AMERĠKA BĠRLEġĠK DEVLETLERĠNDE COĞRAFYA EĞĠTĠMĠ REFORMU: TÜRKĠYE ĠÇĠN DERSLER.

Transkript

1 Arı, Y. 2002, Amerika Birleşik Devletleri nde Coğrafya Eğitimi Reformu: Türkiye İçin Dersler. Türk Coğrafya Kurumu, Coğrafya Kurultayı, Bildiriler Kitabı, s , Gazi Üniversitesi, Ankara. AMERĠKA BĠRLEġĠK DEVLETLERĠNDE COĞRAFYA EĞĠTĠMĠ REFORMU: TÜRKĠYE ĠÇĠN DERSLER lerin başında, dünyanın farklı ülkelerinde yapılan coğrafya testlerinde Amerikalı öğrenciler en düşük puanları aldılar yılında Dallas Times Herald en gelişmiş 8 ülkede 12 yaş grubu öğrencileri arasında bir coğrafya testi uyguladı. Amerikalı öğrencilerin yüzde yirmisi ABD'yi haritada bulamadı ve diğer yüzde yirmiden fazla kısmı da yanlışlıkla Brezilya yı Amerika olarak işaretledi. Ülkedeki akademik coğrafyacılar ve coğrafya kurumları bu durumu düzeltmek için son yıldır Amerikan okullarında çok köklü bir coğrafya eğitimi reformu hareketi başlattı. Coğrafyacılar ülkenin gittikçe artan uluslararası ağırlığı karşısında bu duruma müdahale etmemenin coğrafyacılar adına sorumsuzluk olacağı düşünüyordu. Bu yazının amacı bu reform hareketinin temel aşamalarını tanıtmak, belirlenen coğrafya eğitimi standartlarını ilk kez Türkçe ifade etmek ve Türkiye de coğrafya eğitimi ile ilgilenen ve bu konuda araştırma yapan kişi ve kurumların bütün bunlardan ne öğrenebileceği üzerinde durmaktır. Amaç, bu standartları Türkçe ye uyarlamak yada Türkiye de de bu şekilde olması gerektiğini önermek değildir. Aksine Amerika nın son 20 yılda yaşadığı bu özgün tecrübeden diğer her ülke gibi bizim de öğrenebileceğimiz dersler vardır. Bu derslerin neler olabileceği, bu konuyu ayrıntıları ile çalışacak coğrafya eğitimcilerinin işidir. Konu ile ilgili referans kaynaklar bu metnin sonuna, bu maçla eklenmiştir. Coğrafya Eğitimi Ġçin Rehber 1984 * 1984 yılında Amerikan Coğrafyacılar Derneği (Association of American Geographers) ile Coğrafya Eğitimi İçin Milli Konsey (National Council for Geographic Education) in ortak çalışması ile ortaya çıkarıldı. İlkokuldan lise son sınıfa kadar coğrafya eğitiminin neleri kapsaması gerektiğini belirleyen ilk belgedir. Bu rehber küçük bir kitapçık olmasına rağmen oldukça önemliydi. Çünkü hem liselerde okutulması gereken zorunlu ve seçmeli coğrafya derslerini içeriyordu hem de, Amerikan Coğrafya Eğitimi Reformunun temeli olan 5 kavramı ilk kez tanıtıyordu Bu kavramlar: 1. lokasyon (location), 2. yer (place), 3. insan-çevre etkileşimi (relationships within places), 4. insan, eşya ve fikirlerin hareketi (movement) ve * Bu yazı, kaynaklar bölümünde belirtilen eserler ve özellikle Boehm 1997 esas alınarak hazırlanmıştır. Amerikan Coğrafya Standartları nın yazarlarından biri olan Profesör Boehm e, Coğrafya Eğitimi Reformu ile ilgili kaynakları sağladığı ve bunları kendi bölümündeki öğrenciliğim sırasında tartışmak amacıyla ayırdığı zaman için teşekkür etmeyi borç kabul ediyorum. 1

2 5. bölgeler (regions). Olarak belirlenmişti. Hem Coğrafya Eğitimi İçin Rehberde hem de 1987 de yayınlanan 6. sınıf ve 1989 da yayınlanan sınıflar rehberlerinde bu 5 kavram kullanılmıştır. Ulusal Coğrafya Uygulama Projesi (Geographic National Implementation Project-GENIP). Bu proje 1985 de bir önceki yılda geliştirilen rehberin Amerika da, medyayı, öğretmenleri, okul yöneticilerini, velileri ve Eğitim Bakanlığı ndaki yetkilileri eğitmeyi hedefliyordu. Bu projenin en önemli tarafı, Amerika daki en büyük 4 coğrafya kurumunu (NCGE, AAG, NGS, AGS) bir araya getirmesidir. Coğrafya eğitimi projesi bu 4 kuruluşun bir araya geldiği tek projedir. GENIP projesi çerçevesinde 1987 de 6. sınıfa kadar müfredatta olması gereken dersleri ve onların okutulma şekillerini içeren K-6 Rehberi ve 1989 da sınıflar rehberi yayınlandı. Bu iki kitapçık 1984 de yayınlanan Coğrafya Eğitimi Rehberi ni açıklayıcı özellik taşır. National Geographic Society, Coğrafya Eğitimi Programı 1985 de Gilbert M. Grosvenor, NGS nin başkanı, coğrafya eğitimini Amerika da önemli eğitim konularından birisi yapmak için kolları sıvadı. Bu kuruluş kamuoyundaki ağırlığını ve maddi kaynaklarını coğrafya eğitimi reformunu yaygınlaştırmak için kullanmak istiyordu. NGS nin, diğer kurumlara destek olmaktan başka yaptığı en önemli iş Eyalet Coğrafya Birlikleri nin kurulması oldu. Bu Birlikler yerel düzeyde coğrafya eğitimi yapan üniversite profesörlerinin ve coğrafya öğretmenlerinin birlikte çalışmasını gerektiriyordu. Bu birlikler, hizmet içi eğitimler ve yaz okulları ile reform çalışmaları çerçevesinde geliştirilen müfredat programlarının öğretilmesini hedefliyordu. Ayrıca birliklerin hazırladığı haberleşme mektupları eyaletlerdeki bütün coğrafya öğretmenlerine ulaştırılıyordu. Eğitimde Kaydedilen GeliĢmeleri Değerlendirme Milli Komitesi (National Assessment of Educational Progress-NAEP). NAEP ilk kez 1989 da coğrafya öğrenimini değerlendirdi. Bu değerlendirme sonunda orta öğrenimdeki öğrencilerin daha üst düzey coğrafi problemleri anlayabilmesi ve onlara çözüm üretebilmesi gerektiğini saptadı. Bu saptama Amerikalı coğrafyacıların, coğrafya öğretimi için belli standartlar geliştirmeleri aşamasında yol gösterici oldu. Coğrafya Eğitiminde Amerikan Standartları Bundan önceki bütün çabalara rağmen, coğrafyanın Amerikan okullarında daha önemli bir rol oynaması gerektiği kararını beklendiği gibi akademisyenler ve profesyonel coğrafyacılar vermedi. Aksine bu kararı endüstri, ticaret ve hükümetteki bazı liderler verdi da Virginia eyaletinin Charlottesville kentinde toplanan Eyalet Valileri Eğitim Zirvesi nde, Amerika nın uluslararası arenada ekonomik, politik ve moral önderliğini sürdürebilmesi için 2

3 Amerikan öğrencilerin değişik ülke kültürlerini ve uluslararası ilişkileri daha iyi öğrenmesinin şart olduğu kararı verildi. Valiler okullarda 5 ana konunun ağırlıklı olarak okutulmasını önerdiler: İngilizce, Matematik, Tarih, Fen ve Coğrafya. Valiler çoğunlukla zengin işadamları arasından seçildiği için, coğrafya ile daha iyi dış ticaret arasında doğrudan bir ilişki olduğunu düşünüyorlardı. Bu gelişme ile coğrafya eğitimi neredeyse günaşırı çok önemli bir konu haline geldi. Clinton yönetimi daha önce belirlenen 5 ana konunun her birinde hangi seviyede neyin nasıl öğrenilmesi gerektiğinin bir standardını belirmek için federal bütçeden pay ayırdı yılları arasında 8 coğrafya profesörü, öğretmenlerin, işadamlarının, okul yöneticilerinin ve velilerin görüşlerini de alarak Amerikan okullarının coğrafya standartlarını belirleyen bir çalışma yaptılar ve çalışma Hayat Ġçin Coğrafya: Amerika da Coğrafya Standartları (Geography for Life, National Geography Standards) ismi ile NGS tarafından yayınlandı. Bu kitapta geliştirilen 18 standart, 6 temel element altında toplandı. Bu temel elementler ve her biri altındaki standartlar şu şekilde belirlendi. 1. Mekansal Ġfadesi ile Dünya (The World in Spatial Terms) i. Haritaları ve diğer coğrafi malzemeleri ve teknolojiyi kullanarak, mekansal perspektifle, bilgi elde etme, kullanma ve aktarmak ii. Zihin haritalarını kullanarak insan, yer ve mekan hakkında bilgileri organize etmek iii. Dünya üzerinde insanların, yerlerin ve farklı çevrelerin mekansal organizasyonunu analiz etmek 2. Yer ve Bölgeler (Places and Regions) iv. Yerlerin fiziki ve beşeri özellikleri v. Dünyadaki karmaşık sistemi anlamak için bölgeler oluşturmak vi. Kültürlerin ve kişisel tecrübelerin, insanların yer ve bölgeleri algılamasını nasıl değiştirdiğini anlamak 3. Fiziki Sistemler (Physical Systems) vii. Yeryüzünü şekillendiren fiziki süreçler viii. Yeryüzündeki ekosistemlerin mekansal dağılımı ve karakteri 4. BeĢeri Sistemler (Human systems) ix. İnsan nüfusunun yeryüzündeki dağılışı, karakteri ve göçü x. Yeryüzünün kültür mozaiklerinin dağılışı, karakteri ve karmaşık yapısı xi. Yeryüzündeki ekonomik bağımlılık eğilimi ve ilişki ağı xii. Yerleşmelerin süreç, şekil ve fonksiyonları xiii. Toplumlararası işbirliği ve çatışmaların yeryüzünü bölmede ve kontrol etmede oynadığı rol 5. Çevre ve Toplum (Environment and Society) xiv. İnsan faaliyetleri fiziki çevreyi nasıl değiştirir xv. Fiziki sistemler beşeri sistemleri nasıl etkiler xvi. Kaynakların dağılışında, kullanımında ve öneminde meydana gelen değişmeler 6. Coğrafyanın Kullanımı (The Uses of Geograhy) 3

4 xvii. Geçmişi yorumlamak için coğrafyayı kullanmak xviii. Günümüzü yorumlamak ve geleceği planlamak için coğrafyayı kullanmak. Coğrafi Kabiliyet (Geographic Skills) Hem 1984 deki Coğrafya Eğitimi Rehberi hem de 1994 deki Hayat İçin Coğrafya: Amerikan Coğrafya Standartları isimli çalışmalarda, öğrencilerin bazı coğrafi kabiliyetleri kazanması amaçlanmıştır. Her iki dokümanda da bunlar ortak olarak şu şekilde belirlenmiştir: 1. Coğrafi soru sorabilme 2. Coğrafi bilgiyi elde etme 3. Bu bilgiyi organize etme 4. Yeniden organize edilen bilgiyi analiz etme 5. Coğrafi soruları cevaplayabilme Bu standartların her biri ile anlatılmak istenen konular Hayat İçin Coğrafya kitabında 4. sınıfa kadar, 5-8. sınıflarda ve sınıflarda olmak üzere üç ayrı seviye halinde verildi. Kitapta, standartlar alt sınıflarda daha basit şekliyle, üst sınıflarda ise daha karmaşık olarak örnekler de verilerek anlatıldı. Bu standartlar coğrafya eğitimi için çatı vazifesi görür. Bu çatı altında, Amerika daki her okul bölgesi bunları hangi derslerde ve nasıl öğreteceğine kendisi karar verir. Bazı okul bölgeleri standartlardan bazılarına daha fazla ağırlık verebilir. Mesela Fiziki çevrenin etkisinin fazla olduğu Alaska da Fiziki Sistemlere ağırlık verilirken, Teksas da Meksika dan olan göç önem kazanabilir. Hangi derslerin zorunlu hangilerinin ise seçmeli olacağına Eyalet Eğitim Kurulları karar verir. Standartlar Amerikan Coğrafya eğitimi için temel rehber durumuna gelmiştir ve Internet te konu ile ilgili çok sayıda site vardır. Standartlar ve onları öğretecek ders planlarına adresinden ulaşılabilir. TÜRKĠYE ĠÇĠN DERSLER Bu yazının amacı daha önce söylendiği gibi, Amerikalıların yaptığı eğitim reformunun aynısının Türkiye de uygulanmasını önermek değildir. Bu, pratikte mümkün değildir. Her iki ülkenin eğitim sistemleri, okul durumları, altyapısı, coğrafya öğretecek elemanları ve eğitimle ilgili örgütlenmeleri farklıdır. Bu nedenle bu tür bir reform hareketi farklı özellikler taşıyacaktır. Ancak Amerika nın gerçekleştirmiş olduğu coğrafya eğitimi reformundan bizim öğrenebileceğimiz birçok önemli nokta vardır. Bunlardan bazıları şunlardır: 1. Bölgesel ve Dünya Liderliği Ġçin Coğrafya Önemlidir: Amerika daki coğrafya eğitimi reformunun başlangıç sebeplerinden birisi, Amerika nın uluslararası liderliğinin gereklerini yerine getirebilmesinin ve devam ettirebilmesinin dünya coğrafyasını anlayan eleman yetiştirmekle mümkün olabileceği düşüncesidir. Uluslararası alanda ağırlığını artırmak isteyen her ülke için çağdaş anlamda coğrafya eğitimi bir zorunluluktur. Bu doğal olarak Türkiye için de böyledir. 4

5 2. Öğretmenler ve Öğretim Üyeleri Beraber ÇalıĢmalıdır: Amerikan tecrübesinden öğrenebileceğimiz en önemli konulardan birisi, eğitimdeki yeni gelişmeleri ve coğrafyada değişen kavram ve yöntemleri orta öğretime aktarabilmek için, üniversite coğrafya bölümleri ile orta öğretim coğrafya öğretmenlerinin beraber çalışması zorunluluğudur. Bunu her iki kesimin bağlı olduğu kurumlar vasıtası ile mutlaka gerçekleştirmek gerekmektedir. 3. Coğrafya (Eğitimi) Reformu Ġçin Siyasal Destek ġarttır. Eğitimde köklü değişikliklerin yapılabilmesi için, siyasal kadroları bu değişimlerin gerekliliğine inandırmak ve onların desteğini almak şarttır. Amerika da Başkan George Bush un Amerika 2000 Eğitim Planı nı (America 2000 Education Plan) National Geographic Merkez Binası nın önünde açıklaması bir tesadüf değildir. Siyasi kadronun da coğrafyada eğitim reformunun gerekliliğine inandığının bir göstergesiydi bu. Bu nedenle Türkiye de coğrafyacılar, hem eğitim alanında hem de iş olanakları alanında yapacakları yenilikler için siyasetçilerden destek almak durumundadır. Bu desteği, hem bu değişikliklerin finansmanı için hem de yasal düzenlemeler için kullanmak kaçınılmazdır. 4. Kurumların Önderliği Önemlidir: Amerikan Coğrafya eğitimi reformunun en önemli yanlarından birisi ülkedeki 4 ana coğrafya kurumunun coğrafya eğitimi reformu için tarihlerinde ilk kez bir araya gelerek ortak çalışmasıdır. Takım ruhu ile değişik kurumların temsilcileri bir araya gelmiş ve yıllar süren çalışmalar sonunda Standartları ortaya çıkarmışlardır. Aynı kurumlar şimdi de bu standartların uygulanabilmesi için aynı kararlılıkla çalışmaktadır. Türkiye de de coğrafyayı temsil eden kuruluşların, bu konuda önderlik edecek çalışmalar yapması esastır. Coğrafya eğitimi Türkiye de çokça konuşulmasına rağmen, problemlerin ne olduğu ve nasıl çözüleceği konusunda ortada henüz net bir vizyon yoktur. Böyle bir vizyonu oluşturmak coğrafyayı temsil eden kurumların görevidir. 5. Konular Değil Kavramlar Üzerinde Durmak Gerekir: Amerikan reform hareketinin temelinde coğrafi kavramların öğretilmesi yatıyordu. Coğrafya Eğitimi Rehberi coğrafyayı 5 kavram ile (lokasyon, yer, insan-çevre etkileşimi, insan, eşya ve fikirlerin hareketi ve bölgeler) öğretmeyi hedefliyordu. Hayat Ġçin Coğrafya da ise 6 temel element ele alınmış her biri yine bir kavram niteliğinde olan 18 standart belirlenmiştir. Bilgilerin bir üst perspektifle verilmesi, öğrenilenin ne işe yaradığının ve öğrenme amacının ne olduğunun bilinmesi kuşkusuz öğrenmeyi hem kolaylaştıracak hem de kalıcı olmasını sağlayacaktır. Buradan hareketle Türkiye de de müfredat programlarının konuları değil, kavramları öğretmesi gerektiği üzerinde durulmalıdır. 6. Coğrafyanın Türkiye de Yeterince Önem KazanmamıĢ Kavramları (Konuları) Vardır: Amerikan standartları arasında Türkiye de henüz yeterince önem kazanmamış kavramlar vardır. Mesela Türkiye de daha hala müfredat programlarında determinist yaklaşımlar hakimdir. Halbuki Amerikan standartlarında kültürel coğrafya ve insanların fiziki çevreyi değiştirmedeki rolüne özel önem verilmekte ve bu iki konu 18 standardın ikisini oluşturmaktadır. KAYNAKLAR 5

6 Association of American Geographers ve National Council for Geographic Education Guidelines for Geographic Education. Elementary and Secondery Schools. Washington, D.C. Boehm, Richard G The First Assessment: A Contextual Framework. Paper Prepared for the First Assessment: Research in Geographic Education Conference, May 22-25, Southwest Texas State University, San Marcos, Texas. Geographic Education National Implementation Project K-6 Geography: Themes, Key Ideas, and Learning Opportunities. Washington, D.C. Geographic Education National Implementation Project Geography: Themes, Key Ideas, and Learning Opportunities. Washington, D.C. National Academy of Sciences, Rediscovering Geography Committee Rediscovering Geography. Washington, D.C. National Academy Press. National Geographic Society Geography for Life: National Geograhy Standards. Washington, D.C. 6