İLKÖĞRETİMDE SORUMLULUK EĞİTİMİ

Transkript

1 1 ÖZEL EKİN KOLEJİ Bilgi Toplumunun Okulu EMPATİ, ÖZEL EKİN KOLEJİ P.D.R.H. SERVİSİNİN AYDA BİR YAYIMLANAN SÜRELİ YAYINIDIR. YIL: 2 SAYI: 14 NİSAN AYIN KONUSU İLKÖĞRETİMDE SORUMLULUK EĞİTİMİ Çocuklarımızı, el ele Bilgi Toplumu na hazırlıyoruz. Bireylerin sorumluluğunun gelişmesi için sorumluluk alabileceği bir ortamda yetişmesi gerekir. Kişinin yetiştiği ortamda kendine seçim yapma ve seçiminin sonuçlarından sorumluluk alma fırsatı verilmemişse sorumluluk duygusu gelişmez. Bu nedenle, kendi düşüncelerini söyleme ve uygulama olanağı verilmeyen ailelerde çocuklar olgunlaşamazlar.

2 2 Bilgi Toplumunun Okulu ve Anne-Babası; çocuğun sorumluluğunun gelişmesi için uygun ortamlar hazırlar, yaşına göre aldığı sorumluluk alanlarında onu destekler. NEDEN SORUMLULUK EĞİTİMİ? Hızlı değişimlerin yaşandığı günümüz dünyasında, insan bir şeye karar verdimi sonuna kadar gitmeli; ama yaptığı şeyden sorumluluk almalı. Ne yaparsa yapsın, önce niçin onu yaptığını bilmeli ve daha sonra yaptıklarını hiç kuşkulanmadan, çekinmeden ve bütün gücünü vererek yapmalı. Yediden yetmişe pek çok birey yerine getirmesi gereken sorumlulukların bilincinde değildir. Bu kişilerin önemli bir bölümü sahip oldukları çeşitli görevleri, sorumluluklarının neler olduğunu bile tam bilememektedir. Kayıp izin kağıtları, unutulan ödevler, okulda unutulan çantalar, kitaplar ve açılmak için sizin derse başlamanızı bekleyen kurşun kalemler... Bu çocuklar biraz sorumluluk sahibi olmayı ne zaman öğrenecekler? diye sorarız zaman zaman kendimize. Aslında çocuklar sorumluluğu, biz öğrettiğimiz zaman öğrenirler. Öğretmenin (öğretmek) sorumluluğu kolay iş değildir (öğrenmek de öyle) ve gerek öğretmenler gerekse aileler tarafından iş şansa bırakılmamalıdır. Sorumluluk hissi kendiliğinden gelişen bir his değildir ve çocukların daha sorumlu yetişebilmeleri için bazı tedbirler alınması gereklidir. Tüm ana-babalar ve tüm eğitimciler çocukların sorumluluk sahibi birer insan olarak yetişmesini ister ve onlara sorumluluk kazandırmanın yollarını ararlar. Şunu unutmamalıyız ki; insanlar tek başlarına değil, başkalarının da bulunduğu bir ortamda yaşarlar. Bu nedenle yalnızca fiziksel çevrelerine değil, içinde yaşadıkları sosyal çevrelerine karşı da sorumludurlar. Sorumluluğun bir çok çağrışımları vardır. Güvenilir, emniyet edilir kimseler için sorumluluk sahibi deriz. Sorumluluk aynı zamanda yasal, parasal veya ahlaki sorumluluğu da ifade etmektedir. SORUMLULUK NEDİR?

3 Anne-baba ve eğitimciler olarak çocuklarımıza kazandırmak istediğimiz özelliklerden biri de SORUMLULUKTUR. İnsanın, içinde yaşadığı fiziksel ve sosyal çevreye uyumunu sağlayan sorumluluk duygusu yazılı kaynaklarda şöyle tanımlanmaktadır: Erken çocukluk dönemlerinden başlayarak çocuğun yaşına, cinsiyetine ve gelişim dönemine uygun olarak görevlerini yerine getirmesidir. Çocuğun doğduğu andan itibaren başlayan, ilk izlenimleri ile gelişen, kişinin kendini başkaları ile paylaşması ve kendinden bazı ödünler vermesidir. 3 Aile sistemi içinde temel birim olan anne - babanın çocuğa kazandırdığı duygu. Sorumluluk, ödev olarak üzerine alınan ya da verilen bir işi her ne pahasına olursa olsun sonuna kadar yapma ve gerektiğinde bunun hesabını verme ile ilgili bir duygudur. İnsanın, kendine karşı sorumluluğu ile diğer insanlara karşı plan sorumluluğu birbirinden soyutlanamayan bir olgudur. İlişki sorumluluğu, diğer insanlara karşı olan görevlerimizi bilimsel olarak yerine getirmekten farklı bir kavramdır. Bunu öğrenememiş olmanın bedeli içsel yalnızlıkla ödenir. Sorumluluk; erken çocukluk döneminden başlayarak, çocuğun yaşına, cinsiyetine ve gelişim düzeyine uygun olarak görevlerini yerine getirmesidir. Kişinin kendi davranışlarını veya kendi yetki alanına giren herhangi bir olayın sonuçlarını üstlenmesi olarak tanımlanmaktadır. Sorumluluk sahibi kişinin nitelikleri: Kendine ve başkalarına karşı saygılıdır. Kendi işlerini kendi kendine yürütür. Başkalarına gereksiz yere yük olmaz. Öz değerinin bilincindedir. Duygu düşünce ve davranışlarından yalnız kendini sorumlu tutar. Yaşamdan bekledikleri ve verdikleri orantılıdır. Çalışkan bir insan, iyi bir öğrenci, iyi bir anne-baba ve iyi bir komşudur. SORUMLULUK DUYGUSU NASIL KAZANDIRILIR?

4 Sorumluluk, zorlamayla oluşturulamaz. Tüm anne - babalar ve eğitimciler, çocuklara sorumluluk bilinci kazandırmanın yollarını aramaktadırlar. Anne-babaların büyük bir bölümü, çocuğa evde günlük işlerin kolay olanlarının yaptırılmasıyla onun sorumluluk duygusu kazanacağını sanmaktadırlar. Çocuklara; marketten alış-veriş yapma, bahçe temizletme, odasını toplatıp düzenleme, toz aldırması gibi işlerin yaptırılması, sorumluluğunu bilen birey olarak yetiştirilmesinde ne denli etkili olabilir? Gözlem ve araştırmalar göstermiştir ki, çocukta bir zorlama sonucu benimsenen bu gibi işler, sorumluluk duygusunun kazanılmasında hiçbir olumlu etki oluşturmamaktadır. Buna karşın bu işlerin yaptırılmasında gösterilecek aşırı zorlama ana-babaya uyumlu çocuklar sağlasa bile kişiliğin oluşum ve gelişiminde olumsuz etkiler yaratabilir. 4 İki buçuk yaşından başlayarak, döke saça da olsa çocuğun çorbasını kendi başına içmesine fırsat vermek, oyuncaklarını toplamasını beklemek, kendi odasında kendi yatağında yatmasına ortam hazırlamak, yaşına ve cinsiyetine göre sofra hazırlığı veya araba temizliği gibi konularda onun yardımını beklemek sorumluluk konusunda çocuğu cesaretlendirici ve destekleyici bir ortam sağlar. Böyle bir ortam, çocuğun kendi kendisine yetmesine ve yönetmesine fırsat vereceğinden onun kendine olan güvenini de artıracaktır. Tam tersine koruyucu yaklaşım; çocuğun kendi kendine yeten, bağımsız birey olmasını engeller. Çocuk veya genci korumak, onu kanatlarının altında büyütmek, sorunuyla baş başa bırakmamak gelişimini engelleyebilir. Ona yarar yerine zarar verir. Benlik saygısının tohumları, sorumluluk verilirse gelişir. Yaşı ve cinsiyeti ne olursa olsun çocuğa önemli olduğunu hissettirmek, onun gerek kişilik gelişimi, gerekse kişiler arası ilişkileri açısından etkilidir. Çocuğun kendisini ben değerliyim diye algılayabilmesi ve önemli olduğunu hissedebilmesi için, öncelikle çevresinin (aile-akraba-arkadaş-okul) kabul göstermesi gerekmektedir. Bu ortamın oluşturulması için de çocuğa uygulama olanağı vermek gerekir. Dilediği gibi giyinen, giysisini seçen, dilediği resimleri yapan, yemeğini baskısız şekilde yiyen, hareketlerine katı sınırlar getirilmeyen, kişiliğine saygı gösterildiğini gören ve kendini özgürce ifade edebilen çocuk ben değerliyim diye düşünür. Çocuğun önemli ve değerli olduğunu hissetmesi onu yeni atılımlara ve başarılara götürür. Değerlilik duygusu; biraz da, alınan ve yerine getirilen sorumlulukla gelişir.

5 5 ÇOCUKLARA EV ORTAMINDA VERİLEBİLECEK BAZI KÜÇÜK SORUMLULUKLAR 3-5 Yaş Oyuncaklarını toplamak, Anne-babaya, sofrayı kurmak ve toplamak için yardım etmek, Anne-babaya, satın alınan malzemelerin yerleştirilmesinde yardım etmek, Anne-babaya, küçük kardeş için yardım etmek, Anne-babaya, çiçek sulamak, çiçek dikmek için yardım etmek. 6-9 Yaş Kendi odasını toplamak, Yatağını toplamak, Kirli giysilerini çamaşır sepetine koymak, Sofrayı kurmak-kaldırmak, Kendisi için basit yemekler hazırlamak Yaş Kendi odasını ve yatağını toplamak, Elektrik süpürgesiyle yerleri süpürmek, Yemeklerin hazırlanmasına yardım etmek, Bulaşıkları yıkamak-makineye yerleştirmek, Arabaların yıkanmasına yardım etmek, Ev için basit alış-verişlerde yardımcı olmak, Üzüldüğü veya kızdığı zaman anne babadan veya diğer aile bireylerinden baş başa konuşmayı talep etmek. Ulaşılabilir kısa vadeli amaçlar, hedefler belirleyin. ÇOCUKLARA SORUMLULUK KAZANDIRMADA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR 1. Çocuğunuza 3 yaşından itibaren sorumluluk verebilirsiniz. Örneğin oyuncaklarını toplamak gibi. Çocuğunuzun yaşı büyüdükçe sorumluluklarını arttırabilir ve aileye karşı olan sorumluluk duygusunu geliştirebilirsiniz. Örneğin yaşına uygun ev işleri yapması için yönlendirilip teşvik edilebilir. 2. Çocuğunuzun yapması gereken sorumlulukları onunla birlikte belirleyin. (İnsanlar, aklının katıldığı konularda daha etkin olurlar.) Yaptığınız anlaşmayla sorumluluklar yerine getirildiğinde ailenizin kazanacaklarını, yerine getirilmediği durumlarda ise nelerin olabileceğini yine onunla birlikte belirleyiniz. 3. Öyle bir özgür ortam hazırlayın ki, ayakları üzerinde durmayı, kendi kanatlarıyla uçmayı öğrenebilsin.

6 4. Çocuğa yaşına ve gelişim düzeyine uygun, görev ve sorumluluklar verin. Başarması için onu destekleyin. 5. Çocuğun seçim yapmasına izin verin. 6. Bu konularda, çocuğun gösterdiği çabaya saygı duyun. 7. Onu görev ve sorumluluğuyla baş başa bırakın. 8. Onun adına düşünmek yerine, kendi başına düşünmesini sağlayın. Sorunu çözmek yerine, kendi sorununu çözmesine fırsat vermeniz, çocuğunuzun sorumluluk duygusunu geliştirecektir. (Her sorunun içinde bir hediye saklıdır) 9. Çocuğunuza sevildiğini, istendiğini ve sizin için önemli olduğunu hissettiriniz. 10. Fizyolojik ve duygusal gereksinmelerinin karşılanmasını geciktirmeyiniz. 11. Çocuğa yaşamının ilk aylarında koyduğunuz sınırlamalar olabildiğince az olmalıdır. Bu ileriki yaşlarda sizin isteklerinize daha yatkın bir kişiye sahip olmasını sağlayacaktır. 12. Çocuğun sizlere yardımcı olmak ve bağımsız olarak bir iş yapmak için gösterdiği belirtileri gözden kaçırmayınız. Onu, bu girişimlere özendiriniz. Çocuğunuzun bu deneyimlerinde elde ettiği yanlış sonuçları kırıcı bir biçimde eleştirmeyiniz. Onun girişim isteğini kırmadan yapacağınız yapıcı yönlendirmelerle daha iyi sonuçlar elde etmesini sağlayabilirsiniz. 13. Çocuğunuzun daha büyük ve önemli sorumluluklar yüklenmeye hazır ve istekli olduğu zamanları kollayınız. Bu sorumlulukları yüklenebilmesi için gerekli olan elverişli ortamlar hazırlayın. 14. Yaptırım uygulamaktansa, özendiriniz. Gösterilen başarıyı olduğu kadar, harcanan çabayı da övünüz. Sonuçlar sizi doyurmasa bile, yapılabilecek olanın en iyisi olmasa bile, yapabilmek için elden geldiğince harcanan çaba, çocukta sorumluluk bilincinin geliştiğini gösterir. 15. Uygulayamayacağınız bir yaptırımı hiçbir zaman bir korku ve baskı aracı olarak kullanmayınız. Uyarmalar zaman zaman gereklidir, ancak söylenenin de yerine getirilmesi gerekir. (Tutarlı olmak) 16. Övgü ve beğenilerinizin içten gelen duygular olması ve gerçeği ifade etmesi zorunlu bir gerekliliktir. Çocuğun sezgileri son derece güçlüdür, yalancı övgüleri çabuk anlarlar. 6

7 17. Yapılmasını istediğiniz şeyler karşısında ödül önermeyiniz. Bu bir rüşvettir, yarardan çok zarar getirir. Çünkü bir kez başlayınca sürekli artarak sürmesi gerekir. Verilmeyince de yaptırım yerine geçer. 18. Çocuğunuza, suçluluk duygusuna kapılmadan hata yapabilme olanağı tanıyınız. En önemli şeyin bir iş yapmak için çaba harcamak olduğunu her fırsatta belirtiniz. 19. Yanılgıya düşmemenin değil, yanılgılardan kurtulmanın ve yanlışı düzeltmenin önemli olduğu kuralını benimseyiniz. Bu kuralı çocuğunuza da benimsetiniz. 20. Kendisinden ne beklediğinizi çocuğunuza açık bir dille anlatınız. Bu pek çok yanlış anlayışı ortadan kaldırır. Kurallarınıza bağlı olmakla birlikte ona daima sevecenlikle davranınız. 21. Hiçbir zaman geç olduğunu düşünmeyiniz. İnsan doğası, kötüden çok, iyiye yönelmeye yatkındır. Yeter ki içtenlikle ve iyi niyetle doğru olana ulaşmaya, yanılgılarımızı düzeltmeye çaba harcayalım. 7 ÇOCUKLARDA SORUMLULUK DUYGUSUNUN GELİŞMESİNİ ENGELLEYEN HATALI ANNE-BABA TUTUMLARI Aşırı Koruyucu Tutum : Çocukta; kendine güvensiz, bağımlı kişilik geliştirebilir. Otoriter Tutum : Çocukta; çekingen, kendine güvensiz, pasif ya da saldırgan, aşırı tepkili, öfkeli kişilik davranışlar geliştirebilir. Gevşek Tutum: Çocukta; şımarık, kural tanımayan kişilik oluşturabilir. Tutarsız Tutum: Çocukta; kurallara uymakta zorluk çeken, dengesiz tutarsız kişilik geliştirebilir. Yetkinci Tutum(Aşırı beklentili, mükemmeliyetçi) : Benlik saygısı az, kendine güvensiz, duyarsız veya aşırı hırslı, isyankar, sosyal ilişkilerde zorlanan kişilik geliştirebilir

8 8 ÇOCUKLARDA SORUMLULUK DUYGUSUNUN GELİŞİMİNDE İSTENEN ANNE-BABA TUTUMLARI Demokratik Tutum Çocuklarına demokratik tutumla yaklaşan anne-babalar; Ev içinde kuralları açıkça belirtir. Kuralların oluşumunda bireyler katılım bulunur. Çocuğun tepkilerini ve duygularını ifade etmesine fırsat verir. Belirtilen sınırlılıklar içinde çocuğa söz hakkı tanır. Çocuğa koşulsuz bir sevgiyle yaklaşır. Çocuğa hak ve özgürlüklerinin sınırlarını öğretir. Bu tutumu benimseyen Anne-babalar çocuklarıyla sağlıklı bir İletişim kurar ve SORUMLULUK BİLİNCİ GELİŞMİŞ BİREYLER YETİŞTİRİRLER. SORUMLULUĞUN YAŞAM BAŞARISINA ETKİSİ Sorumluluk sahibi kişi, kendine ve başkalarına karşı saygılıdır. Üstüne düşen görevleri yerine getirir. İşlerini kendi kendine yürütür ve başkalarına gereksiz yere yük olmak istemez. Öz değerinin bilincindedir. Duygu, düşünce ve davranışlarından yalnız kendini sorumlu tutar. Yaşamdan bekledikleri, ele verdikleri ile orantılıdır. Hak etmediğini almaya kalkmaz. Ana ve babalar, çoğunlukla sorumluluktan söz açıldığında onu geniş anlamda düşünmemektedirler. Yani, sorumluluğun varlığını veya yokluğunu, çocuğun dağınık odası, okula devamsızlığı, ev ödevlerindeki özensizliği, giyimi, temizliği, huy ve alışkanlıkları gibi daha yalın ve somut olgularda aramaktadırlar. Bu kanı yanlıştır. Kibar, titiz, düzenli, ödevlerini zamanında yapan bir çocuk da davranışlarında sorumsuz olabilir. Bu durum özellikle yapacağı işleri sürekli olarak uyarılmak suretiyle yapan çocuklarda görülebilir. Çünkü çocuk salt bu nedenle; karar verme, seçme, eylemde bulunma, eylemin sorumluluğunu alma ve öz değerini geliştirme olanağı bulamamıştır. Bir çok kişi, sorumluluk sahibi bir insanı, aşırı ölçüde ağırbaşlı, yüze gelmeyen, binlerce dertle yüklü biri olarak düşünür. Buna karşı sorumsuz kişiler; neşeli, eğlenceye düşkün, herkesin görmek ve birlikte olmak istediği insanlar olarak tanımlanır. Bu tanım, sorumluluk duygusundan yoksun olanları hoş, tercih edilen, en azından bağışlanır kişiler olarak yansıtmaktadır. Halbuki gerçek böyle değildir. Gerçeğin böyle olmadığını, psikolog ve sosyologların yapmış olduğu araştırmalar göstermektedir. Gerçek sorumluluk sahibi kimseler; yaşama gerektiği kadar uyum göstermiş,

9 mutlu, başkalarına olduğu ölçüde kendilerine karşı da sorumluluklarını dengeli olarak yerine getirenlerdir. Sorumsuz kişilerse; bencil, yaşama ayak uyduramayan, başkalarının haklarına ve geniş anlamda kendilerine karşı da hak ve ödevlerini yerine getirmeyenlerdir. 9 LÜTFEN YAYINIMIZ HAKKINDAKİ GÖRÜŞ, ÖNERİ VE BEKLENTİLERİNİZİ BİZE YAZINIZ YA DA TELEFONLA İLETİNİZ. İŞBİRLİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİZ. ekinpdrh@ozelekinlisesi.com r.turhan@ozelekinlisesi.com y.gunes@ozelekinlisesi n.yasaroglu@ozelekinlisesi.com AYIN ÖNERİLERİ OKUYABİLİRSİNİZ HULKİ BEY VE ARKADAŞLARI KÜÇÜK AĞACIN EĞİTİMİ YİĞİT OKUR FOREST CARTER İZLEYEBİLİRSİNİZ FRIDA CHICAGO (SİNEMA) (SİNEMA) DİNLEYEBİLİRSİNİZ LORENA MC KENNİTT MASK AND MiRROR KAYNAKÇA Akkök, F. (1999) İlköğretimde Sosyal Becerilerin Geliştirilmesi, Özgür Yayıncılık Altınköprü T. (1999) Çocuğun Başarısı Nasıl Sağlanır? Hayat Yayıncılık Cüceloğlu D. (1996) İçimizdeki Çocuk, Sistem Yayıncılık.

10 10 Özen Y. (2001) Yarına Kalmak Adına SORUMLULUK EĞİTİMİ, Nobel Yayıncılık.. GELECEK SAYIMIZIN KONUSU ÖN ERGENLİKTE CİNSEL GELİŞİM