OTTOMAN PERIOD HEADED GRAVESTONES OF ORTAKENT

Transkript

1 - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/4, Fall 2012, p , ANKARA-TURKEY OSMANLI DÖNEMİ ORTAKENT BAŞLIKLI MEZAR TAŞLARI H.Kamil BİÇİCİ * ÖZET Osmanlı Dönemi Başlıklı Ortakent Mezar Taşları konulu bu incelemede Ortakent Mezarlığında bulunan 30 mezar taşı araştırılarak, çalışmamızda yer almıştır. Mezar taşlarında tarihi bilinen bütün örnekler XVII. yy. ikinci çeyreği ile XX. yy. ilk çeyreği arasındadır. 30 örnekten 20 tanesi XVIII. yy., 9 tanesi XIX. yy., 1 tanesi XX. yy.dır. Mezar taşlarının hepsi mermer malzemeden yapılmıştır. Mezar taşlarının büyükten küçüğe doğru boyları 140 cm. ile 45 cm., genişlikleri 36 cm. ile 14 cm., kalınlıkları ise 14 ile 3.5 cm. arasında değişmektedir. Ortakent te bulunan mezar taşları şahideli tiptedir. Örneklerin çoğu dikdörtgen gövdelidir. 3 mezar taşında ayak taşı bulunmaktadır. 30 mezar taşında bir çeşidi kadın başlığı olmak üzere kavuk, sarık, fes gibi başlıklar bulunmaktadır. Genel olarak ele aldığımız bütün mezar taşları kitabelidir. 2 örneğin kitabe dizilişi diagonal, 28 tanesi de yatay şekilde verilmiştir. Baş ve ayak taşlarının 27 tanesi sağlamdır. 3 örnek ise; kırık, eksik veya aşınmış vaziyettedir. 30 mezar taşından 19 tanesi erkek mezarı, 11 tanesi kadınlara ait mezarlardır. Şahidelerin yapım ve süsleme tekniği olarak oyma ve kazıma görülmektedir. Kazıma tekniği daha çok ayak taşlarında karşımıza çıkmaktadır. Süsleme konusu olarak bitkisel, nesneli, geometrik bezeme unsurları ve yazı kullanılmıştır. Anahtar Kelimeler: Mezar taşı, mezarlık, süsleme, bitkisel, geometrik. OTTOMAN PERIOD HEADED GRAVESTONES OF ORTAKENT ABSTRACT This concerns, Ortakent Gravestones.. Among the cemetery of Ortakent, The dates of the gravestones are between 18.th-20.th centuries and 20 samples of 30 are from 18.th. century, 9 are from 19.th., 1 is from 20.th. century. Gravestones were of marble. The lenghts of the stones are between 140 cm.-45 cm., their widths are between 36 cm.-14 cm., their thicknesses are between 14 cm.-3.5 cm. Most of the samples are in rectangular and shapes and some are rectangular-prizmal. 3 of them have Foot gravestones. 30 head gravestones have large wadded turban (kavuk), turban (sarık), fez (fes) and kerchief. All of the gravestones have inscriptions. 5 of them are without inscriptions. Inscriptions on 3 samples were laid diagonal, and 27 of them were laid in a linear system, 30 of head ve foot gravesones are in good condition. 3 samples are broken. 19 of 30 gravestones are men s and 11 are of women s. While scarping was used for making * Dr. Gazi Ünv.Ed.Fak.San.Tar.Böl., El-mek: hurkamil@gazi.edu.tr

2 1064 H. Kamil BİÇİCİ gravestones are scarping, and painting were used as the main decoration tecnique is seen on foot stone with the painting technique, inscriptions of stones were coloured. Most of the inscriptions and decorations are relieved. Decoration subjects seen on gravestones are phytomorphic, geometric, objective and calligraphic. Key Words: Gravestone, cemetery, decoration, floral, geometrical. GiriĢ Ortakent-YahĢi (Özgiray, 2008), Bodrum Yarımadası nın batısında kalan, eski köy özelliğini koruyabilmiģ, yeģilliklerin arasından uzanan ince yollarla denize inilen bir beldedir. Bodrum Ģehir merkezine karadan yaklaģık 7 km, denizden 3 mil uzaklıktadır. Ortakent Belediyesinin web sayfasında Ortakent ile ilgili olarak aģağıdaki tanıtıcı ifadeler kullanılmaktadır: Ortakent, Bodrum Yarımadası nın tam ortasındaki konumuyla almıştır ismini. Episkopi, Müsgebi ve derken Ortakent. Ortakent in tarihi ile ilgili netleşmiş bulgular çok sınırlı olduğundan, söylemler de çeşitlidir. Çağında bir papazlık okulunun yörede bulunması nedeniyle Episkopi adını aldığı varsayımlardan biriyken, Antik çağda dini bir merkez olan Telmesos ta, kahin rahiplerin atası Apollon adına bir tapınak yapıldığı, Bizans döneminde bu tapınağın üzerinde piskoposluk merkezi olarak bir kilise inşa edildiği, Ortakent Çakmaklı mevkiinde görülen kalıntının, baş rahip Episkopis in oturmuş olduğu kiliseye ait olduğu ve ismin buradan geldiği de bir başka varsayımdır. Müskebi, Ortakent in bugün de bilinen eski ismidir ve rivayete göre 1523 te Osmanlı padişahı Kanuni Sultan Süleyman, St.Petrum (Bodrum) u aldığında, bölgeyi ziyarete gelmiş; Bağarası denen mevkide, yöreye ismi verilmiş olan Rahip Episkopis in diktirmiş olduğu misket üzümlerinin kokusunu duyduğunda, Mis gibi kokuyor, buranın adı Misgibi olsun demiştir. Zamanla yöre bu ismiyle anılmıştır. İlk ismi Episkopi olan bölgenin halk dilinde Müsgebi olarak söylenişi 1961 yılına kadar sürmüş, bu tarihten sonra Bodrum-Turgutreis karayolunun tam ortasında olması nedeniyle Ortakent olarak anılmaya başlanmıştır. Ortakent tarihine ilişkin kaynak bulunmamakla beraber, yılları arasında Prof. Dr. Yusuf Boysal ın yürütücülüğünde, Müsgebi Vadisi nin yaklaşık 1 Km. kuzeyinde yapılan arkeolojik kazılarda bir nekropole rastlanmış, Miken kültürüne ilişkin bronz silahlar ve pişmiş toprak eserler ele geçmiştir. Bu eserler Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi nde korunmaktadır. Ayrıca Müsgebi Vadisi nin güneyinde, şahıs bahçelerindeki su kuyularının çamur tortuları içinde Eski Tunç Çağı ndan parçalar ve seramikler bulunmuştur. Seramikler M.Ö e tarihlenmiştir. Ortakent, Miken, Yunan, Roma, Selçuk ve Osmanlı kültürlerinin izlerini barındıran, Yarımada daki yoğun kentleşmeye nispeten tarihi dokusunu koruyabilmiş ve korumaya devam eden ender beldelerden biridir. Koruma planlamasının devam ettiği en önemli simgeler ise Akdeniz ve Ege yörelerinde gözetleme ve savunma amaçlı yapıldığı bilinen ve 1600 yıllarına tarihlenen kule evleridir. Yarımada genelinde tüm yerleşimlerin kıyıların doğal olanaklarını kullanan liman etrafında olmasına karşın, Ortakent te merkez, tepelik alanda gelişmiş, kıyı ve tepelik alan arası tarımsal amaçlı kullanılmıştır ( Son 30 yıldan bu yana Bodrum yarımadasıyla beraber Ortakent, turizmde de geliģme göstermiģ, yerli ve yabancı turistlerin ilgisini çekerek beğenilerini kazanmıģtır. Ortakent kültürümüz açısından da önemli eserlere ev sahipliği yapmaktadır. Ortakent Mezarlığında bulunan Osmanlı mezar taģları bu konuda değerli örnekler sunmaktadır. Ġncelediğimiz tarihi bilinen bütün baģlıklı örnekler XVIII.yy. ikinci çeyreği ile XX.yy. ilk çeyreği arasındadır. Osmanlı Dönemi Ortakent BaĢlıklı Mezar TaĢları, konulu bu çalıģmada Ortakent Mezarlığından toplam 30 mezar taģı incelenerek, katalog çalıģmasında yer almıģtır. Ortakent beldesinin geçmiģinin izlerini taģıyan, her biri, birer kimlik belgesi olan mezar taģlarının, kitabe

3 Mezar taģı No Osmanlı Dönemi Ortakent Başlıklı Mezar Taşları 1065 bilgilerine göre kime ait olduğunun bulunarak, dönem insanlarının sosyal ve dini yaģam durumlarının meydana çıkarılması hedeflenmiģtir. Bu araģtırmadaki örnekler taģların üstündeki kitabelerden yola çıkılarak ve zaman içinde taģlardaki değiģimi takip edebilmek amacıyla kronolojik bir sistematikle dizilmiģtir. Bu çalıģma ile Ortakent mezarlığında yer alan, Osmanlının XVIII. yüzyıldan baģlayarak, son zamanlarına kadar devam eden örnekler incelenmiģtir. Bu konu üzerinde durulmasının sebebi, bugün var olan fakat kısmen zarar görmüģ taģların kaybolmadan veya ağır bir tahribata uğramadan özelliklerini ortaya çıkarmak ve Türk mezar taģları içerisinde hak ettiği yere koymaktır. Zaman içerisinde her yerde olduğu gibi Ortakent mezar taģları gerek doğa, gerek insan ve gerekse hayvanlar tarafından gün geçtikçe tahribata uğramaktadır. GeçmiĢle gelecek arasında bir köprü vazifesi gören bu tür sanat eserlerimizi korumak, tanıtmak, insanlarımızı bilinçlendirmek gerekmektedir. Bunların yanında, Ortakent kültür ve sanatını araģtıranlar içinde faydalı bir rehber olabileceği de düģünüldüğü için bu konu incelenilmiģtir. Ortakent mezarlığında yaklaģık olarak yüzyirmi civarında, bütün veya parça halinde Osmanlı dönemine tarihlendirebileceğimiz mezar taģı bulunmaktadır. Ġncelediğimiz mezar taģları XVIII ile XX. yüzyıl arasındaki dönemlere tarihlenen mezar taģlarıdır (Tablo I-IV). Mezarlıkta yer alan süslemeli mezar taģlarından bir grubu (35 tane) baģka bir makalede değerlendirileceği için bu makale kapsamında ele alınmamıģtır. TaĢların bazıları mezarlıkta kısmen toprak altına gömülü durumdadır. Bazı taģlarda mezarlığın çevre duvarına veya baģka mezar taģlarına dayalı vaziyettedir. Görünüm olarak iyi durumda olmadığı tespit edilen parça ve bütün durumdaki mezar taģları incelemeye dahil edilmemiģtir. BaĢlıklı Ortakent Mezar TaĢları Kataloğu : Mezar TaĢı No : 1 O-1 H.1152 M.1739 Süleyman Sağlam Erkek Fotoğraf No: 3,39 Kitabesi : -Merhum; -Süleyman Ağa; -Ruhuna; -Fâtiha; -Sene 1152 Konu : Nesneli (baģlık), geometrik (yürek) seçilmiģtir. Tanım ve Kompozisyon: Alttan üste doğru gidildikçe geniģleyen mezar taģının gövdesi dikdörtgene yakın gövde formludur. Boyun kısmının altında kitabe dizileri sıralanmaktadır. TaĢın üst kısmı sarık Ģeklinde baģlıklıdır. Bu baģlığın etrafı tamamen iri kumaģ dilimleriyle sarılmıģtır. Sol üst köģeden çıkan dilim baģlığın üst kısmınca ilerleyerek sağ alt bölüme doğru gelmektedir. Diğer dilimler sağ üst köģeden sol alt köģeye doğru diagonal biçimde eğimli vaziyettedir. Kitabeler dikdörtgene yakın çerçeveler içinde, eğimli bir Ģekilde 4 satır halinde kabartma görünümünde verilmiģtir. Kitabenin son satırı yürek Ģeklinde bir pano içine iģlenmiģtir.

4 Mezar taģı No Mezar taģı No 1066 H. Kamil BİÇİCİ Mezar TaĢı No : 2 O-2 H.1164 M.1750 Yusuf BeĢe Sağlam Erkek Fotoğraf No: 4,40 Kitabesi : -Merhum ve mağfur; -Yusuf BeĢe; -Ruhuna fâtiha; -Sene 1164 Konu : Nesneli (baģlık) seçilmiģtir. Tanım ve Kompozisyon : TaĢın üst kısmı sarık Ģeklinde erkek baģlıklı ele alınmıģtır. Bu baģlığın etrafı iri dilimlerle sarılmıģtır. Sol üst köģeden çıkan bir dilim baģlık üst kısımdan ilerleyerek sağ alt köģeye doğru gelmektedir. Diğer dilimler sağ üst köģeden sol alt köģeye doğru diagonal biçimde eğimli biçimde gitmektedir. Alttan üste doğru gidildikçe geniģleyen mezar taģının gövdesi dikdörtgene yakın gövde formludur. Boyun kısmının altında kitabe dizileri sıralanmaktadır. Kitabeler dikdörtgene yakın çerçeveler içinde, eğimli bir Ģekilde 4 satır halinde kabartma görünümünde verilmiģtir. Mezar TaĢı No : 3 O-3 H.1165 M.1751 Süleyman Sağlam Erkek Fotoğraf No: 5,41 Kitabesi : -Merhum ve mağfur; -Monla Süleyman; -Ruhuna fâtiha; -Sene 1165 Konu : Nesneli (baģlık), geometrik (yürek) seçilmiģtir. Tanım ve Kompozisyon : Alttan üste doğru gidildikçe geniģleyen mezar taģının gövdesi dikdörtgen formlu ele alınmıģtır. Boyun kısmının altında kitabe dizileri sıralanmaktadır. Kitabeler taģ üzerinde eğimli bir Ģekilde 4 satır halinde kabartma görünümündedir. Kitabenin son satırı yürek Ģeklinde bir pano içine iģlenmiģtir.taģın üst kısmı erkeklere özgü sarık Ģeklinde baģlıklıdır. Bu baģlığın çevresi tamamen iri kumaģ dilimleriyle çevrelenmiģtir. Sol üst köģeden çıkan dilim baģlığın üst kısmından gelerek sağ alt köģeye doğru gitmektedir. Öteki dilimler üst köģelerden sol alt köģeye doğru diagonal biçimde eğimli verilmiģtir.

5 Mezar taģı No Mezar taģı No Osmanlı Dönemi Ortakent Başlıklı Mezar Taşları 1067 Mezar TaĢı No : 4 O-4 H.1165 M.1751 AiĢe Sağlam Kadın Fotoğraf No: 6,57 Kitabesi : -Hüseyin Çelebi nin; -Kerimesi merhume; -AiĢe kadın ru; -huna fâtiha sene Konu : Nesneli (baģlık) seçilmiģtir. Tanım ve Kompozisyon : TaĢın üst kısmı kadın baģlığını andırır bir Ģekilde verilmiģ olup, ovale yakın formludur. Boyun kısmından sonra yanlara ve yukarı doğru geniģleyerek devam eden baģlık bölümünün üstünde hafif kavisli bir tabla kısmı bulunmaktadır. Alttan üste doğru gidildikçe geniģleyen mezar taģının gövdesi dikdörtgen gövde biçimlidir. Boyun kısmının altında kitabe dizileri sıralanmaktadır. Kitabeler dikdörtgene yakın çerçeveler içinde, eğimli bir Ģekilde 4 satır halinde kabartma görünümünde verilmiģtir. ġahide diğer taģlara dayalı ve bütünü topraktan çıkmıģ vaziyettedir. Mezar TaĢı No : 5 O-5 H.1166 M.1752 AiĢe Sağlam Kadın Fotoğraf No: 7,58 Kitabesi : -Merhum ve mağfur; -AiĢe kadın; -Ruhuna fâtiha; -Sene 1166 Konu : Nesneli (baģlık), geometrik (yürek) seçilmiģtir. Tanım ve Kompozisyon : Alttan üste doğru gidildikçe geniģleyen mezar taģının gövdesi dikdörtgen gövde biçimlidir. Boyun kısmının altında kitabe dizileri sıralanmaktadır. TaĢın üst kısmı kadın baģlığını andırır Ģekilde verilmiģ olup, ovale yakın formludur. TaĢın ince, uzun boyun kısmından sonra, yukarı doğru geniģleyerek devam eden baģlığın üstünde kavisli bir kısım daha göze çarpmaktadır. TaĢın kitabesi dikdörtgene yakın çerçeveler içinde, eğimli bir Ģekilde 4 satır halinde kabartma görünümünde verilmiģtir. Kitabenin son satırı yürek Ģeklinde bir pano içine iģlenmiģtir.

6 Mezar taģı No Malzeme Mezar taģı No 1068 H. Kamil BİÇİCİ Mezar TaĢı No : 6 O-6 H.1167 M.1753 Saliha Sağlam Kadın Fotoğraf No: 8,59 Kitabesi : -Makamı ola envarla; -RuĢen merhume; -Saliha ruhuna; -El-fâtiha; -Sene 1167 Konu : Nesneli (baģlık), geometrik (yürek) seçilmiģtir. Tanım ve Kompozisyon : TaĢın üst kısmı kadın baģlığını andırır Ģekilde verilmiģtir. BaĢlık ovale yakın formludur. TaĢın boyun kısmından sonra, baģlık kısmı yukarı doğru geniģleyerek devam etmektedir. BaĢlığın üst bölümünde yer yer iç bükey, kavisli bir bölüm daha göze çarpmaktadır. Alttan üste doğru gidildikçe geniģleyen mezar taģının gövdesi dikdörtgen gövde biçimlidir. Boyun kısmının altında kitabe dizileri sıralanmaktadır. Kitabeler dikdörtgene yakın çerçeveler içinde, eğimli bir Ģekilde 4 satır halinde kabartma görünümünde verilmiģtir. Kitabenin son satırı yüreği andırır bir pano içine iģlenmiģtir. Mezar TaĢı No : 7 O-7 H.1174 M.1760 Mehmed Sağlam Erkek Mermer Fotoğraf No: 9,37 Kitabesi : -Merhum ve mağfur; -Zaim Âlemdar; -El- Hac Mehmed Ağa; -Ruhuna fâtiha; - Sene 1174 Konu : Bitkisel (servi), geometrik (yürek), nesneli (baģlık) seçilmiģtir. Tanım ve Kompozisyon : Katibi kavuk baģlıklı olan mezar taģı, dikdörtgen gövde biçimli ele alınmıģtır. BaĢlığının sol alt köģesinden sağ üst köģeye doğru uzanan, içi taralı bir servi ağacı veya bir tüy ele alınmıģtır. BaĢlığa sarılan kısım alt iki tarafta daha taģkın vaziyettedir. Ortada bulunan kısım yukarıya doğru geniģleyerek çıkmaktadır. TaĢın boyun kısmının altında kitabe dizileri yer almaktadır. Kitabeler silmelerin oluģturduğu çerçeveler içerisinde, 5 satır halinde kabartma görünümünde verilmiģtir. Kitabenin son satırı yürek Ģeklinde bir pano içine iģlenmiģtir.

7 Mezar taģı No Mezar taģı No Osmanlı Dönemi Ortakent Başlıklı Mezar Taşları 1069 Mezar TaĢı No : 8 O-8 H.1175 M.1761 Salih Sağlam Erkek Fotoğraf No: 10,42 Kitabesi : -Merhum ve mağfur; -Hacı Salih Ağa; -Ruhuna fâtiha; -Sene 1175 Konu : Nesneli (baģlık), geometrik (yürek) seçilmiģtir. Tanım ve Kompozisyon : Alttan üste doğru gidildikçe geniģleyen mezar taģının gövdesi, dikdörtgen gövde formludur. Boyun kısmının altında kitabe dizileri sıralanmaktadır. Kitabeler dikdörtgene yakın çerçeveler içinde, eğimli bir Ģekilde 4 satır halinde kabartma görünümünde verilmiģtir. Kitabenin son satırı yüreği andırır bir pano içine iģlenmiģtir. TaĢın üst kısmı sarık Ģeklinde erkek baģlıklı yapılmıģtır. Bu baģlığın etrafı tamamen iri sarık dilimleriyle sarılmıģtır. Sol üst köģeden çıkan bir dilim baģlığın üst kısmından giderek sağ alt köģeye doğru inmektedir. Diğer dilimler ise, üst köģeden sol alt köģeye ve arkaya doğru diagonal biçimde eğimli vaziyette iner vaziyettedir. Mezar TaĢı No : 9 O-9 H.1175 M.1761 Hüseyin Sağlam Erkek Fotoğraf No: 11,43 Kitabesi : -Merhum ve mağfur; -Muhammed Ağa nın oğlu; -Hüseyin Ağa ru; -huna fâtiha; -Sene 1175 Konu : Nesneli (baģlık), geometrik (yürek) seçilmiģtir. Tanım ve Kompozisyon: TaĢın üst kısmı sarık Ģeklinde erkek baģlığı taģımaktadır. Bu baģlığın etrafı tamamen iri kumaģ dilimleriyle önden ve arkadan sarılmıģtır. Sol üst köģeden çıkan dilim baģlığın üst kısmınca ilerleyerek sağ alt köģeye doğru inmektedir. Diğer dilimler üst köģeden sol alt köģeye doğru diagonal biçimde eğimlidir. Alttan üste doğru gidildikçe geniģleyen mezar taģının gövdesi, dikdörtgen gövde formludur. Boyun kısmının altında kitabe dizileri sıralanmaktadır. Kitabeler son satır hariç dikdörtgene yakın çerçeveler içinde, eğimli bir Ģekilde 4 satır halinde kabartma görünümünde verilmiģtir. Kitabenin son satırı yürek Ģeklinde bir pano içine iģlenmiģtir.

8 Mezar taģı No Mezar taģı No 1070 H. Kamil BİÇİCİ Mezar TaĢı No : 10 O-10 H.1176 M.1762 Osman BeĢir Sağlam Erkek Fotoğraf No: 12,44 Kitabesi:-Merhum ve mağfur;-osman BeĢir;-Ruhuna fâtiha;-sene 1176 Konu : Nesneli (baģlık), geometrik (yürek) seçilmiģtir. Tanım ve Kompozisyon : Alttan üste doğru gidildikçe geniģleyen mezar taģının gövdesi dikdörtgen gövde formludur. Boyun kısmının altında kitabe dizileri sıralanmaktadır. Kitabeler dikdörtgene yakın çerçeveler içinde, eğimli bir Ģekilde 4 satır halinde kabartma görünümünde verilmiģtir. Kitabenin son satırı yürek Ģeklinde bir pano içine iģlenmiģtir. TaĢın üst kısmı sarık Ģeklinde baģlıklıdır. Sarığın etrafı tamamen iri kumaģ dilimleriyle öne ve arkaya, yanlara doğru sarılmıģtır. Sol üst tepeden çıkan dilim baģlığın üst kısmından giderek sağ alt köģeye doğru ilerlemektedir. Diğer dilimler sağ üst köģeden sol alt köģeye doğru diagonal biçimde ele alındığı görülmektedir. Mezar TaĢı No : 11 O-11 H.1177 M.1763 Mustafa Sağlam Erkek Fotoğraf No: 13,45 Kitabesi : -Merhum ve mağfur; -Monla Mustafa; -Ruhuna fâtiha; -Sene 1177 Konu : Nesneli (baģlık) seçilmiģtir. Tanım ve Kompozisyon : TaĢın üst kısmı sarık Ģeklinde erkek baģlığı taģımaktadır. Bu baģlığın etrafı belli aralıklarla tamamen iri kumaģ dilimleriyle çevrilmiģtir. BaĢlığın tepesinin sol üst köģesinden çıkan bir dilim, baģlığın üst kısmınca ilerleyerek sağ alt köģeye doğru gelmektedir. Diğer dilimler üst köģeden sol alt köģeye ve arkalara doğru diagonal biçimde eğimlidir. Alttan üste doğru gidildikçe geniģleyen mezar taģının gövdesi dikdörtgen gövde formlu yapılmıģtır. Boyun kısmının altında kitabe dizileri sıralanmaktadır. Kitabeler dikdörtgene yakın çerçeveler içinde, eğimli bir Ģekilde 4 satır halinde kabartma görünümünde verilmiģtir.

9 Mezar taģı No Mezar taģı No Osmanlı Dönemi Ortakent Başlıklı Mezar Taşları 1071 Mezar TaĢı No : 12 O-12 H.1178 M.1764 Mustafa Sağlam Erkek Fotoğraf No: 14,46 Kitabesi :-Merhum ve mağfur Ali;-Hoca nın oğlu;-monla Mustafa ruhuna;-fâtiha; -Sene Konu : Nesneli (baģlık) seçilmiģtir. Tanım ve Kompozisyon: ġahidenin alttan üste doğru gidildikçe geniģleyen gövdesi dikdörtgen gövde formludur. Boyun kısmının altında kitabe dizileri sıralanmaktadır. Kitabeler dikdörtgene yakın çerçeveler içinde, eğimli bir Ģekilde 5 satır halinde kabartma görünümünde verilmiģtir. TaĢın üst kısmı sarık Ģeklinde baģlıklıdır. Bu baģlığın etrafı düz, geniģ kumaģ dilimleriyle yatay vaziyette sarılmıģtır. Sağ üst köģeden çıkan dilim baģlığın üst kısmından hafifçe kavis yaparak, sol alt köģeye doğru baģlığın tepesinden itibaren sarararak ilerlemektedir. BaĢlığın tepesinin üst tarafının bir kısmının açıkta olduğu gözükmektedir. Mezar TaĢı No : 13 O-13 H.1186 M.1772 Emine Sağlam Kadın Fotoğraf No: 15,47 Kitabesi :-Merhume ve mağfure;-salih Bey kerimesi;-emine kadın;-ruhuna fâtiha;-sene Konu : Nesneli (baģlık) seçilmiģtir. Tanım ve Kompozisyon : Sarık biçiminde baģlığı bulunmaktadır. Bu baģlığın etrafı önde, yanda ve arkalarda iri kumaģ dilimleriyle çevrilmiģtir. Üst köģeden çıkan kalın dilim, baģlığın üst kısmınca ilerleyerek sol alt kısma doğru iner vaziyette verilmiģtir. Diğer dilimler sağ üst köģeden ve tepeden sol alt köģeye, yanlara doğru diagonal biçimde eğimli inmektedir. Alttan üste doğru gidildikçe geniģleyen mezar taģının gövdesi dikdörtgen gövde formludur. Boyun kısmının altında kitabe dizileri sıralanmaktadır. Kitabeler dikdörtgene yakın çerçeveler içinde, eğimli bir Ģekilde 5 satır halinde kabartma görünümündedir. Bir kadına ait olan taģın üst kısmı erkeklere özgü sarık Ģeklinde baģlıklıdır. Ġhtimal olarak, taģın baģlığı bir Ģekilde gidince, kadın baģlığı yerine erkek baģlığını taģın üzerine yanlıģlıkla oturtmuģlardır.

10 Mezar taģı No Mezar taģı No 1072 H. Kamil BİÇİCİ Mezar TaĢı No : 14 O-14 H.1186 M.1772 Hadice Sağlam Kadın Fotoğraf No: 16,60 Kitabesi : -Merhume; -Hadice kadın; -Ruhuna fâtiha; -Sene 1186 Konu : Nesneli (baģlık) seçilmiģtir. Tanım ve Kompozisyon : TaĢın üst kısmı kadın baģlıklı ve ovale yakın formlu verilmiģtir. ġahidenin ince, uzun boyun kısmından sonra, yukarı doğru geniģleyerek devam eden baģlığın üstünde kavisli bir tabla kısmı daha vardır. Alttan üste doğru gidildikçe geniģleyen mezar taģının gövdesi dikdörtgen gövde Ģekillidir. Boyun kısmının altında kitabe dizileri sıralanmaktadır. Kitabeler dikdörtgene yakın çerçeveler içinde, eğimli bir Ģekilde 3 satır halinde kabartma görünümünde verilmiģtir. ġahidenin boyun sağ alt kısmı kırık ve bir kısmı eksiktir. Ayrıca baģka bir mezarın duvarına dayalı vaziyettedir. Mezar TaĢı No : 15 O-15 H.1193 M.1778 Muhammed Sağlam Erkek Fotoğraf No: 17,48 Kitabesi : -Hacı Alizâde; -Merhum Muhammed; -Ruhuna el-fâtiha; -Sene 1193 Konu : Nesneli (baģlık) seçilmiģtir. Tanım ve Kompozisyon : Alttan üste doğru gidildikçe geniģleyen mezar taģının gövdesi dikdörtgen formludur. Boyun kısmının altında kitabe dizileri sıralanmaktadır. Kitabeler dikdörtgene yakın çerçeveler içinde, eğimli bir Ģekilde 4 satır halinde kabartma görünümünde verilmiģtir. TaĢın üst kısmı sarık Ģeklinde erkek baģlıklıdır. Bu baģlığın ön ve arka çevresi belli aralıklarla iri kumaģ dilimleriyle sarılmıģtır. Sol üst köģeden çıkan dilim, baģlığın üst kısmından eğimli olarak ilerleyerek sağ alt köģeye doğru gelmektedir. Diğer dilimler üst köģeden sol alt köģeye ve yanlara doğru diagonal biçimde eğimli olarak inmektedir.

11 Mezar taģı No Mezar taģı No Osmanlı Dönemi Ortakent Başlıklı Mezar Taşları 1073 Mezar TaĢı No : 16 O-16 H.1195 M.1780 Havva Sağlam Kadın Fotoğraf No: 18,61 Kitabesi : -Merhume ve mağfure; -Havva Hanım; -Ruhuna el-fâtiha; -Sene 1195 Konu : Nesneli (baģlık), geometrik (yürek) seçilmiģtir. Tanım ve Kompozisyon : TaĢın üst kısmı kadın baģlıklıdır. ġahidenin uzun boyun kısmından sonra, yukarı doğru geniģleyerek devam eden baģlığın üstünde kavisli olarak ele alınan bir tabla kısmı da göze çarpmaktadır. Alttan üste doğru gidildikçe geniģleyen mezar taģının gövdesi dikdörtgen gövde biçimlidir. Boyun kısmının altında kitabe dizileri sıralanmaktadır. Kitabeler dikdörtgene yakın çerçeveler içinde, eğimli bir Ģekilde 4 satır halinde kabartma görünümünde verilmiģtir. Kitabenin son satırı yüreği andırır biçimde bir pano içine iģlenmiģtir. Mezar TaĢı No : 17 O-17 H.1206 M.1791 Hasan ReĢid Sağlam Erkek Fotoğraf No: 19,49 Çizim No: 1 Kitabesi : -Merhum ve mağfur; -Hasan ReĢid; -Ruhu çün; -Fâtiha; -Sene 1206 Konu : Geometrik (yürek) seçilmiģtir. Tanım ve Kompozisyon : Alttan üste doğru gidildikçe geniģleyen mezar taģı gövdesinin dikdörtgen formlu olduğu anlaģılmaktadır. Boyun kısmının altında kitabe dizileri sıralanmaktadır. Kitabeler dikdörtgene yakın çerçeveler içinde, eğimli bir Ģekilde 5 satır halinde kabartma görünümünde verilmiģtir. Kitabenin son satırı yürek Ģeklinde bir pano içine iģlenmiģtir. TaĢın üst kısmında sarık Ģeklinde erkek baģlığı bulunmaktadır. Sarığın çevresi ön ve arkada olmak üzere kalın bez dilimleriyle sarılmıģtır. Tepenin sol üst köģesinden çıkan bir dilim baģlığın üst kısmınca ilerleyerek sağ alt köģeye doğru inmektedir. BaĢlığın diğer dilimleri üstten sol alt köģeye doğru diagonal biçimde eğimli vaziyettedir.

12 Mezar taģı No Mezar taģı No 1074 H. Kamil BİÇİCİ Mezar TaĢı No : 18 O-18 H.1213 M.1798 Ömer Sağlam Erkek Fotoğraf No: 20,50 Kitabesi : -Ziyaretten murat olan duadır; -Bugün bana ise yarın sanadır; -Merhum ve mağfur el-muhtaç; -Ġlâ rahmetullah Monla Ömer oğlu; -Es-seyyid Halil ruhuna fatiha; -Sene 1213 Konu : Nesneli (baģlık), geometrik (yürek) seçilmiģtir. Tanım ve Kompozisyon : TaĢın tepe kısmı sarık Ģeklinde baģlıklı ele alınmıģtır. Bu baģlığın etrafı tamamen belli aralıklarla kumaģ dilimleriyle çevrilmiģtir. Sol üst köģeye yakın yerden çıkan irice bir dilim, baģlığın üst kısmınca ilerleyerek sağ alt köģeye doğru inmektedir. Diğer dilimler üst ön ve arka kısımdan sol alt köģeye, yanlara doğru diagonal biçimde eğimli olarak devam etmektedir. Alttan üste doğru gidildikçe geniģleyen mezar taģının gövdesi dikdörtgen formludur. Boyun kısmının altında kitabe dizileri sıralanmaktadır. Kitabeler dikdörtgene yakın çerçeveler içinde, eğimli bir Ģekilde 6 satır halinde kabartma görünümünde verilmiģtir. Kitabenin son satırı yürek Ģeklinde bir pano içine iģlenmiģtir. Mezar TaĢı No : 19 O-19 H.1213 M.1798 AiĢe Sağlam Kadın Fotoğraf No: 21,62 Kitabesi : -Nev civanım uçtu gitti cennet bağına; -Firakı kaldı validesi canına;-hatıroğlu Ġsmail in; -Kerimesi merhume; -AiĢe Monla ruhuna; -Fâtiha sene 1213 Konu : Nesneli (baģlık), geometrik (yürek) seçilmiģtir. Tanım ve Kompozisyon : Alttan üste doğru gidildikçe geniģleyen mezar taģının gövdesi dikdörtgen formludur. Boyun kısmının altında kitabe dizileri sıralanmaktadır. Kitabeler dikdörtgene yakın çerçeveler içinde, eğimli bir Ģekilde 6 satır halinde kabartma görünümünde verilmiģtir. Kitabenin son satırı yürek Ģeklinde bir pano içine iģlenmiģtir. TaĢın üst kısmı kadın baģlığı taģımaktadır. ġahidenin uzun boyun kısmından sonra, yukarı doğru geniģleyerek devam eden baģlığın üstünde kavisli olarak ele alınan bir tabla kısmı da göze çarpmaktadır.

13 Mezar taģı No Mezar taģı No Osmanlı Dönemi Ortakent Başlıklı Mezar Taşları 1075 Mezar TaĢı No : 20 O-20 H.1214 M.1799 Fatıma Sağlam Kadın Fotoğraf No: 22,63 Kitabesi : -Hacı Ġshak oğlu; -Ahmet Ağa kerimesi merhume; -Fatıma Monla ruhuna fâtiha; -Sene 1214 Konu : Nesneli (baģlık), geometrik (yürek) seçilmiģtir. Tanım ve Kompozisyon : Alttan üste doğru gidildikçe geniģleyen mezar taģının gövdesi dikdörtgen gövde formludur. Boyun kısmının altında kitabe dizileri sıralanmaktadır. Kitabeler dikdörtgene yakın çerçeveler içinde, eğimli bir Ģekilde 4 satır halinde kabartma görünümünde verilmiģtir. Kitabenin son satırı yürek Ģeklinde bir pano içine betimlenmiģtir. TaĢın boynunun sol alt tarafının bir kısmı eksiktir. TaĢın üst kısmı ovale yakın biçimli bir kadın baģlıklıdır. ġahidenin boyun kısmından sonra, yukarı doğru geniģleyerek devam eden baģlığın üstünde kavisli olarak ele alınan bir tablayı andıran bir bölümde göze çarpmaktadır. Mezar TaĢı No : 21 O-21 H.1215 M.1800 Fatıma Sağlam Kadın Fotoğraf No: 23,64 Kitabesi : -Hüve l-bâki; -Hak emriyle tamam oldu; -Vadesi kaldı hasret; -Pederi hem validesi; -Merhume ve mağfure leha; -Fatıma Monla ruhu; -Ġçün el-fâtiha; -Sene 1215 Konu : Nesneli (baģlık), geometrik (yürek) seçilmiģtir. Tanım ve Kompozisyon : TaĢın üst kısmı ovale yakın Ģekilde kadın baģlıklıdır. ġahidenin boynundan yukarı doğru geniģleyerek devam eden baģlığın üstünde, kavisli olarak ele alınan bir bölüm de göze çarpmaktadır. Alttan üste doğru gidildikçe geniģleyen mezar taģının gövdesi dikdörtgen formludur. Boyun kısmının altında kitabe dizileri sıralanmaktadır. Kitabeler dikdörtgene yakın çerçeveler içinde, eğimli bir Ģekilde 8 satır halinde kabartma görünümünde verilmiģtir. Kitabenin son satırı yürek Ģeklinde bir pano içine iģlenmiģtir.

14 Mezar taģı No Mezar taģı No 1076 H. Kamil BİÇİCİ Mezar TaĢı No : 22 O-22 H.1224 M.1809 Zeyneb Sağlam Kadın Fotoğraf No: 24,65 Kitabesi : -El-bâki; -Merhume ve mağfure; -Zeyneb Hatun; -Ruhu çün;-fâtiha; -Sene Konu : Nesneli (baģlık) seçilmiģtir. Tanım ve Kompozisyon : Üstten alta doğru gidildikçe daralan mezar taģının gövdesi dikdörtgen biçimlidir. Boyun kısmının altında kitabe dizileri sıralanmaktadır. Kitabeler dikdörtgene yakın çerçeveler içinde, eğimli bir Ģekilde 6 satır halinde kabartma görünümünde olduğu görülmektedir. TaĢın üst kısmı kadın baģlığı Ģeklinde verilmiģtir. ġahidenin uzun boyun kısmından sonra, yukarı doğru geniģleyerek devam eden baģlığın üstünde bir bölüm veya bir tabla kısmı da göze çarpmaktadır. Mezar TaĢı No : 23 O-23 H.1224 M.1809 AiĢe Sağlam Kadın Fotoğraf No: 25,66 Kitabesi : -Heza kabir; -Yamuk oğlu; -Muhammed Ağa nın; -Ehli merhume; -ve mağfure; -AiĢe Hatun; -Ruhuna fâtiha; -Sene 1224 Konu : Nesneli (baģlık), geometrik (yürek) seçilmiģtir. Tanım ve Kompozisyon : TaĢın üst kısmı ovale yakın formlu olarak yapılmıģ bir kadın baģlıklıdır. ġahidenin boynundan yukarı doğru geniģleyerek devam eden baģlığın üzerinde kavisli olarak ele alınan bir tabla kısmı da dikkat çekmektedir. Alttan üste doğru gidildikçe geniģleyen mezar taģının gövdesi dikdörtgen görünümlüdür. Boyun kısmının altında kitabe dizileri sıralanmaktadır. Kitabelerin ilk satırı armudu andırır bir pano içerisinde, diğerleri dikdörtgene yakın çerçeveler içinde, eğimli bir Ģekilde 8 satır halinde kabartma görünümünde verilmiģtir. Kitabenin son satırı yürek Ģeklinde bir pano içine betimlenmiģtir.

15 Mezar taģı No Mezar taģı No Osmanlı Dönemi Ortakent Başlıklı Mezar Taşları 1077 Mezar TaĢı No : 24 O-24 H.1229 M.1813 Ahmed Sağlam Erkek Fotoğraf No: 26,38 Kitabesi : -Hüve l-bâki; -Beni kıl mağfiret ey Rabb-i Yezdan; -Bi hakk-ı arģ-ı âzâm nûr-u kur ân; -Gelüb kabrimi ziyaret iden ihvan; -Ġdeler ruhuma fâtiha bir ihsan; -Merhum ve mağfur Hacı; -Zaim Mehmet Ağa nın oğlu; -Ahmed Ağa ruhuna fâtiha; -Sene 1229 Konu : Nesneli (baģlık), geometrik (yürek) seçilmiģtir. Tanım ve Kompozisyon: Alttan üste doğru devam edildikçe geniģleyen mezar taģının gövdesi dikdörtgen formludur. Boyun kısmının altında kitabe dizileri sıralanmaktadır. Kitabeler dikdörtgene yakın çerçeveler içinde, eğimli bir Ģekilde 9 satır halinde kabartma görünümünü andırır Ģekilde verilmiģtir. Kitabenin son satırı yürek Ģeklinde bir pano içine iģlenmiģtir. TaĢın üst kısmı katibi kavuk Ģeklinde baģlıklıdır. Sarılı kısımla baģlık arasında yatay biçimli bir düz kuģak göze çarpmaktadır. BaĢlık kısa dikey çubuklu biçimde ele alınmıģtır. Mezar TaĢı No : 25 O-25 H.1229 M.1813 Hasan Sağlam Erkek Fotoğraf No: 27,51 Kitabesi : -Fenadan bekaya eyledi rıhlet; -Ġde kabrini hak ruhuna cennet; -Merhum Ġmam Hüseyin; -Efendi ruhuna fâtiha, -Sene 1229 Konu : Geometrik (yürek), nesneli (baģlık) seçilmiģtir. Tanım ve Kompozisyon : TaĢın üst kısmı sarık Ģeklinde erkek baģlıklıdır. Bu baģlığın etrafı belli aralıklarla tamamen iri kumaģ dilimleriyle sarılmıģtır. Sol kısımdan çıkan kalın dilim baģlığın üst kısmınca ilerleyerek sağ alt köģeye doğru gelmektedir. Diğer dilimler üst kısımdan sol alt köģeye, yanlara doğru diagonal biçimde eğimli inmektedir. Alttan üste doğru gidildikçe geniģleyen mezar taģının gövdesi dikdörtgen formludur. Boyun kısmının altında kitabe dizileri sıralanmaktadır. Kitabelerin son satırı yüreği andırır biçimdeki bir panonun içerisinde, diğerleri dikdörtgene yakın çerçeveler içinde, eğimli bir Ģekilde 5 satır halinde kabartma görünümünde verilmiģtir. Son satır yürek biçimindeki bir panonun içerisinde ele alınmıģtır.

16 Mezar taģı No Mezar taģı No 1078 H. Kamil BİÇİCİ Mezar TaĢı No : 26 O-26 H.1242 M.1826 Bekir Sağlam Erkek B.T A.T Fotoğraf No: 29-30,52 Kitabesi : -Hûve l-bâki; -Manadan bekâya eyledi rıhlet, -Ġde kabrini hak ravza-i cennet; - Mahmud Ağa nın oğlu;-merhum Bekir ÇavuĢ ruhuna; -El-fâtiha; -Sene 1242 Konu : Bitkisel (servi), geometrik (yürek), nesneli (baģlık) seçilmiģtir. Tanım ve Kompozisyon : BaĢtaĢı : Üstten alta doğru gidildikçe daralan mezar taģı dikdörtgen formludur. Boyun kısmının altında kitabe dizileri sıralanmaktadır. Kitabeler dikdörtgene yakın çerçeveler içinde, eğimli bir Ģekilde 6 satır halinde kabartma görünümünde verilmiģtir. Kitabenin son satırı yürek Ģeklinde bir pano içine iģlenmiģtir. TaĢın üst kısmı sarık Ģeklinde baģlıklıdır. BaĢlık basık ve yatay Ģekilde ele alınmıģtır. Sarığın tepesinin bir kısmı görülmekte, etrafı yatay ve sağ üstten sol alta doğru düz kuģaklarla sarılmıģtır. AyaktaĢı : Yarım yuvarlak kemer biçimli tepeliği olan taģın gövdesi dikdörtgeni andırır Ģekilde ele alınmıģtır. Ön yüzüne bir servi ağacı tasvir edilmiģtir. Mezar TaĢı No : 27 O-27 H.1253 M.1837 Ahmed Sağlam Erkek Fotoğraf No: 30,53 Kitabesi : -Hüve l-bâki; -Fenâdan bekâya eyledi; -Rıhlet ide kabrimi; -Hak ruhuna cennet; -Merhum ve mağfur MemiĢ Ağa;-Zâde Ahmed Ağa nın;-ruhuçün fâtiha;-sene 1253 Konu : Nesneli (baģlık) seçilmiģtir. Tanım ve Kompozisyon: TaĢın üst kısmı sarık Ģeklinde baģlıklıdır. BaĢlık oval, basık ve yatay vaziyette yapılmıģtır. Sarığın tepesinin bir kısmı göze çarpmakta, etrafı yatay ve sağ üstten sol alta doğru düz kuģaklarla diagonal veya çapraz sarılmıģtır. Alttan üste doğru gidildikçe geniģleyen mezar taģının gövdesi dikdörtgen formludur. Boyun kısmının altında kitabe dizileri sıralanmaktadır. Kitabeler dikdörtgene yakın çerçeveler içinde, eğimli bir Ģekilde 8 satır halinde kabartma görünümünde verilmiģtir.

17 Mezar taģı No Mezar taģı No Osmanlı Dönemi Ortakent Başlıklı Mezar Taşları 1079 Mezar TaĢı No : 28 O-28 H.1265 M.1848 Masum Sağlam Erkek Fotoğraf No: 31,54 Çizim No: 2 Kitabesi : -Ah mine l-mevt; -Emretti hûda eyledi zaman (ferman); -Ġsal âna virmedi aman; -Murada ermedim dünyada heman; -Cennette vire muradım Halik-ü rahman; -BinbaĢı Salih Ağa nın; -Mahdumu merhum cennetmekan; -Merdüs eģrafından; -Masum ruhuçün; -Fâtiha fi 15 sene 1265 Konu : Bitkisel (kıvrık dal, yaprak), geometrik (su yolu,yürek), nesneli (baģlık) seçilmiģtir. Tanım ve Kompozisyon : Fes türü baģlıklı olan mezar taģında, Aziziye tipi denilen bu örnekte fesin üst kısmı alt kısmından çok küçük boyutludur. Fesin alt kenarları iç bükeydir. ġahide alttan üste doğru dikdörtgen gövde biçimlidir. Gövdesi alttan üste doğru geniģlemektedir. Kitabenin etrafını, üstten, alttan ve yanlardan su yolu Ģeklinde aralıklı iki Ģerit sarmaktadır. Bu iki Ģeridin arasına yapraklı kıvrık dal motif dizisi sıralanmaktadır. Kitabe dizisi eğimli bir Ģekilde, silmelerin oluģturduğu çerçevelerin içerisinde 10 satır halinde kabartma görünümünde verilmiģtir. Kitabenin son satırı yürek Ģeklinde bir pano içine betimlenmiģtir. Mezar TaĢı No : 29 O-29 H.1314 M.1896 Bekir Sağlam Erkek B.T A.T Fâtiha Fotoğraf No: 32-33,55 Çizim No: 3 Kitabesi : -Hûve l-bâki sene 1314; -Salih Beyzâde ġefket Bey; -Mahdumu Bekir ruhuna; Konu : Bitkisel (servi), nesneli (baģlık) seçilmiģtir. Tanım ve Kompozisyon : BaĢtaĢı : Gövdesi dikdörtgen biçiminde ele alınmıģtır. TaĢın boynunun altında kitabe sıralanmaktadır. Kitabeler eğimli bir Ģekilde silmelerin oluģturduğu çerçeveler içinde 5 satır halinde, kabartma görünümünde verilmiģtir. TaĢ Aziziye denilen fes türü bir baģlık taģımaktadır. Bu örnekte fesin üst kısmı alt kısmından dar görünümlüdür. Fesin boyunla bitiģen kısmından devam eden alt kenarları iç bükey vaziyette ele alınmıģtır. Fes türü baģlıklı olan taģ, alttan üste doğru geniģleyen bir hacime sahiptir.

18 Mezar taģı No 1080 H. Kamil BİÇİCİ AyaktaĢı : Üst tepe kısmı sivri kemer biçiminde olan mezar taģının ön yüzünde alttan üste doğru giden ve ucu üstte sağa doğru kıvrılan bir servi ağacı konu edilmiģtir. AyaktaĢının sol üst köģesinin bir kısmı eksik ve kırıktır. Mezar TaĢı No : 30 O-30 H.1329 M.1910 Ali Beğzade Sağlam Erkek B.T A.T Fotoğraf No: 34-36,56 Çizim No: 4-5 Kitabesi : -Hûve l-bâki 24 Muharrem sene 1329 ; -Beni kıl mağfiret ya rabbi Yezdan; -Bi arģı âzâm nûr-u kur ân; -Gelüb kabrimi ziyaret iden ihvan; -Ġdeler ruhuma bir fâtiha ihsân; - Müskebi karyesi eģrafından; -Ali Beyzâde merhum; -Ömer Bey ruhuna fatiha Konu : Bitkisel (kıvrık dal,rozet,servi), nesneli (baģlık), seçilmiģtir. Tanım ve Kompozisyon : BaĢtaĢı : Mezar taģı alttan üste doğru geniģlemekte ve dikdörtgen bir gövde formu göstermektedir. Boynun altında eğimli bir Ģekilde, silmelerin oluģturduğu dikdörtgene yakın çerçeveler içerisinde, kabartma görünümünde 8 satır halinde kitabesi yer almaktadır. BaĢlığı Hamidiye fesi denilen türü andıran baģlık biçimine sahiptir. Püskülü bulunmamaktadır. Fesin üst kısmı ile alt kısmı arasında geniģlik bakımından çok fazla fark olmamasına karģın, alt kısmın geniģliği biraz daha fazladır. TaĢın baģlığının bir kısmı tülbend bezi gibi bir nesneyle kuģatılmıģtır. Bu bezin yüzünde çeģitli aralıklarla rozet çiçekleri, diagonal çizgiler ve kıvrık dal motifleriyle bezenmiģtir. AyaktaĢı : Sivri kemer biçiminde tepeliği olan mezar taģının gövdesi dikdörtgene yakın formda ele alınmıģtır. TaĢın ön yüzünde üst ucu sağa doğru kıvrık bir servi ağacı iģlenmiģtir. AyaktaĢının alt gövde kısmı aile mezarlığının duvarı içerisine gömülü durumdadır. Değerlendirme ve KarĢılaĢtırma: Muğla ilinin Bodrum ilçesinin Ortakent Mezarlığında bulunan toplam 30 baģlıklı mezar taģı incelenmiģtir. BaĢlıklı mezar taģları çalıģmasında, değerlendirme ve karģılaģtırma yapılırken, çeģitli mezar taģları ile ilgili bilimsel araģtırma projelerim örnek alınarak değerlendirilmiģ ve onlardan alıntılar yapılmıģtır. Tablolardaki dökümler doğrultusunda aģağıda bilgiler verilmiģtir. Mezar taģlarında incelediğimiz örnekler XVIII.yüzyılın ikinci çeyreği ile XX.yüzyılın ilk çeyreği arasındadır. 30 örnekten 20 tanesi XVIII.yy., 9 tanesi XIX.yy., 1 tanesi XX.yy.ın, ilk çeyreği içindeki zaman diliminde yapılmıģtır. Ortakent mezarlığında yer alan mezar taģlarının hepsi kitabeli, 2 taģın kitabelerdeki yazı Ģeritlerinin diziliģi diagonal eksendedir (O-28,O-29). Geri kalan 28 mezar taģında ise, kitabelerin veriliģi yatay eksendedir. AyaktaĢlarıyla birlikte 27 mezar taģı sağlamdır. Ġki mezar taģı devrik durumdadır (O-4,O-7). Üç mezar taģı hasar görmüģ vaziyettedir (O-14,O-18,O-20). Ondokuz tane mezar taģı erkek, onbir tane mezar taģı da kadınlara ait olduğu düģünülen mezar taģıdır. Kadın mezar taģlarından birine baģlık (O-13) olarak yanlıģlıkla sarık biçiminde erkek baģlığı oturtmuģlardır. Muhtemelen mezarlık düzenlemeleri sırasında karıģıklık ve hata olmuģtur. TaĢın boyun kısmında bununla ilgili olabilecek bir izde mevcuttur. Ġstanbul Üsküdar ġemsi PaĢa Cami Haziresinde, tarihli bir kadın mezar taģında buradaki gibi sarık Ģeklinde erkek baģlığı göze çarpmaktadır (Laquer, 1997:191). Ortakent mezar taģlarının büyükten küçüğe

19 Osmanlı Dönemi Ortakent Başlıklı Mezar Taşları 1081 doğru yükseklikleri 140 cm. ile 45 cm., geniģlikleri 36 cm. ile 14 cm., kalınlıkları ise 14 ile 3.5 cm. arasında değiģmektedir. Ortakent de yer alan örnekler arasında taģ malzeme ile yapılan mezar taģı örneği bulunmamaktadır. AraĢtırılan otuz örneğin hepsinde mermer malzeme kullanılmıģtır. Ortakent mezar taģları içerisinde bütün örneklerin hepsi dikdörtgene yakın gövdelidir. gövdeli mezar taģları kendi arasında tepelik biçimine göre ayrılmaktadır. BaĢ ve ayak taģı da dahil olmak üzere dikdörtgen gövdeli baģlıklı mezar taģı otuz, sivri kemere yakın biçiminde tepelikli mezar ayaktaģı iki (O-29,O-30), yuvarlak kemer biçimine yakın tepelikli ayaktaģı bir (O- 26) mezarlıkta karģımıza çıkmaktadır. Mezar taģlarında rastlanılan bezeme örnekleri çoğunlukla geometrik, nesneli olmak üzere, bitkisel ve yazı bezemelidir. Altı mezar taģı (ayaktaģları da dahil olmak üzere) bitkisel bezemeli (O-7,O-26-30), otuz tanesi yazı ve nesneli bezemeli ve ondokuz tanesi (çerçeveler hariç) geometrik bezemelidir. Süslemede Seçilen Motifler : Bitkisel motifler içerisinde kıvrık dal, rozet, servi, yaprak karģımıza çıkmaktadır. Geometrik motifler içerisinde bezemenin çoğunu yüreği andıran, kitabenin son satırında yer alan Ģekiller, bir tanesini de su yolu denilen motif meydana getirmektedir. 19 mezar taģında yürek veya su damlası Ģeklinde motif dikkat çekmektedir. Nesneli bezemeleri ise, fes, kadın baģlığı, kavuk ve sarık gibi otuz mezar taģında yer alan baģlıklar oluģturmaktadır. Kıvrık dal : Ġki örnekte göze çarpmaktadır (O-28,O-30). BaĢ taģlarında tepelikte baģka çiçeklerle, ayaktaģlarında, baģlıklı olan örneklerde serviyle birlikte kompozisyona katılmıģtır. Amasya da (Aydoğdu 1997 :243). Ahlat ta (Karamağaralı 1992 :49-50,57), Alanya da (Yardım 2002 :240), Denizli de (PektaĢ 2005 : ), Diyarbakır da (Top 2005 :409,413,415), Eyüp te (BarıĢta 2000 :259 ; Çoruhlu, 1998 : ,111,115 ; Torun, 2010 :147), Gördes te (Biçici 2004 : ), Göynük te (BarıĢta 2002a :126 ; BarıĢta 2002b :119), Kocaeli Ereğli de (Galitekin 2001 :40), Manisa da (Biçici 2008a :67,69), Safranbolu Yörük Köyünde (Biçici, 2008b :313), Siirt te (Tüfekçioğlu 2005 :427,429,430), Tire de (Biçici 2009a :131), Yozgat da (Acun 2005 : ) Ortakent örneklerine benzer kıvrık dal motifleri göze çarpmaktadır. Rozet : Bir örnekte yer almaktadır (O-30). ġahidenin tepeliğinde, ayaktaģındada stilize edilmiģ bir biçimde iģlenmiģtir. Eyüp ta (BarıĢta 2000 :259 ; Çoruhlu 1997 :45), Gördes te (Biçici 2004 :778), Ġzmir de (Ülker 1985 :12,13 ; Biçici 2009a :132). Ayrıca Kocaeli Ereğli de (Galitekin 2001 :61), Konya da (Kara ve DanıĢık 2005 :175), Manisa da (Biçici 2008a :70), Safranbolu Yörük Köyünde (Biçici 2008b :313 ), Tire de (Biçici 2009b : ,493, ) benzer örnekler de bulunmaktadır. Servi : Türkiye nin dört bir yanındaki mezarlıklar bir yandan servi ağaçlarıyla yeģillendirilirken, bir yandan da mezar taģları üzerine farklı Ģekillerde servi resimleri ile betimlenmiģ olduğu dikkat çekmektedir (Çulpan 1961 :122). Bazı serviler sağa, bazıları sola, çok azı da dikey vaziyette taģlarda ele alınmıģtır. Serviler Ģekil itibarıyla düz ve sade olabildikleri gibi, baģka bitkisel motiflerle, nesnelerle beraber mezarlıklarda tasvir edilmiģtir (Çulpan 1961 : ). Ortakent mezar taģları içerisinde dört örnekte karģımıza çıkmaktadır (O-7,O-28,O-29,O-30). Ortakent mezar taģları içerisinde servi, ayak taģlarında veya baģlıkta iģlenmiģtir. BaĢı kıvrık servi motifleri sadece Müslüman mezar taģlarında görülmemektedir. Edirne Musevi Mezarlığındaki taģlar üzerinde (Oğuz 1983 :29) de serviler göze çarpmaktadır. Denizli de (PektaĢ 2005 :353), Eyüp te (BarıĢta 2000 :259 ; ÇetintaĢ 2000 :376 ; Çoruhlu 1998 :105,109,112), Gördes te (Biçici 2004 : ; Biçici 2005 :2-3,7,12-14), Kastamonu da (Çal 2008 :36-37), Kayseri de (Sağır 2005 :364), Konya da (Kara ve DanıĢık 2005 : , ), Manisa da (Biçici 2008a :67-70), Safranbolu Yörük Köyünde (Biçici 2008b :313), Tire de (Biçici 2009a :132 ; Biçici 2009b :491,493,495 ; Ülker 1994 :99,108,res.22), Yozgat ta (Acun 2005 :370-73,375, 378,381,383,386,463,538) da ucu sağa ve sola kıvrık serviler karģımıza çıkmaktadır. Servi ağaçlarının iki yanlarından çıkan çıkıntıların ay, doğurganlık ve bolluk simgesi olan boynuz olarak

20 1082 H. Kamil BİÇİCİ yorumlandığını Burhan Oğuz ifade etmektedir (Oğuz 1983 :31). Amasya mezar taģları içerisinde altı örnekte servi göze çarpmaktadır. Servilerin uçları düz, içleri yarım yuvarlak, eğik ve dik çizgilerle taranmıģtır (Aydoğdu 1997 :244). Su yolu: Dalga görünümlü veya su yolu diye de adlandırılabileceğimiz kıvrımlı bordür, bir örnekte tasvir edilmiģtir (O-28). Mezar taģı kitabesini veya taģın gövdesini U Ģeklinde dalgalı, kıvrımlı bir biçimde çeviren kuģak Ģeklinde yapılmıģtır. Bu motifin benzer Ģekli Alanya da (Yardım 2002 :240,284), Birgi de (Önkal 1993 :137), Eyüp te (Torun 2010 :151,153), Gördes te (Biçici 2004:786), Ġstanbul Yenikapı da (Tibet ve diğerleri 1996 : ,239), Kocaeli Ereğli de (Galitekin 2001 :40), Safranbolu Yörük Köyünde (Biçici 2008b :313), Tire de (Biçici 2009b :491), Göynük te III/59 Env.no.lu mezar taģında yer almaktadır (BarıĢta 2002a:133). Yürek : Yürek veya su damlasını andırdığı düģünülen motif ondokuz mezar taģında bulunmaktadır (O-1,O-3,O-5,O-6,O-7,O-8,O-9,O-10,O-16,O-17,O-18,O-19,O-20,O-21,O-23, O- 24,O-25,O-26,O-28). Gövde de kitabenin alt kısmını yürek veya damla Ģeklinde kuģatan biçimde taģın yüzeyi oyularak verilmiģtir. Gördes te (Biçici 2004 : ) ve Tire de (Biçici 2009a :134) yürek biçimli motifler karģımıza çıkmaktadır. BaĢlıklar : Türk tarihinde en eski baģlık örnekleri Ortaçağın erken dönemlerine ait Orta Asya devrinden kalmadır. O dönemde Türk baģlıkları genellikle avladıkları veya yetiģtirdikleri hayvanların postlarından yapılmakta, ya da sarıklı keçe veya külahlardan meydana gelmekteydi. Türkler Orta Asya dan Anadolu ya, Ġran a, Mezopotamya ya, Ortadoğu ya beraberinde getirdikleri Ġslâm öncesi baģlıklarını, bir müddet sonra Ġslâm kültür ve kendi ananesiyle yoğurarak bir Türk- Ġslâm sentezini oluģturdular. BaĢlıklar (Bkz. Ahmed Cevad, 1882; Ahmed Rasim (siz): ; Anonim 1887:24-25; Arif Ahmed PaĢa 1846; Arseven 1975:1767; Atasoy 2000 ;Burak 1975:9-15; Çal 2000: ; Koçu 1969:113, ; Koloğlu 1978:7,11,23; Kumbaracılar (siz); Laquer 1997: ; Mahmut ġevket PaĢa 1327/1907:27,30; Menzel 1932; Pakalın 1983: ; Salih-El Ġstanbuli 2002; Tapan 1977:99-107; Ünver 1987) gerek Osmanlı öncesi ve gerek Osmanlı döneminde devlet ve toplum içinde statü ve sosyal farklılıklarına da belirleyici bir özellik taģımıģtır. BaĢlık yani serpuģ Osmanlı da çok daha ince ayrıntılara kadar inmiģtir. Osmanlı baģlıklarını kendi içlerinde en çok rastlanan görünümüyle; kavuklu, sarıklı, fesli ve kadın baģlıklı olarak dört çeģide sınıflandırılabilir. ġüphesiz her baģlık türü kendi arasında da farklı alt türlere ayrılmaktadır. Osmanlının erken dönem mezar taģlarında, sarıklı baģlık neredeyse hiç görülmemektedir. XVII.yy sonrasında daha çok görülen diğer bir baģlık çeģidi ise kavuklardır. Kavuklardan sonra toplumda fes kullanımı yaygınlaģmıģtır. Kadınlarda kendi yaratılıģlarına ve dönemin modasına uygun olarak çeģitli etrafı süslü baģlıklar kullanmıģlardır. Ġnsanların baģlarındaki sarık veya kavuk onun esnaf, devlet memuru ve benzeri bir görevini göstermesinin yanında daha detaylı bilgilere de iģaret etmekteydi. Osmanlılar'da asker sınıfı dıģında sivil halkın, devlet ve din adamlarının, padiģahların kendilerine özgü baģlıkları vardı. Örneğin bir devlet memuru olduğunu ifade eden katibi sarığın değiģik türleri, aynı zamanda bu devlet memurluğunun çeģitli unvan ve görev derecelerini göstermektedir. Toplumun değiģik mesleklerine mensup insanlar için de bunu belli eden ayrı ayrı sarıklar giyilmektedir. Hatta her tarikat mensubunun dahi, oradaki konumuna göre kendine özgü bir sarığı bulunmaktadır. Ortakent mezar taģlarında kavuk, sarık, fes ve kadın baģlığı Ģeklinde otuz tane baģlıklı mezar taģı görülmektedir. Bunlardan en çok kullanılan sarık (O-1,O-2,O-3,O-8,O-9,O-10,O-11,O-12,O-13,O- 15,O-17,O-18,O-25,O-26,O-27) olmak üzere diğerleri; kavuk (0-7,O-24), fes (O-28,O-29,O-30) ve kadın baģlığıdır (O-4,O-5,O-6,O-14,O-16,O-19,O-20,O-21,O-22,O-23).

21 Osmanlı Dönemi Ortakent Başlıklı Mezar Taşları Kavuklar: Osmanlı mezarlıklarında XVII. yy. sonrasında çok görülen fakat Ortakent de az görülen bir baģlık türü kavuktur. DıĢ yüzü çuhadan olan ve içi bez astarlı ve arasında pamuk olan bu baģlıkların üzerlerine geometrik (yıldız, baklava, düģey çubuk) Ģekiller oluģturacak biçimde dikilmesidir (Laquer 1997:150; Çal 2000: ). Devlet ve din adamlarının, askerı kurum mensuplarının, esnafın, sanatkarın, ilim adamlarının baģlıkları birbirinden farklıdır. Mevlevi, Selimi, Yusufi, Celalı, Mücevveze, Edhemi, Ahmedi, Cüneydi, Kallavi, Örfi, Serdengeçti, DüzkaĢ, Kalafat, Dardağan, Mollayı, PaĢayı, Zaimi, Katibi kavuk çeģitlerinden bazılarıdır. Her biri dönemin ilgili kiģilerince beğeniyle tercih edilmiģtir. Örneğin Kallavi kavuklar, Osmanlı yönetiminde çoğunlukla sadrazam ve kaptan-ı deryalar tarafından giyilmiģtir. Bu kavuklar yalnızca orduyla birlikte sefere çıkıldığında ve arife günlerinde kullanılmıģtır. En göz alıcı kavuk türü olan bu kavuk, büyük boyutluydu ve aģağıdan yukarıya doğru daralan biçimdeydi. Katibi kavuk adı verilen bu kavukların uzunluğuna, kısalığına, sarığının taģkınlığına, baģlığında yer alan geometrik yıldız, baklava, çubuk Ģekillerine göre kısımlara ayrılmaktadır. Katibi kavuklar, Ġstanbul mezarlıklarında en sık rastlanan kavuk biçimlerindendir. Daha çok memur sınıfının kullandığı bu tür kavuklar, baģ kapı kethüdaları kapıkulu görevlileri ve üst düzey yeniçeriler tarafından da kullanılmıģtır. Ġncelediğimiz Ortakent baģlıklı mezar taģları içerisinde kavuk iki örnekte bulunmaktadır (O-7,O-24). Bu kavuklardan biri olan katibi kavuk tipinde ise; baģlığa sarılan alt kısmın destarlarının daha taģkın ele alınmasıdır (O-7). BaĢlığın büyük kısmının göründüğü, alt kısmının sade ve düz kumaģla sarıldığı tipte ise, üstü dikey çubuklar halinde verilmiģtir (O-24). 2. Sarıklar: BaĢı soğuk ve sıcaktan korumak ve daha güzel görünmek için erkeklerin giydiği, çeģitli ebatlarda, değiģik Ģekil ve renklerde kumaģlardan oluģan sarık, börk, takke, külah ve fes gibi baģlıkların etrafına sarılan, ince bezlere denir. Sarıklar, sıcak,soğuk iklimlere, örf ve geleneklere, milletlere, dinlere, sosyal ve dini hiyerarģiye göre değiģmekte olduğundan farklı sarıģ biçimleri bulunmaktadır. Bu sarıklar içerisinde Kafesi, PeriĢani, Çatal, Horasani (hacegan) ve SilahĢor gibi isimler alan sarıklar devleti oluģturan sosyal sınıflar tarafından giyilmiģtir. Hayattayken giyilen sarıklar, mezar taģlarının baģlık kısımlarında yatan mevtayı tanıtan birer sembol olarak ele alınmıģtır. Ġncelediğimiz örnekler içerisinde onbeģ tane sarık Ģeklinde örnek vardır. Ortakent mezar taģı baģlıkları içerisinde sarık Ģeklinde üç tip baģlıktan söz edilebilir. Ġlk tipte baģlığı saran destarlar kalın dilimler halinde, önde sol üstten sağ alta doğru diagonal Ģeklinde olup, baģlığın arkasında ise dilimler daha çok sağ üstten sol alta doğru verilmiģtir. Bu tipten 12 baģlık bulunmaktadır (O-1,O-2,O-3,O-8,O-9,O-10,O-11,O-13,O-15,O-17,O-18,O-25,fot.39-45, 47-51). Ġkinci tipte ise; destarlar baģlığı tepede görüne az bir bölüm haricinde kuģatmıģtır. Destar dilimleri önden sol üstten sağ alta doğru diagonal Ģekilde olup, arka taraflara gidildikçe yatay biçimdedir (O-26, O-27,fot.52-53). Üçüncü tipte de, takkenin etrafı düz ve geniģ destarla sarılmıģtır. BaĢlığın tepesinde çok az bir kısım görülmektedir (O-12,fot.46). 3.Fesler: Osmanlı denizcilerinin XVI. yüzyılda Cezayirli denizcilerle olan münasebeti neticesiyle fes bir süre Türk denizcileri ve Ġstanbullu kadınlar tarafından da kullanılmıģtır. 1827'de Koca Hüsrev PaĢa kumandasında Ġstanbul'a gemilerle gelen denizci askerlerin baģlarındaki fesin kullanımı, padiģah ve ileri gelen devlet adamlarınca oldukça muteber bulunmuģtur yılından itibaren Osmanlı toplumunda baģa takılmaya baģlanan fesler mezarlıklarda en çok görülen baģlık biçimlerinden biridir. Tanzimat döneminde 1832'den Cumhuriyetin ilk yıllarına kadar kullanılan fesi özellikle Ġstanbul'da halk ve asker bütün görevliler baģlarına giymiģ, sarığı ise yalnız alimler, tarikat mensupları ve din adamları kullanmıģtır. Anadolu da, baģkente uzak bazı yerlerde baģlık olarak sarık tercih edilmiģ, bundan dolayı da millet, fesli ve sarıklı olarak ikiye ayrılmıģtır. Osmanlı toplumunda sarık yerine fesin tercih edilip, kullanılmasıyla devlet içerisinde önemli bir geliģme olmasının yanında, toplum içerisinde fesin kullanımını destekleyenler ve desteklemeyenler olmuģtur. Fes kullanımı ve yapımı için ayrı bakanlık kurulmuģ, bununla ilgili olarak fes nizamnamesi yayınlanarak, fesin devlet ve toplum içinde nerelerde takılacağı, insanların hangi çeģit