T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI Meteoroloji Genel Müdürlüğü

Transkript

1 T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI Meteoroloji Genel Müdürlüğü OZON VE ULTRAVİYOLE RADYASYON VERİ ANALİZİ Meteoroloji Genel Müdürlüğü Araştırma Dairesi Başkanlığı Klimatoloji Şube Müdürlüğü ŞUBAT 2012 Ankara

2 T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI Meteoroloji Genel Müdürlüğü OZON VE ULTRAVİYOLE RADYASYON VERİ ANALİZİ YILMAZ AÇAR, MİTHAT EKİCİ VE SERPİL YAĞAN Meteoroloji Genel Müdürlüğü Araştırma Dairesi Başkanlığı Klimatoloji Şube Müdürlüğü ŞUBAT 2012 Ankara

3 TEŞEKKÜR Klimatoloji Şube Müdürlüğü çalışanları ile Sayın Belkıyse KAYA (Mühendis) ve Sayın Ertan TURGU ya (Mühendis) katkılarından dolayı teşekkür ederiz. i

4 İÇİNDEKİLER Sayfa No TEŞEKKÜR.... i İÇİNDEKİLER. ii 1. GİRİŞ 1 2. OZONSONDE ÖLÇÜMLERİ VE VERİ ANALİZİ Verilerin Aylık değerlendirmesi Verilerin Mevsimlik Değerlendirmesi Verilerin Yıllık Değerlendirmesi BREWER SPEKTROFOTOMETRESİ OZON ÖLÇÜM VERİLERİNİN ANALİZİ Günlük Toplam Ozon Verilerinin Değerlendirmesi Verilerin Aylık Değerlendirmesi Verilerin Mevsimlik Değerlendirmesi Verilerin Yıllık Değerlendirmesi ULTRAVİYOLE RADYASYON ÖLÇÜM VERİLERİNİN ANALİZİ Ultraviyole A (UV A) Verilerinin Değerlendirmesi Verilerin Aylık Değerlendirmesi Verilerin Mevsimlik Değerlendirmesi Verilerin Yıllık Değerlendirilmesi Ultraviyole B (UV B) Verilerinin Değerlendirmesi Verilerin Aylık Değerlendirmesi Verilerin Mevsimlik Değerlendirmesi Verilerin Yıllık Değerlendirmesi UV İndeks (UVI) Verilerinin Değerlendirmesi Günlük UVI Verilerinin Değerlendirmesi Aylık UVI Verilerinin Değerlendirmesi Mevsimlik UVI Verilerinin Değerlendirmesi ANKARA İÇİN TOMS (OMI) UYDU GÖZLEMLERİ İLE BREWER VE OZONSONDE TOPLAM OZON VERİLERİNİN BİRLİKTE DEĞERLENDİRMESİ TOMS (OMI) Uydu Gözlemleri Toplam Ozon Değerlendirmesi TOMS (OMI) Uydu Gözlemlerinin Aylık Değerlendirmesi TOMS (OMI) Uydu Gözlemlerinin Yıllık Değerlendirmesi TOMS (OMI) Uydu, Brewer ve Ozonsonde Toplam Ozon Ölçümlerinin Birlikte Değerlendirmesi TREND ANALİZİ Man Kendall Korelasyon Katsayısı (Trend Analizi) Ozonsonde Değerlerinin Trend Analizi Brewer Spektrofotometre Değerlerinin Trend Analizi SONUÇ KAYNAKLAR. 45 ii

5 1. GİRİŞ Ozon, O 3 formülü ile gösterilen oksijenin özel bir biçimidir. İnsan yaşamı için çok önemli olmasına rağmen, atmosferde diğer gazlara oranla çok az miktarda bulunmaktadır. Ozon yoğunluğu en fazla yer yüzeyinden itibaren km ler arasında bulunmaktadır. Bu bölümdeki ozon, stratosferik ozon olarak adlandırılır ve toplam ozon miktarının % 90 kadarını içerir. Stratosfer tabakasındaki ozon, güneşin zararlı ışınlarının bir kısmını emerek Dünya ya gelmesini engellemesinden dolayı iyi huylu ozon olarak adlandırılmaktadır. Buna karşılık, yüzeye yakın kısımda kirleticilerden oluşan ozon vardır ve Troposferik ozon olarak adlandırılmaktadır. Bu ozon, 0 10 km ler içerinde bulunmakta ve toplam ozonun % 10 luk kısmını oluşturmaktadır. İnsan sağlığını olumsuz etkilediğinden kötü huylu ozon olarak adlandırılmaktadır (4). Sanayileşme ile birlikte insanların bilinçsizce yaşam sürüp doğayı tahrip etmesi sonucunda, dünya atmosferini oluşturan gazlarda özellikle son 40 yılda önemli değişiklikler meydana gelmiştir. Bu değişikliklerden dünya iklimi ve dünya üzerinde yaşayan tüm canlılarda olumsuz yönde etkilenmekte ve bu etkilerin daha da artması beklenmektedir. Günümüzde, özellikle stratosferik ozonda görülen incelme ve küresel ısınmadan kaynaklanan iklim değişikliği şeklinde karşımıza çıkan iki büyük problem, insan ve tüm canlı yaşamı açısından oldukça önemli bir duruma gelmiştir. Bu problemlerin bir kısmına, insan etkinlikleri sonucu ozonu incelten kloroflorokarbon (CFC) lar ile karbondioksit (CO 2 ), metan (CH 4 ) ve nitrözoksit (N 2 O) gibi sera gazlarının atmosfere aşırı miktarlarda salınması neden olmaktadır. Uluslararası alanda bu konuda son yıllarda giderek artan duyarlılıklar neticesinde Ozon Tabakasının Korunmasına İlişkin Viyana Sözleşmesi 1985 yılında, Ozon Tabakasını İncelten Maddelere Dair Montreal Protokolü 1987 yılında ve yine aynı amaca yönelik olarak İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi de Haziran 1992 de, imzaya açılmıştır. Montreal Protokolü 1989 yılında birçok ülke tarafından imzalanarak 1

6 yürürlüğe girmiştir. Bu çalışmalar sonucunda, ozon tabakasının korunması amacıyla Viyana Sözleşmesi ve Montreal Protokolü çerçevesinde uluslararası bir sistem oluşturulmuştur. Bu sistem, ozon tabakasında tahribata yol açan birtakım kimyasal maddelerin üretim ve kullanımının, uygulanabilir bir takvim çerçevesinde azaltılarak sıfıra indirilmesini öngören teknik içerikli bir süreci kapsamaktadır. Ancak, bu sürecin teknik boyutlarının yanı sıra, ekonomik ve siyasal boyutlarının olduğu da bilinmelidir. Türkiye, Montreal Protokolüne 19 Aralık 1991 tarihinde taraf olmuş ve tüm değişikliklerini de kabul etmiştir. Meteoroloji Genel Müdürlüğü, ''Türkiye'de Atmosferik Kirliliğin Ozon Konsantrasyonuna Etkisi'' konulu proje kapsamında, yılları arasında Devlet Planlama Teşkilatı ndan almış olduğu maddi destekle 13 Ocak 1994 tarihinde Ozonsonde yöntemiyle ilk ozon ölçümlerine Ankara da başlamıştır yılında Ankara ve Antalya illerine kurulan Ultraviyole B Radyasyon ölçer (UV Biometer) cihazların çalıştırılması ile UV Radyasyon gözlem ve araştırmaları konusunda da önemli adımlar atılmıştır. Daha sonra, Türkiye Üzerinde Troposferik ve Stratosferik Ozon/UV B deki Değişimin Gözlenmesi ve Sonuçlarının Analizi isimli İTÜ Meteoroloji Mühendisliği Bölümü ve Meteoroloji Genel Müdürlüğü ortak TÜBİTAK projesi ile 09 Kasım 2006 tarihinde, Ankara da Brewer Spektrofotometresi ile ozon ve ultraviyole radyasyon ölçümlerine başlanmıştır. Bu çalışmada, Ankara da yer tabanlı Ozonsonde ve Brewer ölçümlerinden elde edilen toplam ozon verileri ile uydular tarafından (TOMS OMI) ölçülen toplam ozon verileri ve yine Ankara da Brewer Spektrofotometresince ölçülen ultraviyole radyasyon verilerini içeren veri setleri kullanılmıştır. Bu veri setleri ile günlük, aylık, mevsimlik ve 2

7 yıllık verilerin ortalama, maksimum, minimum değerleri elde edilmiş ve trend analizleri yapılmıştır. Böylece Ankara ve Türkiye üzerindeki ozon tabakasının durumu, gelişimi ve UV Radyasyon konuları hakkında değerlendirme yapma şansı oluşmuştur. 2. OZONSONDE ÖLÇÜMLERİ VE VERİ ANALİZİ Meteoroloji Genel Müdürlüğü, ''Türkiye'de Atmosferik Kirliliğin Ozon Konsantrasyonuna Etkisi'' konulu proje kapsamında, yılları arasında Devlet Planlama Teşkilatı ndan almış olduğu maddi destekle 13 Ocak 1994 tarihinden itibaren Ozonsonde Yöntemiyle ozon ölçümlerine başlamıştır. Ozonsonde Yöntemi, yer tabanlı balonlu ölçme yöntemidir. Bu yöntemde, içerisine havadan daha hafif hidrojen gazı doldurulan balona (1200 gr lık) bağlanmış ölçüm cihazı (ozonsonde) kullanılmaktadır. Bu cihaz, yerden itibaren balonun patladığı yaklaşık km yüksekliğe kadar, mevcut hava kütlesi içerisindeki ozon miktarını ölçerek, ozonun dikey dağılımının belirlenmesine yardımcı olmaktadır. Bu yöntemin esasını oluşturan Ozonsonde Cihazı, Elektrokimyasal Konsantrasyon Hücreli (ECC) olup, atmosferdeki ozonun dikey dağılımını tespit etmek amacıyla NOAA Laboratuarları nda (Komhry, 1964, 1969; Komhry and Harris, 1971) basit şekilde tasarlanmış, hafif ve balonla birlikte kullanılabilme özelliğine sahiptir (1). Şekil 1. Ozonsonde Şekil 2. Balon, paraşüt ve ozonsonde 3

8 Ozon ölçümünün yapıldığı Ankara istasyonu, 348 istasyon numarası ile Dünya Ozon ve Ultraviyole Radyasyon Veri Merkezi (WOUDC) ve Küresel Atmosfer İzleme Programı (GAW) nın gözlem ağı içerisinde yer almaktadır (2, 3). Meteoroloji Genel Müdürlüğü Ankara Radiosonde İstasyonu nda, yılları arasında toplam 383 adet ozon ölçümü yapılmıştır. Ölçüm sıklığı yıllara göre değişkenlik (ayda 1 4 adet arasında) göstermektedir. Ölçüm sonuçları değerlendirildiğinde ortalama toplam ozon miktarı 314,0 DU (Dobson Unit Dobson Birimi) olarak hesaplanmıştır. Dünya ortalaması 300 DU civarında olup, coğrafi olarak 230 ile 500 Dobson birimi arasında değişmektedir (3) Verilerin Aylık Değerlendirmesi: yılları arasında yapılan ozon ölçümlerini aylık olarak değerlendirdiğimizde; en yüksek aylık ortalama toplam ozon değerlerine Mart Nisan aylarında, en düşük aylık ortalama toplam ozon değerlerine de Ekim Kasım aylarında rastlanılmıştır (Şekil 3) yılında ise 12 adet ozon ölçümü yapılmıştır. Bu yıla ait toplam ozon değerleri incelendiğinde; en yüksek değerin Ocak ayında (345,4 DU), en düşük değerin ise Temmuz (268,3 DU) ayında ölçüldüğü belirlenmiştir. 4

9 2011 Yılı Aylık Ortalama Toplam Ozon Değerinin Uzun Yıllar Ortalamasına Göre Değişimi Toplam Ozon (DU) Aylar 2011 ORT Şekil 3. Ankara nın 2011 yılı aylık ortalama toplam ozon değerlerindeki değişim yılı aylık ortalama toplam ozon değerleri ve değişim oranlarına bakıldığında, Ocak ve Haziran ayları hariç diğer tüm aylarda uzun yıllar ( ) aylık ortalamalarının altında değerler elde edilmiştir (Şekil 3) (9) yılı Ocak ayı en yüksek (345 DU) aylık ortalama değerin görüldüğü ay olup, uzun yıllar Ocak ayı ortalamasının (307 DU) da % 12,4 üzerindedir. Temmuz ayı ise, en düşük (268 DU) aylık ortalama değerin görüldüğü ay olup, uzun yıllar Temmuz ayı ortalamasının (299 DU) % 10,4 altındadır Verilerin Mevsimlik Değerlendirmesi: Ozonsonde ölçümlerine göre Ankara nın mevsimlik toplam ozon değerlerine bakıldığında; en yüksek değere ilkbahar mevsiminde, en düşük değere ise sonbahar 5

10 mevsiminde rastlanılmıştır (Şekil 4). Bu durum kuzey yarımkürede orta enlemlerdeki genel eğilime de uygundur. Toplam Ozonun (DU) Uzun Yıllar Mevsimlik Değişimi ( ) Toplam Ozon (DU) İlkbahar Yaz Sonbahar Kış 2011 Genel Ort ( ) Şekil 4. Ankara da 2011 yılında ozonun mevsimlik değişimi yılında ozondaki mevsimlik değişim incelendiğinde; uzun yıllar ortalamasından ilkbahar mevsiminde % 7.5, yaz mevsiminde % 6.2, sonbahar mevsiminde % 1.7 ve kış mevsiminde ise % 6.8 daha düşük düzeyde gerçekleştiği belirlenmiştir Verilerin Yıllık Değerlendirmesi: 2011 yılı ortalama toplam ozon değeri incelendiğinde; yıllık ortalamanın 301,2 DU olduğu ve uzun yıllar ortalamasının (314,0 DU) % 4,1 altında gerçekleştiği görülmüştür. 6

11 Ankara nın yılları arasındaki yıllık ortalama toplam ozon değerleri incelendiğinde; en yüksek değere (336 DU) 1998 yılında, en düşük değere de (293 DU) 1997 yılında rastlanmıştır (Şekil 5). Ankara'da Yıllık Ortalama Toplam Ozondaki Değişim ( ) 400 Uzun Yıllar Ort. ( ): 314,0 DU Toplam Ozozn (DU) Yıllar Şekil 5. Ankara nın yıllık ortalama toplam ozon değerlerindeki değişim. Uzun yıllar ortalama toplam ozon değerinin 314,0 DU olduğu noktasından hareketle; 1995, 1997, 1999, 2000, 2002, 2007, 2008, 2010 ve 2011 yıllarında ortalamanın altında, 1994, 1996, 1998, 2001, 2003, 2004, 2005, 2006 ve 2009 yıllarında ortalamanın üzerinde değerler elde edilmiştir (Şekil 5). Bu değerlere ilişkin yüzde değişim oranları da Tablo 1 de verilmiştir (9). 7

12 Yıllar Uzun Yıllar Ortalamasına Göre Değişim (%) , , , , , , , , , , , , , , , , , ,1 Tablo 1. Ankara da yıllık ortalama toplam ozon değerlerin yüzde (%) değişimi. 3. BREWER SPEKTROFOTOMETRESİ OZON ÖLÇÜM VERİLERİNİN ANALİZİ Dünya Meteoroloji Organizasyonu (WMO) tarafından desteklenen Küresel Atmosferik Gözlem (GAW) programında, atmosferik ozonun ölçülmesinde yer tabanlı Dobson ve Brewer Spektrofotometreleri kullanılmaktadır. Dobson Spektrofotometresi dünya üzerinde yaklaşık 70 yıl önce kullanılmaya başlanmıştır. Brewer Spektrofotometresi ise yeni bir ozon ölçüm sistemi olup, 1980 li yıllardan beri kullanılmakta ve sürekli olarak geliştirilmektedir (3). Brewer Spektrofotometresi otomatik olarak çalışabilmekte, toplam ozon kalınlığını Dobson Birimi (Dobson Unit DU) cinsinden, ozon yoğunluğunu ise molekül/cm 3 cinsinden 2 km aralıkla ve 50 km ye kadar ölçebilmektedir. Ayrıca, UV B ışınlarını nm dalga boyu aralığında ve 0,5 nm aralıkla, UV A ışınlarını da 363 8

13 nm dalga boyuna kadar ölçebilmektedir. Ultraviyole indeksi de hesaplayarak elde edebilmektedir (5). Şekil 6. Dobson Spektrofotometresi Hradec Kralove Şekil 7. Brewer Spektrofotometresi Ankara Brewer Spektrofotometre cihazı, TÜBİTAK Kamu Ar Ge Projeleri Destekleme Programı (1007) kapsamında, Türkiye Üzerinde Troposferik ve Stratosferik Ozon/UV B deki Değişimin Gözlenmesi ve Sonuçlarının Analizi isimli proje çerçevesinde tarihinde Meteoroloji Genel Müdürlüğü Ana Bina Teras Katına kurulmuş ve ölçümlere devam etmektedir (8) Günlük Toplam Ozon Verilerinin Değerlendirmesi: Brewer Spektrofotometresi direkt güneş ışığı veya ay ışığını ışık kaynağı olarak ve zenith açısını da otomatik şekilde kullanarak günlük toplam ozonu ölçebilmektedir. Aşağıda günlük ölçümlere ilişkin grafik görülmektedir (Şekil 8). 9

14 Ankara'nın Brewer Spektrofotometresi Günlük Toplam Ozon Değerlerindeki Değişim ( ) Toplam Ozon (DU) Genel Ort: 318,7 DU Tarih Şekil 8. Ankara nın Brewer Spektrofotometresi Toplam Ozon (DU) Değerlerindeki Değişim ( ). Ankara da Brewer Spektrofotometre cihazından elde edilen 2007, 2008, 2009, 2010 ve 2011 yıllarına ait günlük toplam ozon değerleri incelendiğinde; 2007 yılı maksimum değeri 458,3 DU ( tarihinde), minimum değeri 253,8 DU ( tarihinde) ve ortalaması ise 322,4 DU olarak gerçekleşmiştir yılı maksimum değeri ise 398,4 DU ( tarihinde), minimum değeri 254,6 DU ( tarihinde) ve ortalaması da 314,1 DU olarak gerçekleşmiştir yılı maksimum değeri ise 432,2 DU ( tarihinde), minimum değeri 244,7 DU ( tarihinde) ve ortalaması da 323,1 DU olarak gerçekleşmiştir. 10

15 2010 yılı maksimum değeri ise 479,0 DU ( tarihinde), minimum değeri 252,1 DU ( tarihinde) ve ortalaması da 321,2 DU olarak gerçekleşmiştir yılı maksimum değeri ise 421,8 DU ( tarihinde), minimum değeri 260,8 DU ( tarihinde) ve ortalaması da 315,9 DU olarak gerçekleşmiştir (Şekil 8) Verilerin Aylık Değerlendirmesi: Ankara'da Brewer Spektrofotometresi Aylık Ortalama Toplam Ozon (DU) Değerlerindeki Değişim ( ) Toplam Ozon (DU) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık ORT 2007 ORT 2008 ORT 2009 ORT 2010 ORT 2011 ORT Şekil 9. Brewer Spektrofotometresi Aylık Ortalama Toplam Ozon Değerlerindeki Değişim. Ankara nın aylık ortalama toplam ozon değerleri incelendiğinde; 2011 yılı Ocak, Şubat ve Kasım ayı değerlerinin aylık genel ortalamanın ( ) üzerinde Mart, Nisan, Mayıs, Haziran Temmuz, Ağustos, Eylül, Ekim ve Aralık ayı değerlerinin ise aylık genel ortalamanın altında olduğu belirlenmiştir (Şekil 9 ve Tablo 2). 11

16 AYLAR ORT 2007 YÜZDE (%) DEĞİŞİM ORT 2008 YÜZDE (%) DEĞİŞİM ORT 2009 YÜZDE (%) DEĞİŞİM ORT 2010 YÜZDE (%) DEĞİŞİM ORT 2011 YÜZDE (%) DEĞİŞİM Ocak 321 3, , , , ,1 332 Şubat , , , ,3 348 Mart 375 3, , , , ,4 361 Nisan 390 7, , , ,7 364 Mayıs 340 2, , , , ,4 347 Haziran , , , ,8 326 Temmuz , , , ,3 302 Ağustos 296 2, , , , ,0 290 Eylül 285 1, , , , ,3 290 Ekim 285 0, , , , ,4 286 Kasım 289 1, , , , ,5 284 Aralık , , , ,9 307 ORT Tablo 2. Brewer Spektrofotometresi Aylık Ortalama Toplam Ozon Değerlerinin Genel Ortalamaya Göre Yüzde (%) Değişimi Verilerin Mevsimlik Değerlendirmesi: 400 Brewer Spektrofotometresi Ölçümlerine Göre Ankara'da Toplam Ozonun Mevsimlik Değişimi ( ) Toplam Ozon (DU) İlkbahar Yaz Sonbahar Kış Mevsimler Ort Şekil 10. Brewer Spektrofotometresi Mevsimlik Toplam Ozon Değerlerindeki Değişim. Ankara nın Brewer Spektrofotometresi mevsimlik toplam ozon değerleri incelendiğinde; maksimum ozon değerlerine ilkbahar mevsiminde, minimum ozon değerlerine ise sonbahar mevsiminde rastlanılmaktadır (Şekil 10). Bu durum kuzey yarımkürede orta enlemlerdeki genel eğilime de uygundur. 12

17 2011 yılı mevsimlik ozon değerlerini uzun yıllar ( ) mevsimlik ortalama değerlerle karşılaştırdığımızda ise; kış mevsimi değerinin uzun yıllar mevsimlik ortalama değerden daha yüksek, ilkbahar, yaz ve sonbahar mevsimi değerlerinin ise uzun yıllar mevsimlik ortalama değerden daha düşük olduğu belirlenmiştir (Şekil 10). İlkbahar mevsiminde; 2011 yılı değeri mevsimlik ortalamadan % 1,9 daha düşük bulunmuştur. Yaz mevsiminde; 2011 yılı değeri mevsimlik ortalamadan % 2,4 daha düşük bulunmuştur. Sonbahar mevsiminde; 2011 yılı değeri mevsimlik ortalamadan da % 0,3 daha düşük bulunmuştur. Kış mevsiminde; 2011 yılı değeri mevsimlik ortalamadan da % 1,9 daha yüksek bulunmuştur (Şekil 10) Verilerin Yıllık Değerlendirmesi: Ankara nın Brewer Spektrofotometresi yıllık ortalama toplam ozon değerleri incelendiğinde; periyodunda ortalama toplam ozon miktarının 318,7 DU olduğu belirlenmiştir. En yüksek yıllık ortalama değere 2009 yılında, en düşük yıllık ortalama değere ise 2008 yılında rastlanılmıştır (Şekil 11). 500 Ankarada Yıllık Ortalama Toplam Ozondaki Değişim ( ) Uzun Yıllar Ort. ( ): DU Toplam Ozon (DU) Şekil 7. Brewer Spektrofotometresi Yıllık Ortalama Toplam Ozon Değerlerindeki Değişim. 13

18 Yıllara göre maksimum ve minimum değerler arasındaki farklar incelendiğinde; 2007 yılında 204,5 DU, 2008 yılında 143,8 DU, 2009 yılında 187,5 DU, 2010 yılında 226,9 DU ve 2011 yılında ise 161,0 DU olarak gerçekleşmiştir. Farkın en düşük düzeyde olduğu yıla ait yıllık ortalama ozon değeri de diğer yıllara göre en düşük seviyede gerçekleşmiştir (Tablo 3). Yıllar Minimum Değer Maksimum Değer Maks. Min. Farkı Yıllık Ortalama ,8 458,3 204,5 322, ,6 398,4 143,8 314, ,7 432,2 187,5 323, ,1 479,0 226,9 321, ,8 421,8 161,0 315,9 Tablo 3. Ankara da yıllara göre minimum ve maksimum değerler, farklar ve yıllık ortalama toplam ozon değerleri. 4. ULTRAVİYOLE RADYASYON ÖLÇÜM VERİLERİNİN ANALİZİ Ultraviyole radyasyon, elektromanyetik spektrumun görünür ışıktan daha kısa dalga boylu olan belli bir parçasını oluşturur. UV A, UV B ve UV C olmak üzere üç bölümde incelenir (3, 8). Şekil 12. Ultraviyole radyasyon bileşenleri ve ozon 14

19 UV A: Dalga boyu nm (nanometre) arasında olan ultraviyole radyasyondur. UV A stratosfer tabakasını geçerek yere kadar ulaşır. Derinin daha alt kısımlarına kadar etki yaparak, öncelikle cildin koyulaşmasına neden olmaktadır. Ayrıca deri kanserinin gelişimini de artırmaktadır. UV B: Dalga boyu nm arasında olan ultraviyole radyasyondur. Atmosferdeki stratosferik ozonun konsantrasyonuna bağlı olarak değişik oranlarda yer yüzeyine ulaşır UV B ye uzun süre maruz kalındığında tüm canlılar için zararlı etkiye sahiptir. UV C: Dalga boyu 280 nm den daha az olan ultraviyole radyasyondur. UV radyasyonun en tehlikeli kısmı olup, tamamı atmosferdeki ozon ve oksijen tarafından emilir (Şekil 12) (3, 8). Brewer Spektrofotometresi tarafından Ankara'da ölçülen ultraviyole A (UV A) ve ultraviyole B (UV B) verileri ile hesaplama sonucu elde edilen ultraviyole indeks (UVI) verileri incelenmiş ve aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir Ultraviyole A (UV A) Verilerinin Değerlendirilmesi: Verilerin Aylık Değerlendirilmesi: 2007 yılından başlamak üzere aylık ortalama UV A değerlerindeki değişim aşağıda görülmektedir (Şekil 13). 15

20 Ankara'nın UV-A Radyasyonu Aylık Ortalama Değerleri Değişimi ( ) UV-A (mw/m2) Aylar Şekil 13. Brewer Spektrofotometre UV A radyasyonu aylık ortalama değerlerindeki değişim ( ) periyodunda; en yüksek aylık ortalama UV A değeri 2008 yılı Temmuz ayında, en düşük aylık ortalama UV A değeri ise 2007 yılı Aralık ayında hesaplanmıştır (Şekil 13). Yıllara göre en yüksek aylık ortalama UV A değerleri Haziran Temmuz aylarında, en düşük aylık ortalama UV A değerleri ise Aralık Ocak aylarında görülmüştür. Şekil 14'de Ankara'da aylık ortalama UV A radyasyonun yıllara göre değişimi görülmektedir. 16

21 Ankara'da Aylık Ortalama UV-A Radyasyondaki Değişim ( ) UV-A ORT. (mw/m2) OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZİRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKİM KASIM ARALIK , , , , , , , , , , ,8 8055, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,3 8594, , , , , , , , , , , ,5 9518, , , , , , , , , , , , , Şekil 14. Brewer Spektrofotometre UV A radyasyonu aylık ortalamalarının yıllara göre değişimi ( ). Ocak ayı ortalama UV A değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2008 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2010 yılında rastlanılmıştır. Şubat ayı ortalama UV A değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2008 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2010 yılında rastlanılmıştır. Mart ayı ortalama UV A değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2011 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2009 yılında rastlanılmıştır. Nisan ayı ortalama UV A değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2010 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2011 yılında rastlanılmıştır. 17

22 Mayıs ayı ortalama UV A değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2007 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2011 yılında rastlanılmıştır. Haziran ayı ortalama UV A değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2008 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2010 yılında rastlanılmıştır. Temmuz ayı ortalama UV A değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2008 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2009 yılında rastlanılmıştır. Ağustos ayı ortalama UV A değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2008 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2011 yılında rastlanılmıştır. Eylül ayı ortalama UV A değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2007 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2008 yılında rastlanılmıştır. Ekim ayı ortalama UV A değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2009 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2010 yılında rastlanılmıştır. Kasım ayı ortalama UV A değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2010 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2007 yılında rastlanılmıştır. Aralık ayı ortalama UV A değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2008 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2007 yılında rastlanılmıştır (Şekil 14). 18

23 Verilerin Mevsimlik Değerlendirilmesi: Ankara nın Brewer Spektrofotometresi mevsimlik UV A değerleri incelendiğinde; maksimum UV A değerlerine yaz mevsiminde, minimum UV A değerlerine ise kış mevsiminde rastlanılmaktadır (Şekil 15). Brewer Spektrofotometresi UV-A Verilerindeki Mevsimsel Değişim ( ) , ,5 UV-A Ort. mw/m , , İLKBAHAR YAZ SONBAHAR KIŞ Şekil 15. Ankara'da UV A değerlerinin mevsimlik değişimi ( ) Verilerin Yıllık Değerlendirilmesi: Ankara nın Brewer Spektrofotometresi yıllık toplam UV A değerleri incelendiğinde; periyodunda en yüksek yıllık toplam UV A değerine 2008 yılında, en düşük yıllık toplam UV A değerine ise 2009 yılında rastlanılmıştır (Şekil 16). 19

24 Brewer Spektrofotometresi Yıllık Ortalama UV A Verilerindeki Değişim ( ) , , , , ,9 UV A ORT. (mw/m2) Şekil 16. Ankara'da UV A değerlerinin yıllık değişimi ( ) Ultraviyole B Verilerinin Değerlendirilmesi: Verilerin Aylık Değerlendirilmesi: 2007 yılından başlamak üzere aylık ortalama UV B değerlerindeki değişim aşağıda görülmektedir (Şekil 17). Ankara'nın UV-B Radyasyonu Aylık Ortalama Değerleri Değişimi ( ) UV-B (mw/m2) Şekil 17. Brewer Spektrofotometre UV B radyasyonu aylık ortalama değerlerindeki değişim ( ). 20

25 periyodunda; en yüksek aylık ortalama UV B değeri 2008 yılı Temmuz ayında, en düşük aylık ortalama UV B değeri ise 2007 yılı Aralık ayında hesaplanmıştır (Şekil 17). Yıllara göre en yüksek aylık ortalama UV B değerleri Haziran Temmuz ve Ağustos aylarında, en düşük aylık ortalama UV B değerleri ise Aralık Ocak aylarında görülmüştür. Şekil 18'de Ankara'da aylık ortalama UV B radyasyonun yıllara göre değişimi görülmektedir. Ankara'da Aylık Ortalama UV-B Radyasyondaki Değişim ( ) UV-B ORT. (mw/m2) OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZİRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKİM KASIM ARALIK ,5 207, ,4 713,6 746,8 897,9 805,3 674,2 389,9 188,1 88, , ,6 539,4 629,8 832,6 904, ,4 370,3 217,3 130, ,5 167,2 256,6 452,5 632,4 792,1 786, ,7 390,1 206,3 101, ,53 170,41 347,78 499,8 620,41 661,13 825,28 771,99 642,38 296,76 245,98 121, ,3 211,5 355,9 431,81 583,27 719,74 836,38 794,36 640,23 379,46 220,79 138, Şekil 18. Brewer Spektrofotometre UV B radyasyonu aylık ortalamalarının yıllara göre değişimi ( ). Ocak ayı ortalama UV B değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2007 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2010 yılında rastlanılmıştır. 21

26 Şubat ayı ortalama UV B değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2008 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2009 yılında rastlanılmıştır. Mart ayı ortalama UV B değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2011 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2009 yılında rastlanılmıştır. Nisan ayı ortalama UV B değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2008 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2011 yılında rastlanılmıştır. Mayıs ayı ortalama UV B değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2007 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2011 yılında rastlanılmıştır. Haziran ayı ortalama UV B değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2008 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2010 yılında rastlanılmıştır. Temmuz ayı ortalama UV B değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2008 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2009 yılında rastlanılmıştır. Ağustos ayı ortalama UV B değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2008 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2010 yılında rastlanılmıştır. Eylül ayı ortalama UV B değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2007 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2009 yılında rastlanılmıştır. 22

27 Ekim ayı ortalama UV B değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2009 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2010 yılında rastlanılmıştır. Kasım ayı ortalama UV B değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2010 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2007 yılında rastlanılmıştır. Aralık ayı ortalama UV B değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2011 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2007 yılında rastlanılmıştır (Şekil 18) Verilerin Mevsimlik Değerlendirilmesi: Ankara nın Brewer Spektrofotometresi mevsimlik UV B değerleri incelendiğinde; maksimum UV B değerlerine yaz mevsiminde, minimum UV B değerlerine ise kış mevsiminde rastlanılmaktadır (Şekil 19). Brewer Spektrofotometresi UV-B Verilerindeki Mevsimsel Değişim ( ) , UV-B Ort. mw/m ,7 399, , İLKBAHAR YAZ SONBAHAR KIŞ Şekil 19. Ankara'da UV B değerlerinin mevsimlik değişimi ( ). 23

28 Verilerin Yıllık Değerlendirilmesi: Ankara nın Brewer Spektrofotometresi yıllık toplam UV B değerleri incelendiğinde; periyodunda en yüksek yıllık toplam UV B değerine 2008 yılında, en düşük yıllık toplam UV B değerine ise 2009 yılında rastlanılmıştır (Şekil 20). Brewer Spektrofotometresi Yıllık Ortalama UV B Verilerindeki Değişim ( ) ,4 481,3 438,8 441,6 452,7 400 UV B ORT. mw/m Şekil 20. Ankara'da UV B değerlerinin yıllık değişimi ( ) Ultraviyole İndeks (UVI) Verilerinin Değerlendirilmesi: UV İndeks (UVI); Dünya Sağlık Örgütü (World Health Organization WHO), Dünya Meteoroloji Örgütü (World Meteorological Organization WMO), Birleşmiş Milletler Çevre Programı (United Nations Environment Programme UNEP) ve Uluslararası İyonize Olmayan Radyasyon Koruma Komisyonunun (International Commision on Non Ionizing Radiation Protection ICNIRP) ortak çalışmayla geliştirilmiştir. Bu çalışma ile UV radyasyon konusunda halkın uyarılması, bilinçlendirilmesi ve korunma yöntemlerini benimsemesi amaçlanmıştır (9). 24