Haritacılık Bilim Tarihi

Transkript

1 Haritacılık Bilim Tarihi 16. Yüzyıl Türk Haritacılığı Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ GEOMATİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ JDF901 Haritacılık Bilim Tarihi Sunu 4 Bu sunuda özellikle; Haritacılık Tarihi, Prof. Dr. Doğan Uçar kaynağından yararlanılmıştır. /marangoz.htm

2 HARİTACILIK BİLİM TARİHİ - DERS İÇERİĞİ 16. Yüzyıl Türk Haritacılığı Giriş 1413 yılı tarihli İBRAHİM KATİBİ Akdeniz Portolonu 1461 yılı tarihli MÜRSİYELİ İBRAHİM Akdeniz Portolonu 1513 yılı tarihli PİRİ REİS Atlantik Haritası yılı tarihli PİRİ REİS'in Kitab-i Bahriye'si 1528 yılı tarihli PİRİ REİS Kuzey Atlantik Haritası 1552 yılı tarihli HACİ EBUL HASAN Avrupa-Afrika Haritası 1567 yılı tarihli ALİ MACAR REİS Atlası Anonim Atlas (16.Yüzyılın ikinci yarısı) Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 2

3 16. YÜZYIL TÜRK HARİTACILIĞINA GİRİŞ Eski haritalar da antik kent kalıntıları, tablolar vb. gibi bir toplumun ya da daha geniş bir anlamda insanlığın en önemli kültür varlıkları arasında sayılmaktadır. Çünkü eski haritalar bugünkülerin tersine bir ressamın tablo yapması gibi el emeği ile tek nüsha yapılmaktaydı ve haritası yapılan bölgeler hakkında o zamanlar genellikle yeterli bilgi bulunmadığından özellikle karalar içinde kalan kesimler mistik bir dizi resimlerle dolduruluyordu. Bu kültürel değerinin bir sonucu olarak bugün eski haritalar, Avrupa ve Kuzey Amerika karasında bir dizi ünlü kütüphaneyi zenginleştiren başlıca eserler arasında yer almaktadırlar. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 3

4 16. YÜZYIL TÜRK HARİTACILIĞINA GİRİŞ Türkler tarafından yapıldığı bilinen en eski harita Kaşgarlı Mahmut'un çizdiği dünya haritasıdır. Dilbilimci Kaşgarlı Mahmut bu haritayı Dünyada Türkçe'nin değişik ağızlarının konuşulduğu bölgeleri göstermek için çizmiş ve "Divan-i Lügat it Türk" adlı kitabına koymuştur. Tarihi ise, Türklerin Anadolu'ya girdikleri yıldan (Malazgirt Savaşı ) 3 yıl sonraya (1074) rastlamaktadır. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 4

5 16. YÜZYIL TÜRK HARİTACILIĞINA GİRİŞ Bu harita Orta Asya nın büyük bir kısmını Çin ve Kuzey Afrika yı içermektedir. Batıda ise Volga nehrini fazla geçmemektedir. Dünya'nın tepsi gibi düz ve yuvarlak olduğu kabul edilen bu dünya haritası, çeşitli ülkelerin birbirlerine göre konumu belirtilmiş olan bir kroki görünümündedir. O zamanki başkent Balasagun ise haritanın merkezindedir. Haritanın yazılara göre olan üst tarafı, Güneşin doğduğu doğu yönü seçilmiştir Divânu Lügati't-Türk teki harita (11. yüzyıl) Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 5

6 16. YÜZYIL TÜRK HARİTACILIĞINA GİRİŞ Daha önceleri Türkler yalnızca Fars ve Arap kültürü ile temas halindeyken, bu yıllardan sonra batıya olan akınlarının da desteğiyle Avrupa ile de ister istemez ilişki içinde olmuşlardır. Bu ilişkinin ilk ürünleri Fatih Sultan Mehmet zamanında görülmeye başlamıştır. Bilindiği gibi Fatih Sultan Mehmet, çevresini bilimle uğraşan İnsanlarla doldurmaya çalışmış bir devlet adamı idi. Bu kişiler arasında coğrafya konusunda uzmanlar da bulunuyordu. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 6

7 16. YÜZYIL TÜRK HARİTACILIĞINA GİRİŞ Fatih Sultan Mehmet, coğrafya merakı nedeniyle PTOLEMAUS'un (Batlamyus) "Almagest" adlı eserini Latince'den tercüme edilmesini sağladı. Hatta halı üzerine bir dünya haritası yapılması için Roma'dan davet ettiği GEORGİUS AMÎRUTZES adlı bir coğrafyacıya emir verdiği de söylenir. Bu haritanın daha sonraki yıllarda peş peşe gelen saray isyanlarında ve yangınlarda maalesef yok edilmiş olduğu sanılmaktadır. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 7

8 16. YÜZYIL TÜRK HARİTACILIĞINA GİRİŞ 15. Yüzyıl başlarından 16. Yüzyıl sonlarına kadar özellikle Osmanlı Türkleri her alanda altın yıllarını yaşamışlardır. Bu iki yüzyıllık süre içinde askeri alanda olduğu gibi her alandaki tüm yenilikleri ve izleme ve üretme çabası içinde olmuşlardır. 15. Yüzyıl ortalarında devlet olarak tüm kurumlarını oluşturan Osmanlılar, 16. Yüzyılda Karadeniz dahil Akdeniz havzasının büyük bir kısmına sahip, güneyde Arabistan Yarımadası ortalarından Kuzey Afrika, kuzeyde Kırım, batıda Viyana önleri ve doğuda Hazar Denizine kadar uzanan büyük bir imparatorluk haline gelmişti. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 8

9 16. YÜZYIL TÜRK HARİTACILIĞINA GİRİŞ Devlet idaresinde batıda o zamanlar rastlanmayan değişik anlayışları hoşgörü ile karşılayan bir düzen kurmuşlardı. Bu anlamdaki hoşgörü bugün olduğu gibi o zamanlar da bilim yaşamını olumlu etkilemiştir. Büyük şairler, matematikçiler, astronomlar, büyük mimarlar hep 15. ve 16. Yüzyılda yetişmişlerdir. FUZULİ, BAKİ, MİMAR SİNAN, PİRİ REİS, ALİ KUŞÇU gibi kişiler bu dönemin akla gelen ilk İsimleridir. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 9

10 16. YÜZYIL TÜRK HARİTACILIĞINA GİRİŞ Fatih'le başlayan, özellikle coğrafyaya yönelik ilgi yaklaşık 150 yıl daha devam etmiştir. Bu ilginin ürünü olarak o zamanlar yalnızca denizcilik amaçlı bir dizi harita bu alanda da kendisini yetiştirmiş Türk denizciler tarafından çizilmişlerdir lü yıllardan itibaren alanlarında uzman olmayan din adamlarının etkisiyle ilime olan ilgi baskı altına alınmış ve diğer bilimsel faaliyetler yanı sıra haritacılık da bu yaklaşımdan önemli zarar görmüştür. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 10

11 16. YÜZYIL TÜRK HARİTACILIĞINA GİRİŞ 17. yüzyılda başlayan bu olumsuz gelişmelere rağmen, bugün Türkiye'nin değişik müze ve kütüphaneleri değişik karakterde eski harita koleksiyonlarına sahiptirler. Bu kurumlar aşağıdaki listede gösterilmiştir: Topkapı Sarayı Kütüphanesi(İstanbul) Süleymaniye Kütüphanesi(İstanbul) İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Köprülü Kütüphanesi(İstanbul) İstanbul Büyükşehir Belediyesi Arşivi Ankara'da Milli Kütüphane Ankara'da Harita Genel Komutanlığı Müze ve Arşivi Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 11

12 16. YÜZYIL TÜRK HARİTACILIĞINA GİRİŞ Bu kurumlarda korunan eski haritalar önceleri herhangi bir envanter ve katalogdan yoksundular. Cumhuriyetin ülke yönetimine hakim olmasından sonra ilk kez bu alanda da elle tutulur belli çalışmalar yapılmaya başlamıştır. İlk envanter çalışmaları İstanbul Topkapı Sarayında 1930 lu yılların başlarında yürütülmüştür. Daha sonraları ellerinde eski harita bulunduran diğer kurumlar da benzer faaliyetler içine girmişlerdir. Fakat ülke genelinde düzenlenmiş bir eski harita kataloğu maalesef hala bulunmamaktadır. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 12

13 16. YÜZYIL TÜRK HARİTACILIĞINA GİRİŞ Bu haritalar hakkında ilk araştırmalar da, yine yabancı bilim adamları tarafından, PİRİ REİS haritasının Topkapı Sarayının düzenlenmesi sırasında ortaya çıkarılmasıyla başlatılmıştır. Alman tarihçiler P.Kahle ve A. Deismann'ın PİRİ REİS'in 1513 tarihli haritasıyla ilgili yaptıkları araştırmaların sonuçlarının yayınlanması, büyük bir tartışmanın da başlangıcı olmuştur. Bunun nedeni, yabancı tarihçilerin PİRİ REİS'in emeğini bir anlamda göz ardı ederek, haritayı aşağı yukarı tamamen bir kopya olarak nitelemiş olmalarıdır. Bu tür yaklaşımlar tartışmaları alevlendirmiş ve Türk tarihçileri Avrupalıların olaya din açısından yaklaşmalarına tepki olarak karşı araştırmalar yürütmüşlerdir. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 13

14 16. YÜZYIL TÜRK HARİTACILIĞINA GİRİŞ 15. ve 16. yüzyıllarda Türkler tarafından üretilmiş ve bugün elimizde bulunan önemli kartografik yapıtlar: 1413 yılı tarihli İBRAHİM KATİBİ Akdeniz Portolonu 1461 yılı tarihli MÜRSİYELİ İBRAHİM Akdeniz Portolonu 1513 yılı tarihli PİRİ REİS Atlantik Haritası yılı tarihli PİRİ REİS'in Kitab-i Bahriye'si 1528 yılı tarihli PİRİ REİS Kuzey Atlantik Haritası 1552 yılı tarihli HACİ EBUL HASAN Avrupa-Afrika Haritası 1567 yılı tarihli ALİ MACAR REİS Atlası Anonim Atlas (16.Yüzyılın ikinci yarısı) Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 14

15 İBRAHİM KATİBİ Akdeniz Portolonu (1413) 14. Yüzyıl ile 17. Yüzyıl arasında daha çok Akdeniz Havzasına ait deniz navigasyonu amacıyla çizilmiş üzerinde pafta ağı görünümünde pusla doğrultulan çizgilerle belirtilmiş kartografik ürünlere "portolon", ya da "portolon harita" denilmektedir. Sözcük Latince kökenlidir ve "limandan limana hizmet eden" demektir ("port" sözcüğü liman anlamına gelmektedir). Portolon haritaların en güzellerinden biri olan bu eser Topkapı Sarayı Kütüphanesinde 2 nolu katalog cildinde 1407 numara ve H.1823 envanter numarası ile kayıtlıdır. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 15

16 İBRAHİM KATİBİ Akdeniz Portolonu (1413) İBRAHİM KATİBİ Haritasının ceylan derisi olan pafta altlığının boyutları 55 cm x 90 cm ve pafta resim alanı boyutları 44.7 cm x 77 cm dir. Haritada bulunan çerçeve batı kenarı boyunca devam ettirilmemiştir ve zamanın İslam kültürü süsleme sanatının izlerini taşımaktadır. Çerçeve genişliği ise 1 cm dir. Akdeniz kıyıları ve Akdeniz adaları oldukça iyi çizilmiştir. Özellikle Britanya Adalarında ve Batı Avrupa kıyılarında diğer kesimlerdeki doğruluğa ulaşılamamıştır, fakat bu haritanın sahip olduğu genel doğruluk ve bilgi zenginliği bu haritayı önemli kılmaktadır. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 16

17 MÜRSİYELİ İBRAHİM Akdeniz Portolonu (1461) MÜRSİYELİ İBRAHİM Akdeniz Portolonu da görüntü olarak İBRAHİM KATİBİ Portolonu kadar güzel bir kartografik üründür. Harita İstanbul Beşiktaş'taki Deniz Müzesi eserleri arasında 882 demirbaş numarası ile kayıtlıdır. Akdeniz, Ege Denizi ve Karadeniz'in tümü ile Batı Avrupa Kıyıları ve İngiliz adalarını içermektedir. Kıyı biçimleri bakımından oldukça doğru bir haritadır. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 17

18 MÜRSİYELİ İBRAHİM Akdeniz Portolonu (1461) Mürsiyeli İbrahim Akdeniz Portolonu Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 18

19 MÜRSİYELİ İBRAHİM Akdeniz Portolonu (1461) Harita altlığı yine ceylan derişidir ve boyutları 90 cm x 53 cm dir. Çizim yapılmış pafta kesiminin boyutları ise 89 m x 48 cm dir. Haritanın 1 cm genişliğindeki çerçevesi zamanın İslam sanat anlayışına uygun motiflerle süslenmiştir. Pafta altlığı değişik kesimlerinde değişik derecede deformasyona uğramıştır. Haritanın nerede, kim tarafından ve ne zaman yapıldığı haritanın kuzey orta kesiminde yer alan kitabe kısmında Arap alfabesi ile belirtilmiştir. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 19

20 PİRİ REİS ( ) PİRİ REİS, 15. Yüzyılın son çeyreğinde Osmanlı Donanması amirallerinden Kemal Reis'in kardeşinin oğludur. PİRİ amcası ile beraber küçüklü büyüklü bir dizi deniz savaşına katılmış ve bu arada diğer denizcilerden farklı olarak deniz navigasyonunda vazgeçilmez bir araç olan haritacılıkla da ilgilenmiştir. PİRİ REİS, Hürmüz'deki düşman donanmasından çekinip Süveyş'e geri döndüğü için 1554 yılında Mısır'da maalesef idam edilerek öldürülmüştür. Öldüğünde yaşlarında olduğu tahmin edilmektedir. Bugün elimize ulaşmış üç eserini biliyoruz: Atlantik Haritası, Kuzey Atlantik Haritası ve Kitab-ı Bahriye. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 20

21 PİRİ REİS Atlantik Haritası (1513) Pîrî Reis Haritası günümüze kalan, Avustralya kıtasını gösteren en eski haritalardan biridir. Osmanlı Kaptan-ı Derya'sı (Amiral) Pîrî Reis tarafından 1513'te çizilmiş olup, Avrupa ve Afrika'nın batı kıyılarını ve Güney Amerika'nın doğu kıyılarını gösterir. Aralarında Kristof Kolomb'a ait bir haritanın da bulunduğu yirmi kaynağı bütünleştirerek hazırlanmış, 16. yüzyıl Avrupa ve Müslüman denizcilerinin coğrafya bilgilerini içeren değerli bir tarihi belgedir (tr.wikipedia.org). Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 21

22 PİRİ REİS Atlantik Haritası (1513) Harita, 9 Kasım 1929'da Topkapı Sarayı'nda sarayı müzeye dönüştürme sırasındaki envanter tespit çalışmaları sürerken tesadüfen bulundu. Harita; ceylan derisi üzerine çizilmiş olup 900x600 mm boyutlarındadır. Ortaçağ haritalarında sıkça rastlanan portolan tarzında yapılmıştır; yani enlem ve boylam çizgileri yerine anahtar noktalarda yönleri gösteren pusula gülleri ve bunlardan ışınsal olarak yayılan yön çizgileri vardır (tr.wikipedia.org). Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 22

23 PİRİ REİS Atlantik Haritası (1513) Haritanın kenarlarında, açıklayıcı nitelikte çeşitli notlar vardır. Notların bır kısmı; tutsak edilmiş Portekiz ve İspanyol denizcilerin ifadelerine dayalıdır. Notlarda Yeni Dünya nın yerlileri, hayvanları, bitkileri, mâdenî zenginlikleri ve diğer ilginç özelliklerine değinilir. Ayrıca, gösterilen yerlerde bulunduğu rivayet edilmiş hayvan veya hayâlî yaratıkların resimlerini de gösteren harita; toplam dokuz renkle çizilmiştir (tr.wikipedia.org). Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 23

24 PİRİ REİS Atlantik Haritası (1513) Kenar notlarından birinde; bu haritanın batıda Kristof Kolomb'un keşfettiği yöreleri, doğuda da "Çin, Hint ve Sint" bölgelerini gösterdiğini yazar. Sağ kenardaki notlarının bazıların yarım cümlelerden oluşması, bu haritanın daha büyük bir dünya haritasının sol yarısı olduğunu gösterir; öbür yarısı kayıptır. Pîrî Reis haritasının Kristof Kolomb haritasından kaynaklandığının önemli bir delili, Küba'nın yokluğudur. Kristof Kolomb seyahatnamelerinde Küba'nın bir ada değil, kıtanın uzantısı oldugunu yazmıştır ve Pîrî Reis haritasında da Küba bu şekilde gösterilir (tr.wikipedia.org). Güney Amerika'nın modern bir projeksiyonu ile Pîrî Reis haritası arasındaki bu karşılaştırma; Güney Amerika'nın haritaya sığdırılmak için çarpıtılmış olabileceğini gösteriyor. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 24

25 PİRİ REİS in Kitab-i Bahriye'si ( ) PİRİ REİS 1513 tarihli haritasını çizerken bir dizi kaynaktan yararlanmıştır. Bunu izleyen yıllarda PİRİ REİS'in harita çizme merakının artarak devam ettiği görülmektedir yıllarında Ege Denizi ve Akdeniz'deki ada ve limanlara ait elindeki malzemeleri mükemmel bir eser daha verebilmesini sağlayacak zenginliğe getirmiştir. Sonunda bu dokümanları değerlendirerek "Kitab-ı Bahriye" adını verdiği kitabını yazdı. Bu kitabın ilk nüshasını 1521 yılında denizcilerin hizmetine sunmuştur. Bu eserin el yazması olarak kopya edilerek kullanıldığı günümüze kadar ulaşan nüshalarından anlaşılmaktadır. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 25

26 PİRİ REİS in Kitab-i Bahriye'si ( ) PİRİ REİS 1525 tarihine kadar ilk nüshayı elden geçirmiş ve anılan yılda Kanuni Sultan Süleyman'a Sadrazam İbrahim Paşa aracılığıyla hediye edilmesini sağlamıştır. Yukarıdaki el yazması kopyaların boyutları yaklaşık 22 cm x 32 cm dir. İçerdikleri harita sayısı kopyayı yapana bağlı olarak 134 ile 226 arasında değişmektedir. PİRİ REİS'in bu mükemmel eseri Türkçe(8), Arapça yazımının ve içerdiği haritaların aym baskısı ile beraber büyük masraflar yapılarak Türkçe ve İngilizce baskısı da yapılmıştır. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 26

27 PİRİ REİS in Kitab-i Bahriye'si ( ) Pîrî Reis'in Kitâb-ı Bahriye adlı eserinin orijinal el yazmasının ilk sayfası (tr.wikipedia.org/wiki/kitâb-ı_bahriye) Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 27

28 PİRİ REİS in Kitab-i Bahriye'si ( ) Kitab-ı Bahriye, giriş bölümünden sonra yaklaşık satırlık bir şiir bölümüyle devam etmektedir. Bu bölümde PİRİ REİS med-cezir olaylarını, 1513 yılı tarihli haritasını nasıl çizdiğini, Amerika'nın nasıl keşfedildiğini, pusulayı, bir portolonun nasıl kullanılacağını, dünyanın denizlerini vb. anlatır ve onlar hakkında bilgiler verir. Bu şiirden kendisinin Atlantik haritasını anlattığı bölümden üç parça ilgili harita hakkında bilgi verilirken aktarılmıştı. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 28

29 PİRİ REİS in Kitab-i Bahriye'si ( ) Kitab-ı Bahriye den Avrupa Haritası (tr.wikipedia.org/wiki/kitâb-ı_bahriye) Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 29

30 PİRİ REİS in Kitab-i Bahriye'si ( ) Kitab-ı Bahriye den İstanbul Haritası (tr.wikipedia.org/wiki/kitâb-ı_bahriye) Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 30

31 PİRİ REİS in Kitab-i Bahriye'si ( ) Kitab-ı Bahriye den Çanakkale Boğazı Girişi Haritası (tr.wikipedia.org/wiki/kitâb-ı_bahriye) Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 31

32 PİRİ REİS in Kitab-i Bahriye'si ( ) Kitab-ı Bahriye den Ayvalık ve Çevresi Haritası (tr.wikipedia.org/wiki/kitâb-ı_bahriye) Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 32

33 PİRİ REİS Kuzey Atlantik Haritası (1528) PİRİ REİS'in 1513 yılında çizdiği dünya haritası ve Kitab-ı Bahriyesi dışında bilebildiğimiz bir eser daha vermiştir. Haritanın altlığı yine ceylan derisidir ve altlığın boyutları 68cm x 69cm dir. Pafta kuzey ve batı taraflarında geniş (yaklaşık 5cm) sayılabilecek çok güzel bir çerçeve ile donatılmıştır. Özellikle pafta kenar boşluğunun batı tarafında çok sayıda delik ve yırtılmalar vardır. Çivi delikleri oldukları anlaşılan bu izler, haritanın bir çubuğa sarılı olarak kullanıldığının göstergesidirler. Yapılan hesaplamalar sonucunda, haritanın mevcut pafta gibi 8 paftadan meydana gelmiş olması gerekir, fakat diğer 7 paftaya bugüne kadar rastlanamamıştır. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 33

34 PİRİ REİS Kuzey Atlantik Haritası (1528) Haritada; Kuzeyde Grönland adasının güney uzantısı, Kuzey Amerika karasının kuzeyinden itibaren güneye doğru Neufundland'in doğu kıyıları, Küçük bir boşluktan sonra Yeni İskoçya kıyılarının bir kısmı Büyük bir boşluktan sonra Florida Yarımadası, Karibik Denizinde Küba ve Haiti'yi de içine alan Antil Adaları Bunların batısında Orta Amerika'da Yukatan Yarımadası Güney Amerika karasının kuzey kıyılarından bir parçanın gösterimi yapılmıştır. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 34

35 PİRİ REİS Kuzey Atlantik Haritası (1528) PİRİ REİS'in Kuzey Atlantik haritası Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 35

36 HACI EBUL HASAN Avrupa-Afrika Haritası (1552) MÜRSİYELİ İBRAHİM ve İBRAHİM KATİBİ portolonlarına göre daha kalitesiz ve kalın bir ceylan derisi üzerine çizilmiştir. Pafta altlığının boyutları 74 cm x 100 cm dir. Haritanın kenarlarında zamanla yırtılmalar meydana gelmiş ve bu nedenle onarım görmüştür. Topkapı Sarayı Kütüphanesinde "Memalik-i Osmaniye Haritası" (Osmanlı ülkesi Haritası) adı ile kayıtlıdır. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 36

37 HACI EBUL HASAN Avrupa-Afrika Haritası (1552) Paftanın sağ alt tarafında Amel El-Fakir El Hacı Ebul- Hasan imzası bulunmaktadır. Pafta o zamanın geleneklerine uygun bir çerçeve ile süslenmiştir, fakat bu çerçeve, örneğin PİRİ REİS haritasındaki kadar güzel değildir. Süslü çerçevenin iç tarafında 1 cm genişliğinde ikinci bir çerçeve vardır ve bu çerçevenin kuzey ve güney kesiminde ikişer adet olmak üzere doğrusal ölçek bulunmaktadır. Haritanın çizildiği yıl olarak 1552 saptanmıştır. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 37

38 HACI EBUL HASAN Avrupa-Afrika Haritası (1552) Batıda Kanarya adalarından, doğuda Ağrı Dağına, kuzeyde Baltık Denizinden, güneyde Ümit Burnuna kadar olan bölgenin gösterimi yapılmıştır. Akdeniz ve Karadeniz kıyıları oldukça iyi çizilmiş olmasına rağmen harita edilen bölgenin kuzey ve güney kesimleri ile Britanya Adalarının çiziminde aynı kaliteye ulaşılamamıştır. Özellikle Afrika Karası kuzeygüney yönünde çok fazla basık gösterilmiştir. HACİ EBUL HASAN Avrupa-Afrika Haritası Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 38

39 ALİ MACAR REİS Atlası (1567) ALİ MACAR REİS Atlası da Topkapı Sarayı Kütüphanesi koleksiyonunun bir parçasıdır. Atlasın kitap formunda olması nedeniyle sayfalar kapalı kalmış ve harita yıpranmaktan, diğer büyük formatlı haritalara göre, daha iyi korunmuştur. Atlas boyutları 31 cm x 44 cm dir ve kahverengi bir deri ile ciltlenmiştir. Harita altlıklarının malzemesi yine deridir. Atlas 7 harita içermektedir ve her haritanın çerçeve formatı karşılıklı iki sayfaya yayılmış olarak 291 mm x 428mm dir. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 39

40 ALİ MACAR REİS Atlası (1567) Ali Macar Reis, Dünya haritasının geometrik çatısını oluştururken, günümüzde Eckert III olarak bilinen ve 1906 yılında geliştirilen projeksiyon benzeri bir projeksiyonu 450 yıl daha önce kullanarak atlasına bilimsel bir değer kazandırmıştır. Atlasta bulunan 7 harita, sağ taraftan başlayarak sola doğru aşağıdaki biçimde sıralanmıştır: 1. Harita Marmara Denizi, Kuzey Anadolu Kıyılan, Karadeniz, Kırım 2.Harita Doğu Akdeniz, Ege Denizi, Balkan Yarımadası 3. Harita Orta Akdeniz(İtalya, Adriyatik Denizi, Kuzey Afrika Kıyılan 4. Harita Batı Akdeniz (Korsika ve Sardunya Adalarının doğusundan, batıda İberik Yarımadasının tümü) 5. Harita Batı Avrupa Kıyılan ve Britanya Adaları 6. Harita Ege Denizi, Marmara Denizi, Balkan Yarımadası ve Batı Anadolu Kıyıları 7. Harita Tüm Dünya (Kartografya tarihi tanımıyla bir "Mappa Mundi") Kaynak: Haritacılık Tarihi Ders Notları, Prof. Dr. Doğan Uçar Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 40

41 ALİ MACAR REİS Atlası (1567) ALİ MACAR REİS Atlası 1.harita Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 41

42 ALİ MACAR REİS Atlası (1567) ALİ MACAR REİS Atlası Dünya haritası Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 42

43 Anonim Atlas (16.Yüzyılın ikinci yarısı) Yukarıda sözü edilen haritalar dışında 16. Yüzyılda yapılmış başka bir değerli kartografik eser de İstanbul Arkeoloji Müzesi Kütüphanesinde korunan bir atlastır. Atlası bilim dünyasına ilk kez Thomas D. Goodrich 1987 yılında tanıtmıştır. Goodrich, bu atlası, Atlas-ı Hümayun (Osmanlı Hükümdarlık Atlası) olarak adlandırmıştır. Saray için Nakkaşhanede üretilmiş bir eserdir. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 43

44 Anonim Atlas (16.Yüzyılın ikinci yarısı) Müellifi ve yapım yılı ise atlasta bu konularda herhangi bir not bulunmadığından bilinmemektedir. Fakat gösterimin teknik karakterleri açısından değerlendirildiğinde 16. Yüzyılın ikinci yansında yapıldığı rahatlıkla söylenebilir. Atlas 4 mm kalınlığında katlı karton türü bir malzemenin deri ile kaplanması suretiyle ciltlenmiştir. Cilt formatı 537 mm x 354 mm dir. Cildin bazı kesimlerinde bilinmeyen bir zamanda onarım gördüğü anlaşılmaktadır. Bu ebatlarıyla, Ali Macar Reis Atlası na göre daha büyüktür. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 44

45 Anonim Atlas (16.Yüzyılın ikinci yarısı) Atlasta yer alan ve kapladıkları yaklaşık bölgeler aşağıda gösterilmiş olan haritaların hepsi karşılıklı iki sayfaya çizilmiştir ve dolayısıyla 537 mm x 708 mm boyutlarında altlık formatına sahiptirler. 1. Harita: Karadeniz, Marmara ve Kuzey Ege Kıyılan 2. Harita: Ege ve Doğu Akdeniz Kıyılan 3. Harita: Orta Akdeniz Kıyılan 4. Harita: Batı Akdeniz, ve İberik Yarımadası Kıyılan 5. Harita: Batı Avrupa Kıyılan, Britanya Adalan ve İzlanda 6. Harita: Ege Denizinin daha büyük ölçekli haritası 7. Harita: Batı Ege'nin, Adriyatik Denizinin ve Sicilya Adası ile birlikte İtalya'nın güney taraflan 8. Harita: Bir Dünya Haritası(Mappa-Mundi) 9. Harita: Batıda Amerika Karasının kuzey doğu uçlanndan doğuda Hazar Denizi, kuzeyde İskandinavya Yarımadasının kuzey taraflanndan güneyde yaklaşık Ekvatora kadar uzanan bölge. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 45

46 Anonim Atlas (16.Yüzyılın ikinci yarısı) Anonim Atlas Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 46

47 GELECEK HAFTA: MODERN TÜRK HARİTACILIĞI Harita Komisyonu 1910 yılında; 16 adet nirengi noktasından oluşan Türkiye'nin ilk 1'inci derece nirengi ağını kurmuştur. Mehmet Şevki Ölçer Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 47

48 KAYNAKLAR Haritacılık Bilim Tarihi Ders Notları, Yrd. Doç. Dr. Aycan Murat MARANGOZ, Bülent Ecevit Üniversitesi Müh. Fak. Geomatik Müh. Bölümü, Fotogrametri ABD Sunuları, 2015 Haritacılık Tarihi Dersi, Yrd. Doç. Dr., Serdar BİLGİ, İTÜ Türk Haritacılık Tarihi ( ), Prof. Dr. Muzaffer Şerbetçi, HKMO Yayınları, İstanbul 1999 Harita Bilim Tarihinde Biyografiler ve Türk Haritacılığı Tarihi, Muzaffer Şerbetçi, Haritacılık Tarihi Ders Notları, Prof. Dr. Doğan Uçar Haritacılığın 5000 Yıllık Yürüyüşü, Prof. Dr. Erol Köktürk, HKMO Jeodezi- Jeoinformasyon, Arazi Yönetimi Dergisi, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası Yayın Organı, Ocak 2004, Sayı: 2004/90, ISSN: , s: ; Temmuz 2004, Sayı: 2004/91, s: Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 48