Isparta daki Ev Tozlarında Polen, Mantar Sporu ve Diğer Materyallerin Araştırılması

Transkript

1 Isparta daki Ev Tozlarında Polen, Mantar Sporu ve Diğer Materyallerin raştırılması Hülya ÖZKUL*, li İNCE*, hmet KKY** * Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, ** Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları nabilim Dalı, ISPRT ÖZET Bu çalışmada, Nisan 1996-Mart 1997 tarihleri arasında, Isparta da tespit edilen istasyonlarda, ev tozlarındaki allerjik materyaller incelenmiştir. raştırma için 10 istasyon belirlenmiştir. İstasyon olarak belirlenen evlerden her ay elektrik süpürgesiyle toplanan tozlar düzenli olarak alınmış ve Wodehouse yöntemine göre preparat hazırlanmıştır. Bu preparatlar mikroskopta incelenmiş ve 4 cm 2 alandaki polen, mantar sporu, bitki dokuları ve tüyleri, nişasta taneleri gibi allerjik materyallerin teşhisleri ve aylara göre sayımları yapılmıştır. Elde edilen sonuçlar 1 cm 2 ye düşen allerjik materyal sayısına dönüştürülerek tablo ve grafikle gösterilmiştir. Sonuç olarak, Isparta ev tozlarında 44 taksona ait polen tespit edilmiştir. Yıllık toplamın 1 cm 2 ye düşen polen sayısı olarak bulunmuştur. Bu polenler içerisinde en çok görülenler sırasıyla; Pinaceae, Poaceae, steraceae, Cupressaceae dır. Tespit edilen nişastalar 1 cm 2 ye 2224 tane ile ilk sırayı alır. 1 cm 2 ye 17.1 tane mantar sporu düşerken, 133 tane bitki poleni ve dokusu düşmüştür. Bu durumda Isparta için allerjik olan polenler Poaceae, steraceae ve Cupressaceae dır. Diğer materyallerden de mantar sporlarıdır. Bulduğumuz sonuçların allerjik rahatsızlığı olan hastaların teşhis ve tedavisinde hekimlere yardımcı olacağı kanaatindeyiz. nahtar Kelimeler: Ev tozu, polen, mantar sporları, allerji. SUMMRY Investigation of Pollens, Fungal Spors and Other Materials in Houst Dust of Isparta In this study allergic materials in house dusts collected from preselected stations in Isparta between pril 1996 and March 1997 are investigated. Ten stations were preselected for the study. Dusts vacumed in vacum cleaners are collected regularly from selected houses every month. Preparations were prepared with Wodehouse method. These preparations were investigated microscopically and diagnosis and counts of pollens, fungal spors, plant tissues, and starch particles per 4 cm 2 in respect to months are performed. Obtained results are transformed to allergic material per square centimeters and are shown with tables and graphics. s a result, pollens belonging to 44 taxons are detected in Isparta house dusts. nnual total pollen per cm 2 is found as mong these pollens most frequently seen are Pinaceae, Poaceae, steraceae and Cupressaceae respectively. While starch is first in order (2224/cm 2 ), plant tissues are seen 133/cm 2 and fungal spors are seen 17.1/cm 2. llergic pollens for Isparta are Poaceae, steraceae and Cupressaceae and as the other, fungal spors. We believe that our results will be helpfull for the physicians in diagnosis and treatment of patients with allergic disorders. Key Words: Houst doust, pollen, fungal spors, allergy. Yazışma dresi (ddress for Correspondence): Dr. li İNCE, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, Çünür Kampüsü, ISPRT - TÜRKİYE Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2003; 51(2):

2 Özkul H, İnce, kkaya. Ev tozları, içinde birçok partikül bulunan bir karışımdır. Karışım içinde polenler, mantar sporları, nişasta, bitki dokuları ve hayvan tüyleri vardır. Bu partiküllerin allerjik rahatsızlıklarla ilişkisi vardır (1-6). Ev tozunun allerjik olduğunu ilk defa 1921 yılında Korn göstermiştir (7). Türkiye de ise ilk kez 1966 yılında nkara da Gürbüz tarafından ev tozlarından arıtılmış antijen hazırlanmıştır (8) yılında Özkaragöz ev tozunu incelemiş ve yaptığı deri testleri sonuçlarını merika Birleşik Devletleri nde ev tozları üzerine yapılan çalışmalarla karşılaştırmıştır (9). Yine 1968 yılında Gürbüz, 1990 yılında Bensel ve arkadaşları İstanbul da, 1992 yılında cıcan nkara da yaptıkları çalışmalarda ev tozu akarlarını (mite) araştırmışlardır (10-12) yılında Pehlivan ve talay nkara da, 1994 yılında Vural Kayseri de, 1997 yılında Yılmaz ntalya Serik te, ev tozlarını incelemişler ve aylara göre sayımlarını yaparak biyolojik materyallerin konsantrasyonlarını aylık olarak göstermişlerdir (13-15). Polen, mantar sporu, akar (mite) materyalleri ile meteorolojik faktörler arasındaki ilişki de bazı araştırmacılar tarafından çalışılmıştır. Kapyla (1984) Finlandiya da, İnce ve Pehlivan (1988, 1991) ntalya Serik te polen ve mantar sporlarının; Salvaggio ve ukrust (1981), Halwagy (1989), Palmas ve Casentino (1990) mantar sporlarının, Korsguard (1983), ndersen akarların (mite) meteorolojik faktörler ile olan ilişkilerini araştırmışlardır (16-23). Bıçakcı ve kkaya 2000 yılında Isparta nın polen takvimini yapmışlardır (24). Bu çalışmanın amacı; Isparta ilinde farklı istasyonlardan (evlerden) toplanan ev tozlarındaki allerjik materyallerin, miktarlarını aylık dağılımlarını belirlemek ve bulduğumuz sonuçlarla, allerjik rahatsızlığı olan hastaların teşhis ve tedavisinde hekimlere yardımcı olmaktır. MTERYL ve METOD Çalışmada kullanılan ev tozları, Isparta ili şehir merkezinde istasyon olarak seçilen 10 evden toplanmıştır. Her istasyondan Nisan 1996-Mart 1997 tarihleri arasında ayların başından sonuna kadar evin tüm odalarından elektrik süpürgesiyle alınmıştır. Toplanan örnekler elekten geçirilmiş ve santrifüj edilmiştir, tüpün dibindeki çökeltiden bir damla alınarak Wodehouse metoduna göre preparat yapılmıştır (11). Her ay bir istasyon için üçer preparat hazırlanmış ve preparat yapımında (20 x 20 mm lik) lamel kullanılmıştır. Hazırlanan preparatlar mikroskopta incelenip teşhis ile sayımları yapılmış, mikrofilmleri çekilmiştir. Daha sonra 4 cm 2 ye düşen materyal miktarları 1 cm 2 ye dönüştürülmüştür. Sayım için x10, x40 objektif, teşhis için ise x40 oküler, x100 lük objektifler kullanılmıştır. Biyolojik materyallerin teşhisi için hazırlanan ve laboratuvarda bulunan preparatlardan polen ve sporlarla ilgili kaynaklardan faydalanılmıştır (25-27). Ev tozundaki biyolojik materyallerin aylık sayımlarını göstermek için grafikler hazırlanmıştır. yrıca, meteorolojik faktörlerle de karşılaştırılmıştır. BULGULR Isparta ili ev tozlarında allerjik materyallerin tespitini araştıran bu çalışma Nisan 1996-Mayıs 1997 tarihleri arasında yapılmıştır. Tespit edilen materyallerin 1 cm 2 ye düşen miktarları toplam ve aylık olarak hesaplanmış ve yüzdeleri hesaplanarak Tablo 1 de gösterilmiştir. Bir yıllık araştırma yapılan Isparta ili ev tozlarında 1 cm 2 ye düşen materyallerden ilk sırayı 2224 tane ile nişastalar almıştır. ylık dağılımları Şekil 1 de gösterilmiştir. Polenler tane ile ikinci sıraya yerleşmiştir. raştırmamızda 44 taksonun polenine rastlanmıştır. Bunlardan 22 taksonun polenleri ağaç ve çalılara, 12 taksonun polenleri otsulara, iki takson ise Poaceae grubuna aittir. Grupların aylık değişimlerinin 1 cm 2 ye düşen miktarları Şekil 2 de gösterilmiştir. Polenine en çok rastlanan taksonlar Pinaceae, Poaceae, sreraceae, Cupressaceae dır. Bu taksonların aylık değişimlerinin 1 cm 2 ye düşen miktarları Şekil 3 tedir. Şekilde de görüldüğü gibi Pinaceae Mayıs ta, Cupressaceae, Poaceae ve steraceae ise Haziran da maksimuma ulaşmıştır. yrıca, toplam polenlerin miktarları ile meteorolojik faktörlerin verilerinin aylık karşılaştırıldığında en çok toplam polen Mayıs ayında tespit edilmiştir. Üçüncü sırada ise mantar sporlarıdır. Toplam 1 cm 2 ye düşen miktarı 17.1 dir. Çoğunluğu lternaria sporlarıdır. Mantar sporlarının aylık değişimleri ve meteorolojik faktörler karşılaştırıldığında, en çok mantar sporu Haziran da görülmüştür. Bitki tüy ve dokuları dördüncü sırada yer alır. Hayvan tüyü az miktarda tespit edilmiştir. 139 Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2003; 51(2):

3 Isparta daki Ev Tozlarında Polen, Mantar Sporu ve Diğer Materyallerin raştırılması Tablo 1. Isparta ili ev tozlarında Nisan 1996-Mart 1997 tarihleri arasında 1 cm 2 ye düşen aylık ve toplam allerjen miktarları ile yüzdeleri. 1 cm 2 ye düşen toplam % Grup Bitki taksonlar Nisan Mayıs Haziran Temmuz ğustos Eylül Ekim Kasım ralık Ocak Şubat Mart tanecik sayısı miktarı Ğ Ç v e Ç L I L R P O cer esculus nacardiaceae Betulaceae Castaneae Cupressaceae Elaeagnus Ericaceae Fabaceae Fagus Fraxinus Juglans Moraceae Oleaceae Pinaceae Platanus Populus Rosaceae Quercus Salix Tamarix Tilia Ulmus Vitis Poaceae C E Zea mays E Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2003; 51(2):

4 Özkul H, İnce, kkaya. Tablo 1. Isparta ili ev tozlarında Nisan 1996-Mart 1997 tarihleri arasında 1 cm 2 ye düşen aylık ve toplam allerjen miktarları ile yüzdeleri (devamı). 1 cm 2 ye düşen toplam % Grup Bitki taksonlar Nisan Mayıs Haziran Temmuz ğustos Eylül Ekim Kasım ralık Ocak Şubat Mart tanecik sayısı miktarı D İ Ğ E R O T S U L R placeae steraceae Caryophyllaceae Chenepodiaceae Cruciferaceae Cucurbitaceae Cyperaceae Euphorbiaceae İridaceae Liliaceae Mercuralis Papaveraceae Plantaginace Poligonaceae Primulaceae Rumex Utrlcaceae Violaceae Tanınmayanlar Toplam polen Nişasta taneleri Mantar sporu Bitki dokusu Bitki tüyü Hayvan tüyü Böcek parçaları Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2003; 51(2):

5 Isparta daki Ev Tozlarında Polen, Mantar Sporu ve Diğer Materyallerin raştırılması Nişasta taneleri/cm Şekil 1. Isparta ili ev tozlarında en çok rastlanan nişasta tanelerinin aylık değişimi. Polen/cm 2 Şekil 2. Isparta ili ev tozlarında rastlanan Nisan 1996-Mart 1997 dönemindeki toplam ve bitki gruplarının aylık değişimi. Polen/cm Nisan Nisan Nisan Mayıs Mayıs Mayıs Haziran Temmuz Haziran Temmuz ğustos Haziran Temmuz ğustos ğustos Eylül Ekim Kasım Şekil 3. Isparta ili ev tozlarında rastlanan Nisan 1996-Mart 1997 döneminde en çok rastlanan 4 taksanom polenlerinin aylık değişimi. Önemli allerjenlerden olan akarlara (mite) Isparta ev tozunda rastlanmamıştır. TRTIŞM ralık Eylül Ekim Kasım ralık Ocak Eylül Takson poleni ğaç ve çalılar Diğer otsular Poaceae Pinaceae Poaceae steraceae Cupressaceae Ekim Kasım ralık Ocak Şubat Ocak Şubat Mart Şubat Mart Mart Yapılan çalışmada ev tozundaki biyolojik materyallerin %87.8 ini nişasta taneleri, %10.8 ini polenler, %1.4 ünü diğer materyaller olarak belirtilen mantar sporları, bitki doku ve tüyleri, hayvan tüyü, deri döküntüleri ve böcek parçaları oluşturmuştur. Elde edilen sonuçlar Vural ın Kayseri de, Pehlivan ve talay ın nkara da yapmış oldukları çalışmaların sonuçları ile karşılaştırıldığında nişasta, polen, mantar sporları sırasında uygunluk görülmektedir (13,14). ncak Yılmaz ın ntalya Serik te yapmış olduğu çalışmada bu sıra nişasta, mantar sporu, polen olarak saptanmıştır (15). Isparta ili ev tozlarında 44 taksona ait polen tespit edilmiştir. Fakat Bıçakcı ve kkaya grubu yıllarında hava polenleriyle yaptıkları çalışmada 41 taksona ait polene rastlamışlardır (24). En çok polenine rastlanan taksonlar; Pinaceae, Poaceae ve Cupressaceae dır. Pinaceae polenleri Isparta ev tozunda çok görülmesine karşın fazla allerjik etkisi yoktur (28). Fakat Leventin ve Buck (1980) ve Bousquet (1984) yaptıkları deri testlerinde Pinus polenlerinin pozitif reaksiyon verdiğini belirtmişlerdir (29,30). İkinci sırada yer alan Poaceae polenlerinin kuvvetli allerjenik olduğu açıklanmıştır (29,31). Isparta ev tozlarında çok görülen polenlerden Cupressaceae ve steraceae dan Xanthium L. Solidago L. ve rtemisia L. cinslerinin polenlerinin de kuvvetli allerjik olduğu belirtilmiştir (29-32). Mantar sporları da azımsanmayacak miktarda görülmüştür. Bilhassa lternaria sporlarının allerjik açıdan önemi büyüktür (18). Bitki dokuları, bitki ve hayvan tüyleri az miktarda görülmüştür. Bazı araştırıcılar bu materyallerin de allerjiye neden olduğunu açıklamışlardır (4-6). Isparta ev tozlarında akarlara (mite) rastlanmamıştır. Fakat Yılmaz (1997) ntalya Serik te aynı yöntem ile yaptığı araştırmada az sayıda da olsa akara (mite) rastlamıştır (15). Isparta da akarın (mite) görülmemesinin nedeni uyguladığımız yöntemden başka meteorolojik faktörlerin de etkisi olabilir. karların (mite) C sıcaklık ve %70-80 nispi nem olan ortamlarda yaşadıkları bilinmektedir (22,23). Çalışmayı yaptığımız dönemde Isparta da sıcaklığın 20 C yi geçtiği Haziran, Temmuz, ğustos aylarında nispi nem %60 ı geçmemiştir. Birçok araştırıcının değişik tarihlerde yaptıkları çalışmalarda akarla- Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2003; 51(2):

6 Özkul H, İnce, kkaya. rın (mite) ev tozlarında rastlanan en kuvvetli allerjik materyallerden olduğu açıklanmıştır (1,2,12,13). karların (mite) meteorolojik faktörlerle bağlantısı olduğu gibi polen ve mantar sporlarının da bağlantısı vardır. Çalışmamızda her ay polene rastlanmıştır. Polenler Mayıs ayında maksimuma ulaşmış daha sonraki aylarda azalma gözlenmiştir. Polen artışına paralel olarak Mayıs ayında sıcaklık artmıştır. Daha sonraki aylarda sıcaklık artmasına karşın polen miktarı azalmıştır. Mayıs ayında nispi nem ve rüzgar hızında ve yağışta Nisan ayına nazaran fazla değişiklik olmamıştır. Sıcaklığın artması polenlerin atmosferde artmasına neden olan faktördür (16,17). Mayıs ayından sonra sıcaklığın artışına karşı polen miktarının düşmesinin nedeni meteorolojik faktörlerden daha çok ağaç ve çalı taksonlarına ait bitkilerin çoğunun polenizasyon döneminin bitmesidir. Ev tozu içinde mantar sporları da her ay tespit edilmiş ve Haziran da maksimuma ulaşmıştır. Haziranda sıcaklıkta artış olmuş nispi nem, yağış ve rüzgar hızında az düşüş görülmüştür. Tespit ettiğimiz mantar sporlarının çoğunluğu lternaria spp. dir. Sıcaklık düşüşü Cladosporium ve lternaria sporlarının salınmasını azaltır (18, 20). Nemin azalması ve orta şiddetteki rüzgar da bu sporların konsantrasyonunu arttırır (19). Çalışmamızda nişasta taneleri, hayvan tüyü, deri döküntüleri ve böcek parçalarının meteorolojik faktörlerden etkilenmediği görülmüştür (9). Nişasta taneleri ise günlük hayatımızda tükettiğimiz nişasta içeren besinler sayesinde ev tozlarında her zaman görülebilir. Isparta da ev tozlarında allerjik materyaller, her ay ev içinde görülebilmektedir. Bilhassa allerjenlerin fazla görüldüğü Mayıs, Haziran aylarında allerjik rahatsızlıkları olanların daha dikkatli olması gerekmektedir. KYNKLR 1. Lomson L. House dust allergy, mites and their fungal associations. CM Journal 1970; 103: van Hage-Hamsten M, Johansson SG, Zetterstrom O. Predominance of mita allergy to pollens and animal dangers in a forming pomulation. Clin llergy 1987; 17: Kus J. Lymphocyte activation by house dust allergen in asthma: nalysis with monoclonal antibodies. Clin Exp llergy 1990; 20: Wuthrich B, Johansson SG. llergy to the ornamental indoor green plant Tradescantia (lbifloxia). llergy 1997; 52: Rauniop P, Pasanen L, Reinman M, Virtanen T. Cat, dog and house dust-mite allergen levels of house dust in finnish appartments. llergy 1998; 53: Kilpio K, Makinen-Kiljunen S, Haahtela T, Hannuksela M. llergy to feathers. llergy 1998; 53: Korn. Dust sensitization in bronchial asthma. Med Clin North m 1921; 5: Gürbüz L. Ev tozları, arıtılmış ev tozu antijeni hazırlanması, antijenin şimik ve biyolojik özelliklerinin araştırılması. nkara Ünv Tıp Fak Uzmanlık Tezi. nkara, Özkaragöz K, Çakın F. comparison of merican and Turkish house dust allergy skin tests. nn llergy 1967; 25: Gürbüz L, Mutluay M. llerjik bronş astımlı hastalarda ev tozu antijeni ile mite antijeni arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi. Tüberküloz ve Toraks Dergisi 1978; 26: Bensel S, Enkal M, Çelikoğlu S, ytuğ B. İstanbul da yaşayan astımlı hastaların ev tozlarında Dermatophogoides spp. araştırma yöntemleri. Doğa Tr J of Medical Sciences 1990; 14: cıcan T. Türk ev tozu mite faunasının saptanması, üretilmesi, antijen elde edilmesi ve antijen hasta ilişkisinin kurulması. nkara Ünv Tıp Fak Uzmanlık Tezi. nkara, Pehlivan S, talay F. The investigation of house dust fungus spores, pollen grains and other biological materials in nkara. J Fac Pharm Gazi 1994; 11: Vural C. Kayseri ili ev tozlarında polen, mantar sporu ve diğer allerjik materyallerin araştırılması. Erciyes Ünv Fen Bil Ens Yüksek Lisans Tezi. Kayseri, Yılmaz H. Serik (ntalya) ev tozlarında polen, mantar sporu ve diğer allerjik materyallerin araştırılması. SDÜ Fen Bil Ens Yüksek Lisans Tezi. Isparta, Kapyla M. Diurnal varition of tree pollen in the air in Finland. Grana 1984; 23: İnce, Pehlivan S. Serik (ntalya) havasındaki polenlerin meteorolojik faktörlerle ilişkisinin araştırılması. Gazi Ünv Eğt Fak Dergisi 1988; 4: İnce, Pehlivan S. Serik (ntalya) havasında lternaria spp. sporları ile ilgili bir araştırma. J Biol Fac Sci rts, Gazi Ünv. 1991; 2: Salvaggio J, ukrust L. Postgraduate course presentations. Mould-induced asthma. J llergy Clin Immunol 1981; 68: Halwagy M. Seasonal airspora at three sites in Kuwait Mycol Res 1989; 93: Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2003; 51(2):

7 Isparta daki Ev Tozlarında Polen, Mantar Sporu ve Diğer Materyallerin raştırılması 21. Palmas F, Cosentino S. Comparison between fungal airspora concentration two different sites in the south of sardinia. Grana 1990; 29: Korsguard J. Mite asthma and residency: case control study on impact of exposure to house-dust mites in Dwellin. m Res Respic Dis 1983; 128: ndersen. Microfungi in beds and their relation to house-dust mites. Grana 1985; 24: Bıçakcı, kkaya, Malyer H, et al. Pollen calendar of Isparta, Turkey. Israel Journal of Plant Sciences 2000; 48: Wodehouse RP. Pollen Grains. London: Mc Graw-Hill Book, Solomon WR, Mathews KP. erobiology and inhalant allergens. In: Middleton E, Charles ER, Ellis EF (eds). llergy. 2 nd ed. Toronto: The CV: Mosby Company, 1983: İnce. Türkiye de allerjik polenler: Polenleri allerjenik olan ağaç ve çalılar. Erc Ünv Sağlık Bilimleri Dergisi 1993; 2: Levetin E, Buck P. Hay fever plant in Oklohoma. nn llergy 1980; 45: Bousquet J, Cour P, Guerin B, Michel FB. llergy in the Mediterranean area. I. pollen counts and pollinosis of Montpellier. Clin llergy 1984; 14: İnce. Türkiye de allerjik polenler III. Polenleri allerjenik olan buğdaygiller. Erc Ünv Sağlık Bilimleri Dergisi 1993; 2: İnce. Türkiye de allerjenik polenler II. Polenleri allerjenik olan otsu bitkiler. Erc Ünv Sağlık Bilimleri Dergisi 1993; 2: Hyde H, dans KF. n tlas of irborne Pollen Grains. New York: St Martin s Press, Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2003; 51(2):