T.C. BALIKESİR ÜNİVERSİTESİ EDREMİT MESLEK YÜKSEKOKULU. Zeytincilik ve Zeytin İşleme Teknolojisi Programı

Transkript

1

2 T.C. BALIKESİR ÜNİVERSİTESİ EDREMİT MESLEK YÜKSEKOKULU Zeytincilik ve Zeytin İşleme Teknolojisi Programı Öğr. Gör. Mücahit KIVRAK kivrak@gmail.com

3 İŞLETME YÖNETİMİ

4 John Landis (doğum, 1950) ABD. sinema aktörü, yönetmen, yazar, and prodüktör. Ofis boy olarak 20th Century Foxda işe başlamış. Landis Blues Brothers ı yönetmiş (Dan Aykroydla birlikte yazmış) (1980) An American Werewolf in London (1981). Twilight Zone: The Movie (1983). Landis Michael Jacksonın music video larını "Thriller" ile "Black or White yönetti

5 Aralık 1983 Klip 1 milyon dolar MTV rap karşısında kurtuluyor Kamera arkası satışa çıkıyor Döneminin En çok izlenen ve satan klibi

6 Şans sadece hazır olan akıllara güler Louis Pasteur

7 Nestlé kültürü Yıl Henri Nestlé, buluşuyla anne sütü alamayan milyonlarca bebeğin hayatını kurtardı beslenme ve iyi yaşam/wellness Biz faaliyette olduğumuz her ülkede, toplumun sağlığı ve esenliği için uzun vadeli taahhütlerde bulunmanın Şirketimizin başarısı ve gelişimi için mutlak gerekli olduğuna inanıyoruz Peter Letmathe-Brabeck Nestlé S.A. CEO

8 Akademik Değerler Yenilikçinin Değerleri BİLİM ADAMI YA DA MÜHENDİS PROFESOR Bir hipotez formüle eder Verileri toplar Bir çok deney yapar INNOVATOR (YENİLİKÇİ) YA DA INVENTOR (BULUŞÇU) Bir hipotez formüle eder Patent alır 17 milyon $ kazanır

9 Girişimciliğin Önemi Girişimci sağlıklı bir ekonomiye hayat veren kandır: yeni iş, aş, refah, fırsat yaratır. II. Dünya Savaşı ndan günümüze icatları % 67 ve radikal yeniliklerin % 95 küçük girişimciler tarafından yapılmıştır

10 Girişimcilik Programlarının Yararları İşletme Yönetimi Master programları (MBA) ile karşılaştırıldığında Girişimcilik Master eğitim programları: 3 kat daha fazla yeni iş kurma veya kendi işinde çalışma Yıllık gelir %27 daha fazla; %62 daha fazla mal varlığı Büyük bir şirkette çalışıyorsa yılda 23,000$ daha fazla maaş İşlerinden daha fazla mutlu olup yüksek yenilik yapma eğiliminde İnanılmaz bir şekilde küçük firmalarda satış oranlarını yükseltmeleri (%900) high-tech firmalarda daha fazla çalışma Daha fazla araştırma ve yeni ürün geliştirmede istihdam olanağı Entrepreneurship Education Impact Study Eller College of Business, University of Arizona, June

11 Teknolojideki dönüşümler Dönem Ekonomi Tarım İmalat Enformasyon Technology Saban Makine Kompüter Output Gıda Mal Enformasyon Kaynak Toprak Sermaye Bilgi Birim Aile Şirket Networks Enerji Kas Fosil Yakıtlar Akıl Rekabet Lokal Ulusal Global Eğitim Hands-on Demands Minimal Focus Ne? Prosedürler Düşünme Fark edilir derecede Nasıl? Süreklilik Neden?

12 Değişen Ekonomik Ortam Flört, evlilik ve boşanmalar Küreselleşme Serbestleşme Pazar İletişim Değişimler Teknoloji Bilgi Uzay mekiği Eş-anlı görüntü Internet Paydaşlar Kurum İlişkiler

13 Panasonic 200 yıllık planlar Değişen Kurumlar Fonksiyonel Hiyerarşik Dinamik Ağ Organizasyonları ve Merkezi Ortak Altyapılar Yaratıcılık Girişimcilik Liderlik Seri uyarlama Bilgi paylaşımı Odaklanma Müşteri odaklılık Operasyonel kontrol Takım çalışması Değer zinciri

14 Dünyadaki değişim Bilgi temelli ekonomi Doğrudan üretimi Diğer ürünlerdeki payı otomobil, hazır giyim Rekabet Açık ekonomi Çin ve ABD Ar-Ge ABD

15 İŞLETME YÖNETİMİNE İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR

16 YÖNETİM: Yönetim nedir sorusuna kitaplarda çeşitli tanımlar verilmiştir. Yönetim Sanatların en eskisi, bilimlerin en yenisi olarak tanımlanmıştır. İktisatçılara göre yönetim ; tabiat, işgücü ve sermaye ile birlikte üretim faktörlerinden biridir. Bir başka görüşe göre yönetim ; bir işletmede amaca ulaşma yolunda girişilen çalışmaların düzenlenmesi ve ortak bir amaca yöneltmek sürecidir. Yönetim, örgüt amaçlarının ekonomik ve etkin olarak gerçekleştirilmesi için faaliyetlerin planlanması, örgütlenmesi, yürütülmesi ve denetlenmesidir.

17 YÖNETİM VE KARAR VERME: Karar verme yönetim faaliyetlerinin temelini oluşturur. Bu nedenle yönetici, karar veren kişi diye tanımlanır. Yönetici çeşitli işleri başkalarına yaptırma durumunda olduğu için karar vermek zorundadır. Çalışanlar yöneticinin vereceği kararı uygulayacağına göre yöneticinin kararı yerinde ve zamanında vermesi gerekir.

18 Şekil: Yönetimde Karar (Karar) (Uygulama) (Kontrol)

19 YÖNETİCİLİK VE YÖNETİM Müteşebbis(Girişimci)-Yönetici: Günlük yaşantımızda girişimci, işadamı, atılgan, tuttuğu işi başaran kimselere müteşebbis denir. Aslında müteşebbis emek, sermaye ve doğal kaynakları bir araya getirip birleştiren kimsedir. Yönetici, kar ve riski başkalarına ait olmak üzere, mal veya hizmet üretmek için üretim öğelerinin alımını yapar ve bununla belli gereksinimleri karşılama amacına yönelten, işletmeyi çalıştırma sorumluluğu olan kimse yöneticidir.

20 GİRİŞİM: Girişim kimi bilim adamlarına göre, doğal sermaye ve emeğin birleştirilmesinden oluşan bir bütündür. Kimilerine göre de, başkalarının gereksinimlerini sürekli kılarak karşılamak üzere, para da ve pazarda fiyatı oluşan ekonomik malla ve hizmetleri ortaya koymak ve sahibine yani girişimciye kar sağlamak amacı güden bir işletmedir.

21 Yöneticilerde Bulunması Gereken Nitelikler İnsanları Tanımak Objektif Olmak Kendine Güvenmek Yerinde Kararlar Alabilmek İnsiyatif Sahibi Olmak Sorumluluk Duygusuna Sahip Olmak İradesi Kuvvetli Olmak

22 Olmaması Gereken Özellikler Anlayışsız Olmak Taraf Tutmak Çabuk Etkilenmek Kararsız Olmak Sağduyusuz Olmak Korkak Olmak

23 İŞLETMENİN TANIMI, AMAÇLARI VE DOĞUŞU İşletme, üretim araçlarının uyumlu bir biçimde birleşmesinden meydana gelen bir birimdir. Bu tanıma göre işletme; doğal kaynaklar, emek, anamal ve organizasyon adlarını taşıyan dört öğeden oluşmaktadır.

24 İşletmenin Tanımı, Sınırları ve Büyüklüğü: 1) İşletme Kavramının Üç Anlamı: İşletme kavramı iş kökünden gelmekte ve şu üç anlamı kapsamaktadır. a) Bir alet, makine ve bu gibi bir aracı çalıştırma yani ona iş gördürme. b) Çeşitli iş ve faaliyetlerin görüldüğü yer yani işyeri. c) Maddesel ve insansal unsurlardan oluşan bir üretim birimi. İşletme nin her üç anlamında da yararlı yani üretici bir hareket ve faaliyette bulunma anlamı vardır. Ancak birincisi teknik, ikincisi ve üçüncüsü toplumsal ve teknik niteliklere sahiptir.

25 İşletmenin Doğuşu ve Amaçları: Bu düşünce biçiminde, bazı kişiler başkalarının adına ve hesabına çalışmayıp, kendileri bağımsız olarak çalışmak istedikleri zaman bir firma oluştururlar. Bağımsız çalışma isteği hem bağımsızlığa düşkünlükten hem de iktisadi nedenlerden doğabilir. Ancak, belirsizlik ve başkalarına bir ücret garanti etme, bir miktar ana mal ve bir fikre sahip olma ile çaba harcamaya hazır bulunma gibi etkenler de önemli rol oynayabilir. Bundan başka; neyi, nerede, ne zaman yapmak gerektiğini etkin bir biçimde hesaplamak gerekir.

26 Amaç hangisi olursa olsun, bunun gerçekleşmesi işletmenin yaşama ve gelişmesine bağlı olduğundan, firmanın başta gelen amacı olarak varlığını sürdürmesi ve bunun içinde gelişmesi ve büyümesi ve iktisadi çevreye uyması önemli bir unsurdur.

27 İşletmenin Ekonomik Yönü ve Ekonomik Gücü: İşletmede ekonomik olaylar da oluşur ki, bunlar işletmenin ekonomik yönünü (çehresini) meydana getirirler. Fayda yaratmak esas olarak teknik bir olaydır. Ancak üretim neyin, nasıl, ne zaman, hangi amaçla üretileceği konularında bir takım seçim ve tercihler yapılmak yoluyla gerçekleştiriliyorsa o durumda, teknik yönüne ek olarak ekonomik niteliği de ortaya çıkar. Eğer, tek bir şeyin, tek bir amaçla, tek yöntemle, tek amaç için üretilmesi söz konusu olsaydı ve bütün bunlarla ilgili çeşitli yollar, olanaklar ve yöntemler (alternatifler) var olmasaydı, ekonomik davranış ve olaylar oluşmazdı. Öyleyse amaçlar, araçlar, gereçler, yöntemler ve olanaklar çok çeşitli olduklarından ve bunlar arasında, rasyonellik, asgari emek, zaman, madde vs. harcama bakımından seçimle yapma söz konusu olduğundan, ekonomik olaylar ve ekonomik hareket ve davranışlar meydana gelir.

28 En az emek ile en çok verim elde etmeğe çalışmak anlamında olan rasyonellik, asgari emek, zaman, madde vs. harcama bakımından seçimle yapma söz konusu olduğundan, ekonomik olaylar ve ekonomik hareket ve davranışlar meydana gelir.

29 En az emek ile en çok verim elde etmeğe çalışmak anlamında olan rasyonellik ilkesi, ekonomik çaba ve faaliyetin temelidir. Bu açıklamadan şu sonuç da çıkarılabilir; Bir kuruluş ne kadar verimli çalışıyor ve kar amacının var olduğu durumlarda, aynı zamanda rantabililesi ne kadar yüksek olursa, ekonomik gücü o kadar eder demektir. Bundan başka verimlilik, esas olarak, teknik üstünlük ve beceriye dayanan, maddesel-fizik bir terimdir. Ancak, yüksek verimlilik sağlamak için, varolan çeşitli teknik yol, olanak ve araçlarda en az masraflısını seçme konusunda çabalar harcamış ve düzenleştirme sağlamışsa, ekonomik bir şekilde de davranılmış olur. Buna karşıt; karlılık (rantabilite) saf anlamda ekonomik bir terimdir; çünkü piyasa durumu ile ilgilidir ve ekonomik çevre olanaklarının işletme tarafında en iyi bir biçimde kullanılmış olduğunu belirtir. Bu bakımdan, rantabilite, işletme-dışı ilişkilerin verim derecesini belirleyen parasal bir kavramdır.

30 İŞLETMENİN AMAÇLARI Malların, hizmetlerin ve paranın değişimi ile kendilerine kazanç sağlayan işletmeler, ekonomik sistem içerisindeki temel birimlerdir. Onların faaliyetleri toplumun hemen hemen tüm bireylerini etkiler. İnsanlar, gereksinimlerini ve isteklerini işletmelerin ürettikleri değişik türlerde binlerce mal ve hizmeti tüketerek karşılarlar. İnsanların çoğunluğu da yine bu işletmelerde çalışarak geçimlerini sağlarlar. Bu nedenle, işletmelerin var oluş nedenleri ekonomiktir ve her işletmenin ekonomik bir amacı bulunur.

31 Ekonomik amaç dar ve geniş anlamda yorumlanabilir. En dar anlamıyla, işletmenin ekonomik amaç ve işlevi kar elde etmektir. Amaç bu biçimde tanımlanırsa, işletme faaliyetlerini ucuz alıp, pahalıya satmak biçiminde ifade etmek olasıdır. Ancak bu düşünce oldukça yanlıştır ve işletmelerin ekonomik işlevi bunun çok ötesindedir. Toplum kaynaklarının rasyonel kullanımı, bilinmeyen kaynakların bulunarak toplum yararına değerlendirilmesi, toplum bireylerinin yaşam düzeylerinin yükseltilmesi amacıyla yeni buluşların veya fikirlerin geliştirilmesi işletmelerin amaçları arasında yer alır.

32 İşletmelerin Temel ve Alt Dereceli Amaçları

33 İşletmenin Genel Amaçları: a) Uzun dönemde kar sağlamak, b) Topluma hizmet etmek, c) İşletmenin yaşamını sürekli kılmak.

34 İşletmenin Amaçları: a) Sürekli olarak tüketicilere daha iyi ve kaliteli mal veya hizmet sunmak, b) İşletmede çalışan personele iyi ücret ödemek, c) Topluma veya devlete hizmet etmek, d) İşletmede çalışmayı (istihdamı) sürekli kılmaktır.

35 İşletmenin İşlevleri: Amaçlarına ulaşabilmek için işletmeler belirli işlevleri yerine getirirler. İşletmelerin yerine getirdikleri ya da üstlendikleri işlevler çeşitlidir. Kimi işlevler (fonksiyonlar) bütün işletmeler için geçerli olur. Konu üzerinde çalışmalarda bulunan bilim adamlarının işletme işlevlerini türlü biçimlerde grupladıkları görülür. Yönetsel teorinin kurucusu sayılan Henry Foyal, bir işletmede yer alan çalışmaları;

36 1. Teknik çalışmalar (üretim), 2. Ticari çalışmalar (satın alma, paralama, değiştirme), 3. Finansal çalışmalar (fonların sağlanması ve yönetim), 4. Güvenlik çalışmaları (mal ve insanların korunması), 5. Muhasebe çalışmaları (envanter hesapları, gelir gider tablosu, maliyetler), 6. Yönetim çalışmaları (planlama, örgütleme, yürütme, koordinasyon kontrol), Olmak üzere altı grup içerisinde toplanmıştır.

37 İşletme Türleri ve İşletmelerin Sınıflandırılması İşletme türleri: İşletmeler temelde iki türe ayrılarak inceleme konusu yapılmaktadırlar. Bir yandan üretim yapan üretici işletmeleri, diğer yandan üretilen malları ve hizmetleri tüketen,tüketim işletmeleri, başka bir deyişle, tüketici işletmeler.

38 İşletmelerin Gruplandırılması

39 İşletmelerin Sınıflandırılması Her ekonomik sistemde değişik türlerde, niteliklerde ve büyüklüklerde birçok İşletme bulunur. İşletmeleri, ekonomi içindeki işlevlerine ve belirli amaçlara yönelmelerine göre değişik biçimlerde sınıflara ayırmak olasıdır.

40 İşletmeler; 1. Tüketicilerin Türüne Göre İşletmeler: İşletmelerin hitap ettikleri tüketicileri temel tutan gruplarda işletmeler; a) Üretim Malları Üreten İşletmeler b) Tüketim Malları Üreten İşletmeler Olarak ikiye ayrılır.

41 Üretim Malları Üreten İşletmeler: Bir İşletmenin ürettiği mallar hemen tüketimde kullanılmayıp, başka bir malın üretimi için kullanılıyorsa, bu işletme üretim malı yapan işletmedir. Örnek: Cıvata üretmek amacıyla makine yapan bir fabrika gibi.

42 Tüketim Malları Üreten İşletmeler: Bu tür işletmelerin ürettiği mallar en son tüketicilerin kullanımına yönelik olan ve herhangi bir malın üretiminde kullanılmayan mallardır. Örnek: Giyim eşyası, ekmek, kalem.

43 2. Ürettikleri Mal ve Hizmet Türüne Göre İşletmeler: Üretilen mal ve hizmet türünü temel tutan sınıflarda işletmeler. a) Dayanıklı Mallar Üreten İşletmeler b) Dayanıksız Mallar Üreten İşletmeler

44 Bu gruplamanın yanı sıra işletmeler, ürettikleri mal ve hizmet türlerine göre, sektörler itibariyle de sınıflandırılmaktadır. Bu sektörler: a) Tarım Sektörü İşletmeleri b) Madencilik Sektörü İşletmeleri c) İmalat Sektörü İşletmeleri d) İnşaat Sektörü İşletmeleri e) Ticaret Sektörü İşletmeleri f) Kamu Hizmeti Sektörü İşletmeleri g) Ulaştırma Hizmeti Sektörü İşletmeleri h) Finans Sektörü İşletmeleri i) Haberleşme Sektörü İşletmeleri j) Hizmet Sektörü İşletmeleri

45 3. Üretim Öğelerinin Üstünlüğüne Göre İşletmeler: İşletmeler üretim öğelerinin üstünlüğüne göre de sınıflandırılabilir. Bir bakıma bu gruplama, işletmeleri teknik özelliklerine göre bir ayrıma tabi tutar. Böyle bir sınıflamaya gidildiğinde, işletmeler: a) Emek Yoğun İşletmeler, b) Sermaye Yoğun İşletmeler, c) Materyal Yoğun İşletmeler (Ör: Kuyumculuk).

46 4.Üretim Araçlarının Mülkiyeti Açısından Gruplamaya Gidildiğinde, İşletmeler: a) Özel İşletmeler, b) Kamu İşletmeleri, c) Karma İşletmeler, d) Yabancı Sermayeli İşletmeler.

47 a. Özel İşletmeler: Bu tür işletmelerde üretim araçlarının mülkiyeti özel (gerçek veya tüzel) kişilere aittir. Başka bir ifadeyle özel işletmeler, sermayesinin tamamı veya büyük bir bölümü özel kişilere ait olan işletmelerdir.

48 b. Kamu İşletmeleri: Sermayesinin tamamı veya yarısından fazlası devlete veya devletle anılan kamu tüzel kişilerine ait olan işletmelerdir. Kamu İşletmeleri : a) Sosyal Güvenlik Kuruluşları, b) Döner Sermayeli İşletmeler, c) Özel Bütçeli Devlet İşletmeleri, d) Yerel Yönetim İşletmeleri, e) Kamu İktisadi Teşebbüsler.

49 5.Büyüklüklerine Göre İşletmeler: İşletmeler büyüklüklerine göre de sınıflandırılmaktadır. Bu tür sınıflandırmada kimi araştırmacılar işletmeleri, büyük ve küçük işletmeler; kimileri de, büyük, orta ve küçük işletmeler olarak gruplandırırlar. Aslında bu kavramlar daha çok göreli bir büyüklüğü ifade etmek amacıyla kullanılırlar. Bununla beraber, yine de işletmelerin büyüklüklerine göre sınıflandırılmasında kullanılan belli ölçütler vardır. Bu ölçütler, kontitatif ve kalitatif olarak ikiye ayrılırlar.

50 Kontitatif (Niceliksel) Ölçütler: İşletmede çalıştırılan personel sayısı, Çalışanlara belirli bir süre içinde ödenen ücret ve aylıkların toplamı, Belirli bir süre içinde kullanılan hammadde miktarı, Belirli bir süre içinde kullanılan enerji miktarı, Belirli bir süre içinde yapılan satışların toplamı, İşletme sermayesinin miktarı Makine ve teçhizat, İşlenen veya yararlanılan toprağın genişliği.

51 Kalitatif (Niteliksel) Ölçütler: İşletme büyüklüğünü belirlemede kullanılan kalitatif ölçütlerin başlıcaları aşağıdaki biçimde özetlenebilir. Birim yönetim işlevlerinde uzmanlaşma, İşletmenin çalışmalarını sürdürdüğü paranın büyüklüğü, Çalıştığı iş kolu içerisinde işletmenin önemi, Yönetim kademesiyle iş gören, müşteri kredi verenler ve işletme sahipleri arasındaki ilişkiler, Gerekli krediyi sağlayabilme olanakları, Pazarlık gücü, Üretimde sermaye ve emek öğelerinin payları.

52 Büyük İşletmeler: Kredi sağlanması, üretim, pazarlama ve rekabet açılarından daima avantajlı olmaları nedeniyle, girişimci, işletmesinin büyümesini, hiç değilse dışarıya karşı büyük görünmesini arzulamaktadır. Orta Ölçekli İşletmeler: Büyük ve küçük ölçekli işletmeler arasında kalan işletmeler bu gruba girmektedir. Daha yaygın durumdadırlar. Küçük Ölçekli İşletmeler: Bu tür işletmelerde bağımsız olmak, girişimcilik güdüsü ve kişisel ilişkiler önemli bir rol oynamaktadır.

53 5.Ekonomi İçindeki İşlevlerine Göre İşletmeler Ekonomi içindeki işlevlerine göre işletmeler, genelde iki ana gruba ayrılarak inceleme konusu yapılmaktadırlar. Bunlardan birincisi, hizmet üretimini de kapsayan üretici işletmeler; ikincisini de tüketici işletmeler grubu oluşturmaktadır.

54 1.Üretici İşletmeler: a) Maddi Mallar Üreten İşletmeler Ham ya da temel madde üreten işletmeler 1. Tarım, orman ve balıkçılık işletmeleri, 2. Taş ve toprak sağlayan ve işleyen işletmeler, 3. Enerji işletmeleri Üretici veya Yapımcı İşletmeler 1. Temel mallar ve üretim malları endüstrileri (Yüksek fırınlar), 2. Yatırım malları endüstrileri (Makine yapımı, Çelik yapılar, Köprüler), 3. Kullanım malları veya tüketim malları (Konfeksiyon, gıda), 4. İnşaat endüstrisi.

55 2) Hizmet Üreten İşletmeler: a) Ticari İşletmeler, b) Ulaştırma İşletmeleri, c) Banka İşletmeleri.

56 Hukuki (Türel) Yapılarına Göre İşletmeler İşletmeler hukuki(türel) biçimlerine göre aşağıdaki gibi sınıflandırılarak inceleme konusu yapılmaktadır. a. Tek Kişi İşletmeleri b. Şirketler (Ortaklıklar), ba. Adi Şirketler, bb. Ticaret Şirketleri, bba. Kişi (Şahıs) Şirketleri -Kollektif Şirketler -Komandit Şirketler bbb. Sermaye Şirketleri, - Anonim Şirketler, - Limited Şirketler, - Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirketler, c. Kooperatifler.

57 Tek Kişi İşletmeleri Tek kişi işletmeleri, en basit, en eski ve uygulamada en çok görülen işletme biçimidir. İşletmenin tek sahibi vardır. Bu nedenle işletmenin sahibi işletme faaliyetleri konusundaki her türlü kararı alır, uygular ve denetler. Ortaya çıkabilecek işletme riskleri tümüyle kendisine aittir. Türk Ticaret Kanunu, bir işletmeyi kısmen de olsa, kendi adına işleten kişiyi tacir olarak tanımlar (md. 14). Aynı kanunun 17. maddesinde tanımlanan esnaf ise tacir olarak kabul edilmemektedir. Ticaret Kanunu ile Vergi Kanunlarımız tacir ve esnaf arasındaki ayrımda daha çok ekonomik çalışmalarda emek ve kapitalin (sermaye) yoğunluk derecesi ile kazancın miktarını göz önünde tutarlar. İster tacir, ister esnaf olsun, bir kişi tek başına bir işletmenin sahibi ise, bu durumda tek kişi işletmesinden söz edilir. Bu tür işletmelerin yararları ve sakıncaları aşağıdaki biçimde özetlenebilir.

58 Tek kişi işletmelerinin yararları: a) Kurulması kolaydır, b) Kazanç bölüşülmez, c) Yetki tek elde toplanır, d) Çabuk karar alınmasını sağlar, e) Değişikliklere daha kolay uyum sağlanabilir, f) Kişi (İşletme sahibi) bütünüyle işine bağlanır, g) Kişiye saygınlık kazandırır, h) Vergilendirmede işletmenin zararları kişisel gelirden düşülebilir.

59 Tek kişi işletmelerinin sakıncaları: a) Sınırsız mali sorumluluk, b) Büyüme olanaklarının sınırsız olması, c) İşletmenin yaşamı sürekli değildir, d) Kredi alabilme olanakları sınırlıdır, e) İşletmenin büyümesi durumunda işletme sahibi yönetimde yetersiz kalabilir, f) Yetenekli işgücü sağlamada güçlüklerle karşılaşılır.

60 Şirketler (Ortaklıklar) Ülkemizdeki uygulamasıyla şirketlere ilişkin hükümler başlıca iki yasa altında toplanmıştır. Bunlar, Borçlar Kanunu ile Ticaret Kanunu dur. Borçlar Kanununun 520. maddesi şirketi iki veya daha çok kişinin ortak bir amaca ulaşmak için emek ve mallarını bir anlaşma ile birleştirme yoluyla meydana getirdikleri bir topluluk olarak tanımlanmaktadır. Böylece, ortak ekonomik amaç ve çıkarları gerçekleştirmek, ya da belli bir ekonomik amaç veya çıkarın gereği olarak birden çok kişilerin emek ve sermayelerini bir araya getirmeleriyle kurulan işletmelere şirket denir.

61 Bir ortaklığın varlığından söz edilebilmesi için aşağıdaki niteliklerin bulunması gereklidir (18,s.4-5). a) Ortaklığı oluşturan kişiler birden fazla olmalıdır. Bu kişiler, gerçek veya tüzel kişi olabilirler. Bu kişilere, ortak, hissedar, şerik veya pay sahibi denir. b) Ortak bir amacın bulunması gereklidir. c) Ortak amaca ulaşabilmek için ortaklar arasında bir anlaşma (mukavele) bulunmalıdır, d) Şirketin amacına ulaşabilmesi için ortaklar mal veya emeklerini sermaye olarak şirkete getirmelidirler.

62 Yukarıda açıklanan niteliklere sahip olan işletmeler Borçlar Kanununda adi ortaklıklar adı altında incelenirler. Bunların dışında Ticaret Kanununu da kimi ortaklık türlerini ve onların çalışmalarını düzenler. Bu şirketlere ise, Ticaret Şirketleri denilmektedir. Bu nedenle, hukuki yapıları açısından şirketler; a) adi şirketler, b) ticaret şirketleri olarak iki gruba ayrılır.

63 Adi Şirketler İki veya daha çok kişinin biraraya gelerek iş yapması durumlarında adi şirket söz konusu olmaktadır. Borçlar kanununa göre (Md.521) her ortak para, alacak veya başkaca mal veya emek olarak da bir sermaye koymakla yükümlüdür. Şirket sözleşmesi yazılı yada sözlü olabilir. Bu tür şirketlerin tüzel kişilikleri (hükmi şahsiyet) yoktur. Adi şirketin kuruluşu kanunca bir şekle bağlanmamıştır. İster gerçek, ister tüzel kişi olsun, ortakların şirket kurma konusunda anlaşmalarıyla şirket kurulmuş olur. Ancak, hukuk sistemimiz açısından bu anlaşmanın yazılı olarak yapılmasında yarar vardır. Adi şirketlere Borçlar Kanununun arasındaki maddeleri uygulanır.

64 Kazanç veya zarar ortaklar arasında daha önceden belirtilen oranlarda veya eşit olarak dağıtılır. Bütün ortaklar şirketin yönetiminde yetki sahibidir. Ancak bu yetki bir veya birkaç ortağa, ya da dışarıdan seçilecek birine devir edilebilir. Üçüncü kişilere karşı ortaklar sınırsız ve zincirleme sorumludurlar. Kuruluş anlaşmasında aksine bir hüküm yoksa, ortaklardan birinin ölmesi durumunda ortaklık sona erer. Adi şirketlerin; daha çok sermayenin bir araya getirilmesi, daha iyi yönetilmesi, kredi alma kolaylığının bulunması, örgütlenmesinin kolay olması gibi üstünlükleri bulunurken; yetkinin bölünmesi, sınırsız sorumluluk ve ortaklık süresinin sınırlı olması gibi sakıncaları da bulunmaktadır.

65 Adi şirketi ticaret ortaklıklarından ayıran en önemli özellikler şunlardır: a) Adi şirketin tüzel kişiliği yoktur b) Adi şirket Borçlar Kanunu hükmüne tabidir c) Adi şirket ticaret siciline şirket olarak kayıt olmaz d) Adi şirket bir ticaret ünvanı almak zorunda değildir.

66 Ticaret Şirketleri Daha öncede denildiği üzere, Borçlar Kanunu hükümlerine tabi olan adi şirketler dışında, Ticaret Kanunu da kimi şirket türlerini ve onların çalışmalarını düzenler. Çalışmaları Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre düzenlenen bu ortaklıklara ticaret şirketleri denilir. Ticaret şirketleri de kendi aralarında; a) Kişi şirketleri, b) Sermaye şirketleri, olmak üzere iki gruba ayrılırlar.

67 Kişi (Şahıs) Şirketleri Ortak ekonomik bir çıkar veya çıkarların gereği olarak sayısı belli kişilerin kurdukları ve sorumlulukları kişisel olan ortaklıklara kişi şirketleri denir. Bu tür şirketler, çoğu kez birbirini iyi tanıyan ve birbirlerine güvenen kişiler tarafından kurulurlar. Bu nedenle ortakların sayısı genelde azdır ve ortaklığın devri de oldukça güçtür. Kişi şirketlerinde ortakların hepsi uygun görmeden ortaklık payı başkalarına satılamaz veya devir edilemez. Şirketten ayrılan bir ortağın şirket ilişkilerinden ötürü üçüncü kişilere olan sorumluluğu bir süre daha devam eder.

68 Kollektif Şirket Kişi şirketlerinin en tipik örneğini kollektif şirket oluşturmaktadır. Türk Ticaret Kanununa göre, ticari bir işletmeyi bir ticaret ünvanı altında çalıştırmak amacıyla gerçek kişiler arasında kurulan, ortakların her birinin şirket alacaklarına karşı sınırsız sorumlu olduğu ortaklıklara kollektif şirket denir. Kollektif şirketlerde üçüncü kişilere karşı sorumluluk; birinci derecede şirkete, ikinci derecede ortaklara aittir. Ortakların şirket alacaklarına karşı sınırsız sorumlu olmaları nedeniyle, kollektif şirketlerde ortaklığın devri güçleşmiştir. Şirketin yönetiminden her ortak sorumludur. Ancak şirketi yönetme yetkisi asıl mukavele ile ortaklardan birine veya birkaçına devir edilebilir. Kuruluş aşamasında aksine bir hüküm yoksa, diğer ortakların rızası olmadan ortaklıktan çıkılamaz. Aynı şekilde, şirkete yeni bir ortağın alınması için tüm ortakların rıza göstermesi gerekir.

69 Kollektif şirketlere yalnızca teknik veya ticari bilgi ya da bedensel çalışma ile de olunabilir. Ortaklar, kar veya zararı eşit olarak ya da daha önce kuruluş mukavelesinde belirtilen oranlarda bölüşebilirler. Kollektif şirketlere yalnızca gerçek kişiler ortak olabilirler.

70 Komandit Şirket Kollektif şirketin bir çeşidi olup, ortaklardan bir veya birkaçının sorumluluğu sınırlı değildir. Diğer ortakların sorumlulukları, şirkete katıldıkları sermaye ile sınırlıdır. Yani sorumlulukları sınırsız olan ortaklar komandite ortak, sınırlı olanlar komanditer ortak dır. Komandite ortakların gerçek kişi olmaları gerekir. Komanditer ortaklar gerçek veya tüzel kişi olabilirler. Bu tür şirketlerde de; ticari bir işletmeyi işletmek amacı, kişiler arasında sözleşme, bir ticaret ünvanı altında çalışma amacı, komandite denilen ortakların üçüncü kişilere karşı şirket borç ve taahhütlerinden (yükümlülüklerinden) dolayı sınırsız ve zincirleme sorumluluğu, komanditer denilen ortakların koydukları sermaye dışında sorumluluklarının olmaması gibi nitelikler görülür.

71 Komandit şirketler, komandite ortaklar tarafından yönetilirler. Komanditer ortaklar yıl sonunda şirket hesaplarını denetleyebilirler ve kardan sermayeler oranında pay alırlar.

72 Sermaye Şirketleri Ticari bir işletmenin ortakları, kişisel mali sorumluluklarını sınırlamayı arzu ettiklerinde, Ticaret Kanununda belirlenen sermaye şirketlerinden birini hukuki yapı olarak seçebilirler. Sermaye şirketlerinde, ortakların sorumlulukları şirkete getirmeyi taahhüt ettikleri sermaye miktarıyla sınırlandırılmıştır. Bu tür şirketlerde ortaklardan birinin şirketten ayrılması ortaklığı bozmaz. Ortakların şirketteki ortaklık payları kişisel değildir. Bu paylar başkalarına satılabilir veya devredilebilir.

73 Sermaye şirketlerinin en önemli özelliklerinden biri de, sermayeye ortak olmak ile şirketin yönetimi ile ilgilenmenin birbirinden ayrılmış olmasıdır. Ortakların ikinci planda kalmaları ve asıl olanın şirkete getirilen sermaye olması nedeniyle bu tür ortaklıklara sermaye şirketleri denir. Sermaye ortaklıkları, büyük yatırımları gerektiren girişimlerin gerçekleştirilmesinde birçok kişinin girişime katılmalarını sağlamaları açısından oldukça önemli bir işlevi yerine getirirler. Bunun yanı sıra, şirketin yönetiminde fiilen görev almayı arzulamayan kişiler sınırlı mali sorumluluğun sağladığı avantajdan da yararlanarak bu tür şirketlere ortak olurlar.

74 Günümüzde oldukça yaygın olan sermaye şirketleri ekonomik yaşamda da önemli bir yere sahiptirler. Bununla beraber, onların üstünlüklerinin yanı sıra kimi sakıncaları da bulunur. Sermaye Şirketlerinin Yararları: -Sorumluluk sınırlıdır, -Ortaklık payları kolaylıkla devir edilebilir, -Ortaklığın süresi zamanla sınırlandırılmamıştır, -Büyüme olanakları daha fazladır, -Yönetim daha etkindir, -Kredi bulma olanakları daha fazladır, -İşletme hukuki kişilik kazanır.

75 Sermaye Şirketlerinin Sakıncaları: -Devlet kontrolü, -Kurulması daha zor ve masraflıdır, -İşletme çalışmalarında gizliliğin olmaması, -Şirket yönetiminin zaman içerisinde belli bir grubun eline geçmesi.

76 Anonim Şirketleri En az beş veya daha çok gerçek ya da tüzel kişi tarafından kurulan ve paylara bölünmüş bir temel kapitali (sermayesi), ekonomik amaç ve konusu bulunup, borçlarından ötürü yalnızca şirketin varlığı kadarıyla sorumlu olan ortaklıklara anonim şirket denir. Anonim şirketlerin en önemli özellikleri şunlardır.

77 -Ortak sayısı en az beş kişi olmalıdır. Ortaklar gerçek veya tüzel kişi olabilirler. -Şirketin temel sermayesi belli olmalı ve bu miktar en az tutarı beş milyar TL olmalıdır. Ancak, kimi işkollarında çalışmak için kurulan şirketler (bankalar, borsa aracı kurumları, finansal kiralama şirketleri, döviz büroları, menkul değerler yatırım ortaklıkları, factoring şirketleri gibi) için en az sermaye miktarı kanunlarla belirlenmiştir ve daha fazladır. -Şirketin temel sermayesi birbirine eşit paylara bölünmüştür. Örneğin; beş milyar temel sermaye nominal değeri 1000 TL olan beş milyon hisseye bölünmüştür. -Şirketin ticari ünvanı bulunmalı ve çalışma konusu belli olmalıdır. -Şirketin üçüncü kişilere karşı sorumluluğu şirketin varlığı ile sınırlıdır. -Şirket ortaklarının üçüncü kişilere karşı finansal sorumluluğu şirkete getirdikleri (koymayı taahüt ettikleri) sermaye miktarıyla sınırlıdır.

78 Anonim şirketler ani ve tedrici olmak üzere iki şekilde kurulur. Ani kuruluşta, ortaklar şirket ana sermayesinin (temel kapitalin) tümünü karşılamayı kabul ederler. Tedrici kuruluşta ise, kurucu ortaklar şirket sermayesinin belli bir kısmını ödemeyi taahhüt ederler, geri kalanı için halka başvurulur. Anonim şirketlerin kurulabilmesi için Sanayi ve Ticaret Başkanlığından izin alınması gerekir. Bakanlıktan kuruluş izninin alınmasından sonra şirket merkezinin bulunduğu yerdeki ticaret siciline şirketin tescili yapılır.

79 Anonim şirketlerin organları; a) genel kurul, b) yönetim kurulu, c) denetçilerden oluşur. Anonim şirketlerin en yetkili organı kabul edilen genel kurul şirket ortaklarından oluşur. Genel kurulda her ortak elinde bulundurduğu hisse sayısı oranında oy hakkına sahiptir. Yönetim kurulu, şirketin yönetiminden ve üçüncü kişilere karşı temsil edilmesinden sorumlu olan organdır. Yönetim kurulu üyeleri genel kurul tarafından seçilir. Denetçilerin görevi şirket yöneticilerinin çalışmalarını denetlemektir. Denetçiler (murakıp) genel kurul tarafından seçilir.

80 Anonim şirketlerin; sorumluluğun sınırlı oluşu, yönetimin bir düzene bağlılığı ortaklığın kolaylıkla devredilmesi, büyüme yeteneğinin sonsuz oluşu ve daha ekonomik olması gibi üstünlüklerinin olmasının yanı sıra; kuruluş işlemlerinin karmaşıklığı, hareket serbestisinden yoksunluk, özel durumlarda kredi alma güçlüğü, yönetim güçlüğü gibi sakıncaları da vardır.