TÜRKİYE VE TÜRK DÜNYASINDA ÇOCUK HAKLARI İLE İLGİLİ ÇALIŞMALARIN YARARLARI

Transkript

1 429 II. ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMCİLER KONGRESİ TÜRKİYE VE TÜRK DÜNYASINDA ÇOCUK HAKLARI İLE İLGİLİ ÇALIŞMALARIN YARARLARI Hatice Yalçın * Murat Bay ** Ercan Ekmekçioğlu *** GİRİŞ Türk Dünyasında, Sovyetler Birliği nin dağılmasının ardından, yeni devletlerin kurulma süreciyle birlikte toplumsal yaşamın her alanında çeşitli sorunlar yaşandığı, Türkiye den de gözlenmiştir. Bu sorunlara yeni sorunlar ve farklı boyutlar sürekli olarak ilave olmuştur. Orta Asya da yeni kurulan devletler siyasal birliklerini koruma, devlet organlarını ve sistemlerini oluşturma problemlerinin yanında; toplumsal yaşamın dünyadaki gelişmeler doğrultusunda düzenlenmesi, çağdaş eğitim sistemlerinin oluşturulması, kültürel hayatın yeniden organize edilmesi ve geliştirilmesi, komşu ülkeler ve dünyanın diğer ülkeleri ile iletişimin daha etkili bir şekilde sağlanması konularıyla ilgilenmek zorunda kalmışlardır. Ayrıca Türk Dünyasındaki ülkeler, küreselleşen dünyanın yeni değerlerini anlamak, bunlara uyum sağlamak gerektiğinin farkına varmışlar ve bunun için de Türkiye gibi kardeş ülkelerle de ilişkileri artırmaya önem vermişlerdir. Türk Dünyasında öncelikli olarak çocuk haklarının korunmasına dair çalışmaların şartlar gereği yeterince yapılamadığı gözlenmiştir. Çalışmamızda, Türkiye de ve Türk Dünyasında çocuk hakları konusunda literatür çalışması yapılarak, çocuk haklarına yönelik uygulamaların getireceği yararlar üzerinde durulmuştur. Bir literatür çalışması yapılırken karşılaşılabilecek en temel sorunlardan birisi, ilgili çalışmanın kapsamının ve metodolojisinin belirlenmesidir. Çocuk Hakları literatürü bağlamında başlangıçta çözülmesi gereken üç sorunun varlığından söz edilebilir. Öncelikle ne tür çalışmaların Çocuk Hakları literatürü içerisinde değerlendirileceği ele alınmıştır. İkinci basamakta hangi tür kaynakların araştırmaya dahil edileceği; üçüncü basamakta ise ilgili literatürün Türk Dünyasında ne şekilde ele alındığı araştırılmıştır. Bu çalışmaya Çocuk Haklarına ilişkin gazete yazıları dahil edilmemiş, temel olarak makale, bildiri ve kitaplar esas alınmıştır. Çalışmanın amacı Türkiye ve Türk Dünyasında Çocuk hakları ile ilgili durum literatürü olduğu için, doğal olarak Türkçe kaynaklar çalışma kapsamı içerisinde değerlendirilmiş, Türkçe dışında yapılmış çalışmalar kapsam dışında bırakılmıştır. YÖK tez katalogundan rahatlıkla ulaşılabileceği ve henüz yayınlanmış çalışmalar kategorisine girmediği için akademik tezlere de çalışmada yer verilmemiştir. Literatür hazırlanırken, Milli Kütüphane, Ulakbim gibi araştırma kanallarından, üniversite kütüphanelerinden faydalanılmış, sosyal bilimlerler alanında önde gelen dergiler ve ilgili alanda yazılmış eserlerin kaynakçaları taranmıştır. Online araştırmalarda konu araştırması yanı sıra, insan hakları, çocuk hakları, Türkiye de ve Türk Dünyasında çocuk hakları gibi kavramlar girilerek anahtar kelime araştırması da yapılmıştır. Bununla birlikte, yukarıdaki veritabanlarının ve internet üzerinden yapılan araştırmaların, ilgili veri tabanının ilgi alanı ile sınırlı olması ve genellikle ilk dönem ya da son dönem çalışmalarını içermemesi nedeni ile yayınevlerinde de sınırlı da olsa taramalar yapılmıştır. * Öğr. Gör., Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu ** Öğr. Gör., Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü *** Yrd. Doç. Dr., Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi İİBF

2 430 II. ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMCİLER KONGRESİ İnsan ve Çocuk Hakları Niçin Önemlidir? Çocuklar, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ve diğer anlaşmalarla korunmuş tüm hakların yanı sıra Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi başta olmak üzere birçok ek hakka da sahiptir. Hükümetler çocukların ekonomik, sosyal ve kültürel haklarının yanı sıra onların medeni ve siyasi haklarını da korumakla yükümlüdür. Devletler yalnız kendi görevlilerinin gerçekleştirdiği ihlalleri değil, ailede ya da toplumdaki diğer bireylerin çocuklara uyguladığı suistimalleri de önlemekle yükümlüdür. Uluslararası Af Örgütü çocuk haklarının korunması için dünya çapında kampanyalar yürütmekte; hükümetlere, muhalif gruplara ve çocuklar üzerinde kontrolü bulunan herkese çocukları ilgilendiren her eylemde Çocuklar İçin En İyisi ilkesini birincil kaygı olarak benimsemeleri çağrısında bulunmaktadır (Koman 2005) Türkiye de genel nüfus, büyük yaşlardan küçük yaşlara doğru genişleyen bir piramit görünümünü andırmaktadır. Bu yönü ile Türkiye bir çocuk ülkesidir. Çocuk nüfus yoğunluğu, avantajları yanında dezavantajları da olan bir toplum gerçeğidir. Dünya çocukları kötü davranışa, ihmale, şiddete, cinsel tacize, sömürüye maruz kalan, uyuşturucuya kurban giden çocuk sayısında sürekli artış gözlenmektedir. Dünyada çocuk profiline yönelik olumlu çalışmalar son yıllarda hız kazansa da, çocuk nüfusunun büyük çoğunluğu sorunlu büyümektedir. Dünyada artan çocuklarla ilgili sorunlarda, insan ve çocuk haklarına dair çalışmaların yapılmasının önemi büyüktür (İnsan Hakları Bülteni 2008) İnsan hakları, insanın herhangi bir şarta ve statüye bağlı olmadan, doğuştan sahip olduğu, dokunulmaz, vazgeçilmez, üstün nitelikli ahlaki değerlerdir. Bu haklar; 1 İnsanın değerini ve onurunu korur 2 İnsanın insanca yaşaması için gerekli, zorunlu koşulları ifade eder 3 İnsan olmaktan kaynaklanan gereksinimlerini karşılamaya yönelik maddi ve manevi varlığını korumayı ve geliştirmeyi hedef edinen en temel değerlerdir. İnsan hakları evrenseldir; zamandan, mekandan, ekonomiden ve kültürden bağımsız olarak insanın varoluşu ile birlikte vardır (Uzak&Altuntaş 2007). İnsan ve çocuk hakları sorunu, bütün ülkelerin gündemindedir. Bütün ülkelerin hükümetleri, insan hakları ihlallerine meydan vermemeyi başlıca görev olarak kabul etmek durumundadır. Ancak insan haklarının korunması görevi, sadece Hükümetlerin başarabileceği bir iş değildir. Bu görev, bütün kuruluşların, bütün insanların işbirliğini gerektirmektedir. Bu çerçeve içerisinde, insan hakları bilincinin ve insan haklarının tam olarak benimsenerek, uygulanması için gerekli sorumluluk duygusunun toplumda ve bütün insanlarda bulunması büyük önem taşımaktadır (Başbakanlık 2005) Günümüzde insan haklarının korunması ve geliştirilmesi ülkelerin bir iç sorunu olmaktan çıkmış, tüm insanlığın ortak bir sorunu haline gelmiştir. İnsan haklarının korunması ve geliştirilmesi konusundaki sorumluluk öncelikle devletlere ait olmakla birlikte, bu görev medyadan sivil toplum örgütlerine kadar tüm kuruluş ve bireylerin işbirliğini gerektirmektedir. Bu çerçevede, insan hakları bilincinin ve insan haklarının tam olarak benimsenerek uygulanması için gerekli sorumluluk duygusunun bireylerde özellikle sivil toplum kuruluşları ve medyada bulunması büyük önem taşımaktadır. İnsan ve çocuk haklarının korunup geliştirilmesi, kamu güvenliğini tehdit eden bir unsur değil, bilakis bireylere onurlu bir yaşamın tüm koşullarını sağlaması yönüyle kamu düzeninin, huzurun ve esenliğin teminatıdır (Başbakanlık 2005) İnsan haklarının gelişimi çerçevesinde, bu haklar gruplandırılabilir: Buna göre;

3 431 II. ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMCİLER KONGRESİ 1 Can ve mal güvenliği, din ve vicdan özgürlüğü, düşünce ve ifade özgürlüğü ve siyasi haklar gibi geleneksel hak ve özgürlükler, birinci kuşak haklar olarak adlandırılmaktadır 2 Çalışma hakkı, adil ve eşit ücret, insan haysiyetine yaraşır bir yaşam düzeyine kavuşma hakkı ve sağlık hizmetlerinden yararlanma hakkı gibi bir takım ekonomik ve sosyal haklar da ikinci kuşak haklar olarak adlandırılır. 3 Teknolojik gelişmeye paralel olarak temiz bir çevrede yaşama hakkı, bilgisayar verilerine karşı özel hayatın korunmasını isteme hakkı, sanat ve bilim özgürlüğü, tüketici hakkı, tıbbi ve biyolojik gelişmelere karşı korunma gibi haklar da üçüncü kuşak haklardır ve bu haklar sürekli gelişmektedir. Ülkelerin yetkili birimlerinde hazırlanan Temel Haklar Sözleşmesinde de onurlu yaşama hakkı, özgürlük, eşitlik, dayanışma, vatandaşlık hakları, adli haklar ana başlıklar altında tüm bu haklar güvence altına alınmıştır. Türkiye de BM Genel Kurulu nun 10 Aralık 1948 tarihinde kabul ettiği İnsan Hakları Evrensel Beyannamesini 6 Nisan 1949 da onaylamıştır (Resmi Gazete 1949) Günümüzde insan hakları denildiğinde, doğal hukuktan önce pozitif metinler akla gelmektedir. Bu, uluslararası hukukun yazılılık yönünde gelişmesinin bir sonucudur. Dolayısıyla, dünyadaki insan hakları uygulaması eleştirilirken, yazılı hukukun durumu, daha önce de insan haklarının uluslararası hukuktaki özel konumu göz önünde tutulmalıdır (Akıllıoğlu 1989) Çocuk hakları, hiç kuşkusuz, insan hakları arasında en temel nitelikte olanıdır. Çünkü ancak bu hakların gözetilmesi ile yetişkinlere özgü diğer bütün haklar kullanılabilecektir. Çocuğun bedensel ve ruhsal sağlığını korumak, onu ülkenin geleceği olarak yetiştirmek büyük özen ve duyarlılık istemektedir. Türk Dünyasındaki kardeş ülkelerde haklarını bilen, yaşayan ve davranış kültürüne dönüştüren bir gençliğin yetişmesine katkıda bulunmak; çocuk haklarını günlük hayatla ilişkilendirerek anlaşılmalarını kolaylaştırmak; çocuk haklarını teorik, pratik, felsefî ve hukuki anlamda Türkiye ve Türk Dünyasındaki kardeş ülkelerde çocukların sorunlarını dikkate alarak gençlerle birlikte yorumlamak; insan bütününün, yaş cinsiyet, ırk gibi ayrımlar gözetmeksizin hangi haklara sahip olduğunun farkına varması yönünde ve insan hakları kültürünün çağımızdaki çerçevesinin bütün yönleriyle kazanmasına yardımcı olmak; risk altındaki çocukları birinci gündem maddesi olarak izlemek ve toplumsal çocukluk projesi çerçevesinde sorunlarının çözümüne yönelik uygulamaları başlatmak; çocuk hakları alanında duyarlı ve bilinçli çocuk hakları savunucuları yetiştirmek; çocuk hakları kültürünü yaygınlaştırmak amacı ile yeni çalışmalara ihtiyaç vardır. Bu bağlamda üniversitelerdeki akademisyenlere ve duyarlı üniversiteli gençlere büyük sorumluluklar düşmektedir. Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığının Mayıs 2008 de gerçekleştirdiği İnsan Hakları Kurullarının Reformu Toplantısında, Uluslararası İnsan Hakları Avrasya Federasyonunun düzenlediği 14 Türk ülkesini buluşturan TURKSOY toplantısı ve Türk Dayanışma Konseyinin kararlarında da bu konular üzerinde durularak çözüm yolları üretilmiştir Toplumun çocuk konusundaki mevcut sıkıntıları, "çocukla ilgili olarak sevgi, ilgi ve özveri yokluğundan değil; bu sevgi, ilgi ve özveriyi yine çocuk konusunda disiplinli bir eğitime, yeni kuşaklarla olgun bir diyaloga ve sağlam bir sosyal koruma mekanizmasına dönüştürememiş olmaktan kaynaklanır. Değişim kültürünün kaçınılmaz hale getirdiği bu çatışmada sırasıyla aile, eğitim, medya, kültür ve siyaset kurumlarına önemli sorumluluklar düşmektedir (

4 432 II. ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMCİLER KONGRESİ Dünyada ve Türkiye de Çocukların Durumu: UNICEF in Dünya Çocuklarının Durumu Raporuna (2007) göre; 1 Tüm dünyadaki toplam çocuk sayısı: 2.2 milyar. 2 Gelişmekte olan ülkelerde yaşayan çocuk sayısı: 1.9 milyar. 3 Yoksulluk içinde yaşayan çocuk sayısı: 1 milyar, her iki çocuktan biri. 4 Sahra Güneyi Afrika'da: 153 milyon; Güney Asya'da 585 milyon; Doğu Asya ve Pasifik'te: 594 milyon; Latin Amerika ve Karaipler'de: 197 milyon; Orta ve Doğu Avrupa ile Bağımsız Devletler Topluluğu'nda:108 milyon milyon çocuk temiz içme suyu imkanlarından yoksun; her beş çocuktan biri milyon çocuk sağlık hizmetlerine erişemiyor; her yedi çocuktan biri. 7 İlköğretim çağındaki 121 milyonu aşkın çocuk okula gitmiyor; bunların çoğunluğunu kızlar oluşturuyor. 8 Her 100 kişiye düşen telefon sayısı İsveç'te 162, Norveç'te 158, Güney Asya'da ise 4. 9 Her 100 kişi için internet kullanan sayısı İzlanda'da 65, Liechtenstein'de ve Hollanda'da 51, Güney Asya'da ise yıldır süren "tipik" bir savaşta 5 yaş altı ölüm hızında meydana gelecek tahmini artış: yüzde yaş altı ileri ve orta derecede düşük kilolu çocuk yüzdesi Güney Asya da %46; Doğu Asya ve Pasifikte % 17 dir. 12 Asya ülkelerine genel olarak bakıldığında UNICEF, Bali Konsensüsü Konferansında, Bütün Çocuklarımızın Geleceği başlıklı ile hazırladığı raporda: Asya kıtasında, 12 ile 17 yaş arası bir milyonun üzerinde çocuğun seks ticaretinde kullanıldığı bildirilmiştir. Türkiye de Çocuk Hakları Türkiye de Çocuk Haklarına Dair Sözleşme (ÇHS), Birleşmiş Milletler Genel Kurulu Tarafından 20 Kasım 1989 tarihinde kabul edilmiş ve çocuk kavramının tanımı yapılmıştır. Bu sözleşme uyarınca çocuğa uygulanabilecek olan kanuna göre daha erken yaşta reşit olma durumu hariç, onsekiz yaşına kadar her insan çocuk sayılmaktadır. ÇHS, tarihte en geniş çapta onaylanmış olan insan hakları andlaşmasıdır. BM üyesi bütün ülkeler tarafından onaylanmıştır ki, bu 191 ülkenin onayı anlamına gelmektedir (UNICEF 2006). ÇHS de özetlenen haklar, nerede olurlarsa olsunlar bütün çocuklar için geçerlidir. Çocuklarla ilgili bütün konularda, çocuğun yüksek yararı gözetilecektir. Devletler, çocukların haklarına eksiksiz biçimde saygı gösterilmesini sağlayacak önlemleri almakla yükümlüdürler. Çocuk Hakları çerçevesinde ele alınan başlıca konular aşağıdadır: 1 Ana babanın rolü ve sorumluluğu; bunun ihmal edildiği durumlarda ise devletin rolü ve sorumluluğu; 2 Bir isme ve vatandaşlığa sahip olma ve bunu koruma hakkı; 3 Yaşama ve gelişme hakkı; 4 Sağlık hizmetlerine erişim hakkı;

5 433 II. ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMCİLER KONGRESİ 5 Eğitime erişim hakkı; 6 Sosyal güvenlik hizmetlerine erişim hakkı; 7 İnsana yakışır bir yaşam standardına erişim hakkı; 8 Eğlence, dinlenme ve kültürel etkinlikler için zamana sahip olma hakkı; 9 İstismar ve ihmalden korunma hakkı; 10 Uyuşturucu bağımlılığından korunma hakkı; 11 Cinsel sömürüden korunma hakkı; 12 Ekonomik sömürüden korunma hakkı; 13 Satış, kaçırılma ve zorla alıkoyma dan korunma hakkı; 14 Diğer suistimal biçimlerinden korunma hakkı; işkence den korunma hakkı; 15 Özgürlükten yoksun bırakıcı uygulamalardan korunma hakkı; 16 Siyahlı çatışmalardan dolaylı yada dolaysız korunma hakkı; 17 İfade özgürlüğü hakkı; 18 Düşünce özgürlüğü hakkı; 19 Din ve vicdan özgürlüğü hakkı; 20 Dernek kurma özgürlükleri hakkı; 21 Çocukların kendileriyle ilgili konularda görüşlerini dile getirme hakkı; 22 Gerekli bilgilere ulaşma hakkı; 23 Özel yaşamı saklı tutma hakkı. 24 Özel gereksinimleri olan çocukların hakları (çocuk mülteciler; özürlü çocuklar; azınlık ve yerli gruplara mensup olan çocuklar gibi) 25 Evlat edinme işlemlerinin belirli bir düzene bağlanmasını da kapsamak üzere aileleri olmayan çocukların hakları. Sözleşmenin son bölümleri uygulama, izleme, onay, değişiklik, çekince ve geri çekilme işlemleriyle ilgilidir (Koman 2005). Çocuk haklarının tanınması ve uygulamaya geçirilmesi, insan hakları arasında en acil durum olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle de uluslararası toplum, küresel düzeyde yasal ve fiili düzeyde çalışmalarda bulunmaktadır. Türkiye açısından duruma bakıldığında ise ülkenin öncelikli olarak sorumlu olduğu ve nüfusun önemli bir bölümünü oluşturan çocuklara karşı tüm görevlerin yerine getirilemediği görülmektedir (Usta 2004). Dünyada "çocuk bayramı"nı kutlayan tek ülke olmakla övünmekle beraber, kısa ve uzun vadeli samimi bir çocuk politikası oluşturulamamış, zenginliğinin ifadesi olan farklı kültürler arasında ilişkiler kurulamamıştır. Bu konuda varolan önyargıları ortadan kaldırıcı entellektüel eğitim ve anlayışı geliştirerek, farklılığı kabule yönelik barışçıl ortamlar yaratmak yerine önyargıları, ayırımcılığı derinleştirici tutumlar kazandırmaya yönelinmiştir Türkiye de ve dünyanın bir çok ülkesinde İnsan Hakları ve Fırsat Eşitliği Komisyonu (Human Rights and Equal Opportunity Commission) bulunmaktadır. Belli durumlarda Hükümet kurum ve kuruluşları tarafından yapılan ayrımcılık, insan ve çocuk hakları ihlalleriyle ilgili şikayetleri inceleyen ve uzlaştıran bağımsız ulusal bir kuruluştur. Komisyon tarafsız bir şekilde

6 434 II. ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMCİLER KONGRESİ hareket eder. Komisyon ayrıca, şikayetle ilgili tarafların hiç birisi adına hareket etmez. Şikayette bulunmak isteme durumunda aşağıdaki bilgiler göz önünde bulundurulmalıdır: Komisyon beş farklı yasa uygulamaktadır. Bu yasalar şunlardır: 1975 Irk Ayrımcılığı Yasası (Racial Discrimination Act 1975; 1984 Cinsiyet Ayrımcılığı Yasası (Sex Discrimination Act 1984); 1986 İnsan Hakları ve Fırsat Eşitliği Komisyonu Yasası (Human Rights and Equal Opportunity Commission Act 1986); 1992 Özürlü Ayrımcılığı Yasası (Disability Discrimination Act 1992); 2004 Yaş Ayrımcılığı Yasası (Age Discrimination Act 2004). Tüm haksız davranışlar yasadışı kabul edilmediğinden, yukarıda belirtilen yasaların hepsi çeşitli istisna ve muafiyetler sağlamaktadır. Ayrıca, hakkında şikayette bulunulan kişiler için bazı savunma yöntemleri de bulunmaktadır. Komisyon ücretsiz şikayet hizmeti sağlamaktadır. Ayrımcılık veya insan hakları ihlalinden kaynaklandığı düşünülen bir sorunla ilgili olarak tavsiye ve bilgi almak için Komisyona başvurulabilir. Yasal temsilcinin olması gerekli değildir. Bir avukatın gerekip gerekmediği kararı tamamen taraflara bağlıdır. Bununla beraber, Komisyonun yasal temsilcilik için herhangi bir parasal destek sağlamadığını bilinmesi gerekir. Birçok şikayet işlemi Komisyona telefon etmeyle başlamaktadır. Bir şikayet bilgi görevlisi, şikayetin Komisyon tarafından ele alınıp alınamayacağının belirlenmesinde yardımcı olur. Alınması halinde, bir sonraki aşama hakkında bilgilendirilir. Komisyonun, telefonla bilgi alan kişiler için tercümanlık hizmetleri bulunmaktadır. Bazı özel durumların dışında, tüm şikayetlerin Komisyona yazılı olarak yapılması gerekir. Bu herhangi bir yazılı şekilde (e-posta dahil) ve dilde olabilir. (Şikayet Rehberi- Türk Dünyası ve Asya Ülkelerinde Durum Türk Dünyası, çok büyük bir coğrafyayı ifade eder. Ortak soy, ortak dil, ortak din, ortak tarih, ortak kültür ve benzeri diğer ortak değerler, hep birlikte, bu coğrafyanın sınırlarını çizer. Türk Dünyası dediğimiz olgunun temelinde, tarihin süzgecinden geçerken, kaderde, kıvançta ve tasada ortak, bölünmez bir bütün halinde hareket ediş, kendini bir bütünün ayrılmaz parçası olarak görüş vardır. Farklı etnik kökenden gelse, farklı bir dili konuşsa, farklı bir dine mensup olsa da, ortaklaşa olarak paylaşılan, aynı bir bütüne ait olma-kendini o bütünün bir parçası olarak görmeduygusu söz konusudur. Türkler tarih boyunca insan hakları konusunda sicili en temiz olan, tarih boyunca ve halen, insan haklarına ve özgürlüklerine en çok özen gösteren millet olmuştur. Türkler dünyada imparatorluklar kurmuş, hâkimiyetler oluşturmuş; ancak insanlar arasında hiçbir ayırım yapmadan onların hak ve hukuklarını korumayı kendisi için onurlu bir yaklaşım olarak kabul etmiştir. Tercihini daima mazlumdan yana yapmıştır (turkatak.gen.tr). Türk Dünyası İnsan Hakları Derneği ve İnsan Hakları Avrasya Federasyonu kapsamında çocuk hakları konusu da ele alınmaktadır. Bu federasyonun temel felsefesi insan haklarının insanın kişiliğinin ve onurunun ayrılmaz ve feragat edilemez bir parçası olduğunu kabul ederek, insan haklarının korunmasının ve geliştirilmesinin demokratik, barışçı, adaletli ve güvenli bir dünya için en önemli ön şart olduğunu bildirilmektedir. İnsan haklarını korumanın ve geliştirmenin sadece ülkelerle sınırlı bir iç sorun ya da olgu olmadığının, aynı zamanda evrensel bir sorun ve de olgu olduğunun bilincinde olarak, Avrasya bölgesindeki her türlü insan hakları ihlaline karşı tam bir dayanışma içinde olarak dünya kamuoyunu durumdan haberdar etmek için gerekli her türlü çabayı göstermek bu federasyonun temel amaçları arasındadır. Hukukun üstünlüğü temelinde, her türlü sömürüye karşı mücadele ederek, insanın sadece insan olmasından kaynaklanan haklarını korumak için birlikte hareket etme amacıyla, İnsan Hakları Avrasya Federasyonu kurulmuştur (

7 435 II. ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMCİLER KONGRESİ Türk Dünyasındaki soydaşlarımıza karşı uygulamaları kamu oyunda en çok eritme, soykırım ve insanlığa karşı suç kavramlarının kullanılmasına yol açmıştır. Eritme, daha doğru deyimle "benzetme", hukuksal olmaktan çok sosyolojik bir kavramdır. Yabancıların, göçmenlerin ve son yıllarda görüldüğü gibi "yabancı işçilerin' eritilmesinden söz edilmektedir. Bu kavramın yerine doğru ve hukuki olanı azınlık haklarıdır. Çok kullanılan bir başka kavram da "soykırım"dır (Genacide). Azınlıklar, bir pozitif metne dayanmak kaydıyla, çoğunlukla anı haklardan yararlanmak ve kimliğini korumak üzere kendisine bazı haklar ya da farklı olma hakkı tanınan kesimlerdir. Kişisel ve Siyasal Haklar Sözleşmesi ile kurala bağlanan bu kavram, ayrıca çeşitli bağlamlarda, örneğin Irk Ayrımının Her Biçiminin Önlenmesi Hakkında Andlaşma ile de kurala bağlanmıştır. Avrupa Konseyi çerçevesinde bir Azınlık Dilleri Avrupa Şartı hazırlığı sürdüğü gibi Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi tasarısına da "azınlık, yerli ahali, ırk ve soylara mensup çocukların kimliklerinin korunması, ailelerinin birleştirilmesine" ilişkin kurallar yer almaktadır. Türk Dünyasındaki insan ve çocuk hakları uygulamaları hakkında genellikle "insanlık suçu" deyiminin kullanıldığı dikkat çekmektedir. Hukuksal bir nitelik taşımayan bu deyim yerine iki teknik kavram mevcuttur. Birincisi "İşkencenin ÖnlenmesiHakkında" Birleşmiş Milletler (1985) ve Avrupa (1987) Sözleşmeleri tarafından kurala bağlanan "İnsanlık Dışı Ceza ve Uygulamalar" kavramıdır (Akıllıoğlu 1988) İkinci kavram ise "İnsanlığa Karşı Suçlar"dır. Nüremberg Mahkemesi Statüsünü n 6. maddesi bu suçları "Savaştan önce veya savaş sırasında sivil halka karşı işlenen zulüm hareketleri" biçiminde tanımlamıştır. İnsanlığa Karşı Suç kavramının bir başka özelliği de "Soykırım"ın bu suçların özel bir türü olmasıdır. Başka bir deyişle, insanlığa karşı suçlar, soykır~m tanımına sokulamayan bütün fiilleri kapsayacak genişlik taşımaktadır. Soykırım uluslararası pozitif hukukun suç olarak kabul ettiği bir eylemdir. BM Genel Kurulunun 1948 tarihinde kabul ettiği ve tarihinde yürürlüğe giren "Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi", "Ulus, din, soy ya da ırk özellikleri üzerine oluşan bir grubun yokedilmesi olgusunu" uluslararası suç saymaktadır. Bu noktadan hareketle Bulgaristan'daki uygulamaların Türk azınlığı yoketmek, ortadan kalkmalanna yol açacak koşullar içine sokulmak, çocuklarının zorla alınması gibi nedenlerle soykırım oluşturduğu savunulabilir Türk Dünyasındaki insan ve çocuk hakları ile ilgili uygulamaları özetlemek gerekirse, Türkiye sadece resmi kuruluşları ya da yönetimi aracılığıyla değil, toplumun bütün kesimleri ile bu arada yönetim dışı kuruluşları ile Türk soydaşlarımızın korunmasına ilişkin düşünce ve model üretmek zorundadır. Bu yolla ve hukuksal modellere de gereken önem verilerek sağlanacak ussallık uluslararası ilişkilere yansıtılabildiği takdirde Türk Dünyasındaki hukuk dışı davranışları ile en etkin mücadele yapılmış olacaktır. SONUÇ İnsan ve çocuk hakları konusunda yapılacak faaliyetler, çocuklarda ve gençlerde Türk Milleti'ne mensubiyetin gurur ve şuuruna sahip, manevî ve kültürel değerlerimizi özümsemiş, farklı kültürleri yorumlayabilen; dış dünyaya, yeni düşünce ve gelişmelere açık, bilim ve teknoloji üretimine yatkın; inançlı, yüksek ahlâklı ve sağlam karakterli bir gençlik oluşumunu sağlayacaktır. Haklarını bilen, başkalarının haklarına da saygı duyarlılığını gösteren bir Türk Dünyası gençliği sayesinde istikrarlı bir ekonomik büyümeyi yakalamış, bölgeler arası gelişmişlik farkı en

8 436 II. ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMCİLER KONGRESİ aza indirilmiş, gelir dağılımı dengeli ve adaletli bölüşüm sistemine dayanan; vatandaşların birbirleriyle ve devletle olan ilişkilerinde, insan hak ve özgürlükleri ile hukukun üstünlüğünün esas alındığı yapıya sahip; her türlü terör ve anarşinin giderilerek toplumsal barış ve huzurun hâkim kılındığı; bilim ve teknolojide çağı yakalamış, kudretli, itibarlı ve önder bir toplum meydana gelmiş olacaktır. Çocuk haklarının tanınması ve uygulamaya geçirilmesi, insan hakları arasında en acil durum olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle de uluslararası toplum, küresel düzeyde yasal ve fiili düzeyde çalışmalarda bulunmaktadır Ükelerin varlıklarını egemen bir şekilde sürdürerek, halkının insanca yaşaması ve haklarını koruması için güçlü olmasının gereği her fırsatta görülmekte ve yaşanmaktadır. Güçlü olmanın yolu da ülkelerin varlığından, bağımsızlığından, üniter yapısını ve ulus-devlet anlayışını koruyabilmesinden geçmektedir. Yaşanan olaylar hep güçlü olanın haklı olduğunu veya haklı görüldüğünü göstermektedir. Güç ise birlik ve beraberlikten doğmaktadır. Bunun yolu da önce kendi içindeki bütünlüğü ve beraberliği sağlamaktan, bireysel hakları uygulamaya koymaktan, sonra akraba devletler ortamı yaratarak insan haklarına saygı gücünü arttırmaktan geçmektedir. Aynı ırka, tarihe, dile, dine, mezhebe, ideolojiye, kültüre ve buna benzer ortak değerlere sahip olmak, o ülkeler ile iş birliği ve ortak bir anlayış doğmasına imkan yaratır. Türk Dünyasında böyle bir imkan ve fırsat vardır. İlişkiler mutlaka geliştirilmelidir. İlişkileri geliştirmekle yaratılmaya çalışılacak esas konu; Türkiye ile Türk Cumhuriyetleri arasındaki potansiyel olarak kökte bulunan bağların, politik, ekonomik, askeri ve sosyal alanlardaki birliği sağlaması için harekete geçirilmesi ve insan haklarını, dolayısıyla da çocuk haklarını kullanma yeteneğinin kazanılmasıdır. Bu ilişkilerin güçlü bir seviyeye ulaşması ve bunun tescili, hem Türkiye ye, hem de Türk Cumhuriyetleri ne stratejik menfaatler sağlayacak, insan haklarına önem verme ile ortaya çıkacak birlik ve bu birlikteliğin yaratacağı güç, Türk Dünyası nı aynı zamanda yalnızlıktan kurtaracaktır. 20. yüzyılda ana babalar, öğretmenler ve toplum çocukların öğreticileriydiler, çocuklar ise hep öğretilen konumdaydılar. 21. yüzyılda yetişkinler çocukların saflık, masumiyet, sevinç, bilgelik ve sezgileri gibi muazzam yeteneklerinden ilham alarak, birbirlerini mutlu etmeyi öğreneceklerdir. Genç kuşak aydınlık bir gelecek için barışın yaratılmasında lider bir rol oynayacak. ÖNERİLER 1 Öncelikle, tüm okullarda çocuk hakları dersi konmalı ve şiddet karşıtı bir eğitim programı gerçekleştirilmelidir. 2 Türk Dünyasındaki tüm ülkelerde ÇOCUK MAHKEMELERİ kurulup, işler hale getirilmelidir. 3 İstismar ve ihmal mağduru çocuklar için özel bir yargılama Usül Yasası çıkarılmalı, ÇOCUK İSTİSMAR MAHKEMELERİ kurulmalıdır. 4 Türkiye de işlerlikte olan CMUK nın 138. Maddesinde olduğu gibi, mağdur çocuklar için de, ZORUNLU HUKUKİ YARDIM sistemi için yasal düzenlemeler yapılmalıdır. 5 Türk Dünyasındaki tüm ülkelerdeki her TABİP ODASI nda ve BAROLAR da, çocuk istismarı ve ihmali konusunda eğitim-araştırma çalışmaları yapılmalıdır. Mümkün olduğu kadar çalışmalar, Çocuk Şube Müdürlüğü, Sosyal Hizmetler Müdürlüğü, Belediyeler ve sivil toplum örgütleri ile yardımlaşarak en iyi şekilde yürütülmelidir. 6 Tüm çalışan çocukları kapsayan TEK BİR YASA geliştirilip, çalışan çocuklarla ilgili

9 437 II. ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMCİLER KONGRESİ yüzlerce yasaya dağılmış ve yer yer birbirleri ile çelişen yasa maddeleri bir araya getirilmelidir. 7 Türk Dünyasındaki tüm ülkelerde Bakanlıkların bünyesinde, bir Çocuk Hakları Dairesi kurulmalıdır. 8 Çalışan çocukların, riskli ve ağır işlerde çalışması önlenmelidir. 9 İşverenlere, iş riski eğitimi ve denetimi getirilmelidir. 10 İşyerlerinde güvenlik cezaları caydırıcı hale getirilmelidir. 11 Organize sanayi sitelerinde, sağlık güvenlik birimleri ve sosyal tesisler kurulmalıdır. Burada çalışan çocukların sosyal güvenliği mutlak sağlanmalı ve sıkı denetimleri yapılmalıdır. 12 Kamuoyuna ÇOCUK İHMAL ve İSTİSMARI nı önleme ve erken farkına varma konusunda bilgilendirilmelidir. 13 Bütün ilgililere verilecek en önemli mesaj; Küçük yaşta korunamayan çocukların, topluma ileride yüksek maliyet yükleyeceği gerçeği dir. Türkiye de 10 Aralık Dünya İnsan Hakları Günü münasebetiyle ilgili haftayı da kapsayan günlerde İl ve İlçe İnsan Hakları Kurullarının organizesinde, Kurul üyesi çeşitli kamu kurum ve kuruluşları, meslek odaları ve sivil toplum kuruluşlarının da katkılarıyla insan hakları konularında çeşitli etkinlikler düzenlenmektedir. Vatandaşların ilgisini daha fazla çekebilmek adına basın da bu etkinliklerin duyurulması ve insan hakları konusunda bilinçlendirmeye katkıda bulunmaktadır. Çocuk Hakları Komisyonları, ülkedeki çocuklara yönelik bir çok konuda iyileştirmelerde önemli bir konum olabilir. Türk Dünyasındaki Her Ülkede Kurulacak Çocuk Hakları Komisyonu Hangi Faaliyetleri Yapmalıdır: 1 İmkan dahilinde çocuk hakları konulu broşür el kitabı hazırlanarak halka dağıtılması, afiş, pankart hazırlanarak halkın görebileceği şehrin belirli yerlerine asılması, 2 Her ilde kurulacak olan Çocuk Hakları Kurulları nın ve Danışma Masalarının işlevinin halka duyurulması amacıyla yazılı ve görüntülü tanıtım için yerel medya kuruluşları ile işbirliği yapılması, 3 İnsan ve Çocuk Hakları dilek ve şikayet kutuları uygulaması başlatılması ve vatandaşlara duyurulması, 4 Eğitim Müdürlükleri tarafından okullarda resim, şiir ve kompozisyon yarışması yapılarak, dereceye giren öğrencilere ödüllerinin törenle verilmesi, 5 Okullarda eğitim ve çocuk hakları ve insan hakları konularında bilgilendirme ve bilinçlenme kapsamında (seminer, konferans, panel) gibi toplantılar yapılması, 6 Bütün illerde okullarda öğrenci okul panoları ve duvar gazetelerinde çocuk haklarıyla ilgili yazı, resim ve şiir gibi çalışmalar sergilenmesi, 7 Çocuk Meclisi çalışmaları yapılması, 8 İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinin çoğaltılarak dağıtılması 9 Din görevlilerinin hutbe ve vaaz vermesi, 10 Yerel radyo ve televizyonlarda uzman ve akademisyenlerin katılımıyla insan hakları konularında açık oturum, konferans, bilgilendirme programı yapılması hazırlanması,

10 438 II. ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMCİLER KONGRESİ 11 Valilik veya İnsan Hakları Kurullarınca hazırlanacak basın bildirisinin yerel yazılı medyada yayınlanması, 12 Çocuk haklarıyla ilgili hazırlanacak yazı ve makalenin yerel gazetelerde yayınlatılması, 13 Resim sergisi düzenlenmesi, sergi açılması, 14 Emniyet genel müdürlüğü, nezarethane, çocuk yuvası ziyaretleri yapılması, 15 Vatandaşların İl ve İlçe Kurullarına başvurularının olabildiğince kolaylaştırılması ve cesaretlendirilmesi amacıyla Danışma Masası telefon numarası tahsisi, Web sayfası ve elektronik posta imkanından yararlanılması için çalışmalar yapılması, vatandaşlar tarafından büyük bir memnuniyetle karşılanacaktır. Bu ve benzeri imkanlarla İnsan Hakları Kurulları nın temel amacı olan vatandaşların sorunlarına yerinde ve acil olarak çözüm bulunması önemlidir. KAYNAKÇA -Akıllıoğlu Tekin (1988) "İşkencenin, İnsanlık Dışı, Aşağılayıcı, Zalimce Davranışların ve Cezaların Önlenmesi" İnsan Hakları Yıllığı, TODAİE, Cilt 10-11, ,s Akıllıoğlu Tekin (1989), Bulgaristan'ın Türk Azınlığa Karşı Giriştiği Uygulamaların Uluslararası İnsan Hakları Bakımından İncelenmesi, 29 Haziran 1989 Günü Ankara Üniversitesi Rektörlüğünde Düzenlenen Toplantıda Yapılan Konuşmanın Notlanmış Metni. -Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığı (2005), Dünya İnsan Hakları Günü 57. Yıldönümü Mesajı -Bellamy Carol (2005), Dünya Çocuklarının Durumu-Çocukluk Tehdit Altında, Her Çocuk İçin Sağlık, Eğitim, Eşitlik, Koruma, UNICEF Türkiye Temsilciliği Yayınları, Ankara. -Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) Dünya Çocuklarının Durumu Raporu Freeman Mark (2001), İnsan Hakları Suçları için Çıkarılan Aflara Dair Bir Not, İstanbul Bilgi Üniversitesi İnsan Hakları Hukuku Araştırma Merkezi, Heinrich Böll Stiftung Derneği Türkiye Temsilciliği ve Uluslararası Geçiş Döneminde Adalet Merkezi (ICTJ)'nin ortaklaşa düzenledikleri "Geçiş Döneminde Adalet Semineri" konulu etkinlik Mart-İstanbul. -Fronczek Valerie, Sara Cameron (2006), Reaching the Unreached, Case Studies, Bangladesh, Basic Education for the Hard toreach Urban Child, UNICEF Fronczek Valerie, Yates Robert A. (2005), Reaching the Unreached, Case Studies, Smart User's Guide to Child Friendly Housing, Making Your Community More Child and Youth Friendly: Getting Started, and Making Your Community More Child and Youth Friendly in Philipins Urban Child, UNICEF Hazar Mehmet (2006), Türk Dilinde ve Türk Lehçelerinde Çocuk, Cumhuriyet Üniversitesi SBE,( -İnsan Hakları Bülteni (2008), İnsan Hakları Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi, İstanbul Bilgi Üniversitesi, Nisan 2008, Sayı:2. - İnsan Hakları Vakfı Kılavuzu (2008), Birleşmiş Milletler Hukuk Dışı, Keyfi ve Yargısız İnfazların Önlenmesine ve Soruşturulmasına İlişkin El Kılavuzu: Minnesota Protokolü, TİHV