MEŞRU SAVUNMADA ORANTILILIK VE DURDURUCU GÜÇ KAVRAMI

Transkript

1 MEŞRU SAVUNMADA ORANTILILIK VE DURDURUCU GÜÇ KAVRAMI Proportionality in Self-Defense and the Concept of Stopping Power Yrd. Doç. Abdullah AVŞAR* Erdem OKDEMİR** Semra Savaş KETEN*** Hakan ÖNAY**** ÖZET Meşru savunma kişinin bir saldırı karşısında kendisini korumasıdır. Bu savunma saldırı ile orantılı biçimde olmalıdır. Ateşli silah yaralanmaları kompleks mekanizmalardır. Savunma esnasında ateşli silah kullanılan durumlarda orantılılığın değerlendirilebilmesi için bu yaralanma mekanizmasının bilinmesi gerekmektedir. Ateşli silahlar kalıcı boşluk, geçici boşluk ve fragmantasyon oluşturarak doku hasarına neden olurlar. Meşru müdafaada amaç saldırganı durdurmaktır. Bir yaranın öldürücü nitelikte olması durdurucu olduğu anlamına gelmez. Ateşli silahla öldürücü nitelikteki yaralanmaların bile saldırganı etkisiz hale getirmesi mümkün olmayabilir. Çalışmada ateşli silah yaralanma mekanizması, durdurucu güç kavramı ve bazı Yargıtay kararları birlikte ele alınacaktır. Anahtar Kelimeler: Meşru savunma, orantılılık, durdurucu güç, ateşli silah. ABSTRACT Self-defense is the protection of person against assault by another. There must be proportionality between the severity of the assault and the measure of defense. Mechanisms of gunshot injuiries have very complex character. The mechanism should be known clearly to estimate the proportionality in cases of defense with firearm. Gunshot wound mechanism includes mainly; permanent cavity, temporary cavity and fragmentation. The aim of self-defense is stopping the perpetrator. The lethal wound doesn t mean stopping wound. The perpetrator is not incapacitated by firearms even * KSÜ Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilimdalı, drabdullahavsar@gmail.com ** Adli Tıp Kurumu K. Maraş Adli Tıp Şube Müdürlüğü, erdemokdemir@gmail.com *** K.Maraş Hakim, semrasavas311@gmail.com **** Arts, Science & Technology University in Lebanon, hakanonay01@gmail.com TAAD, Yıl:6, Sayı:22 (Temmuz 2015) 123

2 Meşru Savunmada Orantılılık ve Durdurucu Güç Kavramı Yrd. Doç. Abdullah AVŞAR Erdem OKDEMİR Semra Savaş KETEN Hakan ÖNAY fatal wound. In this study, mechanism of gunshot injuries, the concept of stopping power were evaluated with Supreme Court decisions. Key Words: Self-defense, proportionality, stopping power, firearms. GİRİŞ VE AMAÇ Meşru savunma (müdafaa); bir saldırı karşısında kişinin kendisini korumasıdır 1. Dönmezer e göre meşru savunma; Bir kimsenin, kendisine veya başkasına karşı yapılan haksız bir saldırıyı def etmek maksadıyla ve başka suretle korunması olanaklı bulunmayan böyle bir saldırıdan kurtulmak üzere yaptığı savunmadır 2 Koca ve Üzülmez e göre meşru savunma yapılırken bu saldırıyı defedecek ölçüde kuvvet kullanılmalıdır 3. TCK nın 25/1.maddesinde; Gerek kendisine ve gerek başkasına ait bir hakka yönelmiş, gerçekleşen, gerçekleşmesi veya tekrarı muhakkak olan haksız bir saldırıyı o anda hal ve koşullara göre saldırı ile orantılı biçimde defetmek zorunluluğu ile işlenen fillerden dolayı faile ceza verilemez 4. Bu maddenin gerekçesinde; Savunmanın saldırı ile orantılı biçimde olması, yani saldırıyı def edecek ölçüde olması, meşru savunmanın temel koşullarından birisi olarak kabul edilmiştir. Saldırıya uğrayan kişi, ancak bu saldırıyı etkisiz kılacak ölçüde bir davranış gerçekleştirdiği takdirde, meşru savunma hukuka uygunluk nedenlerinden yargılanacaktır denilmektedir 5. Böylece gerçekleşen haksız saldırıya karşı gösterilen tepki hukuken haklı görülmekte ve meşru savunmada kullanılan kuvvetin ortaya çıkardığı sonuçlar nedeniyle herhangi bir cezai sorumluluk oluşmamaktadır. TCK nın 25/2.maddesinde; Meşru savunmada sınırın aşılması mazur görülebilecek bir heyecan, korku veya telaştan ileri gelmiş ise faile ceza verilmez 6 denilmektedir. Bu fıkranın uygulanması için öncelikle meşru savunma koşul Dönmezer S. 2003: Koca M, Üzülmez İ. 2012: TAAD, Yıl:6, Sayı:22 (Temmuz 2015)

3 Proportionality in Self-Defense and the Concept of Stopping Power Asst. Prof. Dr. Abdullah AVŞAR Erdem OKDEMİR Semra Savaş KETEN Hakan ÖNAY ları gerçekleşmeli sonra da sınırın maddede belirtilen heyecan, korku telaş dolayısıyla aşılması gerekmektedir. Meşru savunmada sınırın aşılıp aşılmadığını belirlemek her zaman kolay olmamaktadır. Yaşar, Gökcan ve Artuç a göre Bu koşulun gerçekleşip gerçekleşmediğinin saptanabilmesi için olayın yeri, zamanı, kişilerin kullandığı vasıtalar, saldıran ve savunanın kişilik özellikleri vb. somut olaya özgü tüm koşulların araştırılarak değerlendirilmesi ve failin bu koşullar içerisindeki ruh hali ile hareket ettiğinin takdir edilmesi gerekmektedir 7. Özellikle ateşli silah kullanılan savunma eyleminde silahın, saldırganın kullandığı vasıtalarla orantılı olup olmadığı değerlendirilirken ateşli silah yaralanmalarının kompleks mekanizması ve durdurma kabiliyeti çok iyi bilinmelidir. I. ATEŞLİ SİLAHLARDA YARALAMA MEKANİZMASI Ateşli silah yarasının niteliğini dokunun ve merminin özellikleri belirler. Merminin hızı, şekli, deforme olması, fragmante olması, dokunun elastikiyeti, yoğunluğu, anatomik pozisyonu oluşacak yaralanmanın niteliğini belirler. Yaralanma mekanizmaları şunlardır: 1. Kalıcı boşluk; yaralanmadaki en temel mekanizmadır. Merminin vücuda girip kat ettiği yol boyunca oluşturduğu doku harabiyetidir. Mermi yara yolu içerisinde takla atmazsa yaklaşık olarak çapı kadar bir kalıcı boşluk oluşturur. Doksan derecelik bir taklada çapının 3 katı kadar bir boşluk oluşturabilir. Mantar şeklini alan mermiler daha büyük kalıcı boşluk oluştururlar Geçici boşluk; mermi vücuda girdikten belli bir süre sonra takla atmaya başlar. Merminin eksenindeki 90 derecelik sapma gerçekleştiğinde dokuya oluşturduğu çarpma etkisi maksimuma çıkar ve mermi aniden yavaşlar. Bu durum etraf dokuyu hızla iter. Bu etki geçici boşluğu oluşturur. Bu olay taşın suya çarptığında oluşturduğu etkiye benzer. Yaygın olarak kullanılan tabancaların mermileri çok küçük geçici boşluğa neden olabilirler. Merkez vuruşlu yivli tüfek mermileri ve.44 magnum gibi yüksek kalibreli tabanca mermileri cm lik geçici boşluklara neden olabilirler. Geçici boşluk merminin trajesine 7 Yaşar O, Gökcan HT, Artuç M. 8 Hollerman JJ ve ark. 1990; 155(4); TAAD, Yıl:6, Sayı:22 (Temmuz 2015) 125

4 Meşru Savunmada Orantılılık ve Durdurucu Güç Kavramı Yrd. Doç. Abdullah AVŞAR Erdem OKDEMİR Semra Savaş KETEN Hakan ÖNAY uzak dokuların da yaralanmasına neden olur. Elastik olmayan dokular (beyin, karaciğer, dalak), içi sıvı dolu dokular (bağırsak, kalp, idrar torbası), yoğun dokular (kemik) geçici boşluktan daha çok etkilenirler 9, Fragmantasyon; vücuda giren merminin parçalanarak oluşturduğu harabiyeti arttırmasıdır. Kemiğe çarpan mermiler daha çabuk fragmante olurlar. Parçalanmış kemik fragmanları, dişler, diş dolguları, madeni paralar ve düğmeler gibi kişinin üzerinde taşıdığı cisimler de merminin çarpması ile hız kazanarak ikinci bir mermi gibi doku harabiyeti oluşturabilirler 11, 12. Sonik basınç dalgaları merminin önünden gider ve yaralanma mekanizmalarında yeri yoktur 13. II. DURDURUCU GÜÇ Durdurucu güç; saldırganın daha fazla saldırganlık yapma kapasitesini derhal sonlandıran güçtür 14. Bir yaranın öldürücü olması onun durdurucu olduğu anlamına gelmez 15. Ateşli silahla yaralanmalarda organ ve damar hasarına bağlı kanama, en sık ölüm nedenidir 16. Ancak insanlar ateşli silahla öldürücü şekilde yaralandıktan sonra bile hareketlerini devam ettirebilirler. Yaralanmanın lokalizasyonuna ve büyüklüğüne bağlı olarak bu süre saniyeler ile saatler arasında değişebilir. Kalbi tamamen parçalayan bir yaralanmada bile kişinin en az 10 saniye hareket etmesi mümkündür 17. Beyne ve üst omurilik kısımlarına yapılan atışlar dışındaki atışların fiziksel olarak saldırganı derhal durdurması mümkün değildir. Tek başına frontal lob yaralanması olan beyin yaralanmalarında bile kişi yaşayabilir ve hareketini devam ettirebilir Hollerman JJ ve ark. 1990; 155(4); Di Maio V Hollerman JJ ve ark. 1990; 155(4); Fackler ML. 1996: 28(2); Hollerman JJ ve ark. 1990; 155(4); Bruchey JR ve ark Di Maio V Wagner S. 2009: Di Maio V Patrick UW TAAD, Yıl:6, Sayı:22 (Temmuz 2015)

5 Proportionality in Self-Defense and the Concept of Stopping Power Asst. Prof. Dr. Abdullah AVŞAR Erdem OKDEMİR Semra Savaş KETEN Hakan ÖNAY Bununla birlikte durdurucu olan bir yaralanma kişiyi hemen öldürmeyebilir. Beyin sapından yaralanıp günlerce bitkisel hayatta kaldıktan sonra ölen kişiler rapor edilmiştir 19. Kişinin saldırma kabiliyetinin derhal durdurulmasında fiziksel ve psikolojik faktörler rol oynar. Ağrı saldırganın etkisiz hale gelmesini kolaylaştırabilir ancak çoğu zaman olay esnasında hissedilmez. Birçok kişi ağrıyı hissetmez veya hissetse bile bu kızgınlığa ve daha güçlü mücadeleye neden olur. Psikolojik faktörler merkezi sinir sistemi yaralanması olmadan da hızlı inkapasitasyon yapabilir. Yaralanmanın fark edilmesi, kan ve ölüm korkusu, silah korkusu, vurulan insanların nasıl davranacağı önyargısı veya kaçma isteği ölümcül olmayan yaralanmalarda bile inkapasitasyona neden olabilir. Kişiler yaralandıklarını anlamayabilirler ya da yaralanmayı umursamayabilirler. Kararlı bir saldırgan ölümcül şekilde yaralanmışsa bile saldırısını devam ettirebilir. Ağrı kesiciler, anestezikler, uyarıcı maddeler ağrıyı azaltabilir, yaralanmanın anlaşılmasını engelleyebilir ve yaralanma korkusunu ortadan kaldırabilir. Uyuşturucu madde etkisinde olanlar vücuduna olanları idrak edemeyip mücadeleye devam edebilirler 20. DiMaio ya göre insanlar ateşli silah yaralanmalarını filmlerden ve televizyondan öğrendikleri ile değerlendirmektedir 21. Gerçek ise farklıdır. Örneğin; bir merminin bir insanı fırlatması mümkün değildir. Bir merminin insan vücuduna çarptığında aktaracağı enerji bir beyzbol topununkine eşittir 22. Meşru savunma eyleminde, saldırı öldürücü nitelikte ise; savunma eyleminde aranması gereken orantı, aynı miktarda öldürücü olması değil, durdurucu olmasıdır. Kısa mesafede balta, bıçak, demir çubuk, beyzbol sopası veya metal bir sandalye de öldürücü nitelikte yaralanma oluşturabilir. Savunma pozisyonundaki kişinin ihtiyacı olan şey saldırıyı durdurmaktır. Bunu yaparken sahip olduğu aracın kabiliyetleri doğrultusunda hareket edecektir. Örneğin kılıçla kısa mesafede yapılan bir saldırıya karşı savunma için sahip 19 Di Maio V Patrick UW Di Maio V Patrick UW TAAD, Yıl:6, Sayı:22 (Temmuz 2015) 127

6 Meşru Savunmada Orantılılık ve Durdurucu Güç Kavramı Yrd. Doç. Abdullah AVŞAR Erdem OKDEMİR Semra Savaş KETEN Hakan ÖNAY olduğu araç Taser adı verilen bir elektroşok silahı ise saldırganı öldürmeden etkisiz hale getirme ihtimali mevcuttur. Uç bir örnek olarak; bıçakla yapılan bir saldırıya karşı savunma için mevcut olan tek aracın bir bomba atar olduğunu varsayarsak, psikolojik etkinin işe yaramadığı durumlarda, saldırganı öldürmeden etkisiz hale getirmenin bir yolu olmayacaktır. Bu durumda bomba atarın kılıca göre orantısız olduğu söylenemez. Müdafi öldürücü güce karşı kullanabileceği yegane durdurucu vasıtayı kullanmazsa kendisini savunamayacaktır. Sıklıkla karşılan bir örnek olarak; bıçakla yapılan saldırılarda, saldırganın birkaç saniyede kat edebileceği 6-7 m lik mesafe içinde kolluk kuvvetlerinin ve sivillerin yaygın olarak savunma amacıyla taşıdığı tabancanın, bıçağın sahip olduğu öldürücülükle orantılı bir durduruculuğa sahip olduğunu söylemek mümkün değildir. Kolluk güçlerinin bıçakla yaralandığına dair pek çok olay medyaya yansımaktadır. Ateşli silahlarla yapılan savunmada, ateşli silah yaralanmalarının durduruculuk konusunda öngörülebilir olmayan performansları göz önünde bulundurulmalıdır. III. YARGITAY KARARLARI İLE BİRLİKTE MEŞRU SAVUNMA KAVRAMININ ATEŞLİ SİLAH YARALANMALARINDA DEĞERLENDİRİLMESİ: Örnek 1: Yargıtay Ceza Genel Kurulunun tarih ve 93/402 sayılı kararında; mağdurun baltalı saldırısına uğrayan ve kendisine iki metreye kadar yaklaştığını gören sanığın daha etkili ve üstün güce sahip mağdurun ayağına ve vücudunun öldürücü olmayan bölgelerini tevcih ederek ateş etme olanağına sahip olmasına rağmen, göğüs bölgesini hedef alarak dört el ateş etmesi, onun yasal savunma sınırını aştığını açık biçimde göstermektedir 23 Yargıtay bu kararında savunma eyleminin saldırıya oranla çok aşırı olduğunu değerlendirmiştir 24. Baltalı bir saldırganın 2 m lik mesafeyi birkaç saniyede kat ederek hedefi olan kişide öldürücü ve durdurucu nitelikte yaralanma oluşturması mümkündür. Bununla birlikte, göğse yapılan atışlarla atışların 23 Demirbaş T. 2012: Ermeydan İ. 2014; (3): TAAD, Yıl:6, Sayı:22 (Temmuz 2015)

7 Proportionality in Self-Defense and the Concept of Stopping Power Asst. Prof. Dr. Abdullah AVŞAR Erdem OKDEMİR Semra Savaş KETEN Hakan ÖNAY tamamı kalbe isabet etse bile saldırganın en az 10 saniye eylemine devam etmesi mümkündür. Kararda daha az öldürücü yerlerin neresi olduğu belirtilmemekle birlikte olayın efor ve stresi düşünüldüğünde kişinin saldırganı göğüs yerine hareketli ve küçük hedefler olan kollar ve bacaklardan vurması ve bunun birkaç saniyede saldırganı etkisiz hale getirmesini beklemesi hayatın doğal akışına uygun değildir. Bu nedenle kısa mesafede baltaya karşı ateşli silah kullanımı, yaralama özellikleri değerlendirildiğinde, orantılılık ilkesinin ihlali anlamına gelmemektedir. Olayda hızlı inkapasitasyon yapacak şekilde organ yaralanması mevcut olmayıp muhtemelen psikolojik faktörler devreye girmiş ve saldırgan etkisiz hale gelmiştir. Örnek 2: Yargıtay Ceza Genel Kurulunun tarih ve 1/ sayılı kararında; sanık ise, daha etkin nitelikteki av tüfeği ile maktulün öldürücü olmayan bölgelerine ateş ederek saldırganı etkisiz duruma getirme imkânına sahip olduğu ve saldırının bundan sonraki boyutunun ne olabileceğini, diğer bir deyişle ilk atıştan sonra maktulün saldırısına devam edip edemeyeceğini ön görebilecek durumda bulunduğu halde, atışlara devam etmek sureti ile yasal savunmada zaruret sınırını aşmıştır 25. Yargıtay bu vakada zaman bakımından sınırın aşıldığı değerlendirmiştir 26. Mermilerin insan olan hedef üzerindeki kinetik enerji aktarımı göz önüne alındığında ateş edenin isabet ettirdiğini anlaması mümkün olmayabilir. Ayrıca isabet sağlanması saldırganın anında etkisiz hale geleceği anlamına gelmez. Sonuç olarak; müdafinin saldırgan etkisiz hale gelene kadar savunma eylemini sonlandırması beklenemez. Buradan hareketle; Polis Vazife ve Salahiyet Kanununun 16 md.sinde; silahla saldırıya teşebbüs eden kişiye karşı saldırı tehlikesini etkisiz kılacak ölçüde duraksamadan silahla ateş edebilir denmektedir 27. Bunun yanında Yargıtay Ceza Genel Kurulu daha sonradan kabul ettiği Zaruret sınırının aşılıp aşılmadığı belirlenirken, failin o anda içinde bulunduğu ruh halinin, psikolojik durumunun göz önünde bulundurulması gerekir. (YC- GK /1-22 Esas 2000/27 Karar) ilkesini göz önüne almayarak 25 Demirbaş T. 2012: Ermeydan İ. 2014; (3): TAAD, Yıl:6, Sayı:22 (Temmuz 2015) 129

8 Meşru Savunmada Orantılılık ve Durdurucu Güç Kavramı Yrd. Doç. Abdullah AVŞAR Erdem OKDEMİR Semra Savaş KETEN Hakan ÖNAY sanığa olay anında yapması mümkün olmayan öngörülerde bulunma yükümlülüğünü getirmiştir. SONUÇ Meşru savunmada orantılılık değerlendirilirken öldürücü nitelikteki saldırıya karşı kullanılan aracın durduruculuk kabiliyeti değerlendirilmelidir. Ayrıca sınırın belirlenmesinde atış sayısı, önleyici atış yapılıp yapılmadığı, atış sonrası bekleme gibi kriterlerin yerine saldırganın hayati tehlike oluşturacak yakınlıkta olup olmadığı ve saldırgan durdurulduktan sonra eyleme devam edilip edilmediği göz önünde bulundurulmalıdır. Bu durumun açığa kavuşması olay yerinin ve atışın yeniden yapılandırılması ile mümkün olacaktır. Ateşli silah yaralanmasına bağlı ölüm otopsilerinde adli makamların beklentisi sadece ölüm sebebi, atış sayısı ve mesafesi olmamalı, atışın ve olay yerinin yeniden yapılandırılmasına katkı sağlayacak tüm veriler toplanmalıdır. Bu sayede maddenin gerekçesinde de belirtildiği üzere meşru savunma kurumunun anlamsız ve sosyal gereklere aykırı düşecek derecede dar tutulmasının önüne geçilmesi amacına ulaşmak mümkün olacaktır. KAYNAKÇA lime=me%c5%9fru%20m%c3%bcdafaa&guid=tdk.gts.546ce4e- 66c8ee (Alıntı Tarihi: ) Dönmezer S. Genel Ceza Hukuku Dersleri. Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları. İstanbul. 2003: 135 Koca M, Üzülmez İ. Türk Ceza Kanunu Genel Hükümler. Seçkin Yayınevi. 2012: (Alıntı Tarihi: ) Alıntı Tarihi: ) 130 TAAD, Yıl:6, Sayı:22 (Temmuz 2015)

9 Proportionality in Self-Defense and the Concept of Stopping Power Asst. Prof. Dr. Abdullah AVŞAR Erdem OKDEMİR Semra Savaş KETEN Hakan ÖNAY Yaşar O, Gökcan HT, Artuç M. Yorumlu-Uygulamalı Türk Ceza Kanunu. Seçkin Yayıncılık. Ankara Hollerman J J, Fackler M L, Coldwell D M, Ben-Menachem Y. Gunshot wounds: 1. Bullets, ballistics, and mechanisms of injury. American journal of roentgenology. 1990; 155(4); Di Maio V. Practical Aspects of Firearms, Ballistics and Forensic Techniques. 2nd ed. s.l.: CRC Press LLC, Fackler ML. Gunshot wound review. Annals of Emergency Medicine. 1996: 28(2); Bruchey JR. William J. Ammunition for Law Enforcements. Part I. Methodology for Evaluating Relative Stopping Power and Results. Army Ballistic Research Lab Aberdeen Proving Ground Md Wagner S. Death Scene Investigation: A Field Guide. CRC Press. 2009: 81. Patrick UW. Handgun wounding factors and effectiveness. Firearms Training Unit, FBI Academy Demirbaş T. Ceza Hukuku Genel Hükümler. Seçkin Hukuk. 2012: Ermeydan İ. Yargıtay Kararları Işığında Meşru Savunmada Sınırın Aşılması. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi ; (3): (Alıntı Tarihi: ) TAAD, Yıl:6, Sayı:22 (Temmuz 2015) 131

10