Çığ Bilgisi ÇIĞ BĠLGĠSĠ. Hazırlayan: David Wilbur

Transkript

1 Çığ Bilgisi ÇIĞ BĠLGĠSĠ Hazırlayan: David Wilbur

2 Çığ Bilgisi Bir denge bozulması nedeniyle, az veya çok miktardaki bir kar kütlesinin kırılarak eğim yönüne doğru kaymasıdır. m/watch?v=tbuk9aye ap8

3 Kar Döngüsü

4 Kar Kristalleri Yüzey şeker karı kristali Derin şeker karı Islak kristaller Düzlemsel kristal Yuvarlak şekilli kristaller

5 Çığ OluĢumu Uzun süreli sıkışma etkisi altında kalan bir kar örtüsünde oluşan deformasyon, kar örtüsünün derinlere doğru yoğunluğunun ve sertliğinin artmasını sağlar. Yerçekimi etkisi ise, karın ağırlığı altında taneler üzerine baskı yaparak örtü içinde oturmaya, yoğunlaşmaya ve dayanımını arttırmaya yardımcı olur. Kar tabakaları kendi duraylılıklarını kaybederken, bazı koşullar altında yeni bir fiziksel oluşuma atlama tahtası haline gelirler ki bu olay ÇIĞ dır!

6 Çığın OluĢum KoĢulları Meteorolojik Yağış türleri Yeni kar yağış miktarı Rüzgar yönü Sıcaklık değişimleri Diğer etkiler Tabakaların dayanımı Doğal ve insan kaynaklı yükleme Depremler Yükseklik - Kot ÇIĞ Topografik Eğim açıları Yamaç yönelimleri Rüzgar altı yamaçlar Bitki örtüsünün etkisi

7 Meteorolojik (YağıĢ ve Sıcaklık) Mevcut eski kar üzerine, yeniden bir defada 25 cm. daha fazla kar yağması, kar miktarı/h!! Mevcut kar üzerine yağmur yağması, güneşin açıp hızlı erimeye sebep olması Şiddetli bir kar tipisinden sonra 36 saatten fazla bir süreyle hava sıcaklığının 0 derecenin üzerinde olması, (Hava sıcaklığı arttığı sürece ısınan havanın temas ettiği kar yüzeylerinde mikro erimeler meydana gelir. Hava sıcaklığı gece tekrar düştüğünde erime sonrası kar şekil değiştirerek buza dönüşür. Altında bulunan tabakalardan ayrılmaya başlar ve bir kabuk oluşturur).

8 Meteorolojik (Rüzgar) Rüzgar Yönü

9 Topografik (Yamaç Eğimi)

10 Topografik (Yamaç Yönelimi)

11 Diğer KoĢullar Depremler Suni Etkenler (kayakçılar) Özel oluģumlar (kar balkonu, korniģ) Zemin pürüzlülüğü Yükseklik kot Kırılma hattının konumu

12 Bilmemiz Gerekenler Çığ riski için bilmemiz gerekenler: Eğim? Yeni kar gevģek/oturmuģ (kürek testi)? Tabakalar arasında bağlar nasıl (Rutschblock)? Kar tanelerinin morfolojisi hakkında çok detaylı bilgi sahibi olmak gerekmez.

13 Çığ Tipleri 1. Tabaka Çığları Kuru tabaka çığı Islak tabaka çığı GevĢek kar çığları veya Noktasal çığlar 2. Islak kar çığları 3. GevĢek kar çığları ve Toz kar çığları

14 1. Tabaka Çığları Kuru Tabaka Çığları

15

16 1. Tabaka Çığları Nokta Çığları Islak Tabaka Çığları

17 2. Islak Kar Çığları

18 3. Toz Kar Çığları

19

20 ÇIĞ BAġLAMA BÖLGELERĠ

21 MUHTEMEL KIRILMA BÖLGELERĠ Potansiyel kırılma çatlaklarının oluştuğu noktalar stres yoğunluğu olan bölgelerdir. Bunlar ağaçlar, sivri noktalar ve kayalardır.

22 POTANSĠYEL RĠSK ĠÇEREN ALANLAR

23 TEHLĠKELĠ VE GÜVENLĠ ALANLAR

24 TEHLĠKELĠ VE GÜVENLĠ ALANLAR

25 HARĠTA ÇALIġMALARI

26 ARAZĠ GÖZLEMLERĠ Yukarıdaki fotoğraf gün ortasında çekilmiş, karşıdaki yamaç kuzeye bakmaktadır. Benzer eğimlerde çığ aktivitesi bekleyebilirsiniz.

27 ARAZĠ GÖZLEMLERĠ Bu fotoğraf ağaçların nasıl stres biriktiriciler ve kazıklar olarak davrandığını gösteriyor. Yamacın aşağısına gelene kadar ağaçlara doğru kaymak güvenlidir.

28 Yeni OlmuĢ Çığlar Yeni oluģmuģ çığlar duraysız bir kar örtüsünün en kuvvetli iģaretleridir. Yani bu bölgede baģka çığların olması olasıdır. Her küçük kaymadan dolayı çığ tehlikesini yeniden değerlendirmelisiniz.

29 DıĢ Bükey Yamaçlar Dış bükey yamaçlardan seyahat etmek risk içerir.

30 KorniĢ Altları Korniş altlarından geçilmemeli ve keskin dönüşler yapılmamalıdır.

31 Büyük Yamaçlar Büyük yamaçlar büyük çığlar üretirler.

32 Küçük Vadi ve Kanyonlar Küçük vadilerden, kanyonlardan ve benzeri alanlardan yukarıda ne olduğunu bilmeden geçmek her zaman tehlikeye davetiye çıkarır.

33 Dik Uçurumlar Dik uçurumların altından geçerken ikinci bir defa düşünülmelidir.

34 Rüzgar Altı Yamaçlar Rüzgar, rüzgar üstü yamaçlardaki karı alır ve rüzgar altı yamaçlara depolar. Rüzgar altı yamaçta biriken rüzgar çökeli karlar, günler boyunca duraysız kalırlar.

35

36 GeniĢ Vadi Tabanları Geniş vadi tabanları genellikle güvenlidir.

37 DüĢük Eğimli Alanlar Düşük eğimli alanlardan geçilmelidir. Düşük eğimli alanlarda sırt üzerinde ulaşılacak noktaya hemen hemen aynı mesafeden ulaşırsınız.

38 DüĢük Eğimler Düşük eğimli alanlar nispeten güvenli olmalarına karşın tetiklenebilecek çığlar her zaman olabilir.

39 Sırtlar Resimdeki bu sırt kayakçıların beraber tırmanmasına olanak sağlayan düşük riskli bir tırmanma rotasıdır.

40 Sırtlar ve Ağaçlıklı Yollar Sırtlardan yürünmelidir. Küçük bile olsa iki tarafı ağaçlıklı yollar yürüyüş için güvenlidir.

41 Ağaçlarla ÇevrelenmiĢ Alanlar Ağaçlarla çevrelenmiş alanlar ne olursa olsun daha güvenlidir.

42 Ağaçlık Alanlar Bu yamaçtan yukarıya çıkarken veya aşağıya inerken, ağaç grupları ve kayaç çıkıntıları durmak ve yeniden gruplanmak için düşük riskli alanları oluştururlar.

43 Rüzgar Üstü Yamaçlar Rüzgar üstü yamaçların keskin kenarlarının uzağı genellikle en güvenli noktalardandır.

44 GeçiĢ Yamaçlardan bir kerede hep birlikte geçilmemelidir.

45 GeçiĢ Dışbükey yamaçların üzerinden ve tek tek geçilmelidir.

46 Doğru GeçiĢ Grup halinde tehlikeli bir alandan geçmeniz gerekiyorsa, grup üyeleri güvenli bir yerde beklemeli ve alan teker teker geçilmelidir.

47

48 Keskin DönüĢler Şüpheli eğim ve alanlarda keskin dönüşler yapılmamalıdır.

49 Yazlık Rotalar Yazlık rotaları kışında güvenli kabul etmek, ağaçlık yamaçları her zaman güvenli kabul etmek risk içerir.

50

51 Doğru Tırmanış Rotaları Bu fotoğraflarda snowbordçular vadinin sağ kanadından tırmanarak tehlikeden kaçınıyorlar. Burası yürümek için düşük riskli kolay bir alan.

52 Doğru TırmanıĢ Rotaları Fotoğrafın sağ tarafında yer alan tırmanış rotası bir çok durum için iyi seçimdir. En iyi iniş koşullara bağlıdır. Fakat fotoğrafta çizilerek gösterilen hat düşük riskli bir rotayı gösteriyor ve bu geniş sırtın her iki yanındaki vadilerden sakındırıyor. Fotoğrafın ortasında yer alan sırt ise yanlardaki vadilerden daha risklidir.

53 Doğru Tırmanış Rotaları Soldaki sırt daima düģük riskli bir tırmanma rotasıdır. Fakat ne kadar mesafede bu sırtı takip edeceğimiz, yamacın yukarısının koģullarına bağlıdır. Sırttan aģağıya doğru kayabilirsiniz. Çığın olmayacağına karar verdiyseniz ortadaki yamaçtan kaymak ise daha çekicidir. Bu geniģ vadide birkaç tane ağaç var. Bunun nedeni ise vadinin çığ patikası olması.

54 Doğru Tırmanış Rotaları Geniş sırt etkili ve düşük riskli bir tırmanma rotasıdır. Okların sağ tarafındaki yumuşak eğimli araziden, bir çok koşulda aşağıya kayabilirsiniz. Bununla beraber çığ riski olmadığını düşünüyorsanız sol taraftaki dik yamaçtan kaymak daha iyidir. Arazideki küçük çığlarında ne kadar dikkate alınması gerektiğine karar vermelisiniz. Fotoğrafın solunda yer alan tabaka çığına dikkat edin. Henüz taze, bu nedenle sol kesimden kaymak için yanlış olabilir.

55 Çığ Tehlikesini Önceden Saptamak Klasik Meteorolojik Rasatlar Profil Alma Kürek Testi Kesme Dayanımı Testi SıkıĢma Testi Rutschblock Testi Sondalama testi Yamaç Testi KorniĢ Testi

56 Rutschblock Testi UYGULANAN AŞAMA KAZARKEN VEYA KESERKEN KOPTU DAĞCI ÜZERİNDEYKEN VEYA ÜZERİNDE GEZİNİRKEN KOPTU DAĞCININ ÜZERİNDE SIÇRAMASIYLA KOPTU DAĞCININ YUKARIDAN İLK ATLAYIŞIYLA KOPTU. DAĞCININ YUKARIDAN İKİNCİ ATLAYIŞIYLA KOPTU DAĞCININ KAYAKLARINI TAKIP ATLAMASIYLA KOPTU BLOK KOPMADI DEĞERLENDİRME VE TEDBİRLER TEHELİKELİ : BÖYLE YERLERİN TEHDİTİ ALTINDAKİ BÖLGELERDEN GEÇİLMEMELİDİR TEHELİKELİ :BÖYLE YERLERİN TEHDİTİ ALTINDAKİ BÖLGELERDEN GEÇİLMEMELİDİR. TEHELİKELİ : BÖYLE YERLERİN TEHDİTİ ALTINDAKİ BÖLGELERDEN GEÇİLMEMELİDİR. NOT : BÜTÜN EMNİYET TEDBİRLERİ ALINDIKTAN SONRA SADECE kurtarma ÇALIŞMALARI İÇİN GİRİLMELİDİR. ŞÜPHELİ : BÖYLE YERLERİN TEHDİTİ ALTINDAKİ BÖLGELERDEN GEREKLİ EMNİYET TEDBİRLERİ ALINMAK SÜRETİYLE GEÇİLEBİLİR FAKAT BÖLGEDE İLERLEYEN PERSONELİN KENDİSİ ÇIĞA SEBEP OLABİLİR. EMNİYETLİ :BÖYLE YERLERDE ENDER OLARAK ÇIĞ DÜŞER.YİNEDE DİKKATLİ OLUNMALIDIR EMNİYETLİ: BÖYLE YERLERDE ÇIĞ TEHELİKESİ YOKTUR

57 Kürek Testi Test için, Ģüphe edilen zayıf tabakaların daha alt seviyelerine kadar dik sütun Ģeklinde bir kar kolonu kesilerek hazırlanır. Küreği kar sütununun arkasına sokulup, yamaç eğimi yönünde yenilme oluģana kadar çekilmesi ile uygulanır. (EL veya BATON kullanabilirsiniz) Eğer üstteki tabaka veya tabakalar kuvvet uygulanır uygulanmaz kayar ise, bu yenilme tabakalar arasındaki çok zayıf olan bir yüzeyin varlığını gösterir. Bu iģlem, Ģüphe edilen her bir tabaka için uygulanır

58 ÇIĞA YAKALANMAMAK-I ÖNCELİKLE ; Çığ oluşum kriterlerinin sürekli kontrol edilmesi ve izlenecek ROTANIN belirlenmesi gerekmektedir. Topografik olarak tehlikeli ve güvenli alanlar belirlenmeli ve alan güvenlik derecesine göre ayrılmalıdır.

59 ÇIĞA YAKALANMAMAK-II Lokal Hava Durumu ve Çığ Bilgileri Öğrenilmelidir. Aşırı Kar Yağışı ve Tipi Yağmur Rüzgar ve Kar Taşınımı Ani Isınmalar Arazide yeni olmuş bir çığ, kar örtüsünü kesen çatlamalar ve örtüde oturma sesleri varsa ÇIĞ TEHLĠKESĠ YÜKSEKTĠR.

60 ÇIĞA YAKALANMAMAK-III Çığ konusunda temel eğitimli olmak, Bir kaçıģ planına sahip olmak, Güvenlik ekipmanlarını kullanabilmek, Alana ait çığ riskini bilmek ve çığ tehlikesini tespit edebilmek (Kar stabilite testlerini yapabilmek), Çığa karģı her an hazır bulunmak, Çığ olmuģ alanlara kesinlikle girmemek gerekir.

61 ĠNSAN FAKTÖRÜ Birçok çığ kazasında genellikle birden çok sayıda belirgin DURAYSIZLIK işareti bulunur. Bazı çığ kurbanları bu belirgin kanıtlara bakar ama görmezler!! Ve bazıları bu işaretleri görür ama aldırış etmezler!!

62 ÇIĞA YAKALANIRSANIZ Çığın kopma anında, çökme, oturma veya kırılma sesi oluģur saniyeler arasında, kar tabakaları hareket etmeye baģlar, tabakalar parçalanarak bloklara ayrılır. Tabaka yaklaģık 2 sn içinde hızlanır ve hızı 15 km/saate kadar çıkar sn arası, 40 km/sn'ye çıkar. Kaymak imkansız hale gelir. Kayak takımları ayaktan çıkar

63 ÇIĞA YAKALANIRSANIZ sn arası, Hız, km/saat e ulaģmıģtır. KiĢinin yön ve yüzeyi belirleme imkanı kalmamıģtır Her nefes alıģta kar ve hava karıģımından oluģan buz katmanı ile boğazın tıkandığı hissedilir. Nefes almak giderek zorlaģır. ġapka, eldiven, gözlük gibi giysiler kaybedilecektir. Yapılabilecek en iyi hareket; yoğun bir Ģekilde yüzme hareketi yapmaktır sn arası, YavaĢlama baģlar. Yüzme hareketine devam edilmeli, Yüzün etrafında bir hava kesesi oluģturmaya çalıģılmalıdır.

64 ÇIĞA YAKALANIRSANIZ Çığ durduğunda, Beton sertliğinde durur. Kar içinde parmakları dahi hareket ettirmek imkansızdır. Kar kazılamaz veya hava kesesi oluģturulamaz. 4. dakika, Sürekli nefes alıp vermeyle oluģan karbondioksit solunmaya baģlanır. ġuur kaybı olabilir 15. dakika, ġuur kaybedilmiģ ve bazen de beyin hasarı oluģmuģ olabilir ancak kiģi hala hayattadır.

65 ÇIĞA YAKALANIRSANIZ 25. dakika, Tamamen gömülü kazazedelerin yaklaģık %50'si hayatını kaybeder. 35. dakika, Tamamen gömülü kazazedelerin yaklaģık %70'si hayatını kaybeder, sağ kurtulabilenler, yeterli büyüklükte hava kesesi oluģturanlardır. 90. dakika, Kazazedelerin %80'ni ölür dakika, Kazazedelerin yaklaģık %95'i ölür. Kurtulanlar, yüzeye çıkan hava kanallarına sahip olanlardır.

66 NASIL HAFĠF ATLATABĠLĠRĠZ? Çığın fiziki yapısına ve etraftaki daha güvenli engellere göre alandan hızla ayrılmak, Çığın kenar kısımlarına ulaģmaya çalıģmak, Bağırarak veya baģka ses kaynakları ile (korna, ıslık, siren vb.) diğer insanları uyarmak, Çığa yakalanmak kaçınılmaz ise, batonları atmak ve etraftaki sabit bir cisme tutunmak, KırılmıĢ ağaç veya kayalardan korunmak, Yüzme hareketi ile çığın üstünde kalmaya çalıģmak, Ağzı sıkıca kapatmak ve nefesi tutarak az oksijen harcamak, VEYA oturma pozisyonu almak ve durma zamanında bacaklarla zemini itmek, Bir eli ile ağzı ve burnu kapatmak, diğer eli de baģın üstünde tutarak hava boģluğunu oluģturmak, BaĢı sürekli sağa ve sola çevirmek,

67 ÇIĞDA HAYATTA KALMA ġansi Bazı ülkeler (Amerika, Kanada, Ġsviçre, Fransa, Avusturya gibi) çığa yakalanan insanların sayısı, ölüm sayısı ve nedenini içeren istatistiksel verilere sahiptir. AĢağıdaki tablolar yaklaģık olarak istatistiksel verileri özetlemektedir. Tablo 1. Çığa yakalanan kiģilerin hayatta kalma yüzdesi 80 % Yüzeyde kaldılarsa % Kısmen yada tamamen gömülüyseler % Binalar yada araçlar içindeyseler

68 ÇIĞDA HAYATTA KALMA Tablo 2. Çığlarda ölüm nedenleri ġansi 65 % Boğulma 25 % Ağaçlarla, kayalarla ya da diğer nesnelerle çarpışma 10 % Hipotermi ve şok Çığda hayatını kaybeden bir kayakçı

69 REDÜKSĠYON METODU Kabul edilebilir risk =<1 olmalı potansiyel riskler KER = ; =<1 riski azaltıcı faktörler onment/natural-disasters/avalanche-interactive/