İZMİR ADNAN MENDERES HAVALİMANI NIN. KÜMÜLONİMBÜS (Cb), ORAJ VE SİS ANALİZİ

Transkript

1 İZMİR ADNAN MENDERES HAVALİMANI NIN KÜMÜLONİMBÜS (Cb), ORAJ VE SİS ANALİZİ Özet Ercüment AVŞAR Adnan Menderes Havalimanı Meteoroloji Müdürlüğü, İzmir / MGM eavsar@mgm.gov.tr Havacılık sektörünün gün geçtikçe gelişmesine paralel olarak ülkemizde de hava yolu ulaşımına olan talep gittikçe artmaktadır. Şiddetli meteorolojik şartlar, uçuş faaliyetlerinde gecikme veya iptallere neden olmakta, ekonomik ve zamansal kayıplara yol açmakta, hatta kaza ve kırımlara neden olabilmektedir. Uçakların iniş ve kalkış yapmalarını en çok etkileyen meteorolojik olaylar; sis, oraj, rüzgar, pist görüş mesafesi, bulut, yağış, buzlanma, türbülans ve alçak seviye windshear olarak sıralanabilir. Ülkemizde havalimanları arasında yolcu trafiği bakımından dördüncü sırada yer alan Adnan Menderes Havalimanı (LTBJ) için uçuş faaliyetlerini en sık etkileyen meteorolojik oluşumlar; Sis, Kümülonimbüs (Cumulonimbus-Cb) bulutları ve orajlardır (TS- Thunderstorm). Bu sebeple, bu hadiselerin uzun yıllar verilerine göre analizlerinin yapılarak oluşum zamanlarının tespiti ve uçuş planlamarının bu meteorolojik bilgilere göre yapılması, uçuculuk faaliyetlerinin daha güvenilir ve zamanında gerçekleşmesi açısından önemlidir. Bu çalışmada, orajlı ve sisli geçen günlere ait istatiksel analizler, havacılık amaçlı üretilen gözlemler (METAR, Meteorological Aerodrome Report) ve özel rasatlardan (SPECI, Aviation Special Weather Report) faydalanılarak yapılmıştır. Çalışma sonucunda 2004 ile 2014 yıllarını kapsayan 10 yıllık periyot için yapılan sis analizlerinde, LTBJ de çoğunlukla Radyasyon ve Adveksiyon Sisleri olmak üzere iki çeşit sis olduğu tespit edilmiştir. 10 yıllık periyot içerisinde LTBJ de sisli geçen günlerin, en çok Aralık ve Ocak aylarında, zaman aralığı olarak 04:00 UTC 07:00 UTC de, hpa basınç aralığında, yönlerinden esen hafif rüzgarlarda (1 5 knot) ve 5 C - 8 C sıcaklık aralığında görüldüğü tespit edilmiştir. Bu 10 yıllık periyot için LTBJ de Oraj hadisesine baktığımızda ise en çok Ocak ve Şubat aylarında, yönlerinden esen tatlı rüzgarlarda (6-10KT) ve 8-18 C sıcaklık aralığında oluştuğu tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Adnan Menderes Uluslararası Havalimanı, LTBJ, Sis, Oraj, Cb bulutları ANALYSIS OF CUMULONIMBUS (Cb), THUNDERSTORM AND FOG FOR İZMİR ADNAN MENDERES AIRPORT Abstract Demand for airline transport has been increasing day by day with the development of the aviation industry in Turkey. Meteorological conditions are among the most important factors that influence aviation facilities. Meteorological events cause delays and cancellation of flights which create economic and time losses, and they even lead to accidents and breakups. The most important meteorological events that affect the takeoff and landing of airplanes can be listed as wind, runway visual range, cloud, rain, icing, turbulence, and low level windshear. Meteorological events that affect the aviation facilities most often in Adnan Menderes Airport (LTBJ), the fourth largest airport in Turkey in terms of air traffic, are fog, Cumulonimbus (Cb) clouds and thunderstorms (TS-Thunderstorm). Therefore, it is important to identify the occurrence time of these events based on the analysis of data over many years and do the flight plans based on this meteorological information in order to make the aviation facilities safer and without delays. In this study, statistical analysis on the formation of Cb clouds, thunderstorm and foggy days is conducted using observations produced for aviation (METAR) and special observers (SPECI). It is found that there are two types of fog that are observed most often at LTBJ, namely radiation and advection fogs, accordingly to the results of statistical analysis based on data from 2004 to Fog events are found to occur most often in the months of December and January, during 04:00 07:00 UTC time interval, between pressure values over hpa, in degree light breeze (1-5KT) and in temperature levels between 5 C and 8 C. Thunderstorm events recorded at LTBJ between the years 2004 and 2014 are most often observed in the months of January and February, in degree gentle breeze winds (6-10KT), and in temperature levels between 8 and 18 C. Key Words: Adnan Menderes International Airport, LTBJ, Fog, Thunderstorm (TS), Cb Clouds 1

2 1- GİRİŞ: Stratüs (St) bulutunun yeryüzünü kapsaması ya da bu bulutun yer seviyesine inmesi sis hadisesi olarak tanımlanır. Uluslararası kabul edilmiş tanıma göre ise sis, yatay görüşü 1000 m nin altına düşüren, yere yakın hava tabakasında yayılmış küçük su damlacıkları veya kristallerinden oluşan sistemdir. (MGM, Havacılık Meteorolojisi Kurs notları). Görüş mesafesi 200 metrenin altına inerse bu yoğun sis olarak isimlendirilir. Sis hadisesi günlük hayatımızın birçok alanında çoğunlukla olumsuz etkiler göstermektedir. Bu alanlar, tarımsal faaliyetler, ulaşım faaliyetleri, turizm, spor faaliyetleri v.b. olarak sıralanabilir. Sis hadisesi ayrıca kara, deniz ve hava ulaşımında görüş mesafesini etkileyen en önemli meteorolojik parametredir. Sis hadisesi, havacılık faaliyetlerini gerçekleştiren tüm hava ulaşım ve turizmi araçlarının (yolcu uçakları, helikopter, savas uçakları, jetler, balonlar v.b.) iniş ve kalkışlarını olumsuz olarak etkilemektedir. Uzun süreli devam eden yoğun sis şartlarında, havalimanlarında her gün binlerce insanın kullandığı uçaklar zamanında iniş ve kalkış yapmadıklarında ya da uçağın hedef meydana inemeyip yakınındaki bir başka meydana yönlendirilmesi sonucunda, gecikmelere veya iptallere neden olabilmektedir. Bu durum, hem yolcular için zaman kaybına hem de havayolu firmaları için birçok uçuşun yeniden planlanmasına ve bunun sonucunda önemli maddi zararlara yol açabilmektedir. Bu zararlarn azaltılması için, havalimanı meteoroloji ofisinin hazırlamış oldukları, havacılık amaçlı üretilen gözlemler (Meteorological Aerodrome Report-METAR), özel rasatlar (Aviation Special Weather Report-SPECI) ve havalimanı tahmin raporları (Terminal Aerodrome Forecast-TAF) gibi meteorolojik bilgilerden yararlanılarak uçuş planlamaları yapılmakta ve ona göre hareket edilmektedir. Bu çalışmada İzmir Adnan Menderes Havalimanı için yılları arasını kapsayan 10 yıllık periyoda ait veriler kullanılarak sis hadisesi, pist görüş mesafesi ölçümleri dikkate alınarak istatistiksel olarak incelenmiştir. Adnan Menderes Havalimanı pist görüş ölçüm limiti 1500 metre olup bu değer altındaki her ölçüm havacılık amaçlı gözlem kodlarına yansıtılmaktdır. Ayrıca, bu ölçümlere göre Adnan Menderes Havalimanının sisli saatlerde uyguladığı CAT kategorileri (Category-CAT) tespit edilmiştir. Bu tespitlere sisle ilgili data analizi bölümünde detaylı bir şekilde yer verilmiştir. Çalışmanın ikinci bölümünde ise Adnan Menderes Havaliamanı için uçuş faaliyetlerni etkileyen diğer bir meteoeorolojik hadise olan gök gürültülü fırtınalar (Orajlar, Thunderstor-TS) hadisesi ve kümülonimbüs (Cumulonimbus-Cb) bulutları analiz edilmiştir. Orajlar, özellikle büyük yolcu uçaklarının iniş ve kalkışlarını olumsuz yönde etkileyen en önemli meteorolojik olaylardan biridir. Orajın yaratacağı kuvvetli rüzgarlar, (windshear, microburst, makroburst ve yan rüzgar), dolu, kuvvetli yağış, düşük görüş mesafesi uçağın iniş ve kalkışında zaman zaman zorluklar yaratabilmektedir. Bu zorluklara ek olarak, yaklaşma sahasındaki uçağın, meydana iniş anında olumsuz şartların devam etmesi durumunda inişinin gerçekleşemeyip farklı bir meydana yönlendirilmesine neden olabilmektedir. Orajdan havadaki uçakların yanı sıra park halindeki uçaklar da olumsuz olarak etkilenmektedir. Oraj hadisesine ait istatistiksel bilgilerin analizi yapılarak, orajın havalimanına hangi yönden, ne sıklıkla ve hızla yaklaştığı tespit edilmiştir. Literatürde Türkiye de havalimanları için meteorolojik parametrelerin analizleri iligili daha önce yapılan araştırmalardan Ankara (Çamalan, Yağan ve Akgün, 2010) ve İstanbul (Özdemir, Deniz, Menteş ve Sezen, 2014; Deniz, Yazmuhammedov ve Özdemir, 2

3 2014) üzerine yapılmıştır. Daha önceki çalışmalarda İzmir Adnan Menderes Havalimanı incelenmemiş olup bu çalışma ile literatürdeki bu boşluğun doldurulması hedeflenmektedir. 1.1-ADNAN MENDERES HAVALİMANI: Devlet Hava Meydanlarının İşletmesinin (DHMİ) yaptığı çalışmaya göre, Türkiye geneli havalimanları yolcu trafiği yıllarını kapsayan son 10 yılda %197 artmış, yıllık ortlama artış ise %12,5 olarak tespit edilmiştir (Şekil-1). İzmir Adnan Menderes Havalimanı nda yıllık yolcu trafiği ortalama artışı ise %10 olarak belirtilmiştir. Şekil 1: Türkiye Geneli Havalimanları Yolcu Trafiği ( ) İzmir Adnan Menderes Havalimanı, iç ve dış hatlar olmak üzere 2013 yılında önceki yıla göre %9 artış ile yaklaşık olarak 2,5 milyon yolcu dış hatlarda ve 7,7 milyon yolcu iç hatlarda olmak üzere yaklaşık 10,2 milyon yolcuya hizmet vermiştir (SHGM, 2014). Havalimanı 125 metre rakıma sahip olup havalimanının şehir merkezine uzaklığı 18 kilometredir, 3240 metre uzunluğunda 16R/34L yönlü beton taksi yolu ve 16L/34R yönlü asfalt pist bulunmaktadır. Havalimanının 12 km güneyinde Tahtalı barajı bulunmaktadır (Şekil-2). Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü'nün (ICAO) yaptığı sınıflandırmaya göre Adnan Menderes Havalimanı nın kodu LTBJ, havalimanı sınıflamasında A sınıfında ve aletli iniş sistemi (Instrument Landing System - ILS) kategorisinde halihazırda CAT II grubundadır. Şekil 2: Menderes Ovası içerisinde yer alan Adnan Menderes Havalimanı ve Tahtalı Barajı 3

4 2- YÖNTEM: Bu çalışmada kullanılan meteorolojik veriler, Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü ne bağlı olarak Adnan Menderes Havaalanı içerisinde 24 saat çalışma esasına göre faaliyet gösteren, Adnan Menderes Havalimanı Meteoroloji Müdürlüğü nün gözlem istasyonunun üretmiş olduğu Otomatik Meteoroloji Gözlem İstasyonu (Automatic Weather Observation System- AWOS) verilerinden elde edilmiştir. Adnan Menderes Havalimanı (LTBJ), her yarım saatte bir havacılık amaçlı üretilen rutin hava raporu METAR ve meteorolojik şartların kötüye gitmesi durumunda hazırlanan ve yayınlanan SPECI rasatları üretmektedir. METAR bilgileri, uçuş öncesinde veya uçuş esnasında dikkate alınıp değerlendirilebilen milli ve milletlerarası rasat data bankalarını besler ve pilotun böylece kalkış, varış ve yedek havaalanlarındaki meteorolojik şartlardan haberdar olmasını sağlar (Hazarfen websitesi, MGM). Bu çalışmada yöntem olarak Adnan Menderes Havalimanı nın sis ve oraj analizini yapmak ve çıkarımlarda bulunmak için yıllarını kapsayan10 yıllık periyoda ait METAR ve SPECI verileriyle Microsoft Office Excel ve SPSS programları kullanılarak istatistiksel ve frekans analizleri yapılmıştır, ve bu iki hadiseye ait değişimler detaylı olarak incelenmiştir. Sis hadisesi analizinde, yıllarını kapsayan10 yıllık periyot için sis ve parçalı sis hadisesi olan 892 adet rasat tespit edilmiş olup uçuculuk açısından risk teşkil eden, hakim rüyetin 1000 m nin altına düştüğü 490 adet rasat detaylı olarak incelenmiştir. İstatistiki analiz yapılırken, havalimanında pist görüş mesafesinin daralmasına neden olan sis hadisesinin yıllara, aylara, günlere ve saatlere göre frekans dağılımı incelenmiştir. Ayrıca, sis hadisesinin en yoğun meydana geldiği günlere ait basınç ve sıcaklık değerlerinin analizleri yapılmıştır. Yine bu 10 yıllık periyoda ait oraj hadisesinin yıllara, aylara, günlere ve saatlere göre dağılımı analiz edilmiştir. Oraj esnasında hakim rüzgar yönü, basınç ve sıcaklık değerleri tespit edilmiş, bunun yanında Kış ve Yaz mevisiminde en çok hangi zamanlarda meydana geldiği tespit edilmiştir. Çalışmanın sonuçlarına ilişkin detaylar, data analizi bölümünde sunulmuştur. 3- DATA ANALİZİ: 3.1- SİS HADİSESİ ANALİZİ LTBJ de 2004 ile 2014 yılları arasında 10 yıllık periyotta toplam sisli gün sayısı 84 gün olarak tespit edilmiştir (Şekil 3). 10 yılın sisli gün ortalaması ise 7,6 gündür. 10 yıllık periyot içerisinde 2014 yılı sis açısından 15 sisli gün (%18) ile en sisli yıl olarak tespit edilirken, 2004 ve 2012 yılları ise 4 sisli gün (%5) sayısı ile en az sisin görüldüğü yıllar olarak tespit edilmiştir. Şekil 3: LTBJ nin yılları arasında meydana gelen sisli günlerin yıllara göre dağılımı 4

5 LTBJ de 10 yıllık periyotta meydan gelen sislerin aylara göre dağılımına baktığımızda ise Aralık ayı %29 (24 gün) oranla en sisli ay olarak tespit edilmiştir. Diğer yoğun sisli ayların ise Ocak ayı %25 (21 gün) ve Kasım ayı %22 (18 gün) olduğu görülmüştür (Şekil 4). LTBJ de meydana gelen sislerin %76 sının Kasım, Aralık ve Ocak aylarını kapsayan 3 aylık periyotta meydana geldiği görülmüştür. Bu periyot, LTBJ nin en sisli periyodu olarak tespit edilmiştir. Ekim ve Nisan aylarında %7, Şubat ayında %6, Mayıs ayında %2, Haziran ve Mart aylarında %1 oranında sisli gün tespit edilmiştir. Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarında ise sis hadisesi meydana gelmemiştir. Şekil 4: LTBJ nin yıları arasında meydana gelen sisli günlerin aylara göre dağılımı yılları arasında meydan gelen sislerin görülme sıklığına baktığımızda, en az sis oluşum saat aralığının 09:00 UTC ile 18:00 UTC aralığında olduğu görülmüştür. En sık sis oluşum saat aralığının ise 02:00 UTC ile 08:00UTC aralığında olduğu görülmüştür. 04:00 UTC %33, 05:00 UTC ve 06:00 UTC %5 ile en fazla sisin görüldüğü saatler olmuştur (Şekil 5). Sis hadisesinin bu saatler aralığında sık bir şekilde gözlemlenmesinin nedeni, radyasyon kaybı sonrası soğuma sonucu, güneşin doğuşundan kısa bir süre sonra en yoğun halini alan Radyasyon Sislerinin olduğunun göstergesidir. LTBJ de Radyasyon Sislerine ek olarak ayrıca Adveksiyon Sisleri de oluşmaktadır. Bunun sebebi ise havalimanın güneyinde bulunan Tahtalı Barajında ılık su yüzeyi üzerinde, buharlaşma sonucu, yüksek miktarda neme sahip olan hava kütlesinin, meydan üzerindeki nispeten daha soğuk yüzey üzerine güneyli akışlarla taşınımı sonucu oluşan ve adveksiyon sisi karakteristiklerini gösteren sis çeşididir. Bu sis için hafif-tatlı rüzgar, sisin yoğunluğunun artmasının temel sebebidir. Şekil 5: LTBJ nin yııları arasında yayınlanan (hakim rüyet < 1km) rasatların saatlere göre dağılımı 5

6 yılları arasında sis hadisesi esnasında hakim rüyetin 1000 m nin altında olduğu 488 adet rasat yayınlanmıştır. Hakim rüyetin, rasatların %13 ünde 300 metre, % 4 ünde ise 100 metre olduğu görülmektedir (Şekil 6). Şekil 6: LTBJ nin yılları arasında (hakim rüyete <1km) sisli rasatların görülme sayısı:488 adet LTBJ de, 34R-16L pist başları CAT-I ve 34R pist başı CAT-II kategorisine sahiptir. Çok yoğun sis hadisesi esnasında diğer bir ifade ile kısıtlı görüş şartlarında LTBJ için CAT-I ve CAT-II kategorileri operasyonel olarak uygulanmaktdır. Görüş mesafesinin 800 metre değerine eşit ya da küçük olması durumunda veya Pist Görüş Mesafesinin (Runway Visiual Range-RVR) 550 metre değerine eşit ya da büyük olma durumunda ve Karar Yüksekliği (Decision Height-DH) nin 60 metre (200 feet) değerine eşit ya da büyük olması durumunda CAT I OPERASYONU uygulanır. Eğer RVR değeri 350 metre değerine eşit ya da büyükse veya 550 metre değerinden düşükse ve DH 30 metre ile 60 metre arasında ise CAT-II OPERASYONU uygulanır. CAT-II operasyonlarının başlatılmasını gerektirecek meteorolojik şartların oluşması beklendiğinde Meteoroloji Ofisi, kule ve yaklaşma birimlerini ikaz eder, RVR değerinin 550 mt. ve/veya bulut tavanının 200 ft nin altına düşeceği/düştüğü bilgisini Kule ve Yaklaşma Kontrol Ofislerine bildirir. CAT-II operasyonunun başlaması ile Meydan Kontrol Kulesi tarafından Otomatik Terminal Bilgi Servisi (Terminal Information Service-ATIS) nde Düşük Görüş Uygulama Operasyonu (Low Visibility Procedures in Operation-LVPO) şeklinde bir uyarı yayınlar. LTBJ de 2004 ile 2014 yıllara arasında 10 yıllık periyotta hakim rüyetin 550 m nin altında olduğu 378 adet rasat (%77) yayınlandığı tespit edilmiştir. 550 m nin üzerinde ise 100 adet rasat (%23) yayınlandığı tespit edilmiştir. Bu sonuca göre Adnan Menderes Havalimani nda hakim ruyetin 550 m nin altına düşmesi sonucu %77 oranında CAT- II operasyonuna geçiş için hazırlık yapılması gerektiği tespit edilmiştir. LTBJ de 2004 ile 2014 yilları arasında hakim rüyetin 1000 m nin altinda olduğu rasatlar incelenip basınç aralıklarında bakıldığında, meydan gelen sislerin % 85 i 1013 mb üzerinde olup, mb aralığında oldugu tespit edilmiştir (Şekil 7). Bu da bize LTBJ nin sis hadisesinin gerçekleşmesi esnasında basınç sisteminin çoğunlukla Yüksek Basınç Şartlarında olduğunu göstermektedir. 10 yıllık periyotta en düşük 999,1 mb ve en yüksek 1027,3 mb değerleri olduğu görülmüştür. 6

7 Şekil 7: LTBJ nin yılları arasında (hakim rüyet <1km) sisli rasatlada kaydedilen basınç değerleri. LTBJ de yılları arasındaki rüzgar şiddet analizlerine baktığımızda (Şekil 8), meydana gelen sislerin %80 i hafif rüzgarda (rüzgar hızı 1 ile 5 KT arasi) ve %17 si ise sakin rüzgarda (0KT) gerçekleşmiştir. Şekil 8:LTBJ nin yılları arasında (hakim rüyet <1km) rasatlarda kaydedilen rüzgar şiddetleri Rüzgar yön analizilerine baktığımızda ise hakim rüyetin 1000 metrenin altında olduğu METAR ve SPECI rasatlarının %38 inde rüzgarın degişik yönlerden (VRB variable) estiği görülmüştür. Değişik yön terimi, rüzgar hızının 3KT ve daha düşük olduğu durumlarda, gözlem esnasında 10 dakika boyunca rüzgar yönünün değişkenlik gösterdiği durumları tarif etmektedir. Rüzgarların %14 ünün sakin yani rüzgar hızının sıfır ölçüldüğü durumlar olduğu, %13 ünün ise 250 dereceden estiği tespit edilmistir (Şekil 9). 130 ile 190 yönlerinden esen güneyli rüzgarların yüzdesi ise %23 tür. Rüzgar yön analizi sonucu gösteriyor ki LTBJ de sis esnasında rüzgarın yönü çoğunlula değişik yönlerden ve güneyli yönlerden esmektedir. Daha önce de belirtildiği gibi sis oluşumu esnasında hakim rüzgar yönünün güneyli olması, LTBJ nin güneyinde bulunan Tathtalı Barajı üzerinden su buharı taşınımını tetiklemektedir. 7

8 Şekil 9: LTBJ nin yılları arasında (hakim rüyet<1km) rasatlarda kaydedilen rüzgar yönleri. 10 yıllık periyotta meydan gelen sislerin çoğunlukla 5 C ile 8 C arasında olduğu görülmüştür (Şekil 10). LTBJ de sisin meydana geldiği andaki minimum sıcaklığın 1 C olduğu maksimum sıcaklığın ise 18 C olduğu tespit edilmiştir. Son 10 yıl içerisinde oluşan sislerin sıcaklık değerlerine baktığımızda ise 0 C nin altında sıcaklık gözlemlenmemiştir. Şekil 10: LTBJ nin yılları arasındaki (hakim rüyet < 1km) rasatlarda kaydedilen sıcaklık değerleri Cb ve ORAJ HADİSESİ Bu çalışmanın ikinci kısmında, LTBJ de yıllarını kapsayan 10 yıllık periyot için METAR VE SPECI rasatlarına bakılarak Oraj Analizi yapılmıştır. Cb bulutlarının verildiği rasatlar ve Oraj Hadisesi değerlendirilirken METAR ve SPECI rasatlarında kodlanan Oraj hadiseleri [(TSRA-Thunder Storm Rainy Air, mutedil), ( TSRA, hafif), (+TSRA, şiddetli), (TSGRRA-Thunder Storm Grainy Rainy Air, mutedil), (- TSGRRA, hafif), (+TSGRRA, şiddetli), (TS) ve (Vicinity Thunderstorm, VCTS)] nin yıllara, aylara, günlere ve saatlere göre dağılımı incelenmiş olup hangi basınç ve sıcaklık aralıklarında meydana geldiği, havalimanına hangi yönden geldiği tespit edilerek istatistiki analizleri yapılarak frekans dağılımları hesaplanmıştır. LTBJ de 2004 ile 2014 yıları arasındaki 10 yıllık periyotta en fazla Şubat ayında 279 adet rasatta Oraj hadisesi kaydedilirken en az Temmuz ayında olmak üzere 2 adet rasatta Oraj hadisesi görülmüştür (Şekil 11). 8

9 Şekil 11: LTBJ de yılları arasında Oraj hadisesinin aylara göre dağılımı. LTBJ de yılları arasındaki 10 yıllık periyotta Şubat ayında toplam 442 adet Cb bulutu tespit edilirken en az Temmuz ayında 9 adet rasatta Cb bulutu tespit edilmiştir (Şekil 12). Şekil 12: LTBJ de yılları arasında aylara göre Cb kaydedilen rasat sayısı. LTBJ de yılları arasındaki 10 yıllık periyotta METAR ve SPECI rasatlarına göre oraj sayısı, Cb sayısı, sıcaklık ve basınç değerleri Tablo 1 de gösterilmiştir. 10 yıllık periyotta meydana gelen orajlı gün sayısına baktığımızda son 3 yılda orajlı gün sayısında bir artış görülmektedir yılında 39 gün, 2013 yılında 41 gün ve en fazla 2014 yılında olmak üzere 50 gün orajlı gün olarak tespit edilmiştir (Tablo 1). En az orajlı gün ise 2004 yılında18 orajlı gün olarak tespit edilmiştir. Cb bulutunun kodlandığı METAR ve SPECI rasatlarında en fazla 2013 yılında 662 adet Cb bulutu tespit edilirken en az 2004 yılında 39 adet rasatta Cb bulutu tespit edilmiştir (Şekil 13). Tablo 1: yılları arasında METAR rasatlarına göre Cb/oraj oluşum gün sayıları, ve sıcaklık/basınç ortalamaları. YILLAR #ORAJ_saat VCTS-TS #Cb Sıcaklık Basınç hpa ORAJ_GÜN Ortalama

10 Şekil 13: LTBJ de yılları arasında yıllara göre Cb kaydedilen rasat sayısı. LTBJ de yılları araında oraj oluşumu esnasında rüzgar yönünün %32 oranla güney yönlerden ( yönleri arasında), %15 oranda ise değişik (variable-vrb) yönlerden estiği görülmüştür (Şekil 14). Şekil 14: yılları arasında oraj esnasında rüzgar esme yönü Rüzgar esme şiddetine baktığımızda ise; Oraj oluşumu esnasında rüzgar en şiddetli olarak %24 oranla 6-8KT ve %22 oranla 9-11KT şiddetinde estiği tespit edilmiştir (Şekil 15). En az oraj oluşum sayısı ise kuvetli rüzgarlarda görülmüştür. Şekil 15: yılları arasında Oraj kaydedilen rasatlarda rüzgar şiddetine gore esme sayısı dağılımı 10

11 LTBJ de Oraj hadisesi esnasında sıcaklık değerlerine baktığımızda %57 oranla 8 C ile 14 C arasında oluştuğu görülmüştür. LTBJ de maksimum 32 C de oraj meydana gelirken, minimum 0 C de oraj hadisesinin meydana geldiği tespit edilmiştir (Şekil 16). Şekil 16: LTBJ de yılları arasında Oraj hadisesi esnasında sıcaklık değerleri 4- SONUÇ: Bu çalışmada, İzmir Adnan Menderes Havalimanı (LTBJ) için METAR ve SPECI rasatları kullanılarak pist görüş rüyetinin 1500 metre altında olduğu rasatlar dönemini kapsayan 10 yıllık periyot için incelenmiştir. LTBJ de Adveksiyon Sisleri ve Radyasyon Sisleri olmak üzere iki çeşit sisin görüldüğü gösterilmiştir ile 2014 yılları arasındaki 10 yıllık dönemde hakim rüyetin 1000m nin altında olduğu toplam sisli gün sayısı 84 gün olarak tespit edilmiştir. Bu 10 yıllık periyotta 2014 yılı 15 sisli gün (%18) ile en yoğun yıl olarak tespit edilmiştir ve 2012 yıları ise 4 sisli gün (%5) olarak en az sisin yaşandığı yıllar olarak tespit edilmiştir. 10 yılın sisli gün ortalaması ise 7,6 gündür. 10 yıllık periyot içerisinde en fazla sisin meydana geldiği ay 24 gün ile Aralık ayıdır. 10 yıllık periyot içerisinde 892 adet rasatta (RVR<1500m) sis hadisesi ve türevleri görülmüş olup bunun 488 adeti FG (fog) olarak kodlanan sis, 402 adedi ise BCFG (Fog Patches) olarak kodlanan parçalı sis hadisesi oluşturmaktadır. Sislerin büyük çoğunluğunun 5 C ile 8 C arasında olduğu görülmüştür. Sıcaklık en az 1 C olduğunda sis meydana gelirken en fazla 18 C de sis meydana geldiği tespit edilmiştir. Son 10 yıl içerisinde sıcaklığın 0 C nin altında iken sis gözlemlenmemiştir. LTBJ de yoğun sis hadisesinin gözlemlendiği günlerde operasyonel olarak uygulanacak CAT prosedürü sahası %77 lik bir oranla CAT II prosedürüdür (RVR <350 m). Bu oran, Adnan Menderes Havalimanı için hali hazırda uygulanan CAT II kategorisinin yeterli olduğunu göstermektedir. Bu çalışmanın ikinci kısmını oluşturan Cb bulutları ve oraj hadisesi analizi sonuçlarına göre, Adnan Menderes Havalimanı ve çevresinde Cb oluşumu ve oraj hadisesi mevsimsel olarak farklılık göstermektedir. Kış aylarında (Aralık, Ocak ve Şubat aylarını kapsayan periyotta) Ege bölgesini etkileyen yağışlı sistemler genellikle üç yol üzerinden bölgemize ulaşıp yağışlara ve yağışla birlikte oraj hadiselerine sebep olmaktadır. İlk olarak; İzlanda üzerinde oluşan polar hava kütlesi güneye doğru inerek, Kara Avrupa üzerinde yağışını bıraktıktan sonra Cenova Körfezi üzerinden Akdeniz e inmektedir. Burada yeniden nem kazanarak güneydoğuya doğru yönelip Orta Akdeniz üzerinden bölgemizi etkileyerek kararsızlık yağışlarına sebep olmaktadır. İkinci olarak; Balkanlar 11

12 üzerinden yurdumuza giriş yapan karasal polar hava kütlesi ve buna bağlı cephe sisteminin soğuk cephe yağışları İzmir e kadar inmektedir. Üçüncü olarak; Kuzey Afrika kökenli karasal tropikal hava kütlesi kuzeydoğuya doğru hareket edip Akdeniz üzerinden nem alarak bölgemize ulaşmaktadır. Bu hava kütlesi, KuzeyAfrika üzerinden kaldırmış olduğu tozu yağışla birlikte bölgemize kadar taşımaktadır. Ayrıca sıcak ve aşırı nemli bu hava kütlesi kararsız bir yapıya sahiptir ve bölgemizde oraj ve sağanak yağışlara sebep olmaktadır. Yaz aylarında ise Mart ayından sonraki periyotta yerin ısınması ile birlikte atmosferin üst bloğunun kararsız yapıya müsait sıcaklıkta olması ile oluşan, özellikle öğle saatlerinden sonra meydana gelen ve 13:00 UTC-15:00 UTC arasında aktivitesini gösteren tek hücreli ve kararsız bir yapıya sahip orajlar gözlenmiştir. Cb bulut oluşumu ve oraj tahminleri TAF raporlarında verildiği gibi, feet altındaki uçuşların meteorolojik ihtiyaçlarını karşılamak üzere hazırlanan ve yayınlanan Genel Havacılık için Meterolojik Bilgi (General Aviation Meteorological Information-GAMET) saha tahminleri içerisinde de verilmektedir. Dolayısı ile uçuş planlamalarında TAF ve GAMET bilgileri büyük önem arz etmektedir. 5-REFERANSLAR 1-Adnan Menderes Havalimanı Meteoroloji Müdürlüğü, Otomatik Meteoroloji Gözlem İstasyon (OMGİ) verileri 2-Çamalan, G., Yağan, S., ve Akgün, N. (2010) Esenboğa Havalimanı Sis Etüdü 3-Deniz, A.,Yazmuhammedov, S., ve Özdemir, E.T. (2014) İstanbul Havalimanları Cb veoraj Analizi V. Ulusal Havacılık ve Uzay Konferansı, At Erciyes Üniversitesi, Kayseri. 4-Havacılık Meteorolisi Kurs Notları, 2012, TC. Orman ve Su işleri Bakanlığı, Meteoroloji Genel Müdürlüğü (MGM), Antalya 5-Özdemir, E.T., Deniz, A., Menteş, S., ve Sezen, İ. (2014) İstanbul Atatürk Havalimanı Sis Analizi 3. Ulusal Havacılıkta İleri Teknolojiler Konferansı (HİTEK 2014), Haziran 2014, Hava Harp Okulu, İstanbul. 6-Türkiye Havalimanları İstatistkleri (2014) T.C. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM), Ankara Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) İstatistik Şubesi 7-T.C. Orman ve Su işleri Bakanlığı, Meteoroloji Genel Müdürlüğü (MGM), Ankara, 8-T.C. Ulaştırma, Denizlik ve Haberleşme Bakanlığı, Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü, 12