OTOMOTİV TEKNOLOJİLERİ

Transkript

1 OTOMOTİV TEKNOLOJİLERİ Prof. Dr. Atatürk Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makina Mühendisliği Bölümü, Erzurum

2 Bu hafta Şasi Sistemleri Tekerlekler ve Lastikler Süspansiyonlar Direksiyon Sistemleri Fren sistemleri

3 Direksiyon Sistemleri Direksiyon sisteminin görevleri Ön tekerleklerin yön kontrolü Yol durumunu sürücünün hissetmesi Tekerlekleri çevirmek için gerekli olan (tam ihtiyaç duyulan) etkinin saplanması Lastik çukurlara düştüğünde veya kasislere çarptığına oluşan şok etkilerini sönümlemesi Süspansiyon hareketlerine izin vermesi

4 Paralel Kenar Direksiyon Sistemleri Direksiyon sistemleri ön tekerlekleri çevirmek için kullanılır. Ana parçaları, Direksiyon kumanda kolu Direksiyon kolunu direksiyon dişlisine bağlar Direksiyon rot kolu Merkez kolu şasiye bağlar Merkez kol, direksiyon çekme kolu veya direksiyon kolu Yan bağlantı hareketlerini kontrol eder Tie-rotları Kolları direksiyon mafsallarına bağlar

5 Paralel Kenar Direksiyon Sistemleri Şasi bağlantısı Tie rot Direksiyon rot kolu Merkez kol Direksiyon kumanda kolu Tie rot Soketler Soketler Soketler Ön görünüş Şasi bağlantısı Tie rot Direksiyon rot kolu Merkez kol Direksiyon kumanda kolu Tie rot Soketler Ön görünüş Soketler

6 Paralel Kenar Direksiyon Sistemleri Direksiyon kumanda kolu, direksiyon kolunu direksiyon dişlisine bağlar. Hareketi dişli hattından alır merkez kola ileterek sağa sola kaydırır ve tekerleklerin istenen yönde hareket etmesi sağlanır.

7 Paralel Kenar Direksiyon Sistemleri Direksiyon rot kolu, merkez kolun diğer tarafında bulunur ve merkez kolun doğru yükseklikte tutulmasını sağlar. Bir ucu şasiye bağlıdır. Merkez kolun yanal hareketler yapması için kullanılır.

8 Paralel Kenar Direksiyon Sistemleri Merkez kol, yanal hareketleri sağlar ve tekerlekleri çevirir. Tie kollarına bağlıdır ve çok önemli bir ayar olan tie ayarlarının yapılmasında kullanılır.

9 Paralel Kenar Direksiyon Sistemleri Rot kolları, direksiyon hattının tekerlek mafsallarına bağlanmasını sağlayan son elemandır. Tie rotları sayesinde tekerlekler kasislerden geçerken yukarı aşağı doğru hareket etmelerine rağmen tekerleklerin çevrilmesi sağlanır. Ayarlama elemanları sayesinde tie ayarı yapılabilmektedir. Dış tie rot Ayar civatası Direksiyon rot kolu Dişli kutusu İç tie rot Merkez kol İç tie rot Ayar civatası Dış tie rot

10 Kramiyer-Pinyonlu Direksiyon Sistemleri Kramiyer-pinyon direksiyon sistemleri, paralel kenar direksiyon sistemlerine göre daha hafiftir ve daha az parçadan oluşur. Direksiyon hareketi direksiyon koluna bağlı olan pinyon dişliden alınır. pinyon dişli tie rotlarına bağlı olan kramiyeri hareket ettirir. Kramiyer Metal yuva üzerinde açılmış dişlilerden oluşur ve merkez kolu gibi hareket eder. Pinyon Direksiyon hattına takılmış sonsuz dişlidir ve hareketin kramiyere iletilmesini sağlar. Tie-rotları Kramiyeri direksiyon mafsallarına bağlar

11 Kramiyer-Pinyonlu Direksiyon Sistemleri Video

12 Kramiyer-Pinyonlu Direksiyon Sistemleri Krameyer-pinyon sisteminin ayarlanması ile direksiyonun sertliği, geri toplaması ve ses yapma durumu azaltılır. Ayarlama için somun veya plakalar kullanılır. Kramiyer Pinyon Yay Burç Ayar elemanı Emniyet somunu

13 Kramiyer-Pinyonlu Direksiyon Sistemleri Tie rotları paralel kenar sisteminde kullanılan rotlara çok benzer. Yaylarla desteklenirler. Kirlenmelere karşı korumalıdır. Serbest hareketler yapmamalıdır. Kramiyer İç rot

14 Hidrolik Direksiyon Sistemi Parçaları Akışkan Pompa Akışkan Deposu Akışkan Kontrol Valfi Yüksek Basınç Bırakma Valfi Borular Kramiyer veya Pinyon

15 Hidrolik Direksiyon Pompası Parçaları

16 Hidrolik Direksiyon Sistemleri Direksiyon pompası Hidrolik direksiyon hortumu Dahili kontrol valfli hidrolik direksin dişli kutusu Pompa Geri dönüş hortumu Basınç hortumu Direksiyon dişlisi ve kontrol valfi bağlantısı Dahili Piston Bağlantısı Pompa Basınç hortumu Pompa Basınç hortumu Geri dönüş hortumu Basınç hortumu Kramiyer pinyon direksiyon dişlileri Güç silindiri Piston kolu Kramiyer Pinyon Körükler Merkez kol Harici Piston Bağlantısı Kontrol valfi

17 Kramiyer Pinyon Hidrolik Direksiyon Sistemi Akışkan hortumları Rotary valf Direksiyon hattı Depoya Pompadan Direksiyon Kramiyer Piston Pinyon Pompa Hava yastığı Dişli kutusu Depo

18 Değişken etkili hidrolik direksiyon sistemi Araç hız sensörü Elektronik kontrol ünitesi Hidrolik geri dönüş hortumu Hidrolik direksiyon pompası Hidrolik direksiyon yardımcı aktüatör Aktüatör kontrol sinyali Hidrolik gidiş dönüş hortumu Direksiyon dişlileri Hidrolik direksiyon sisteminde, direksiyon hareketi düşük hızlarda rahat yüksek hızlarda daha fazla etki ile gerçekleşmelidir. Elektronik kontrollü direksiyon sistemlerinde bu durum sağlanmaktadır.

19 Değişken etkili hidrolik direksiyon sistemi Hidrolik direksiyon sisteminde, direksiyon hareketi düşük hızlarda rahat yüksek hızlarda daha fazla etki ile gerçekleşmelidir. Elektronik kontrollü direksiyon sistemlerinde bu durum sağlanmaktadır.

20 Elektirik/Elektronik Direksiyon Sistemi (EPS) EPS, Electric power steering Hidrolik ünite yoktur, hidrolik yağ kullanılmaz. Sürüş şartlarına göre sürücüye yardımcı olur. «Aktif dönme» fonksiyonu sağlar (direksiyon geriye toplaması). Düz bir yolda ilerleyen araca aniden oluşan yan kuvvetler etkimesi durumunda veya yokuş çıkarken veya inerken sürücüye yardımcı olur. Video

21 Elektirik/Elektronik Direksiyon Sistemi (EPS) Kuvvet ölçer Kontrol ünitesi Elektrik motoru Pinyon Direksiyon hattı Kramiyer Pinyon Direksiyon

22 Elektirik/Elektronik Direksiyon Sistemi (EPS)

23 Direksiyon Sistemi Arızaları Direksiyonun aşırı esnek olması Çok kolay geri toplaması Çok zor geri toplaması Direksiyonun sert olması Titreme Gezinme

24 Kontrol edilmesi gerekenler Direksiyon hattı Yataklar kontrol edilir Toz keçesi Yırtılmalar kontrol edilir Toz Körüğü Yırtılmalar kontrol edilir Direksiyon mafsalları Yataklar kontrol edilir Tie rot emniyet somunu Emniyet somunu kontrol edilir Direksiyon dişli kutusu Yataklar kontrol edilir Yerleştirme parçaları Deformasyonlar kontrol edilir Tie rot mafsal keçesi Hareket serbestisi kontrol edilir Tie rot bilyalı mafsalı Hareket serbestisi kontrol edilir

25 Tekerlek Yerleşim Açıları Kaster Tekerleğin direksiyon eksenine göre düşeyle yaptığı açıdır. Direksiyon sistemini ve direksiyon çevirme kuvvetini etkiler. Aracın Önü Düşey Hat Sıfır Pozitif Negatif

26 Tekerlek Yerleşim Açıları Caster direksiyon stabilitesi sağlamak amacıyla tasarlanır. Aksla bağlı olan her tekerleğin kaster açısı eşit olmak zorundadır. Eşit olmayan kaster açıları taşıtın yana doğru kaymasına sebep olur. Lastik aşınması ile doğrudan ilişkili değildir. Ayar esnasında ilk düzenlenen açıdır. Yüksek pozitif kaster artırır Düz yol stabilitesini Direksiyon kuvvetini Direksiyon geri toplamasını Yoldan gelen darbeleri (direksiyon üzerinde) Yüksek negatif kaster azaltır Düz yol stabilitesini Direksiyon kuvvetini Direksiyon geri toplamasını Yoldan gelen darbeleri (direksiyon üzerinde)

27 Tekerlek Yerleşim Açıları Kamber (bombe) Bir aracın önünden bakıldığında, tekerlek ekseninin düşey eksene göre yaptığı açıya kamber açısı denir. Ön ya da arka tekerleklerin içe ya da dışa olan eğimlerini gösterir. Pozitif Negatif

28 Tekerlek Yerleşim Açıları Kamber açısı; yol kaplaması, yolcu ağırlığı ve araç ağırlığını dengelemek için ayarlanır. Kamber her teker için eşit ayarlanmalıdır (genelde 0.5 max). Eşit olmayan açılar lastiğin aşınmasına ve aracın yana doğru kaymasına sebep olur. Kamber açısı arttıkça lastiğin dışına daha fazla yük biner. Tersi durumda iç tarafı aşınır. Kamber Aşınması Negatif Kamber Pozitif Kamber

29 Tekerlek Yerleşim Açıları Toe Ön tekerleklerin ön tarafları ile arka tarafları arasındaki mesafedir Pozitif Toe (Toe-in) Negatif Toe (Toe-out)

30 Tekerlek Yerleşim Açıları Ön mesafe kısa ise toe-in, aksi ise toe-out Lastik aşınma açısı bakımından kritiktir İleriye doğru giderken lastiklere ilave yük gelir, sürüklenmelerine neden olur. Aşırı olması durumunda testere dişli veya baklava şeklinde dişler oluşmasına neden olur. Toe-in lastiği dışarıdan, Toe-out ise içeriden aşındırır. Çapraz aşınma, Toe aşınması Aşırı Toe aşınması Toe In Toe Out

31 Tekerlek Yerleşim Açıları Aşınma Göstergesi Yüksek Basınç Düşük Basınç Negatif Kamber Pozitif Kamber Kamber Aşınması Aşırı Toe Aşınması Çoklu sorunlar Toe In Toe Out Çapraz aşınma, Toe aşınması Lokal Aşınma Negatif Kaster Pozitif Kaster

32 Tekerlek Yerleşim Açıları Thrust (Hücum) açısı Arka toe açısının geometri merkez hattı ile farkını gösterir.

33 Tekerlek Yerleşim Açıları Direksiyon düz dururken arka tekerlekler ön tekerlekler ile aynı doğrultuda bulunarak ön tekerlekleri takip etmelidir. Bu durum direksiyon düz dururken arka toe açısının aracın geometrik merkez hattı ile çakışık olması ile sağlanır. Şayet aksi durum söz konusu ise thrust açısı sağa ya da sola demektir.

34 Tekerlek Yerleşim Açıları Direksiyon ekseni eğimi Direksiyon hattı ile dikey çizgi arası açıdır. Direksiyon ekseni eğimi Sıfır seviye

35 Tekerlek Yerleşim Açıları Direksiyon ekseni eğimi, aracın ağırlığının lastik dikey merkez hattının iç ya da dış tarafına etkimesini sağlar. Bu açı sayesinde aracın ağırlığının yol yüzeyine etkisi değiştirilir. Bu açı, direksiyon sisteminin bir dönüşün ardından toplamasını sağlar.

36 Tekerlek Yerleşim Açıları Dönme yarıçapı Dönüş esnasında toe-out miktarıdır. Ackerman açısı olarak da bilinir. Genel merkez

37 Tekerlek Yerleşim Açıları Araç dönerken içteki tekerlek dıştakine göre daha küçük yarıçaplı yörünge üzerinde hareket eder. İçteki tekerleğin dıştakine göre daha hızlı dönmesi sağlanmalıdır (yaklaşık 2 ). Bu sayede lastiğin aşınması da azaltılmış olur.

38 Tekerlek Yerleşim Açıları İz mesafesi Tüm süspansiyonlar ve tekerlekler doğru açıda ve pozisyonda iken arka tekerleklerin ön tekerlekleri takip ederek hareket etmesi anlamına gelir.

39 Tekerlek Yerleşim Açıları, Başlamadan Önce Yol testi ile başlanır. Lastik basınçlarını kontrol edilir. Lastik aşınmaları kontrol edilir. Lastik ve jantların ömrü kontrol edilir. Tekerlek yatakları kontrol edilir. Video Tekerlek Yerleşim Açıları Gerekliliği Tekerlek yerleşim açıları

40 Tekerlek Yerleşim Açıları, Başlamadan Önce Gövde ağırlığı kontrol edilir. Araç yüksekliği kontrol edilir, bu sayede yayların durumu belirlenmiş olur. Direksiyon hareket ettirilerek kontrol edilir. Direksiyon ve süspansiyon sistemindeki gevşeklikler kontrol edilir.

41 Yükseklik testi

42 Kaster Kamber Ayarı Şim Şasi Üst kontrol kol şaftı Somun Üst kontrol kolu Pozitif kasteri artırmak için şimleri çıkar Pozitif kamberi artırmak için şim ilave et Pozitif kamberi artırmak için şim çıkar veya pozitif kamberi azaltmak için şim ilave et

43 Kaster Kamber Ayarı Egzantirik Kamber ayarı Ayar Kamı Kilitli somun

44 Kaster Kamber Ayarı Kanallı şasi veya konsol Kaster Üst plakayı öne veya arkaya çekerek ayarlama yapılır Perçin Gergi elemanı Kamber Motor Somunu motora doğru veya aksi yönde çekerek kamber ayarı yapılır Motor

45 Bağımsız Arka Süspansiyon Ayarı Egzantrik-Kamber Ön Sol + Uzun - Kısa - Kısa + Uzun Sağ - Kısa + Uzun + Uzun - Kısa

46 Toe Ayarı Paralel Kenar Direksiyon Sistemi Aracın önü Tie rot ayar civataları Toe

47 Toe Ayarı Kramiyer Pinyon Direksiyon Sistemi Körük Burulmamalı Toe ayarı Tie uç kısmı Tork anahtarı ile katalog değerinde sıkılmalı