1. PATERNALİSTLER 2. OTORİTENİN TEKNİSYENLERİ; 3. HÜMANİSTLER 4. SOSYALİSTLER 5. ÜTOPYACILAR SANAYİ KENTİNİN SORUNLARI KARŞISINDA FARKLI TAVIRLAR

Transkript

1 SANAYİ KENTİNİN SORUNLARI KARŞISINDA FARKLI TAVIRLAR 1. PATERNALİSTLER 2. OTORİTENİN TEKNİSYENLERİ; TEKNOKRATLAR; KONFORMİSTLER 3. HÜMANİSTLER 4. SOSYALİSTLER 5. ÜTOPYACILAR

2 EKONOMİK KRİZLER * KENTSEL DÖNÜŞÜMLER * ANITSAL ŞEHİRCİLİK ve DÜNYA FUARLARI DÖNEMİ

3 OTORİTENİN TEKNİSYENLERİ; TEKNOKRATLAR; KOMFORMİSTLER Kentin altyapısı düzeltiliyor. Kentte erişilebilirlik (ulaşım) güçlendiriliyor Fiziksel mekan, daha güvenli bir kent yaratmak üzere düzenleniyor. Mühendislik projeleri

4 OTORİTENİN TEKNİSYENLERİ; TEKNOKRATLAR; KOMFORMİSTLER Kent, ekonomik başarının ve sistemin vitrini olarak görülüyor. Tasarıma önem veriliyor; kentin etkileyici ve güzel olması için çalışmalar yapılıyor Ecole des Beaux Arts Güzel Sanatlar Okulu Yaklaşımı (Paris) City Beautiful Movement Güzel Kent Hareketi Mühendislik ve mimarlık projeleri

5 The City Beautiful Movement GÜZEL KENT HAREKETİ TEMEL DÜŞÜNCE-1: Fiziksel mekan toplumsal ilişkileri, bireysel ve toplumsal davranışları etkiler; hatta, belirler. TEMEL DÜŞÜNCE-2: Kentlerde yaşanan toplumsal sorunlar, kente göçle gelenlerin, sanayi işçilerinin kentlileşememesinden kaynaklanmaktadır. Bu insanların düzenin normlarını öğrenememesinden kaynaklanmaktadır.

6 The City Beautiful Movement GÜZEL KENT HAREKETİ O HALDE, 1. Kent mekanı düzenlenir, güzelleştirilirse altkentlere kaçmış olan üst-orta sınıflar alış-veriş, kültür ve eğlence için kent merkezine dönerler. 2. Güzel ahlak ve vatandaşlık erdemleri güzel, temiz, düzenli mekanlarda öğrenilir. 3. Güzel mekanlar insanlarda daha düzgün, çevreye-düzene saygılı davranma isteği yaratır. İnsanlar, zamanla, bu mekanların standardına uygun davranmayı öğrenirler.

7 The City Beautiful Movement GÜZEL KENT HAREKETİ 4. Fiziksel mekanda yapılacak reform, toplumun diğer alanlarındaki kentleşme (burjuvalaşma) reformlarını tamamlayacaktır. 5. Güzel ve düzgün bir kentte, toplumsal normlardan sapanların görülmesi ve denetlenmesi daha kolay olur.

8 The City Beautiful Movement GÜZEL KENT HAREKETİ 6. Düzenli bir kent devletin meşru gücünü gösterir; pekiştirir. 7. Kent mekanı sistemin aynasıdır; vitrinidir. 8. Kentte yaratılan güzel mekanların çekiciliği ekonomiyi canlandırır. Alış-veriş merkezleri; fuarlar

9 GÜZEL KENT AKIMI The City Beautiful Movement Bu yaklaşımın kaynağı, Paris de Haussman planı ile kenti biçimlendiren Güzel Sanatlar Okulu (Ecole des Beaux Arts) anlayışı. Bu yaklaşımın ve Haussman etkisinin önemli bir örneği Chicago Burnham planı.

10 GÜZEL KENT HAREKETİ Paris de kentsel dönüşüm Uygulamalar

11 Paris de bir dönüşüm öyküsü Hausmann operasyonları Baron Hausmann

12 paris_before.hausmann_map

13 paris_hausmann_1876_construction-plan

14 Paris_ Hausman yıkımları

15

16

17 Gustave-Caillebotte_sokak

18 Ludgate Station. Illustrated Times, vi (1865), The Grand Hotel, 1880.

19 TEKNOLOJİNİN VE ERKİN KENTTEKİ AYAK İZLERİ FUARLAR, ANITLAR, SİMGELER

20 The Great Exhibition London 1851 Crystal Palace, 1851

21 Büyük Fuar ın etkisi. Manchester in tüm nüfusu Londra daki fuarda!

22 Yapı ve çevresindeki açık alan, arasında, dünyanın ilk tema parkı olarak kullanılıyor. Alanda eğitici ve eğlendirici etkinlikler; kriket ve futbol maçları; ve bir rollercoaster yer alıyor. Crystal Palace 1851

23 Crystal Palace, 1851 Kristal Saray, Camille PISSARO, 1871

24 Dünya Fuarı_NewYork 1853 FUAR VE PAZARLAMA OTİS ASANSÖRLERİNİN FUAR TANITIMI Otis adındaki adam fuarda gösteri yapıyor: İçine girdiği kafesi halatlarla yüksek bir noktaya çıkarttırıyor. Sonra halatları kestiriyor. İzleyenler korkuyla nefesini tutuyor; ama, Otis düşmüyor yılında Otis, 300 m.lik Eyfel Kulesi ne asansör yerleştiriyor.

25 Dünya Fuarı_NewYork 1853 Dünya Fuarı_Dublin_1855 Dünya Fuarı_Londra_1862 Dünya Fuarı_Philadelphia_1876 Tarihte ilk kez, Philadelphia fuarında, bir kadın pavyonu yer aldı.

26

27 Kentin markalaşması Kentin pazarlanması city branding city marketing

28 The Ferris Wheel Chicago_1893 Dünya Fuarı, Paris, 1900_ Büyük Tekerlek Viyana, Prater Eğlence Parkı, 1897

29

30

31 OSMANLI KE NTLERİ ÇAĞDAŞ UYGARLIĞIN PEŞİNDE 17. VE 18. YY.DA KENTSEL DEĞİŞME: GALATA bir ticari merkez ve alt sınıf konut alanı oldu. Zeynep Çelik, 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti. Değişen İstanbul, İst.: Yurt Yay.,1996

32 OSMANLI KE NTLERİ ÇAĞDAŞ UYGARLIĞIN PEŞİNDE Avrupa mimarisindeki modaların benimsenmesi yönünde ilk adımlar. 1728_ Osm.Devleti Paris e ilk elçisini gönderdi (Yirmisekiz Mehmet Çelebi) Elçiye kaleleri, fabrikaları ve Fransız medeniyetinin mahsullerini ziyaret edip Osmanlı mülkünde yararı olabilecek şeyleri tespit etmesi görevi verildi. OSMANLI BAROKU: Bir çok yabancı sanatçı ve mimar İstanbul a davet edildi; Avrupa tarzında saray ve bahçelerin inşasına girişildi ların ayaklanmalarında bu yapıların tümü yok edildi. Zeynep Çelik, 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti. Değişen İstanbul, İst.: Yurt Yay.,1996

33 OSMANLI KE NTLERİ ÇAĞDAŞ UYGARLIĞIN PEŞİNDE Ama, OSMANLI BAROKU denilen tarz devam etti: Nuruosmaniye Camii (1775) Laleli Camii (1763) Zeynep Çelik, 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti. Değişen İstanbul, İst.: Yurt Yay.,1996

34 OSMANLI KE NTLERİ ÇAĞDAŞ UYGARLIĞIN PEŞİNDE VE 18. YY.DA KENTSEL DEĞİŞME: PERA, Avrupalı zenginlerin, diplomatların, Osmanlı tebaası zengin Hıristiyan ve Yahudilerin üst sınıf konut alanı olarak gelişti. Zeynep Çelik, 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti. Değişen İstanbul, İst.: Yurt Yay.,1996 İstiklal Caddesi

35 OSMANLI KE NTLERİ ÇAĞDAŞ UYGARLIĞIN PEŞİNDE Ticaret Antlaşması Tanzimat Fermanı Kapitalist dünya ekonomisine eklemlenme Yarı-sömürge olma süreci Toplumsal ve ekonomik kalkınma çabaları _reformlar = (kuralcı) toplumsal kurumların yeniden yapılanması; yeni (işlemci) kurumların kurulması

36 OSMANLI KE NTLERİ ÇAĞDAŞ UYGARLIĞIN PEŞİNDE FRANSA Pamuk ipliği ithalatına gümrük vergisi koydu Osm. İmp. nun başlıca ihracat malı MAMUL KUMAŞ 19.yy ın ilk yarısında Osmanlı imalat sanayii çok ciddi bir rekabetle karşılaştı. İNGİLTERE İplik eğirme makinası bulundu EKONOMİK DÜZEN _sanayileşme TOPLUMSAL KURUMSAL DÜZEN _vergi Osm. İmp. nun başlıca ihracat ürünü HAM PAMUK oldu TEKNOLOJİ & BİLİM

37 OSMANLI KE NTLERİ ÇAĞDAŞ UYGARLIĞIN PEŞİNDE Dönemin Avusturya konsolosu: 1838 Antlaşması Osmanlı sanayiine düşmandır. Avrupa mallarına Osm. Topraklarında tanınan imtiyazlarla yerli sanayi hızla kötüledi larda devlet bir dizi imalathane kurdu. İstanbul un batısında, Teodosius surlarının hemen dışında bir SANAYİ BÖLGESİ oluştu.

38 OSMANLI KE NTLERİ ÇAĞDAŞ UYGARLIĞIN PEŞİNDE ZEYTİNBURNU_dökümhane: top, kılıç, demir boru vb. BAKIRKÖY_ tersane: buharlı gemiler dokuma fabrikası dökümhane buharlı makine atelyesi K.ÇEKMECE_ baruthane Ayrıca, çeşitli yerlerde_ şeker, cam, porselen, çini, metal, kağıt, kimyevi maddeler, kauçuk sanayileri Bu sanayi kuruluşlarına tüm makinalar ve tüm nitelikli işçiler Avrupa dan getirildi. Osmanlı sanayisi Batı nın uzmanlık ve teknolojisine tümüyle bağımlı hale geldi.

39 OSMANLI KE NTLERİ ÇAĞDAŞ UYGARLIĞIN PEŞİNDE Avrupa etkisi Osmanlı tanıtım projelerinde de görülüyordu: Günün modası FUAR düzenlemekti _ At Meydanı nda tarz-ı cedid üzre yapılan bir binada uluslar arası bir sergi açıldı. Bina 1865 de yıktırıldı _ Abdülhamit memleketin refah ve saadetini arttırmak üzere ikinci sanayi sergisini düzenledi. Sergi binasının Şişli de yapılması tasarlandı. Ama bu proje gerçekleşmedi.

40 OSMANLI KE NTLERİ ÇAĞDAŞ UYGARLIĞIN PEŞİNDE Osmanlı nın uluslar arası arenada yarışma çabası ülke dışında da görülüyor _ Chicago daki Kolomb Dünya Fuarı nda Osmanlı sanayi ürünleri sergilendi; ayrıca, ürünler Avrupa daki çeşitli fuarlara da gönderildi. Gerçekte, ortada uluslar arası rekabete girecek bir ulusal sanayi yoktu. Ekonomi tümüyle dışarı bağımlıydı.

41 Aynalı Pasaj ISTANBUL PASAJLARI Passage Oriental (Şark Aynalı Pasajı) 1840 Çiçek Pasajı (Cité de Pera) Hazzopulo (Hacopulo) Pasajı 1871 Atlas Pasajı 1877 Halep Pasajı 1885 Aznavur Pasajı 1893 Suriye Pasajı 1908 Avrupa Pasajı (Aynalı Pasaj)

42 ISTANBUL MARKİZ PASTANESİ

43 ISTANBUL, PERA PALAS

44 ISTANBUL, PERA PALAS

45 ISTANBUL, PERA PALAS

46 OSMANLI KE NTLERİ ÇAĞDAŞ UYGARLIĞIN PEŞİNDE yy _ Anadolu Batı Avrupa daki sanayi gelişmesine eklemleniyor. Sanayi için asal olan kaynakların Anadolu dan Batı ya aktarılabilmesi için liman kentleri (İstanbul ve İzmir) ile bu kentlerin art alanları (hinterland) demir yolları ile bağlanıyor. Demiryolları ile Avrupa nın sanayisine ve ekonomik sistemine bağlanan Batı Anadolu kentleri gelişiyor; varlığı geleneksel üretim biçimleri/türlerine dayanan Anadolu kentleri geriliyor. Dünya sistemine eklemlemlenen kentler büyüyor. Dünya sistemi dışında kalan geleneksel kentler geriliyor

47 LEVANT Doğu daki Batılılar Uluslar arası bankacılıkta etnik azınlık kümeleri: Osmanlı da Rum bankacılar (I.P.Minoglou, Financial History Review, 2002, 9(2),

48 İZMİR 1839

49 İZMİR, Alsancak - Pasaport The Murats of Bornova. c1905 Eski Fransız rıhtımı ve gümrük binası İZMİR, Alsancak - Atatürk Müzesi

50 Bornova Baltazzi Forbes De Jong Pandespania Rees E. BALTAZZI Whittall

51 LEVANTEN İSTANBUL_ PERA

52 LEVANTEN İSTANBUL_ PERA

53 Giovanni Scognamillo Giovanni Scognamillo, levanten yazar, sinema tarihçisi, araştırmacı, eleştirmen, çevirmen, eğitmen. İstanbullu Rum bir anne ile yine İstanbul doğumlu İtalyan babanın tek çocuğu olarak 25 Nisan 1929'da İstanbul'da doğdu. Levanten tarzı bir yaşam: Giuseppe Donizetti Osmanlı sarayında Donizetti Paşa (1788, İtalya; 1856, İstanbul)

54 İstanbul da bir Levanten aile. source: