Yabancı Dilde Eğitim Sorunu. Semih Bilgen. 18 Nisan 2006 ODTÜ Sosyalist Düşünce Topluluğu Toplumcu Mühendislik Mimarlık Söyleşileri

Transkript

1 Yabancı Dilde Eğitim Sorunu Semih Bilgen 18 Nisan 2006 ODTÜ Sosyalist Düşünce Topluluğu Toplumcu Mühendislik Mimarlık Söyleşileri Merhaba. Öncelikle şunu vurgulayayım: ele alacağım konuyu, üniversite eğitimi olarak kısıtlamak istiyorum. İlk ve orta öğrenimin yabancı dilde yapılması da ülkemizde ciddi biçimde ele alınması gereken konular. Benim burada öne süreceğim düşünceler belki kısmen ilk ve orta öğrenim için de geçerli olabilir, ama bunların ayrı ayrı irdelenmesi gerektiği kanısındayım. Burada yalnızca üniversite eğitimi üzerinde duracağım. Yabancı dilde üniversite eğitimi konusunda tartışılması gereken üç tez var: (1) Bilim, sanat ve felsefe evrenseldir. Üniversite eğitimi kişilerin bu evrensel birikimi tanımalarına, belki ona katkıda bulunmalarına yöneliktir. Konu evrensel olduğu ölçüde de yerel dillerle değil evrensel dillerle eğitim görmek esastır. Bugün evrensel dil İngilizce olduğuna göre üniversite eğitiminin İngilizce yapılmasından daha akılcı bir şey olamaz. Ayrıca bu, üniversite mezunlarının dünya çapında iş bulmasıyla, küreselleşen dünyada mesleki yaşamlarını başarıyla sürdürmeleriyle de doğrudan doğruya ilgilidir. İngilizce eğitim gören üniversite mezunları meslek yaşamlarında çok daha başarılı olurlar. Özetle bu tez şu iki ana bileşenden oluşuyor: (a) Üniversite eğitiminin konusu neyse o konuda en yetkin iletişim evrensel dille, yani İngilizceyle yapılır; o dildeki eğitim yerel dildeki eğitimden daha yetkindir; (b) Mezunların mesleki yaşamları açısından yabancı dili iyi bilmeleri, bunun için de yabancı dilde eğitim görmüş olmaları çok önemli bir avantaj sağlar. Birinci tez bu. 1 / 8

2 (2) Bilimin, sanatın, felsefenin ürünleri, sonuçları, vargıları elbette evrenseldir, ama bu etkinlikleri gerçekleştiren insandır; insan da öncelikle ana dilinde düşünür, ana dilinde var olur. Ana dilinde değil de bir başka dilde üniversite eğitimi gören, düşünmeye zorlanan insan, düşündüğü konuyu sahiplenemez, yabancılaşır, olsa olsa iyi bir taklitçi olur; bu da üniversite eğitiminin etkinliğini olumsuz etkiler. Ayrıca yabancı dilde eğitim görmenin yabanci dil öğrenmek için en iyi yol olduğu asla kanıtlanmış değildir, tersine, kendilerinin dil beceri ve birikimleri kısıtlı olan üniversite hocalarından ders alan öğrencilerin yabancı dilleri de eğreti, güdük ve yetersiz kalmaktadır. Özetle, yabancı dilde eğitim, hem üniversite eğitiminin etkinliğini kısıtlamakta, hem de yabancı dil öğrenimine yardımcı olmamaktadır. Üniversite eğitimi kişilerin anadillerinde olmalıdır. (3) Bu ikinci teze yakın, ama özellikle bugün ülkemizde büyük önem taşıyan "anadili mi ulusal dil mi?" ya da kimilerince dile getirildiği gibi "anadili mi resmi dil mi?" sorusunu, "halkların ayrışması, doğrudan doğruya uluslararası sömürüye, ve küçülüp kendi aralarında boğazlaşan halkların küresel egemenlik peşindeki güçlerce çok daha acımasızca sömürülebilmesine yol açar" biçiminde yanıt veren üçüncü tez. Bu tezi, "üniversite eğitimi, etnik dillerde değil, ulusal dilde olmalı, etnik diller, bir ulusun kültürel zenginliği olarak korunmalı, işlenmeli, yüceltilmeli, zenginleştirilmeli, ancak ulusları oluşturan halkların birbirine düşürülmesinde araç olarak kullanılmamalıdır" biçiminde özetleyebiliriz. İzninizle bu üç tezi sırayla açalım: Yabancı dilde eğitim, ülkemizde 19. yüzyılda misyoner okullarıyla başlamış, Cumhuriyet döneminde bunların dinsel içeriği kaldırılmış, bunun sonucu olarak toplumda daha yaygın kitlelere açılmışlar ve günümüzde varlıklı ailelerin, çocuklarına en iyi eğitimi sağlamak için tartışmasız olarak yeğledikleri seçenek olmuştur. Tek tek her birimiz, yabancı dilde eğitim veren okulların çocuğumuza daha rahat, daha gönençli bir gelecek sağlayacağı anlayışını benimsiyoruz. Bunun nesnel nedenleri de yok değil. Daha iyi öğretmenler, daha iyi eğitim altyapıları, daha iyi arkadaş çevreleri, hep bu çoğu paralı eğitim kurumlarında bulunuyor. O okullara olan talep, doğal olarak onların niteliğini de yükseltmektedir. 2 / 8

3 Konumuz üniversite eğitimiyle kısıtlı olduğundan, ülkemizde bunun kalesi konumundaki ODTÜ'den, Boğaziçi Üniversitesinden, özel üniversite olarak saygınlıklarını koruyan Bilkent'ten, Sabancı ve Koç Üniversitelerinden ve yakın geçmişte aynı yolu görece kısıtlı koşullarla da olsa benimsemek zorunda kalan İTÜ ve Hacettepe Üniversitesi gibi kurumlardan söz edelim. Bu üniversitelerin ülkemizin en saygın yükseköğretim kurumları arasında olduğu tartışılmaz. Ankara Üniversitesi, Gazi Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi gibi köklü ve saygın üniversiteler aynı yolu benimsememiş olsalar da gerçek şu ki yabancı dilde eğitim yapan üniversitelerimizde bu olgu ciddi biçimde tartışılmamaktadır. Öncelikle eğitim yalnızca sınıf içinde mi yapılır sorusunu yanıtlayalım: Hayır! Üniversite eğitimine sınıf içinin yanısıra laboratuar, ders dışı etkinlik, açık oturum, sanat, spor, eğlence, gece, gündüz, her şey dahildir. Üniversite bir yaşam biçimidir; etkileşim ortamıdır. Üniversite mensubu yaşam içinde eğitilir. Dikkat ederseniz, üniversite öğrencisi demedim; çünkü üniversitede yaşam başlıbaşına eğitimdir. Bu yoğun etkileşim ortamında eğitim asla tek yönlü bir biçimlendirme değildir; olamaz. Ben de burada her gün eğitiliyorum. Burada çalışan bir temizlik işçisi de eğitiliyor. Bunu gördüğümüzde, en baştan anlıyoruz ki, zaten üniversite eğitiminin yabancı dilde yapılması söz konusu değildir. Olsa olsa öğretim yabancı dilde olabilir. Biz de ODTÜ'de bunu yaşıyoruz. Yani eğitim kaçınılmaz olarak anadilinde olur; ancak öğretim yabancı dilde yapılabilir. Ben otuz yıldır ODTÜ'de akademisyenim. İngilizce ders veriyorum. Öğrencilerimle sınıf içinde İngilizce, sınıf dışında Türkçe konuşuyorum. Bunun sıkıntısını çekiyorum. Aramızdaki o yabancı dil engeline karşın karşımdaki pırıl pırıl beyinlerin, en ufak ipucunu bile cin gibi değerlendirip başarılı olduklarını görüyorum, buna güveniyorum, ama bu 70 milyonun en seçme beyinlerini bilim, teknoloji eğitimindeki yarışa niçin böyle ellerini ayaklarını bağlayarak soktuğumuzu bir türlü anlayamıyorum. Bence, bugün ODTÜ öğrencileri, mezunları toplumda ve dünyada saygınlıklarını, aranan niteliklerini koruyorlarsa, bu, yabancı dille öğretim sayesinde değil, ona rağmen böyledir. Bu çocuklar kendi dillerinde öğrenim görselerdi, başarıları daha da yüksek olacak, üniversitemizin, genç araştırmacılarımızın dünya bilimine katkısı da daha yüksek düzeyde olacaktı. Bunu ısrarla savunuyorum. 3 / 8

4 ODTÜ öğrencileriyle Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi öğrencilerini Türkçe becerileri yönünden karşılaştıran bilimsel bir araştırmayı 2003 yılında gerçekleştirdik. Sonuçları yayımlandı. O araştırmada acıyla şunu gördük: Üniversiteye girişte her iki üniversite öğrencilerinin Türkçe dil becerileri aynı düzeydeyken üçüncü sınıfa geldiklerinde ODTÜ öğrencileri ciddi biçimde geriliyorlar. "SBF öğrencilerinin gerisinde kalıyorlar" değil, "geriliyorlar"; yani "Türkçe becerileri geriliyor". Bunun hem toplumla etkileşim, hem de bireysel yaşam alanında ne gibi anlamları olduğunu ciddi biçimde irdelemek gereklidir. Birileri bu noktada, "ama, diyebilir, ODTÜ öğrencileri gürül gürül İngilizce konuşmuyorlar mı?"... Hayır! Hiç de öyle değil. Okulumuzdaki Tarzanca'yı hepimiz biliyor, giderek hepimiz konuşuyoruz. Ne İngilizce, ne Türkçe olan bir melez dille iletişim bize en rahat geliyor. Hem hocalarımız, hem öğrencilerimiz aynı geminin içindeler. Burada üniversitemizde çok ama çok yaygın olarak kullanılan yanlış sözcüklerden, yanlış sesletimlerden (telaffuz,) yanlış tümcelerden örnekler vermeyeceğim. Ama bu melez kültür bizim her yaptığımızı en iyi olasılıkla "iyi taklitçiler" olarak yapmamız sonucunu doğurmuyor mu? Dil düşüncenin ortamıdır. Dil varoluşun ortamıdır. Kendi dilimde düşünmezsem düşündüğüme sahip olamam, egemen olamam. Kendim olamam. Yabancı dilde üniversite eğitimi bir toplumun toplumsal aklının güdük kalması için alınabilecek ilk önlemdir. Bu aymazlıktan vaz geçilecektir; bu toplum kendi kendini böylesine güdükleştirmekten bir gün vaz geçecektir; ama ne zaman, bilmiyorum. Gelelim ikinci tezle üçüncünün karşılaştırılmasına: Önce yine iki terimi ayırt etmek zorundayız. Bu iki terimin birbirine karıştırılıyor olması başlı başına toplumumuzun içinde bulunduğu dil ve kavram kargaşasının göstergesidir. "Ana dil" ve "ana dili" kavramları ayrı şeylerdir. Ana dil, (sıfat tamlaması) bir ortamda başat olan, en yaygın, en güçlü, en zengin konumda olan dil demektir. Bugün Türkiye'de ana dil Türkçedir. Amerika'da ana dil Amerikancadır. Rusya'da Rusçadır. İsrail dışındaki Orta Doğu'da Arapçadır. 4 / 8

5 Ana dili (belirtisiz isim tamlaması) ise, çocuğun içine doğduğu, anasının kullandığı, ona ninni söylediği dildir. Ailede, sokakta, günlük yaşamda ana dili kullanılır. Ana dili, insan varoluşunun en temel öğelerindendir. İnsan düşünmeyi anadiliyle öğrenir. Kuzey kutbunda büyüyen çocuk, bulutların ve buzların 18 farklı rengini ayrı sözcüklerle anlatır; onun kültür zenginliği bunları içerir, Anadolu köylüsü ise 24 farklı buğday türü için ayrı isimler kullanır. Türkçe'deki "miş"li geçmiş ile "di"li geçmiş arasındaki anlam farkı, birçok başka dilde ancak uzun cümlelerle aktarılabilir. Ben bu terim karışıklığını körüklememek için "ana dili" ve "ulusal dil" terimlerini yeğliyorum. Ama şunu da sormak zorundayız: "ana dilde eğitim" sloganı, acaba ulusal dilde mi yoksa etnik dillerde mi eğitimin istendiği anlamına gelmektedir? Sanırım kast edilen, söylenenden farklıdır. O zaman önce kavramlarımızı, sonra da onları dile getirmekte kullandığımız terimleri temizlemek, çok açık biçimde dile getirmek zorundayız. İkinci ve üçüncü tez arasındaki fark şudur: Üniversite eğitiminin yabancı dilde olmaması gerektiğini savunuyorsak, bunun bir ülkede yaşayan, bir ulusu oluşturan farklı etnik grupların ana dillerinde yapılmasını mı yoksa ulusal dilde olmasını mı savunacağız. Bu özünde toplumsal politik bir sorudur. Burada savunacağımız görüşün yaşamsal sonuçları olacaktır. Her etnik grubun kendi ana dilinde üniversite eğitimi görmesini savunmak, tarihsel koşulları bir an için göz ardı etmek koşuluyla, tek tek insanlara saygının, giderek insan haklarının gereğidir. Ancak bugün, ülkemizde, dil ve kültür konusu, doğrudan doğruya siyasal, giderek askeri çatışmanın, yaygın toplumsal korkunun, şiddetin arka planında kalmıştır. Bu gerçeği her gün yaşıyoruz. Daha somut söylersek bin yıldır birlikte yaşayan Türk ve Kürt halkları birbirine düşmanlaştırılmaktadır. Asker, sivil, kadın, çocuk, nice insanın kanının dökülmesi bu iki halktan hangisine çıkar sağlar? Yirmi yıldır gencini yaşlısını ya mapuslara ya toprağa veren Kürt halkına mı? Yirmi yıldır çocuğu askere gidecek diye karalar bağlayan, her cenazede içi yanan Türk analarına mı? 5 / 8

6 Hiçbirine! Kime çıkar sağlar? Ne yazık ki bugün içinde bulunduğumuz dönemeçte bundan çıkar sağlayan birçok kesim vardır, ve o nedenle Güneydoğu'da yeniden kan dökülmeye başlamıştır. Irak'ta işgal batağındaki ABD Kuzey Irak'ta kendisine sırtını dayayan Kürt yönetimine özerklik vererek o bölgeyi denetimi altında tutmanın yolunu bulmuştur. Bunun sonucunda Kuzey Irak'ta söz sahibi olamayan, Kürt gruplar arasında egemenliğini ve söz hakkını yitimekte olan PKK Türkiye'de yeniden savaşı alevlendirerek yok olmaktan kurtulmayı hedeflemektedir. Türkiye'de yeniden başlayan çatışmaların İran'daki Kürt gruplara da sıçraması, İran'ın bu yolla da sarsılması bu bölgedeki stratejik çıkarlarını korumaya yönelik her türlü girişim hakkını kendinde gören küresel imparatorluk heveslisi ABD devletinin işine gelecektir. Kısacası, emperyalizmin "böl ve korumaktadır. yönet" stratejisi bugün geçerliğini Ayrıca, Türkiye'de yapılması çok gecikmiş reformları kendi insanları için değil de AB'nin dayatmaları nedeniyle yaltaklanırcasına yapmış, AB'ye nice karşılıksız ödün vermiş olma konumundan kendini kurtaramayan, ve uluslararası çevrelerde kredisinin tükenmekte olduğunu sezen iktidar artık "kadın da olsa çocuk da olsa öldürülür" söyleminden, yani efelenerek içerideki güç odaklarına yaranmaktan medet ummaktadır. Öte yandan "iti kurda kırdırma" söylemini ülkeyi oluşturan halklar için kullanmaktan kaçınmayan güç sahipleri hep yok muydu? Ülkenin emekçileri böylesine yıpratıcı, kırıcı bir savaşımın içindeyken kendileri rahatça işlerini yürütmüyorlar mıydı? Ayrıca bunların maşası görevini hep üstlenen her iki taraftan birtakım ırkçı ulusalcı gruplar zaten hep Güneydoğu'da savaşın kendilerine prim sağladığının bilincinde değil miydi? 6 / 8

7 Bugün bu çeşitli grupların çıkarları örtüştüğü içindir ki karşıt gibi görünen taraflar benzer provokasyonları gerçekleştirmekte, dökülen kan hızla artmakta, hınçlar bilenmektedir. Pekiyi bu noktada üniversite eğitiminin ana dilinde olmasını istemek ne anlama gelir? Henüz ilkokulda, lisede Kürtçe öğrenemeyen öğrenci hangi Kürtçe üniversite eğitimini görecektir? Henüz Türkçe kitap ve kaynak eksikliğini çözememiş olan Anadolu insanı farklı dillerde üniversite kitapları mı yazacaktır? Bu geçerli bir ütopya olabilir, ancak bugün için gerçekçi bir talep değildir. Bugün gündemin birinci sırasında barış olmalıdır. İnsanların önce yaşam korkusunu geride bırakmaları, sonra ana dillerinde gazete, kitap okuma, televizyon, sinema, tiyatro izleme noktasına ulaşmaları gerekir. Bunun farklı kültürlerin birbirini yok etmesiyle değil, kültürel zenginliğin, çeşitliliğin korunmasıyla, geliştirilmesiyle anlam kazanabileceği açıktır. Çoluk çocuğun güpegündüz öldürüldüğü bir ortamda kültür ve dil, barışın önceliğini, insan yaşamının değerini göz ardı etmemize neden olmamalıdır. Barış ise, insanın yaşama hakkıyla birlikte ana diline ve yaşama kültürüne saygıyla gelecektir. Ayrıca küreselleşme dalgası altında ülkedeki ana dilde (ulusal dilde) eğitim hızla yıpranmaktayken etnik dillerde eğitim girişimleri doğrudan doğruya uluslar üstü devlerin ekmeğine yağ sürmekten başka somut sonuç doğuramaz. Bin yıldır birlikte yaşayan insanların acı içinde birbirine düşmanlaşması, ayrışan hakların gittikçe küçülen kültürel, ekonomik, toplumsal birimler olarak dağılmalarına, ve küresel devlerin egemenliği altına kolayca girivermelerine yol açmaktadır. Küresel dev terimini hem ABD gibi devletler, hem AB gibi devlet toplulukları, hem de uluslarüstü şirketler için kullanıyorum. Bu devler, birbirleriyle baş etmek için gittikçe daha büyük, daha güçlü bağlaşmalar (ittifaklar) içine girerken, küresel ölçekte ekonomik ve kültürel etkilerini artırmak yolunda adımlar atmaktalar. Bunlarla eşit düzeyde pazarlık edebilmek, belki yeni uzlaşmaların, bağlaşmaların içine girebilmek için ulusal düzeyde zayıflamak, dağılmak, insanlarını çok daha kolay sömürülebilir, ezilebilir konuma getirmek değil, tersine önce kendi içinde sağlam bağlaşmalar kurmak, uzlaşmak, kolkola girmek gerekiyor. Bunu görmek zorundayız. 7 / 8

8 Son olarak, kültürel zenginliklerin korunması, artırılması için önce küresel, ulusal, yöresel ve sınıfsal zenginlik dağılımında korkunç biçimde artan dengesizliklerin giderilmesini zorunlu gördüğümün altını çizmek istiyorum. Bunun için ulusal-etnik-yöresel ayrışmaların aşılması, sınıfsal güçbirliğinin küresel ölçekte sağlanması gerekiyor. Bu da kaçınılmaz olarak toplumsal siyasal (yani sosyo-politik) ve gerçekleştirilmesi zor bir proje. Ama bu çok önemli, giderek belirleyici önem taşıyan konu, burada kapsamımızın dışında kalıyor. Saygılar sunuyorum. 8 / 8