ANKARA'DA KENTLEŞME VE YEREL YÖNETİMLER SEMPOZYUMU

Transkript

1 tmmob makina mühendisleri odası ANKARA'DA KENTLEŞME VE YEREL YÖNETİMLER SEMPOZYUMU bildiriler kitabl Aralık 2001 / Ankara Yayın No E/2001/281

2 tmmob makina mühendisleri odası Sümer Sok. 36/1-A Demirtepe / ANKARA Tel: (0312) Faks: (0312) e-posta: mmo@mmo.org.tr http: / / Yayın No: E/2001/281 ISBN: Bu yapıtın yayın hakkı Makina Mühendisleri Odası'na aittir. Kitabın hiçbir bölümü 4 değiştirilemez. MMO'nın izni olmadan kitabın hiçbir bölümü elektronik, mekanik vb. yollarla ; kopya edilip kullanılamaz. Kaynak gösterilmek kaydı ile alıntı yapılabilir. Aralık 2001 / Ankara Baskı: Özkan Matbaacılık Ltd. Şti / (0312) '/

3 ANKARA'DA KENTLEŞME Hüseyin ÜLKÜ Harita ve Kadastro Mühendisi - Yönetim Bilimi Uzmanı "Orada herşey alınır satılır; dostluklar, onurlar, unvanlar, rütbeler ve görüş açıklama.. " bile Henri Vaborit (İnsan ve Kent) GİRİŞ Ankara, imar yasaları ve uygulamaları açısından özel önem ve öncelikler tanınan, bu nedenle Cumhuriyetle birlikte kentleşme açısından bir "ilkler" kentidir. Kentler ve yerel yönetimler bizde hep demokrasinin beşiği ve özgürlüklerin yerleşik alanı olarak tanımlanır. Bu nedenle sorulması gereken ilk soru, Ankara hangi özgürlüklerin ve kimlerin özgürlüklerinin yerleşik alanıdır? Toplumu mutlu kılan, insani değerleri yücelten özgürlüklerin mi? Yoksa toplumu bunalımlara iten, insani değerleri her gün biraz daha çürütüp yok eden, insanı evsiz-barksız bırakan, işgali, vurgunu, soygunu egemen kılan özgürlüklerin mi? Bu sorular açısından bakıldığında "Başkent" olması imar yasaları ve uygulamalarında özel önem ve öncelik verilmesine karşın Ankara'da kentleşmenin özellikleri Türkiye genelinden farksızdır. Çünkü Devletin ve kamunun rantı Ankara'da da "deniz" sayılmıştır. Bu nedenle Ankara herkesin değil, rantçıların özgürlüklerinin ve rantın özgürlüklerinin yerleşik alanıdır. Bu konuda, yani mülkiyetin el değişimi, imar hakkı ve rant açısından sayısız örnekler verilebilir. Bildiride ise Bilkent, Atakule, Atatürk Orman Çiftliği, Dikmen Köyü Merası örnekleri seçilmiştir. Ankara'da kentleşmenin olumlu uygulama modeli ise imar planı öncesi yapılan kamulaştırmalar ve hazine arazilerinde yapılan planlamalarla yaratılan rantların bir kısmının kente, topluma kazandınldığı kentsel çevre uygulamalarıdır. Bunun örnekleri; 1925'de çıkartılan özel istimlak yasasıyla başlatılan, günümüzde Gençlik Parkının da yer aldığı bataklık alan da içinde olmak üzere 400 hektardan fazla arazide ketsel çevre üretimi için, 775 sayılı yasa uyannca oluşturulan gecekondu önleme bölgeleri için (15 adet), 5656 sayılı yasadan da yararlanılarak gerçekleştirilen Batıkent için, yılları arasında YENİMAHALLE'de memurlara ve halka 2 yılda konut yapma koşulu ile ucuz arsa verilebilmesi için, yapılan kamulaştırmalar ve hazine arazilerinin devralınması sonucu üretilen kentsel çevre uygulamalarıdır. Ankara Belediyesi arsa üretmek ve konut gereksinimi olanlara konut yapmak koşuluyla arsa vermek (satmak) üzere 5656 sayılı yasaya göre kamulaştırma yaptığı için Bildiride Batıkent örneğine bu yönüyle yer verilmiştir. 173

4 1580 sayılı Belediye yasası arsa üretip gereksinim sahiplerine satmak amacıyla Belediyelerin kamulaştırma / yetkilerini engellemektedir. Örneğin Batıkent'te uygulanan 5656 sayılı yasa yoluyla planlı arsa üretip satma amacıyla kamulaştırma yapma yetkilerinin bulunmadığı Danıştay kararları ile kesinleşmiştir. (Danıştay Altıncı Daire Esas No: 1987/105 Karar No: 1987/254) Kamulaştırma konusunda Ankara Çankaya Belediyesi'nin Sancak Mahallesindeki Pazar yeri örnek olarak seçilmiştir. Ayrıca Anayasa Mahkemesinin İmar Kanunun B.maddesinin 1.fıkrasının "Mülkiyet Hakkının Gaspına" neden olduğu gerekçesiyle iptali, bu örnek olay bölümünde imar uygulamaları ve imar planları açısından ele alınmıştır Anayasası'ndan bu yana kamulaştırmada gerçek değerin esas alınması, arsa vurgununu ve vergi kaçakçılığını, 1971'e değin 95 yıl, 1977'den 2001'e değin 25 yıl olmak üzere toplam 120 yıldır anayasalara dayalı bir hak olarak korumaktadır. Bunun tek istisnası (vergi değeri esası) ne ilginçtir ki, 12 Mart döneminde, yapılan olumsuz anayasa değişiklikleri içinde olumlu tek madde olan 38.madde ile düzenlenmiştir. Ne yazık ki bu / madde de Anayasa Mahkemesinin 7/8 oy oranlı kararının 20 Ocak 1977 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanmasıyla '', yürürlükten kalkmıştır. Bedel artışının bu nedenle Anayasa'dan kaynaklandığı da örnek olayla ortaya konmaya çalışılmıştır. Ayrıca günümüzde kamulaştırma rant elde etmenin/aktarılmasının ayrı bir aracı olarak tarihten gelen işlevini sürdürmektedir. Değer artırımı ve imar planıyla getirilen kamu hizmet alanlarındaki kamulaştırma gecikmeleri Anayasa Mahkemesine ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine değin götürülerek "haksız kazanç" insan hakkına dönüştürülerek gündemimize gelmektedir. Ancak bu konuda Merkezi ve yerel yönetimlerin hak gasp edici uygulamalarının olduğunu da vurgulamamız gerekmektedir. Bizce imar planı sonrası, kent yükünün tüm parsellere elde ettikleri yapı alanlarıyla orantılı olarak dağıtılmaması, j bir kısım arazinin kamulaştırılması mülkiyet hakkının asıl gasp nedenidir. Çünkü arsa cebinizdeki parayla ; istediğiniz galeriden istediğiniz marka bir arabanın satın alınarak edinilebilmesi gibi edinme olanağı bulunmayan bir taşınmaz maldır. Bu nedenle planlama sonrası kamulaştırma anayasanın eşitlik ilkesine temelden aykırıdır. Ankara yapılaşıyor. Ama yapılar Kadastro paftasında, tapu kütüklerinde yer almıyor. Yani cins değişikliği yapılmıyor. Tapu kütüklerine baktığımızda yapıların yeri hala bağ/harap bağ olarak duruyor. Bu nedenle cins değişikliği konusuna da değinilmiş bazı çarpıcı örnekler bir çizelgede gösterilmiştir. ANKARA'DA İLKLER Türkiye'de kentleşmeye ilişkin yasal sürece ve uygulamalara baktığımızda Ankara'ya ayrı bir önem ve öncelik verilmiştir. Ankara olumlu ve olumsuz örneklerin ilklerinin gerçekleştirildiği bir kentleşme süreci $ yaşamıştır. Bunun örneklerini; '* " 1924'de Heussler'e özellikle kentin yeni gelişme alanlarını vurgulayan bir plan"ın yaptırılması," 1924 yılında meclisten geçen 486 sayılı yasanın bir maddesi ile başkasının arazisi üzerinde izinsiz yapılan yapıların yıktırılmasına ilişkin kararların getirilmesi." (Şenyapılı-1996) 1925'te eski kentin güney ve güneybatısındaki boş arazilerde yeni kentin kurulması amacıyla çıkartılan özel istimlak yasasının ardından, günümüzde Gençlik Parkı'nm da yer aldığı bataklık alan içinde olmak üzere 400 hektardan fazla arazinin kamulaştırılması, 1925'lerde demiryolunun güneyinde memurlar için yaptırılan evlerle Yeni- şehir'den Kavaklıdere'ye kadar uzanan bahçeli müstakil evlerin öne çıkması (Akbulut-2001) 1925 ve onu kovalayan yıllarda Ankara Yenişehir'de hükümetin halkı mesken yoksulluğundan kurtarmak f. üzere yaptır- mış olduğu ikiyüz kadar evi halka 20 yıla kadar uzayan taksitlerle satması, (B.E.Y.K.yılhk ' raporu. Türel-1996) f 174

5 arasında bugünkü Sıhhiye civarı için mevzi bir plan hazırlanması. 1927'de Alman plancı Lörcher'e yine aynı bölge ve Kızılay için hazırlatılan planlarla birlikte "Yenişehir"in doğması. (Akbulut- 2001) 1928'de Ankara Şehri İmar Müdürlüğü'nün kurulması; Müdürlük tarafından Türkiye'de ilk kez bir Junkers uçağıyla hava fotoğraflarının alınması ve Ankara ile çevresinin fotoğrametrik halihazır haritalarının yaptırılması, (Akbulut-İşleyici-2001) "1930'lu yılların başlarında baraka adı verilen ilk gecekonduların ortaya çık" ması (Türel-1996) 1932'de Jansen'e nüfusa göre iki merkezli bir planın yaptırılması; bu imar planın ilginç yanının ise plan müellifmce bu günkü İskitler Mahallesinin yerinde bir "amele" mahallesinin önerilmesi, (Şenyapıh-1996) 1935'te kurulan 134 Ortaklı Ankara Bahçelievler Yapı Kooperatifinin "umumi binalardan maada (350) evlik bir mahalle kurmağa elverişli güzel bir arsanın tapusu"nu elde etmesi; imar planını ve evlerin projelerini "şehircilik mütehassısı profesör Yansen"e yaptırması; "şehre ve orman çiftliğine asfalt Necatıbey Caddesi c a d d e l e r l e b a g h bulunan kooperatif arsası(nın) ilk yapılan yapılardan solda / imar planıyla verilen kat,......,,,,,.. f değerinin günden güne hızla artmakta olduğunun y ı s ı a S a belirtilmesi; Bunun ispatı için dönümü (25) liradan daha ucuza maledilen arsanın yanı başındaki arsaların dönümüne (600) lira veren alıcıların bulunduğunun ve bir yılda arsa değerinin (24) misli artmış olduğunun genel kurulda belirtilmesi; Bizce 1935 tarihinde Ankara'da rantın (birinci çalışma yılı raporu-1935) yazılı belgelere ilk olarak girmesi, 194O'lı yılların ilk yarısında Saraçoğlu Mahallesi'nin yapılması, (Türel-1996) 1948 tarihli 5218 sayılı yasa ile Ankara'daki gecekondular için Ankara Belediyesi'ne hazineden arazi/ arsa devralma ve gecekonduları önleme ve tasfiye etmek için halka ucuz ve taksitle arsa dağıtma yetkisi verilmesi, 5218 sayılı yasa çıktıktan 14 gün sonra bu yasanın Türkiye genelinde uygulanabilmesi yönünde 5228 sayılı yasanın düzenlenmesi, Ankara-Yenimahalle'de 5218 sayılı yasa uygulaması olarak arasında 2 yılda yapı yapma koşulu ile memurlara ve halka ucuz arsa dağıtılması, Yenimahalle'de yapılaşma 1948/

6 14 Mayıs 1950'de seçilen milletvekillerine şimdi 14 Mayıs Mahallesi diye bilinen, Boğaz Sokak - Kenedi f arasında, konut yapmaları için arsa verilmesi, (Akdağ-2001) ', 5228 sayılı Bina Yapımını Teşvik Kanunu uyarınca 1951 yılında Etlik'te 3000 konutluk arsa dağıtılması (Türel-1996) 1953'lerden itibaren geniş topraklar çevirme olanağını bazı kişilerin kar kaynağına dönüştürmesi. Konutu için büyük arazi çevirenlerin bazılarının alanın bir tarafında ardiyeciliğe başlaması ve bölgede yeni alanlar çevirerek kimi zaman kendisinin konut yapıp satması, kimi zaman da malzemenin kendisinden alınması koşulu ile bu alanı parselleyip satması. (Şenyapılı-1996) 1954 yılında kat mülkiyetine olanak tanıyan ilk yasal düzenleme ile 1948 yılından beri noter işlemleriyle konutların daireler halinde satılmasına yasallık kazandırılması (Türel-1996) Ankara'da ek (1) de sunulan listede görülen gecekondu önleme Bölgelerinin düzenlenmesi, (B.İ.B.-2001) j İmar ve İskan Bakanlığı'nın TEY (Tasarruflu Ev Yap), nüve konut, kiralık ve mülk konut uygulamaları, / yılında Bölge Kat Nizamı planının kabul edilmesiyle merkezi semtlerde kat yüksekliklerinin arttırılması (Türel-1996) Kentin kapladığı alanın 1924 yılında 1500 hektardan 1938 yılında hektara, 1970 yılında da gecekondular ile birlikte hektara çıkması. (Şenyapılı-1996) Karapürçek'teki gece kondu önleme bölgesinde hak sahiplerine İ.İ. Bakanlığınca tahsisler yapıldığı halde "tapuyu deldirtmem" diyen Sayın DEMİREL'in Başbakanlığı döneminde bu bölgenin işgal edilmesi ve işgalcilerin daha sonra 2981 sayılı yasadan hak sahibi olması, arsaların iki sahipli hale gelmesi, 1974 yılında Batıkent Projesi'nin Ankara Belediye Başkanı Vedat Dalokay tarafından başlatılması. Ankara Belediyesi'nin (775 ve 5656 sayılı yasalar uyarınca) arazi kamulaştırarak toplam 1034 hektar alanı kapsayan Batıkent Projesi'nin 17 Ekim 1979'da Türkiye'nin ilk konut kooperatifleri birliği olan Kent-Koop'un i kurulmasıyla uygulamaya konulması (Kent-Koop-2001) / Arsa üretmek ve satmak amacıyla 5656 sayılı yasa ile yapılan kamulaştırma uygulamasının Beytepe (lodumlu) mevkiinde Ankara Büyükşehir Belediyesince yapılan kamulaştırmalara karşı açılan davalarda yürütmeyi durdurma kararlan verilmesi, 5656 sayılı yasa ile yapılan kamulaştırma uygulamalarının 199O'lı yılların başlarında durdurulması, olarak sayabiliriz. 2. KAMULAŞTIRMA YOLUYLA ARAZİ -ARSA EDİNİMLERİ 2.1. Batıkent Örneği Batıkent yeni kentsel alanlar için önce arazi kamulaştırması yapılıp daha sonra imar planları düzenlemesi önerimize uygun bir örnektir. Bunun yanında Ankara'da (belki Türkiye'de) 1580 sayılı Belediyeler Yasasına 5656 sayılı yasa ile getirilen değişikliğin arsa üretmek ve gereksinim sahiplerine vermek amacıyla yapılan arazi kamulaştırmasının bilebildiğimiz ilk uygulama örneğidir. ' i Batıkent Projesi için: "Ankara Belediyesi, Ankara Nazım Plan Bürosu ve Mesken Genel Müdürlüğü işbirliği ile 1973 yılında çalışmaya başlanarak Akkondu Projesi adı altında, Ergazi Köyü çevresinde ilk yer seçimi yapılmıştır. Kamulaştırma ve İmar Planı konusunda ilk karar 1974 yılında belediye encümenince verilerek 1975 yılında 200 ha'lık bir alanın 775 sayılı yasaya göre kamulaştırma izni Mesken Genel Müdürlüğünden alınmıştır. Geri kalan bölümlerin kamulaştırılması ise belediyeler yasasına değişiklik getiren 5656 sayılı yasaya göre yapılmıştır. Belediye tarafından ) Batıkent Projesi'ne ilişkin oluşturulan planlama biriminin de katkılarıyla 1/5000 ölçekli nazım imar planı 1979 f yılında hazırlanmıştır." (Kent-Koop/2000), Her ne kadar Prof. Dr. Ali TÜREL "Ankara belediyesi tarafından başlatılan, toplam 1035 hektar alanı kapsayan 176

7 proje için kamulaştırmalar Arsa Ofisi tarafından gerçekleştirilmiştir, (Türel s.65-66) demekte ise de yaptığımız araştırma Kent-koop'un internet bilgilerini doğrulamaktadır. Örneğin, yaptığımız araştırmada Arsa Ofısi'nin ANKARA'da aşağıdaki çizelgede görülen yerleri, ilgili idareler ve adı geçen projeler için kamulaştırmış olduğu bilgilerine ulaşılmıştır. ARSA OFİSİ'nin (Konut için) ANKARA'DA Yaptığı Kamulaştırmalar Yeri Çankaya/Dikmen Çankaya/Dikmen Etimesgut Etimesgut Etimesgut Etimesgut Proje Adı OR-AN Atatürk Sitesi Elvankent Eryaman l.etap Eryaman (İlave) 2 Eryaman 3. Etap Yılı Alanı (Hektar^ Hangi İdare tçin Kam. imar Iskan İmar İskan Emlak Bankası Toplu Konut Toplu Konut Toplu Konut Düşünceler Yapılaştı Yapılaştı Yapılaştı Yapılaştı Yapılaştı Yapılaştı 5656 Sayılı Yasa Uyarınca Yapılan Kamulaştırma Uygulamalarının İdare Mahkemelerince Durdurulması 1580 sayılı Belediye Kanununun 15.maddesinin 68 inci fıkrasına 5656 sayılı kanun ile eklenen ek maddeyi yukarıda belirttiğimiz gibi, Ankara Belediyesi Batıkent'te uygulayarak 1970'li yıllarda arazi kamulaştırmıştır. Ancak arsa üretmek ve satmak amacıyla 5656 sayılı yasa uyarınca 1980'li yılların sonlarında Beytepe (lodumlu) mevkiinde Ankara Büyükşehir Belediyesince yapılan kamulaştırmalara karşı açılan davalarda yürütmeyi durdurma kararlan verilmiş ve bu yol yasal olarak kapanmıştır. Örneğin: ANKARA 3.İDARE MAHKEMESİ Esas No: 1995/1119, Karar No: 1996/744 sayılı kararında; 1580 sayılı Belediye Kanununun 15.maddesinin 68 inci fıkrasına 5656 sayılı kanunun 1.maddesiyle eklenen ek madde ile: "ucuz belediye meskenleri yapmak ve belediye namına inşaat yaparak kiraya vermek görevinin, Belediye Meclisi kararı ile zorunlu hizmetler arasına alınabileceği, beldenin gelişme ve genişlemeye elverişli olan yerlerinde arazi alarak yeni plana göre düzenlemek ve inşaat yapmak isteyenlere satarak arsa ihtikarına mani olmak görevinin ise ihtiyari görev olmaktan çıkarılamayacağı belirlenmiş... Nitekim, aynı yerde ve aynı amaçla 09/03/1989 gün ve 543 sayılı Belediye Encümeni kararıyla başka bir taşınmazın kamulaştırılmasına ilişkin işlemin iptali istemiyle açılan davada aynı gerekçelerle Ankara 5.İdare Mahkemesinin 03/10/1991 gün ve E: 1990/175, K: 1991/1349 sayılı iptal karan verilmiş ve bu karar Danıştay'ca onaylanarak kesinleşmiş"tir, denilerek ANKARA 3,4, 8 ve 10 uncu İDARE MAHKEME KARARLARIYLA 5656 sayılı yasaya dayanarak belediyelerin arazi kamulaştınp arsa üreterek ihtiyaç sahiplerine satma uygulamalan sona erdirilmiştir. Ancak kamulaştırma ve kamulaştırma sorunlan bitmemiştir. İşte bir örnek olay Bilkent Örneği. Bu örnek olayı Hacettepe Üniversitenin ve Vakıflarının Lodumlu Köyünde köylülerden satmalına, kamulaştırma ve hazine arazilerini de devralma yoluyla arazi edindiğini; sonra YÖK'e devretme, YÖK ve Hacettepe'den devir ve satış sonucu arazilerinin bir kısmının Bilkent'e, Bilkent'ten Emlak Bankası'na, oradan da herkese satılabilecek bir konuma nasıl getirildiğini; hem de bu arazilerin 23 sene önceki m 2 birim fiyatı olan 15 TL bedelle nasıl ele geçirildiğini göstermek için seçtim. Bilkent örneğinde karşımıza üç önemli nokta çıkmaktadır. Birincisi, bir kamu üniversitenin eğitim hizmeti için köylülerin elinden ister satınalma, ister kamulaştırma 177

8 yoluyla olsun arazileri kamu gücü kullanarak (kamulaştırma baskısı ile) alması, Hazine Arazilerinin de aynı amaçla tahsislerini sağlaması; Daha sonra da bu arazileri başka amaçlarla kullanılmak üzere verilebilmesi; Onun da ötesinde taşınmazların mülkiyetlerinin el değiştirmesini sağlayarak sonunda kamu mülkiyetini özel mülkiyete dönüştürebil- mesidir. Bunu da yine kamulaştırma yasasını kullanarak yapmış olmasıdır. İkincisi, İmar Planı ve Kamu yatırımları ile rant yaratılması, bu rantın büyük bir kısmının kamu üniversitesi sayılmayan Vakıf Üniversitesi Bilkent'e aktarılmasıdır. Üçüncüsü ise Bilkent'in Emlak Bankası ile yaptığı anlaşma sonucu kat karşılığı yap-sat modeli uygulanarak mülkiyetin elden ele geçebilir duruma getirilmesidir. Burada sormamız gereken temel soru ise şudur: Neden araziler Lodumlu köylülerinin ve hazinenin elinde iken imar planlan yapılıp Emlak Bankası ile kat karşılığı anlaşma yoluyla inşaat projesi gerçekleştirilmiyor da, Araziler önce Hacettepe'nin, daha sonra YÖK'ün ve en sonun da da Bilkent'in eline geçtikten sonra gerçekleştiriliyor? Olayın öyküsünü Ali İhsan SANER'in "Devletin Rantı Deniz..." kitabından tüm detayları ile okumanızı isterim. Konumuzu anlaşılır kılabilmek için ben özetleyerek aktarmayı yararlı gördüm. İlk Adım Hacettepe Üniversitesi 1967 yılında İhsan DOĞRAMACI'nın girişimleri ve ABD'nin desteğiyle Hacettepe Üniversitesi kuruldu. Kampus alanı olarak Lodumlu Köyü arazisi uygun görüldü. Arazilerin bazıları metrekaresi 1-2 TL.-'dan alındı. Doğramacı kendisine de arazi satın aldı. Hacettepe Üniversitesi'ndeki vakıflara da arazi alındı. Köylülerin satmak istemedikleri araziler metrekaresi 2-5 TL'den yıllarında kamulaştırıldı. Ancak, davalar sonucu bedel ortalama 15 TL.-'yi buldu. Hazine'ye ait boş alanlarla, daha önce MSB'ye tahsis edilmiş alanların üniversiteye tahsisi gerçekleştirildi. Yök Gündemde 1982 Anayasası ile kurulan YÖK, Hacettepe Üniversitesi'nden 1370 dönümlük bir arazinin bedelsiz olarak kendilerine devrini istedi. O tarihte yürürlükte olan 2490 sayılı Devlet İhale Kanunu'na göre bedelsiz devir mümkün değildi. Hacettepe Üniversitesi Yönetim Kurulu arazinin YÖK'e satılmasına karar verdi. Ancak Maliye Bakanlığı arazinin YÖK'e tahsis edilmek üzere Hazine adına tescilinin uygun olacağını bildirdi. 1982'de toplam m 2 Arazinin Hazine'ye satışı metrekaresi 10 TL.-'den olmak üzere tapuda yapıldı. Hazine bu arazilerle birlikte, daha önce Hacettepe Üniversitesi'ne tahsis ettiği 261 parseldeki m 2 'lik araziyi deyök'e tahsis etti. Bilkent Kuruluyor Bilkent Üniversitesi 1985 yılında Hacettepe Çocuk Sağlığı Enstitüsü Vakfı, Hacettepe Tıp Merkezi Vakfı ve Hacettepe Üniversitesi Vakfı tarafından kuruldu.(bir Bilkentevleri 178

9 devlet üniversitesinin vakıfları neden bir vakıf üniversitesi kuruyor olabilir dersiniz? Özelleşmek, güzelleşmek, özgürleşmek (!) için mi? tarihinde imzalanan protokolle Hacettepe arazilerinin bir bölümünün kullanım hakkı bedelsiz olarak Bilkent'e bırakıldı. Tapuya tescil edildi. YÖK arazi ile birlikte binalarını da Bilkent'e veriyor Bilkent no.lu adadaki arazinin m 2 'lik kısmını da istiyordu. Bu arazi de Hazine'nin mülkiyetinde idi ve YÖK'e tahsis edilmişti. Yök bu araziye ihtiyacı olmadığını, üzerindeki tesislerle birlikte 99 yıl süre ile Bilkent'e tahsisi için Maliye Bakanlığı'na bir yazı yazdı. Yazıda "üzerindeki tesis"lerin ne olduğundan söz edilmiyordu. Oysa "üzerindeki tesis" denilen şeyler: Bugün Bilkent Yabancı Dil Köyü olarak kullanılan m 2 inşaat alanlı kongre merkezi, Halen derslik olarak kullanılan m 2 inşaat alanlı iki blok, 10 blok 120 daireden oluşan lojmanlar, Bütün bu binalara ait alt yapı tesisleri ve tabii ki döşeme demirbaş ve her türlü donanımdı. Satış Yapılıyor Bilkent Üniversitesi daha önce protokolle kullanım hakkını aldığı araziler dahil m2 araziyi metrekaresi 15 TL.-'den olmak üzere 510 milyon TL.- bedelle satın almak istediğini Hacettepe Üniversitesi'ne bildirdi. Satış, Kamulaştırma Kanunu'nun 30/b maddesine göre yapıldı. Bu madde iki kamu kuruluşu arasındaki taşınmaz mal alım satımını düzenliyor. Vakıf üniversitelerinin kamu kuruluşu sayılıp sayılamayacağı, dolayısıyla bu yasaya göre işlem yapıp yapamayacağı ise tartışmalı. Örneğin Danıştay 1.Dairesi tarih E: 1996/48 K: 1996/51 sayılı kararında imar mevzuatı açısından bu üniversitelerin binalarının kamu binası sayılamayacağına karar vermiştir. (Bizce tartışma bitmiştir) İşin asıl ilginç yanı Hacettepe elindeki arazisini Bilkent'e bir anlamda hibe ediyordu. Çünkü Bilkent'in teklif ettiği 15 TL.-'lik bedel, arazinin tam 23 sene önce Hacettepe'nin ödediği kamulaştırma bedeli idi. 1968'de dolar 20 TL.-, 1991 yılı başında ise 3000 TL.- Yani arazi değeri sadece parasal olarak 150 kat artmıştı. (İnsan, bu arazi babasının malı olsaydı aynı fiyatla verirmiydi? diye sormadan edemiyor.) Araziler Emlak Bankası'na veriliyor Oradan nereye? Mülkiyeti alınan arazilerin büyük kısmı kâr karşılığı Emlak Bankası'na verildi. Araziden elde edilecek rant akla hayale gelmeyecek kadar büyüktü. Bedavaya alınan arsalar kat karşılığı bankaya aşağı yukarı yüzde 40 ile veriliyordu. Yani yapılacak konut ve iş merkezinin yarıya yakını Bilkent'e bırakılacaktı. Bu arada Ankara Büyükşehir Belediyesi tarafından bölgenin imar planı yapıldı. Planda Bilkent'e ait araziler konut ve iş merkezi alanında kalırken, YÖK'e ait araziler yeşil alan olarak ayrılıyordu. (Bu yeşili lütfen unutmayın) Bilkent ile Emlak Bankası ilişkileri en üst düzeyde gerçekleştirildi. Emlak Bankası Genel Müdürleri Aydın Ayaydın ve daha sonra Engin Civan Bilkent mütevelli heyetine alındılar. Bu ortamda bir yandan Bilkent konutları yapılırken, diğer yandan büyük bir iş ve alışveriş merkezi inşa edildi. Şu anda iş merkezinde, Bilkent Holding'e bağlı şirketler dışında, Çevre Bakanlığı, Rekabet Kurumu gibi kamu kuruluşları bulunuyor. Alışveriş merkezinde ise Real, Praktiker, Mark Spencer, Toys'r us gibi dev firmalar 179

10 j faaliyette. Alışveriş merkezinin büyüklüğünü anlatabilmek için otoparkının otomobil kapasiteli olduğunu? belirtelim. (Saner-2000) 2.3. Sancak Pazaryeri Kamulaştırma açısından seçtiğim bu örnek olayda öncelikle altı çizilmesi gereken Çankaya Belediye'since 7 milyon 500 bin TL.- olarak belirlenen kamulaştırma m 2 bedelinin mahkeme kararıyla 110 milyon TL.-'ye çıkarılmış olmasıdır. Artış oranı yaklaşık 15 kattır. Bu çarpıklıklar kente baktığınızda gözle görülmesi olanaksız olan çarpıklıklardır. Bedel artışı Anayasa'dan, kamulaştırma gereksinimi imar yasasından kaynaklan-maktadır. Ancak örnek olayımız Ankara'da bir yanlış uygulamanın da örneğidir. SANCAK PAZAR YERİ Düzenleme Ortaklık Payın- dan (DOP)'dan karşılanması, tescil edilmemesi gerekirken, Kamu Ortak Payından (KOP)'dan j? karşılanarak düzenlemeye giren parsellerin alanları oranında hisse verilerek tescil edilmiştir. ', "Arsa Vurgunu ve Vergi Kaçakçılığı 1876'dan beri Anayasalara Dayalı bir Hak olarak Korunmuştur" Harita ve Kadastro Mühendisleri Odamızın 1978'de düzenlediği Toprak Reformu Kongresi'nde kamulaştırma konusunu ele alan Av.O.İzzet ÖZKÖK idarelerin günümüzde yaşadığı kamulaştırma sorunlarını "vergi değerim lira, ama sen satın alacaksan arsam ikimilyonlira" dendiğini, belirterek anlatmıştı. Kamulaştırmalarda, taşınmazın vergi değerinin esas alınarak bedel ödeneceğine ilişkin Anayasanın 38.maddesi, Anayasa Mahkemesince iptal edilmiş ve bu maddenin, 1971 tarihli 1488 sayılı yasa ile değişik 2.ve 3.fıkraları yürürlükten kaldırılmıştı. 7/8 oy oranıyla alınan bu iptal karan ile yeniden gerçek değere dönülmüştü. 1978'de "Bunun kapitalist ekonomideki adı piyasa değeridir ve bugünkü saptama biçimi, bilirkişi raporları ile emsal satış göstergelerine dayanmaktadır. Arsa vurgunculuğu, devlet sırtından milyonlar kazanma uygulaması ve vergi kaçakçılığı, bu yöntemin, yurdumuzda çok iyi bilinen sonuçlarını oluşturmaktadır." diyordu ÖZKÖK. Ve ekliyordu: "1876 Anayasasının 21.ve 1924 Anayasasının 74.maddeleri, kamulaştırmada gerçek değeri esas almıştır. İlginç olan, Türkiye tarihinde ileriye dönük olan ilk anayasa olan 1961 Anayasasında da aynı ölçünün esas alınmış olmasıdır. Arsa vurgunu ve vergi kaçakçılığı, 1971'e değin yani 95 yıl, anayasalara dayalı bir hak olarak korunmuştur." (Özkök-1978) 20 Ocak 1977 tarihinden beri 25 yıldır arsa vurgunu ve vergi kaçakçılığının bir hak olarak korunması da mevcut Anayasa ile sürdürülmektedir. j / İmar Yasası Bazı Parsel Sahiplerine Yüksek Rant Aktarılmasına, Bazı Parsel Sahiplerinin de Mülkiyetsiz Kalmasına Neden Olmaktadır. f V Ayrıca günümüzde imar planları, 3194 sayılı imar yasası'nın 18.maddesinde belirtilen %35 dop oranı nedeniyle kamulaştırmayı gerekli kılarak bu yönüyle de rant elde etmenin/aktarmanın aracı olmakta ve tarihten gelen bu işlevini sürdürmektedir. Burada belirtilmesi gereken en önemli üç nokta vardır: Birincisi, imar planlarında geleneksel 3 katın aşılması, (EMSAL/KAKS/İAKS) inşaat alanı katsayısının 1.1 'in üzerine çıkması halinde; şehircilik ilkesi açısından zorunlu olan Bayındırlık ve İskan Bakanlığı'nca planlama için getirilen yol, yeşil alan, otopark ve benzeri altyapı kriterlerinin oluşturduğu kentsel yükün imar yasasının 18 maddesinde belirtilen %35 sınırı ile karşılanamamasıdır. Bunun sonucu olarak da planlama sonrası kamulaştırmanın gündeme gelmesidir. Özetle, 3 kat yapılanmanın, 1.1 emsal değerinin üzerine çıktığımızda, %35 bedelsiz terk alanı, 18. madde. kapsamındaki ortak kullanım alanları için bile yetmemektedir. (S.Özdemir 1991) Oysa yine bilinen gerçek şudur: Pek çok kentimiz, yukarıda belirlenen yoğunlukların çok üzerindeki yoğunluklarla yapılaşmaktadır. j 180

11 Örneğin sıkça rastladığımız ayrık nizam 5 kat yapılaşma biçiminde, yaklaşık imsal değeri 1.90, net yoğunluk değeri ise 790 ki/ha. dır. Böylesi bir yoğunluk değerinin benimsendiği bir kentsel alanda ise, alanın %67'sinin ortak kullanım alanlarına ayrılması gerekliliği, yine yasanın normlarının getirdiği bir sonuçtan günümüz pratiğinde ise en iyi olasılıkla bu alanların yalnızca %35'nin bedelsiz terki yasal olarak mümkün olmakta, %32'sinin ise kamulaştırılması gerekmektedir. (S.Özdemir 1991) İkincisi, plan kapsamında araziler üzerinde farklı katlar ve farklı inşaat alanları, örneğin kiminde 3, kiminde 5, kiminde 15 kat (0.90, 1.50, 2,4) gibi yapı yapma haklan getirilmektedir. Ancak imar planı uygulaması (arazi arsa düzenlemesi) işlemi aşamasında bu arazilerin tümünden eşit düzenleme ortaklık payı alınması; Birinci maddede belirtilen ve Kamulaştırmaya neden olan daha fazla yapı (imar) hakkı verilen parsellerden bu kamulaştırma için herhangi bir katılım payı alınmamasıdır. Üçüncüsü, böylece planlama sonrası, uygulama aşamasında gündeme gelen kamulaştırma işlemine ilişkin bedelin kamu kasasından ödenmesi ve bu paranın bir daha geriye dönüşünün sağlanamaması; kamulaştırma bedelinin daha çok yapı hakkı elde etmiş (verilmiş) olanlara rant olarak aktarılmasıdır. İşin ilginç yanı süreç bu noktada sonlanmamaktadır. Plan kararıyla getirilen kamu hizmet alanlarındaki kamulaştırma ve belediyelerin bu uygulamalara itilmeleri sonunda düştüğü kaynak kıtlığı nedeniyle oluşan ödeme gecikmeleri, Anayasa ve Avrupa İnsan Haklan Mahkemeleri'ne götürülerek, haksız kazanç (rant) sonuçta üçüncü bin yılda konut hakkını elde edememiş insanlığın gündemine "insan hakkı" olarak gelmektedir. Anayasa Mahkemesi İmar Kanunu'nun 13.Maddesinin 1 ve 3'üncü Fıkralarını İptal Etmiştir. İstanbul 6.İdare Mahkemesi 30/11/1998 tarihinde İmar Kanunu'nun 13.Maddesinin 1.fıkrasının iptali istemi kararını: "Uygulamada idarelerin geç işlemesi nedeniyle imar p;.jgramları yapılmamakta, yapılsa bile bu yasa koyucunun öngörmüş olduğu beş yıllık süreleri aşmakta ve belirsizlik haline dönüşerek ilgililerin mülkiyet hakkının gaspı sonucunu doğurmakta olduğu" gerekçesine dayandırmış; Anayasa Mahkemesi de: "İmar planlarında uygulamaya geçilmesindeki kamusal yarar karşısında mülkiyet hakkının sınırlanmasının demokratik toplum düzeninin gerekçeleriyle çelişen bir yönü bulunmamakta ise de, itiraz konusu kuralın neden olduğu belirsizliğin kişisel yarar ile kamu yaran arasındaki dengeyi bozarak mülkiyet hakkını kullanılamaz hale getirmesi, sınırlamayı aşan hakkın özüne dokunan bir nitelik taşımakta" olduğu sonucuna vararak, 3194 sayılı yasanın 13.maddesinin birinci ve üçüncü fıkralarını iptal etmiştir. 29 Haziran 2000 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanmış olan bu iptal kararının gerekçe nedenleri içinde: "İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi (nin)... 23/09/1981 günü sporrong ve lonnroth kararında, kamulaştırma izni ile inşaat yasağının uzun bir süre için öngörülmüş olmasının, toplumsal yarar ile bireysel menfaat arasındaki dengeyi bozduğu sonucuna varmış" olması da gösterilmiştir. Bizce mülkiyet hakkının asıl gasp nedeni imar planı sonrası, kent yükünün tüm parsellere elde ettikleri yapı haklarıyla orantılı olarak dağıtılmaması, sonuçta bir kısım arazilerin kamulaştırılarak, bu arazi sahiplerinin mülksüz bırakılmasıdır. Çünkü arsa cebinizdeki parayla istediğiniz galeriden istediğiniz marka ve renkte bir arabanın satın alınarak edinilebilmesi gibi olanağı bulunmayan bir taşınmaz maldır. Planlama sçnrası kamulaştırma bu açıdan da anayasanın eşitlik ilkesine temelden aykırıdır. Aynca planlama sonrası yapılan kamulaştırma o kentte yaşayan her yurttaşa ait olan kamu kasasındaki para ile 181

12 yapılmakta, ayrıca bu kamulaştırma sonucu çevredeki İnşaat Alanı Kat Sayısı (bir)'den yüksek planlanmış arazilerin özel mülk sahiplerine aktarılmaktadır. Planlama sonrası kamulaştırma bu yönüyle de Anayasanın eşitlik ilkesine aykırıdır. Ankara'da Kentleşme, Rantın İkti-darına ya da İktidarların Rantına Mahkum Edilmiştir. Ankara'da kentleşmenin ilk uygulamalarda bile bir çok alanda kamulaştırma, planlama öncesi yapılmış; ya da hazinenin mülkiyetindeki veya devletin hüküm ve tasarrufunda olan, tescilinde çevre değerleri ve kamu yararı açısından sakınca bulunmayan yerlerin sınırlandırma ve tapuya tescil işlemleri yapılarak elde edilen yerlerde öncelikle planlama ve uygulama yapılarak kentsel çevreler üretilmiştir. Ancak nedense bu uygulamalar yeterli hız ve miktarda yapılamadığı için daha doğrusu yapılmadığı için Ankara'da kentleşme rantın iktidarına ya da iktidarların rantına mahkum hale getirilmiştir. Sancak Pazar Yeri Kamulaştırması Sancak Mahallesi ada 1 parseldeki 7052 m 2> lik pazar yerinde 6847 m 2> lik kişi hisseleri Çankaya Belediye Encümenin 26/08/1998 gün ve c:/98/ nolu kararıyla m 2 bedeli TL.-'den kamulaştırılmıştır. H.Hüseyin ERGEÇ ve diğer hissedarlardan 6 kişi kamulaştırma bedelinin artırımı istemiyle mahkemeye başvurmuştur. Mahkeme davacılar hissesine isabet eden toplam " TL.- kamulaştırma bedelinin TL.- artırılarak TL.-'ye yükseltilmesine" karar vermiştir. Ankara 26.Asliye Hukuk Mahkemesi'nin 10/02/1999 tarih ve E: 1998/421 K: 1999/45 sayılı bu kararma Belediyenin yapmış olduğu temyiz itirazı red edilerek, Yargıtay Hukuk Dairesi'nin 04/06/1999 tarih E:8701 ve K: 9527 sayılı ilamı ile karar ONANMIŞTIR. Karar düzeltme talebi de yine aynı Dairenin 20/09/1999 tarih, E: 1999/13233, K: 1999/13541 sayılı ilamı ile red edilerek hüküm kesinleşmiştir. 25/11/2000 tarihi itibari ile arsanın 1304 m 2 lik hissesinin kamulaştırma bedeli olarak faiz ve masraflar dahil olmak üzere 7 hissedara toplam 211 milyar 761 milyon 419 bin 705 TL.- ödenmesi gerekmiştir. Burada altı çizilmesi gereken 7 milyon 500 bin TL.- olan kamulaştırma m2 bedelinin mahkeme kararıyla 110 milyon TL.-'ye çıkarılmış olmasıdır. Artış oranı yaklaşık 15 kattır. Hazine dışındaki tüm hissedarlar mahkemeye başvurmuş olsa idi ödeme tarihinde Çankaya Belediyesi bir trilyon yüzoniki milyar TL.- kamulaştırma bedeli ödemek zorunda kalacaktı. Yanlış Bir İmar Uygulaması Örnek olayda üzerinde durulması gereken bir önemli nokta da imar uygulaması aşamasında imar planında pazar yeri olarak düzenlenmiş olan bu imar adasının "Düzenlemeye Giden Alan" olarak belirtilen m 2 'ye eklenmemesi, yani düzenleme ortaklık payından (DOP)'tan karşılanmamasıdır. Düzenlemeye giren m 2 alanda DOP olarak hesaplanmış, Açık Pazar yeri ise Kamu Parsellerine Katılım Payına dahil edilmiştir. Oysa Danıştay ö.daire'nin E.No: 1995/1757, K.No: 1995/4541 sayılı ve 16/11/1995 tarihli kararında da belirtildiği üzere "Pazar yeri de 3194 sayılı Yasanın 18.maddesinde düzenlenen umumi hizmetler kapsamındaki yerlerden olduğundan, düzenleme ortaklık payından karşılanabilen" yerler kapsamındadır. Uygulamadaki bu gibi yanlışlıkların belediyelerimizi trilyonlarca lira kamulaştırma bedeli ödeme zorunda bırakabileceği, bunun önüne geçilmesi için de yeni yasal düzenlemelerde açıklık, uygulamalarda bilgi ve deney birikimine öncelik verilmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Uygulamada Sancak Pazar Yeri DOP'tan karşılansa idi %35 sınırı içinde kalacaktı, kamulaştırma sorunu yaşanmayacaktı. Belediyenin (kamunun) kaynağı kişilere aktarılmamış olacaktı. 3. ARAZİ İŞGALLERİ 3.1. Atatürk Orman Çiftliği Ankara'da kentleşmeyi Atatürk Orman Çiftliğiyle özetlemek olasıdır. Örneğin, Cumhuriyetin ilk yıllarında 182

13 daha 1925'de Mustafa Kemal Atatürk, Çiftlik Bölgesini bataklık ve sazlık olan bir yerde seçerken, sadece o bölgedeki arazinin tarıma uygun duruma getirilmesini değil aynı zamanda bugün Ankara'nın merkezi yerleşim bölgesi olan Kızılay ve çevresinin de bataklık yapısından kurtulmasını amaçlamıştır. Cumhuriyetin ilk dönemlerinde nasıl her savaştan "açık alınla" çıkma amaçlanmışsa "yeni şehir"ler ve "yeni mahalle"ler kurma girişimlerinde de (eleştirilebilir yanları olsa da) açık alınla çıkma ülküsü egemen olmuştur. Ancak, ne zaman, toplum "yeni değerlerle" (!) yüz yüze gelmeye başlıyor, "ranf'ın ne olduğunu yakından görüyor ve algılıyor, bunun paralelinde işgal sürecinin gündeme geldiğini görüyoruz. İşte bu süreçte A.O.Ç. hem kişilerin (kentlilerin ve köylülerin) hem de kurumların adım adım işgaline uğruyor. İşgal edilen yerlerin yasalarla meşru hale getirilmesi ise Türkiye'deki imar aflarının tarihsel işleviyle aynı benzerlikleri taşıyor. Günümüzde Ankara işgallerden, plansızlıktan kurtarılabilmiş değil. A.O.Ç.'liginin yazgısı da aynı yönde sürüyor. Ayrıca dün kentin kenarında yer almıştı. Şimdi ise kentin tam orta yerinde ve kuşatma altında. Tıpkı ulusal kurtuluş savaşıyla oluşturulan Cumhuriyetin tüm değerlerinin kuşatma altında olduğu gibi. Örneğin terkedilen demiryolu taşımacılığı yerine tercih edilen karayolu taşımacılığı ülke ekonomimize ne denli zarar veriyorsa AŞTİ de Atatürk Orman Çiftliği'ne o denli zarar veriyor. Ankara'da hal, çiftlik arazisine kuruldu. Bazı mahalleler bu alanda oluştu;yap İşlet Devret modeliyle en güzel tepe otel yapımı için Tahsin KAYA'ya tahsis edildi. Yıllardır inşaatı bitmiyor. Türkiye'de tarım toprakları kentleşmenin rantı uğruna nasıl talan ediliyor ise sanki bunun her örneği önce Atatürk Orman Çiftliği'nde deneniyor. ÖZEL KANUNLA A..AZI IİEVRI YAPILAN KURUMLAR Kurumun Adı Ankara Belediyesi M.S.B. Yapı Koop. Etibank/T.K.I. T. C. Karayolları M.K.E. T.M.O. Etibank D.S.l. P.T.T. Emniyet Genel Md. Belediye/K.İ.T./Sanayi M.E.B. Çiftçilere T.C.D.D. Ankara Belediyesi Şap Araştırma Enst. Sosyal Sigortalar (İşçi Meskenleri İçin) M.K.E. A.O.Ç. Ankara Belediyesi Ankara Belediyesi Devlet Mezarlığı M.S.B. Gazi Üniversitesi T.C.Karayolları Kanunun Yılı 29/01/ /01/ /01/ /01/ /04/ /04/ /04/ /04/ /04/ /04/ /04/ /04/ /04/ /04/ /05/ /05/ /05/ /05/ /05/ /05/ /05/ /06/ /11/ /05/ /05/ /05/1983 No'su Tahsis Miktarı 750 Dekar 6605 Dekar 560 Dekar 155 Dekar 240 Dekar Dekar 125 Dekar 7.8 Dekar 22 Dekar Dekar 0.8 Dekar 110 Dekar 30 Dekar 297 Dekar 150 Dekar 25 Dekar 50 Dekar 300 Dekar 150 Dekar 50 Dekar Lüzumu kadar m 2 Yeteri Kadar m m m 2 183

14 Bu talan 1954 yılından beri yasallaştırılarak günümüze değin nasıl gelinmiş, aşağıdaki çizelgeden izleyelim yılına kadar yapılan kiralamalar ve işgal edilen Atatürk Orman Çiftliği arazilerinin 24/05/1983 yılında çıkarılan 2823 sayılı yasa ile tapuları ile birlikte toplam dönüm arazinin elden çıkarıldığını görüyoruz. (Lütfen çizelgedeki arazilerin mülkiyetlerinin devrini sağlayan yasaların çıkarıldığı yıllarda Türkiye'yi yöneten siyasi iktidarların siyasi yelpazedeki çizgilerini anımsayın!) Kiralama Yöntemine Gelince; Türkiye Jokey Kulübü'nün, Atlı Spor Kulübü'nün,Karayolları Genel Müdürlüğü'nün, Ankara Büyükşehir Belediyesi'nin kiracılıkları çok komik bedellerle bugün de sürmektedir. Odamızın 2000 yılının başlarında dile getirdiği bu gerçekler (Kılıç-Seylam 2000) ancak Haziran 2001'de Hürriyet Gazetesi'nde "ATATÜRK'ün Türk Halkının kullanımı için miras bıraktığı Atatürk Orman Çiftliği'ndeki toplam dönümlük arazinin Ankara Sosyetesinin uğrak yeri Türkiye Jokey Kulübü ve Atlı Spor Kulübü'ne aylık 50 milyon liraya kiralandığı ortaya çıktı" haberi ile kamuoyuna gazeteci Şaban SEVİNÇ tarafından duyurulabilmiştir. Ayrıca Ankara Ticaret Odası, Varan Turizm, Ulusoy başta olmak üzere kiralama talepleri uzun bir liste olarak Bakanlığın önünde durmaktadır yılında çıkan son devir yasasından günümüze dek kiralama yolu ile devredilen kurumlan ve arazi miktarlarını gösteren liste ile (Kılıç-Seylam 2000) Atatürk Orman Çiftliği'nin talanı yoluyla bu alandaki mülkiyetin el değişimini şimdilik burada noktalayalım. Kiralanan Kurum Tarihi Adı Süt Endüstrisi 01/11/1975 Kurumu Türkiye Jokey 1957 Kulübü Ankara Belediyesi 01/10/1992 T.M.O. Ankara Belediyesi /01/1992 Süresi Süresiz M.Karar 5 (Uzatıla bilir) Miktarı m m m m m Dikmen Köyü Merası Amacım elbette arazi işgallerini savunmak değildir. Kendine ait arazilerin tapu kütüklerini yaz boz tahtasına çeviren Hazinenin işlemlerinin yasalara değil, keyfiliğe dayandığını; Ankara'da kentleş- menin mülkiyet açısından bu keyfiliklere göre şekillendiğini örneklemektir. Bir zamanlar üzerinde hayvanların otladığı Dikmen Köyü Merasının (147 parselin) üstüne gecekondu temelleri atılırken herkes seyretti. Mülkiyet açısından merkezi idare ve hazine, kaçak yapılaşma açısından geçmiş yerel yöneticiler işgali görmezlikten geldiler. 1980'lerden günümüze değin geçen 20 yıllık süreçte bu yerde yaşanan mülkiyet çekişmesinde elbette herkes kendini haklı gördü. Görülmeyen Dikmen köyünün orta malı olan merasına ve kamuya yapılan haksızlıktı. "Atlar tepişirken arada eşeklerin öldüğü" söylenir. Tıpkı bu deyimdeki gibi, mera önce adım adım işgale uğrayıp, kapanın elinde kaldı. Sonra param parça edilip, şimdi her parçasının tapusuna kimin sahip olacağı kavgası sürüyor. Geçmişi mera olan 147 parselin bitişiği imar planında diplomatik alan olamasa idi bu mülkiyet çekişmesinin sesi Türkiye Büyük Millet Meclisinden duyulur muydu? Diye sormadan edemiyor insan. Dikmen Köyü Merası TBMM'de Konu Türkiye Büyük Millet Meclisine yansıyor. FP. Ankara Milletvekili Zeki Çelik olayı gündeme getiriyor. Çelik, TBMM Başkanlığına Maliye Bakanı Sümer Oral'a yazılı olarak cevaplaması için bir soru önergesi veriyor. Bu konuya ilişkin haber 08/05/2001 tarihli bir gazete'de "Hazine arazisinde pis kokular" "Maliye Çankaya'da çiftlik mi kuracak" manşetleri ile yer alıyor. 184

15 İşin ilginç yanı ise MİLLİ EMLAK DAİRE BAŞKANLIĞI Hisar Emlak Müdürlüğü'nün, Dikmen Köyü 147 nolu kadastro (mera) parselinden türeyen ıslah imar parsellerinin mera vasfı nedeniyle tahsise konu olamayacağı savıyla geriye aldığı imar parsellerini, 2886 sayılı yasanın 45.maddesi uyarınca açık teklif usulü ile 21/05/2001 tarihinde satışa çıkarmasıdır. Görüldüğü üzere amaç meranın, kamu haklarının korunması değildir. Merkezi idarenin yarattığı mülkiyet çekişmesinin altında yatan ise ya arazi yönetimi ilgisizliği/bilgisizliği ya da bu gecekonduların bitişiğindeki alanın imar planında diplomatik alan olarak planlanmış olması nedeniyle geldisi mera olan imar parsellerinde doğan rant ve bu rantın doğurduğu özel talepler olabilir. Ankara Başkenttir. Başkentte yaşananlar Türkiye'nin her yerinde daha kolay gerçekleşebilir. Dikmen merasında bir işgalci işgal ettiği arsanın sahibi olduğu gün onu piyasa değerinden satabilir. (Bu satış hileli de olabilir.) Böylece yüksek rant elde edilebilir. Bu örnekte devlet satanı da, alanı da "hüsnüniyetli" kabul ediyor. Onlara dokunmuyor. Diğer işgalci gecekondusunda yaşamak zorunda olduğu için onu satmayabilir. (Büyük beklentileri, kat karşılığı verme hayalleri olduğu için satın almak isteyenlere direnmiş de olabilir.) Ona arsa verilmesi için "devir yapan" merkezi idare ise, onun arsasını elinden Tapu Sicil Müdürlüğü'ne yazdığı bir yazı ile geri alabiliyor. Sonra da bir başkasına satabiliyor. İkinci işgalci "hüsniniyetsiz" olarak değerlendiriliyor. Dikmen merasındaki mülkiyetin gaspı ve el değişimi belki bir çok Ankaralı tarafından bilinmiyor olabilir. Ancak Ankara'da kentleşme mülkiyet açısından böylesine ilginç örneklerle sürüp gidiyor. Gelin Dikmen 147 parselde bir imar affı dosyası örneğiyle Ankara'da aynı kadastral parseldeki eş zamanlı işgallerin farklı sonuçlarını ve kentleşme sürecini izleyelim. Önce kapanın elinde kalan bu yerlerin, şimdi satanın elinde değil, parayı basanın elinde nasıl kaldığını görelim. İmar Affı Süreci Başlıyor. Dikmen İlker Mah. 103.Sok. 1.Cad.No:63/5 adresinde ikamet eden Haymana 1959 doğumlu Şevket ÖZDEMİR aynı adresteki gecekondusu için 16/10/1986 tarihinde T.C.Z.B.Necatibey Şubesine Çankaya Belediyesi İmar Affı Hesabına TL.- yatırmış. 17/10/1986 tarihli müracaat formunun 4.sütununda yapı "gecekondu", "Esas Maliki Çankaya Belediyesi, Rayiç Bedeli TL/m olarak belirtildi. Ş.ÖZDEMİR 21/10/1986 tarih ve 595 kayıt nolu başvuru dilekçe formu ile Çankaya Belediye Başkanlığı'na (Ç.B.B.) başvurmuş. Yeminli Özel Teknik Büro olan TEKA Mühendislik'e 23/10/1986 tarihinde tespit yaptırdı. Tespit formunun 2.sütununda yapının halihazır durumu "tümü mevcut olup, ev olarak kullanılmaktadır", 9 ncu sütununda "yapı gecekondu olup, 01/11/1985 tarihinden önce yapıldığına ilişkin belge ektedir." denilmiş. 27/05/1993 tarihinde Ç.B.B.Emlak İstimlak Müdürlüğü tarafından 122-A nolu imar planına göre düzenlenen imar durumu belgesinde Şevket ÖZDEMİR'e ait gecekondunun nolu imar adasının 7 nolu parselinde kaldığı belirlenmiş. Ç.B.B.Emlak İstimlak Müdürlüğü 16/07/1997 gün ve sayılı yazısı ile ilgili Hesap İşleri ve Tapu Sicil Müdürlüklerine gönderdiği yazıda: "2981 sayılı kanunun uygulama yönetmeliğinin 2O.maddesi gereğince, İslah imar planlan ile oluşturulan arsaların tahsis işlemlerinin tamamlanabilmesi için 2981 sayılı yasanın 13.madesinin (a) bendi ve 3290 sayılı yasanın ö.maddesinin (a) bendi uyarınca sayfa-l'deki beyannamede belirtilen hak sahibinin eşinin veya reşit olmayan çocuğuna ait Belediyemiz ve mücavir alan sınırlan içinde ev yapmaya müsait arsaya, bir eve, apartmanın bağımsız bir bölümüne veya bir bölümü işyeri olarak kullanılan bir yapının vergide ve tapuda kayıtlı olup 185

16 olmadığının, kayıtlı ise hesap numarası ve vergiye kayıt tarihi, yevmiye, ada ve parsel numarası, cinsi ve müştemilatları ile açık adresinin bildirilmesini arz" etmiş. Ş.ÖZDEMİR 12/08/1997 tarihli dilekçesi ile ANKARA 15.SULH HUKUK MAHKEMESİ HAKİMLİĞİNE başvurdu. Mahkemenin atadığı bilirkişi İnşaat Mühendisi Erbil ALPASLAN "binanın takriben 1983 yılı içinde inşa edildiği görüş ve kanaatine varılmış" olduğunu 13/08/1997 tarihinde mahkemeye bildirmiş.(dosya No: 1997/ 468 D.İş.) / Tahsis Uygun Görülüyor Çankaya Belediye Encümeni'nin 10/09/1998 gün ve c:\98\ nolu kararıyla: "Mürsel Uluç Mahallesinde bulunan Şevket ÖZDEMİR'e ait gecekondunun imarın ada 150/567 m 2 'den i. ibaret 7 sayılı parseli üzerinde kalmakta olduğu ve söz konusu gecekondu malikinin 298/ sayılı yasalara >_ göre hak sahibi niteliği taşımakta olduğu tespit" edilmiş. " Parselin 150 m 2 hissesinin beher m 2 'si hak sahibinin beyan ettiği TL.- üzerinden (Altıyüzyetmişbeşmilyon) TL.- toplam bedelle Şevket ÖZDEMİR adına tahsisi uygun görüldü." Adı geçen hak sahibine Çankaya Belediyesi 28/11/1998 tarihinde elden tebliğ ettiği 30/09/1998 gün ve 22-08/ İ-515/8829 sayılı yazısında: "Tapu işlemlerine başlanabilmesi için 2981 sayılı yasa fon yönetmeliği'nin 9/a maddesi uyarınca yazımız tebliğ tarihinden itibaren 4 ay içerisinde arsa bedelinin tamamı veya ilk taksiti yatırmak üzere Belediyemize başvurmanız gerekmekte" olduğunu bildirmiş. İlgili belediye ÇANKAYA BÖLGE TAPU SİCİL MÜDÜRLÜĞÜ'ne gönderdiği 21/12/1998 gün ve 22.08/İ j sayılı yazısında: /. "Mülkiyeti Belediyemize ait aşağıda mevkii, ada/parsel no.su ile m 2 'si belirtilen arsanın 150/567 m 2 hissesi Sayılı Yasa'nın 13 (b)maddesi ve İmar Affı Yönetmeliği'nin 25.maddesi gereğince TL.- bedelle Şevket ÖZDEMİR adına tahsisi, Belediyemiz Encümeni'nin 10/09/1998 tarih ve 3875 sayılı kararıyla uygun görülmüştür. Söz konusu arsa bedelinin, Sayılı Yasanın 9 (b) maddesi gereğince, 1/6'sı TL.- olarak Belediyemiz veznesine peşin almış olup, arsa bedelinden geriye kalan 5/6 'sı TL.- nin de, 4 yıl süreyle 11 eşit taksitte ödeneceğinden, arsanın 5/6 bedel tutarı olan TL.- üzerinden Belediyemiz lehine kanuni ipoteğin tesis edilmesi, ayrıca Sayılı Yasaların 10 (b) maddesi son bendi gereğince "hak sahibi olmadığı halde, tapu verilen kişilerin tapuları resen iptal edilir." Şerhi tapu kütüğüne konulmak ı suretiyle tahsisen tescilinin yapılmasını ve tanzim olunacak tapu senedinin Belediyemize gönderilmesini rica" /' ediyor. ' Şevket ÖZDEMİR başvuru tarihi olan 21/10/1986'dan beri geçen 12 yıl sonunda tapusunu 23/12/1998 tarihinde "ipotekli" olarak alabiliyordu. Dikmen Köyü Merası 147 Parselin Çilesi Bitmiyor ANKARA VALİLİĞİ DEFTERDARLIK MİLLİ EMLAK DAİRESİ BAŞKANLIĞI Hisar Emlak Müdürlüğü 16 Ekim 2000 gün ve B.07.4.DEF / sayılı Çankaya 5.Bölge Tapu Sicil Müdürlüğü'ne gönderdiği yazısında: "İlçeniz, Mürsel Uluç Mahallesinde bulunan ve zemini mer'a vasıflı 147 no.lu parselden oluşan 71 adet taşınmaz hakkında Bakanlığımız Milli Emlak Genel Müdürlüğü'nden alınan 09/06/2000 tarih ve sayılı yazı gereğince, İdaremizce yapılan inceleme neticesinde; "Yazımız ekinde gönderilen 1 no.lu listede belirtilen ve 2981 sayılı Kanun gereğince Çankaya Belediyesine devredilen taşınmaz mallardan, f '_, 186

17 "2 no.lu listede belirtilen taşınmaz malların maliklerinin halen Çankaya Belediyesi veya 2981 sayılı yasa açısından hak sahibi olduğu tespit edilen şahıslar olduğu anlaşıldığından, 2981 sayılı Yasanın 10.maddesinin (b) bendinin son fıkrasında belirtilen; 'Hak sahibi olmadığı halde tapu verilen kişilerin tapuları resen iptal edilir.' hükmü uyarınca tapularının resen iptal edilerek Hazine adına tescillerinin sağlanması gerektiği, "3 no.lu listede belirtilen taşınmaz malların ise Çankaya Belediyesi veya 2981 sayılı yasa açısından hak sahibi olduğu tespit edilerek adına tapu verilen şahıslar tarafından üçüncü kişilere satıldığı, bu kişilerin tapuya güven ilkesi çerçevesinde edinimlerinin Medeni Kanunun 931. maddesine; 'Tapu sicilindeki kayda hüsnüniyetle istinat ederek mülkiyet ve diğer bir ayni hak iktisap eden kimsenin, bu iktisabının muteber olacağı' hükmü uyarınca kişilere Dikmen Merası/Bitişiği diplomatik alan yapılan satış ve tescil işlemlerinin geçerli olacağı, bu sebeple de satış bedelinin kanuni faizi ile birlikte Çankaya Belediyesinden tahsil edilerek Hazine adına irat kaydedilmesinin gerektiği anlaşılmıştır. Mülkiyet Hakkı Sanki Tapu Kütüğünde Değil, Yaz Boz Tahtasında. "Bu nedenle; İdaremizce daha önce 2981 sayılı Kanunun 10/c maddesinin son fıkrası gereğince ilgili Belediyeye bedelsiz devri uygun görülen ve yazımız ekinde gönderilen 2 no.lu listede belirtilen taşınmaz malların devir işleminin 2981 sayılı Kanunun 10/b maddesinin son fıkrası hükmüne göre iptal edilerek, yeniden Hazine adına tescillerinin sağlanması ve buna dair tapu senedi örneklerinin çok acele gönderilmesini rica" ediyor. MİLLİ EMLAK DAİRE BAŞKANLIĞI Dikmen köyü 147 nolu kadastro (mera) parselinden türeyen ve gecekondu sahiplerince bir başkasına satılmayan ıslah imar parsellerinin mera vasfı nedeniyle tahsise konu olamayacağı savıyla geri alıyor. Ancak geriye aldığı parselleri 2886 sayılı yasanın 45.maddesi uyarınca açık teklif usulü ile Hisar Emlak Müdürlüğü 21/05/2001 tarihinde satışa çıkarıyor. 4.YAP/İŞLET/DEVRETME/SATINAL Model yap/işlet/devret. Ancak örneğimizde bu model yap/işlet/devretme/satınal'a dönüşüyor. Sonuçta Ankara'nın simgesi durumuna gelen Atakule satışı, mülkiyetin el değişimine de bizce ilginç bir örnek Atakule Örneği Tapuda bugün cinsi "Kagir Ev ve Bağ" olarak görünen Atakule'nin, yapılışı ile satışı arasında ortaya konması gereken en önemli nokta kamu mülkiyetinde ve çok özel konumdaki arsasının Belediye Meclisi kararı olmadan, Atakule'nin satışı yolu ile özel mülkiyete devredilmiş olmasıdır. Çünkü kent yaşamında, kapitalist sistem sürdüğü sürece yapıların ömrü sınırlı, arsaların ömrü ise (mülkiyet açısından) sınırsızdır. Örnek olayımızda satış süreci öncesine, yerin imar planlarına ve mülkiyet oluşumuna bir bakalım. Çankaya kavşağı paftasında plan nosu ile otel yeri olan parsel 71530/A plan nosu ile yapılan imar planı 187

18 değişikliğiyle kule- döner restaurant-ticaret-ticari rekreasyon alanına dönüştürülüyor. Plan değişikliği paftasında Emsal: 3,5 olarak görülüyor nolu imar adası dağıtım cetveline baktığımızda 6730 m 2 olan 2 nolu imar parselinin 4200 m 2 'si 1 nolu kadastral parselden 2530 m 2 'si ise yoldan (ihdas) geliyor. Özetle kentin-toplumun olan 2530 m 2 'lik yol imar planı ve uygulama sonucu belediye adına ihdas ediliyor ve belediyenin olan 4200 m 2 'lik yerle birleştirilerek yap-işlet-devret modeliyle yola çıkılıp, yap-sat bir başkasına malet modeline dönüşüyor. Böylece Ankara'nın en güzel yerindeki bu arsa kamunun olmaktan çıkıyor. Bizce satılan Atakule değildir. Satılan Atakule'nin eşsiz güzellikteki manzaraya sahip arsası ve bu noktadaki kamusal haktır. İşin en ilginç yanı da ATAKULE 'nin bulunduğu yerin cinsinin Tapu kütüğünde hala "Kagir Ev ve Bağ" olarak durmasıdır. Atakule'nin öyküsünü aşağıda özetledim. İsterseniz tamamını Ali İhsan SANER'in kitabından okuyabilirsiniz. Atakule Niçin Ve Nasıl Satıldı? Atakule'nin yapımı 1985 yılında Vakıflar Bankası'nın bir iştiraki olan Anıtsal Yapılar Sanayi, Ticaret ve Turizm A.Ş.'ye yap-işlet-devret modeli ile ihale edildi. İnşaat 1989 yılında tamamlandı, ancak şirket zarar ettiği gerekçesiyle 1993 yılına kadar belediyeye para ödemedi. Bunun üzerine belediye, hakem heyetine başvurarak ödenmeyen kira gelirlerinin ödenmesini ve şirketin sözleşmeye uymaması nedeniyle üst hakkı sözleşmesinin sona erdirilmesini talep etti. Hakem heyeti şirketi haksız bularak, hesapladığı TL.-'nin belediye'ye ödenmesine, üst hakkının sona erdirilmesi konusunda ise yetkili olmadığına 31/01/1995 tarihinde karar verdi. Belediye hakem heyeti kararı uyarınca üst hakkının kaldırılması için mahkemeye başvurdu. Ancak aynı Belediyenin Belediye Emlak İstimlak Daire Başkanlığı 26/07/1995 günü tesisin satışı için Belediye Başkanlığı'na yazı yazdı. Encümen 28/07/1995 tarih 3647 sayılı kararı ile satışa karar verdi. İhale günü olan 21/08/1995 tarihinde tek zarfın olduğu ve Vakıfbank Personel Özel Güvenlik Hizmetleri Vakfı'nin tahmini bedel olan 900 milyar lirayı teklif ettiği görüldü ve satış yapıldı. Satış için Belediye Meclis Kararı gerekli idi. Buna gerek görülmeden Ankara'nın simgesi haline gelen Atakule satıldı. (Saner- 2000) Atakule Örneği Örnek olayımızda görüldüğü gibi Belediye Meclis üyelerinin Tapusunda Kargir ev ve bağ görünüyor yetkisini Belediye Başkanı tek başına kullanıyor. Yine de Türkiye'mizde yerel yönetimler demokrasinin beşiği sayılıyor. Ama kimin demokrasisinin diye sorulmuyor CİNS DEĞİŞİKLİĞİ Ankara yapılaşıyor. Ama yapılar Kadastro paftasında, tapu kütüklerinde yer almıyor. Yani cins değişikliği yapılmıyor. Tapu kütüklerine baktığımızda yapıların yeri hala bağ/harap bağ, arsa olarak duruyor. Tüm bunlar herkesin "bilgi çağı"ndan "kent bilgi sistemleri"nden söz ettiği bir dönemde sürüyor. Bunlar herhangi bir yapı da değil. Kimi 5 yıldızlı bir otel. Kimi Ankara'nın en önde gelen özel hastanesi. Kimi yıllardır içinde ticaret yapılan Kızılay'ın ortasında işhanı. Kimi de Fakülte ve Bakanlık. Hepsinden önemlisi listenin 188

19 içinde Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Eğitim Merkezi'nin de bulunması. Bir de Ankara'da kentleşmenin bu yanı var. Gelin fotoğraflarına birlikte göz atalım. Bayındır Hastanesi Tapuda Cinsi, Arsa olarak görünüyor. Ador Altınel Otel Tapuda Cinsi, Arsa olarak görünüyor Onur Çarşısı (arka plandaki yapı) Tapuda Cinsi, Arsa olarak görünüyor. Hukuk Fakültesi/Siyasal Bilgiler Tapuda Cinsi, Arsa, Tarla, ev, kargir ev olarak görünüyor. ADI Bayındır Hastanesi Atakule Onur Çarşısı Otel Ador Altınel Maliye Bakanlığı Trafik Hastanesi Hukuk Fakültesi Siyasal Bilgiler TKG Eğitim Merkezi ADA/PARSEL/ NO'SU 27475/ /2 1165/1 4251/ / /3 8425/1 8425/2 7968/3 CİNSÎ Arsa Kargir Ev ve Bağ Arsa Arsa Arsa Arsa Kargir Ev, Arsa, Ev Arsa, Tarla, Ev, Kargir Ev Arsa MAHALLESİ Kızılırmak Mah. Çankaya Mah. Kızılay Mah. Anıttepe Mah. Devlet Mah. Kızılırmak Mah. Fakülteler Mah. Fakülteler Mah. Yukarı Dik Mah. 189

20 ANKARA G.Ö.B.'LERİ (EK:1) SIRA NO GÖB SAYISI İLİ ANKARA ANKARA BELEDİYESİ MERKEZ " "» «"»»». SİNCAN " KESKİN BEYPAZARI KIZILCAHAMAM KIZILCAHAMAM POLATLI POLATLI POLATLI ELMADAĞI ELMADAöl GÖLBAŞI KIRIKKALE Ş.KOÇHİSAR HAYMANA KALECİK TEMELLİ TEMELLİ MEVKİİ AKTEPE ULUBEY SOLFASOL KARŞIYAKA TELSİZLER ULUBEY KARACAKAYA MÖHYE KÖYÜ IMRAHOR TUZLUÇAYIR YENİMAHALLE ÇANKAYA YILDIZ ETLİK KURTİNİ YENİMAHALLE ORMAN Ç. MACUN E.SİNCAN Y.SİNCAN ALTINTAŞ ÇAKMAKLIK İSMETPAŞA KARŞIYAKA KUZU DORUĞU KUZU DORUĞU ELÇEKPINARI İĞMÎR ÇİFTLİĞİ KARACALİ YOLU SARIKAYA KAYABAŞI MALİ KÖY AKAGÖZ BÖLGE NO YÜZÖLÇÜMÜ (HEKTAR) MÜLKİYETİ HAZİNE BELEDİYELER ÖZEL SINIR TASDİKİ /07/ / / /04/ /01/ /01/ /05/ /01/ /10/ /07/ /10/ /10/ /06/ /02/ /06/ /06/ /05/ /05/ /04/ /01/ /09/ /05/ /06/ /01/ /12/ /12/