylül sonuna kadar Karadeniz'e göç ederler. Vücutları mekik şeklindedir. Boyları 3-4 m dolayındadır. 1. yaşında 50 cm ve 4 kg ağırlığındadır. 14 yaşında 2.60 m uzunluğa ve ortalama 300 kg ağırlığa ulaşırlar. Yaşam süreleri, 15 yıldır. Pulları vücutlarını zırh gibi örter ön kısmındaki pullar büyük, gerideki pullar ise küçüktür. İki dorsal yüzgeci vardır. 9

10 1. dorsal yüzgeç sırttaki bir yarık içerisine yerleşmiş olup sarı ya da mavidir. 2. dorsal yüzgecin gerisinde 9-10 adet pinnus, yalancı yüzgeç, anüs yüzgeci tektir ve gerisinde 8-9 adet yalancı yüzgeç bulunur. Kuyruk yüzgeci büyük ve yarımay şeklindedir. Göğüs yüzgeçleri küçüktür. Kafası büyük ve ağzı geniştir. Büyük boyda olanlar 50 günlük göç sırasında 5000 mili bulan uzaklıklara ulaşırlar. Göçleri sırasında metre aşağıya inmeyip zaman zaman deniz seviyesinde göç ederler. Etçil ve yırtıcı balıklardır. Torik ve kofanayı bir hamlede yutabilirler. Hamsi, uskumru, kolyoz, sardalya, çaça gibi balıklar ile krustase ve yumuşakçalarla beslenirler. Mayıs - Ağustos ayları arasında ürerler. Yumurta ve larvaları pelajiktir. Yumurtaları mm çapındadır. Erkekler, dişilerden büyüktür. Dalyan, gırgır ve olta ile avlanırlar. Göçmen balıklardır. Sürü halinde gezerek, kendilerinden küçük balık türleriyle beslenirler. Sardalya, hamsi, tirsi, uskumru, torik, palamut, lüfer gibi balık sürülerini kovalar ve yerler. Saatte km hızla yüzerler. Genç orkinoslar, sürü halinde torik ve palamutlarla birlikte boğazdan inerler. Üç yılda erginleşirler. Olgunlaşmış orkinoslarının ağırlığı bir tona, boyu 5-6 metreye kadar ulaşır. 9. KILIÇ BALIĞI Latince Adı : Xiphias Gladius (LINN, 1758) Türkçe: Kılıç Balığı İngilizce: Sword Fish İstanbul Boğazı ndaki Durumu : KAYIP Atlantik, Hint ve Pasifik Okyanusları'nda genellikle tropikal bazen de soğuk sularda bulunmaktadır. Ülkemizde, Akdeniz, Ege ve Marmara denizinde, metre derinliklerde yaşarlar. Vücudu füze formundadır. Üst çene ileriye doğru kılıç şeklinde uzamıştır. İsmini bu özelliğinden almaktadır. Operkulum açıklığı çok büyüktür. Ventral yüzgeç bulunmaz. Pektoral yüzgeç uzundur. Dorsal yüzgeç genç iken 1 adet, geliştikçe 2 adet olur ve bu özellik anal yüzgeçte de görülmektedir. Kuyruk yüzgeçlerinde karinaları vardır ve bu yüzgeç hilal şeklindedir. 10

11 Çeneler genç iken dişli, erginken dişsizdir. Yan çizgi bulunmaz ve max. 4 m boya kadar ulaşabilirler. Dorsal yüzgeçlerde yumuşak ışın, anal yüzgeçlerde ise adet yumuşak ışın bulunmaktadır ve her iki yüzgeçte de diken ışın bulunmamaktadır. Max. 650 kg ağırlığa ulaşırlar. Ergin kılıç balığı bireylerinde vental yüzgeç yoktur, pektoral orak şeklindedir. Dorsal ve anal yüzgeçler genç bireylerde tektir. Yumurta Evresi: Pelajik, küresel, tek yağ damlası vardır. Vitellus segmentlidir ve yumurta oldukça büyüktür. ( mm). Yağ damlası mm'dir. Embriyo yaygın sarı üzerinde melanaforlarla, büyük ve dallanmış tüm vücut üzerinde, yağ damlası üzerine ve de vitellus üzerindedir. Pre-Larval Evre: Pre-Anal bölge vücudun 1/5'ini oluşturur. Vitellus kesesi toplam boyun yarısına ulaşır. Yağ damlası posteriyöründedir. Primer yüzgeç başın arkasında dar, sonra genişler. Baş dallanmış melanaforlar ile örtülüdür. Primer yüzgecin post-anal yarısında melanaforlar arasında limon sarısı pigmentler bulunur. Pre-larva sonuna doğru melanafor sayıları azalır. Post-Larval Evre: Safha başlangıcında baş fazla büyük değildir ve alt çene ileri doğru çıkıktır. Anüs toplam boyun gerisindedir. Tüm vücut, baş ve amdominal bölgede melanaforlarla dallanmıştır. Anüs vücudun 3/4'ne denk gelmektedir. Baş vücudun en yüksek yerini oluşturur. Her iki çene de öne doğru sivrilerek uzar ve dişlidirler. Gözler oldukça büyük ve yuvarlaktır. Tek yüzgeçler oluşmaya başlar. Pektoral ve tek yüzgeçler oldukça geniştir. Kuzeybatı Atlantik'te yapılan çalışmalara göre yaz aylarındaki büyüme kış aylarına nispeten daha fazladır. Büyüme ilk yılda daha en hızlı dönemindedir, dişilerde erkeğe oranla büyüme daha hızlı görülmektedir. Cinsiyetlerin büyüme üzerindeki farklılıkların incelendiği batı atlantik'te yapılan bir çalışmada dişilerin büyüme oranlarının daha fazla olduğu tespit edilmiştir. Biskay körfezinde pelajik balıkların beslenmesi üzerine yapılan bir araştırma içerisinde; 86 kılıç balığının mide içerikleri incelenmiş ve bu mide içeriklerinin %40.5 balıklardan, %59.3'ü cephalapodlardan, %0.2'si crustacealardan oluştuğu sonucuna varılmıştır yılları arasında Kuzey Atlantik'te yapılan çalışmalarda beslenme stratejilerinin çevresel şartlara göre değiştiği görülmüştür. İlk üreme boyları 156 cm cm aralıklarında tespit edilmiştir. Ancak genellikle 221 cm ortalama ilk cinsel olgunluğa erişme boylarıdır. Doğu Akdeniz'de yapılan araştırmalarda yumurtlama alanlarının Levanten Bazini olduğu ortaya çıkmıştır. 11

12 10. PALAMUT Latince Adı : Sarda Sarda (BLOCH, 1793) İstanbul Boğazı ndaki Durumu : AZ İstanbul Boğazı nın tarihi kadar eski ve hikayesi olan bir türdür. Doğu Atlantik'te Oslo, Norveç, Port Elizabeth, Güney Afrika, Batı Atlantik'te Kanada, Florida, USA, Meksika Körfezi'nde Kolombiya, Venazuella, Amazon Nehri Güneyi ve Kuzey Arjantin'de görülür. Ülkemiz kıyılarında da görülen palamut balığının maksimum rapor edilen yaşı 5'dir. Karadeniz'de maksimum boyu 85 cm, ağırlığı 5 kg'dir. Sonbahardan itibaren ters istikamette kışı geçirmek için Marmara'ya doğru göçe başlarlar. Büyük bireyler süratli ve iyi yüzücüdür. Her iki yönlü göçler sırasında bol miktarda av veren bu balıklar ve yavruları fazlasıyla yırtıcı ve oburdur. Sürü halindeki uskumru, kolyoz, istavrit, hamsi, sardalya gibi balıklarla beslenirler. palamut, pelajenik ve neritik bir türdür. Acı sularda ve denizlerde m derinliklerde dağılım gösterirler. Palamut, ülkemizde Karadeniz ve Marmara'nın en ünlü balığıdır. Denizel protein ihtiyacımızın karşılanmasında önemli bir yer tutan palamut bahar aylarında beslenmek için ve gonadlarını da olgunlaştırarak Karadeniz'e giriş yaparlar. Yumurtaları pelajik ve küresel olan bu balıkta vitellus, homojendir. Yumurtlama periodları Karadeniz ve Marmara'da; Mayıs - Temmuz sonunda, Karadeniz'de; Haziran - Temmuz, Marmara'da; Haziran, Akdeniz'de ise Mayıs - Haziran aylarıdır. Ege Denizi'nde palamut, eylül ayında yumurtlama perioduna girer. Yemlenirken su üzerine sıçrarlar veya su yaparlar bu durum balığın yerini belli eder. Yemlenmediği zamanlarda genellikle daha derinlerde gezinir. 200 metre derinliklere kadar iner. Genelde sabah erken saatlerde ve güneş batımına yakın daha aktif olarak yemlenirlerse de gün boyu yem peşinde koşarlar ve av verirler.ömürleri 9 yıl kadardır. 90 samtim boyu, 10 kilo ağırlığa erişebilirler. FOA kayıtlarında Karadeniz de 85 santim boy 5 kilo ağırlık; Batı Atlantik te de 91,4 sntim boy, 5,4 kilo ağırlık (boylar çatal kuyruk boyudur) rapor edilmektedir yılı sonu itibarı ile geçerli IGFA (International Game Fishing Association) rekoru 8,4 kilodur.sadece yurdumuza özgü bir tür değildir. Su sıcaklığı derece olan denizlerde yaşar. 12

13 11. USKUMRU Latince Adı : Scomber Scombrus (LINN, 1758) İstanbul Boğazı ndaki Durumu : AZ Denizlerimizde, sıcak ve ılık denizlerde ve açık denizlerde 250 metre derinliklerde yaşarlar. Vücutları mekik şeklinde yan taraflarından hafifçe yassılaşmıştır. Pelajik olarak yaşayan uskumru, geçici balıklardandır. Uskumruların ortalama boyları cm'dir. 1 cm boyundaki yavrularına Vonoz, cm boyundakilerine ise Lipari denir. Bu balıklar, yağsız olduklarında ise Çiroz diye adlandırılırlar. Uskumru balıkları 8-10 yıl yaşarlar. Sırtı belirsiz yanal çizgisine dikey olarak uzayan menevişli koyu mavi, siyahımsı ve yeşil renkte şerit halinde lekelerle kaplıdır. Yan çizgisinin altında çok sayıda koyu mavi siyahımsı çizgiler vardır. Uskumrular iki sırt yüzgecine sahiptirler. Birinci dorsal yüzgeç üçgen şeklinde ve arkaya doğru yatıktır. İlk ışını kısadır ve 9-14 tane radius bulunur. İkinci dorsal yüzgeç ve anüs yüzgeçlerinin arka tarafında 5 tane küçük yüzgeç vardır. Göğüs yüzgecinin ucu yelpaze şeklindedir. Karın yüzgeçleri iyice öndedir. Pulları ufaktır ve gövdesine az yapışmıştır. Ağzı büyük olup çenelerinde batıcı olmayan kadife dişler bulunur. Burun delikleri gözlerinin önünde, gözleri ise üst çenenin üstündedir. Kafası ve çenesi gövdesine oranla uzuncadır. Başına üstten bakıldığı zaman, beyinleri görünmez. Yüzme keseleri yoktur. Saatte 6-7 deniz mili yol alabilirler. Cinsi olgunluğa 3. yaşlarında erişirler. Yumurtlama periodu Marmara'da mart ayının ikinci yarısından, haziran ayının ikinci yarısına kadardır yumurta bırakırlar. Döllenme dipte değil deniz içinde olur. Her yumurtanın içinde küçük bir yağ damlacığı vardır ve bundan dolayı iki gün suyun yüzeyinde yüzer. Sonrasında ise yavaş yavaş orta tabakaya inerler. Burada bir süre kalır. Isı uygunsa yumurta 4-5 günlük zaman zarfında çatlar ve içinden 2.5 mm boyunda yavru çıkar. Üreme dönemleri Şubat - Haziran ayları arasındadır, nisan ayında ise en yüksek seviyeye ulaşır. Uskumruların bugüne kadarki maksimum yaşı 18 olarak kaydedilmiştir. Doğu ve kuzeydoğu Atlantik'te, batı ve kuzeybatı Atlantik'te, Kuzey Denizi, İngiliz adaları, Karadeniz ve Akdeniz'de dağılım gösteren uskumrunun sezonsal göç yaptığı yine yapılan araştırmalarda öne çıkan özelliklerinden biridir. Sezonsal göç yapan bu balıkların ana besin kaynaklarını zooplankton ve küçükbalıklar oluşturur. Uskumru balıklarının karides, copedoda, euphausiid, amphipoda ve diğer crustacealar ile gadus morhua larvası gibi küçük balıkları besin olarak aldıkları tespit edilmiştir. 13

14 Hem gece hem gündüz olmak üzere gırgır ağlarıyla, gündüzleri de çaparilerle avlanırlar. Aşırı avlanmadan dolayı uskumru; Marmara, Boğazlar ve Karadeniz'e çıkamadığı için eski av bölgeleri kaybolmuş ve göçleri durmuştur. Uskumrular bugün Çanakkale Boğazı'nın Ege'ye açık sahillerinde ve Saroz'da bir miktar av vermektedir. Kolyoz sürülerine karışan çok az miktarda uskumru Marmara'da da avlanılmaktadır. 12. MAHMUZLU CAMGÖZ Latince Adı : S. Acanthias (LINN, 1758) İstanbul Boğazı ndaki Durumu : KAYIP Vücutları füze şeklinde olup kuyruk tarafına doğru incelir. Burun uzunca ve ağız, başın yanlarına doğru hafifçe genişlemiştir. Burun delikleri ve ağız alt taraftadır. Solungaçları 5 çifttir. Boyları erkek bireylerde ortalama cm, dişi bireylerde cm'dir. İki adet sırt yüzgeci vardır birincisi, ikincisinden daha büyüktür. Sırt yüzgeçlerinin önünde bulunan dikenlerin boyu birinci yüzgeçte; Yüzgeç yüksekliğinin yarısı, ikinci yüzgeçte hemen hemen aynı uzunluktadır. Ventral yüzgeçleri yoktur. Pektoral yüzgeçlerin iç köşesi yuvarlak şekilli, arka kenarı ise hafifçe konkavdır. Birinci dorsal yüzgeç, pektoral yüzgeç bitiminden daha geridedir. Dişi sivri olmayıp keskin ve öğütücü özelliği vardır. Mahmuzlu Camgöz, birçok alanda insanoğluna getiri sağlayan bir türdür. Böbreklerinden elde edilen yağ tıpta kullanılırken, derisinden mobilya ve zımpara sanayisinde faydalanılmaktadır. Çiftleşmeleri ilkbahar aylarında metre derinliklerde olur. Çiftleşmeden 18 ay sonra Ekim - Kasım aylarında dişiler yavru doğurur. 25 yavru doğurdukları zamanlarda olur ve yavrularının boyu cm arasındadır. Yumurtaları bir kapsül içinde ve dokuzar tanedir. Mahmuzlu Camgöz balığı; Dip trolü, ağ ve olta ile avlanır. 14

15 13. BARBUN Latince Adı : Mullus Barbatus Ponticus (ESS, 1927) İstanbul Boğazı ndaki Durumu : AZ Baş profili ön tarafta ve kuvvetlice eğimlidir. Gözler baş profilinin üst kısmına erişir. Göz çapı hemen hemen muzonun yarısına eşittir. Ağız küçük, alt çenede bir çift bıyık bulunmaktadır. Üst çenedeki dişler küçüktür, alt çenede ise diş yoktur. Yanal çizgide adet pul bulunur. 1. dorsal yüzgecin başlangıcı, pektoral yüzgeçlerin başlangıç noktasının biraz gerisindedir. 2. dorsal yüzgeç ile anal yüzgeçler karşılıklıdır. Vücut rengi genelde kırmızı olup yüzgeçler pembe - sarı ya da renksizdir. Üremeleri Mayıs - Temmuz ayları arasındadır. Mullus Barbatus türünden gözler arası mesafenin darlığı, muzonun uzun oluşu gibi özelliklerle ayırt edilir. Akdeniz,Ege,Marmara ve Karadeniz de görülür.ortalama boyu santimetre olan barbun un yaklaşık 40 santimetre uzunluğunda ve yarım kilo civarındaki irilerine eşek barbunyası ya da topuk barbunyası denir.mayıs-ağustos ayları arasında üreyen türün ortalama ömrü yıldır. DenizTemiz Derneği / TURMEPA