Gelir Vergisi Kanunu

Transkript

1 Gelir Vergisi Kanunu

2 GELİR VERGİSİNİN KONUSU VE GELİRİN UNSURLARI Gelir vergisinin konusu, gerçek kişilerin elde ettiği gelirlerdir. 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu nun 1. maddesinde Gerçek kişilerin gelirleri Gelir Vergisine tabidir. Gelir, bir gerçek kişinin bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratların safi tutarıdır. hükmü yer aldıktan sonra gelirin unsurları Gelir Vergisi Kanunu nun 2. maddesinde 7 bent halinde aşağıdaki gibi sayılmıştır. 1. Ticari kazançlar; 2. Zirai kazançlar; 3. Ücretler; 4. Serbest meslek kazançları; 5. Gayrimenkul sermaye iratları; 6. Menkul sermaye iratları 7. Diğer kazanç ve iratlar

3 a) Gelirin Şahsiliği: Gelir vergisi yalnızca gerçek kişilerin gelirine uygulanan bir vergidir. Hukuk da gerçek kişilerden başka tüzel kişiler de hak ve borçlara ehil varlık olarak kabul edilmiştir. Ancak gelir vergisi yalnız gerçek kişilerin gelirlerini vergiye tabi tuttuğu için, tüzel kişilerden sermaye şirketleri gelir vergisi dışında kalır. Gerçek kişi,medeni Kanun hükümleri çerçevesinde şahsiyet sahibi olan,yani hak ve borç edinmeye ehil olan insandır. Gerçek kişilik tam ve sağ doğmakla başlar,ölümle biter. Gerçek kişilere ait gelirin vergilendirilmesi için, kişinin belli bir yaşta olması haklarını kullanmaya ehil olması gerekmez. b) Gelirin Yıllık Oluşu: Vergilemede gerçek kişiye ait gelirin bir yıllık tutarı nazara alınır. Gelir Vergisi Kanunu bir yıllık dönem olarak takvim yılını esas almıştır. Bu bir yıllık dönem takvim yılı olarak uygulanmakla birlikte takvim yılının bazı istisnaları bulunmaktadır. Örneğin yapılan işin mahiyeti gereği bazı kişilere tanınan özel hesap dönemi bu istisnaların başlıcalarındandır.

4 c) Gelirin Gerçek ve Safi Oluşu: Vergilendirilecek gelirin gerçek ve safi olması gerekir. İdari nitelikte bir ilke olan gelirin gerçek olması; çeşitli ücret, kazanç ve iratlarda her zaman gerçek işlemlerin kaydedilmesi suretiyle hesaplanmasını öngörmektedir. Gelirin safi olması ise, gelirin elde edilmesi sırasında yapılan giderlerin gayri safi hasılattan indirilmesinden sonra kalan kısmın vergiye tabi tutulmasını ifade eder. d) Gelirin Elde Edilmiş Olması: Gelirin elde edilmesi vergileme yönünden büyük önem taşır. Elde edilmeyen gelirin vergilendirilmesinden bahsedilemez. Elde etme,kişinin o gelir üzerinde hukuken tasarrufta bulunabilmesini ifade etmektedir. Kişi,eğer sahibi bulunduğu geliri başkasına bağışlayabiliyor,onunla mal ve hizmet satın alabiliyor ve borçlarını ödeyebiliyorsa geliri elde etmiş sayılır.gelirin elde edilmesi olayı, aynı zamanda gelir vergisinde vergiyi doğuran olay dır. Vergiyi doğuran olay,213 sayılı Vergi Usul Kanunu nun 19. maddesinde vergi alacağı vergi kanunlarının vergiyi bağladıkları olayın vukuu veya hukuki durumun tekemmülü ile doğar. şeklinde tanımlanmıştır. Vergiyi doğuran olay söz konusu olmadıkça vergi de söz konusu olmaz.

5 GELİRİN ELDE EDİLMESİNE İLİŞKİN ESASLAR Elde etme gelir vergisinde vergiyi doğuran olaydır. Bu yönden bir gelir unsurunun ne zaman elde edilmiş olduğunun tayini vergilemede büyük önem taşır. GVK elde etmeyi vergiye tabi gelir unsurunun niteliğine göre farklı esaslara bağlamıştır. Gelirin elde edilme süreci muhtelif aşamalardan oluşmaktadır. 1- Tahakkuk : Gelir önce tahakkuk eder. Tahakkuk gelirin mahiyet ve tutar itibariyle kesinleşmesidir. Bunun için gelir doğuran muamelenin eksiksiz olarak tekemmül etmiş olması gerekir. 2- Hukuki Tasarruf : İkinci safha, gelirin sahibi tarafından talep edilebilir hale gelmesidir. Gelirin mahiyet ve tutar itibariyle kesinlik kazanıp tahakkuk etmesi, sahibinin talep hakkını mutlaka beraberinde getirmez. Talepte bulunabilmek için tespit edilmişse ödeme derecesi veya süresinin dolması gereklidir. Bu nedenle hukuki tasarruf, sahiplerinin gelir üzerinde talepte bulunma hakkını ifade eder. 3- Ekonomik Tasarruf : Ekonomik tasarruf, ödemeyi yapacak olan tarafından gelirin, sahiplerinin emrine amade kılınmasıdır. Emre amade kılınmadan maksat, istek konusu hakkın istendiği anda sahibine ödenecek hale gelmesidir. Ekonomik tasarruf, teorik olarak gelirin sahibi tarafından talep edilecek hale gelmesini, yani hukuki tasarrufu izleyen üçüncü safhadır. 4- Fiili Tasarruf : Fiili tasarruf gelirin, nakit ve ayın şeklinde maddi bir kıymet veya gayri maddi bir servet unsuru olarak sahibinin mal varlığına dahil olmasını ifade eder. Gelir, geliri doğuran muamelenin karşı tarafının tasarrufundan bütün unsurları ile çıkmış, ilgilinin mal varlığına girmiştir. Fiili tasarruf normal olarak, hukuki ve ekonomik tasarrufu izleyen zamanın safhasıdır.

6 7 GELİR UNSURU İTİBARİYLE ELDE ETME ESASLARI Ticari kazançlarda; tahakkuk esası geçerlidir. Gelirin mahiyet ve tutar itibariyle kesinlik kazanmış olması elde edilmiş sayılması için yeterlidir. Zirai kazançta; kazanç nasıl tespit edilirse işletme hesabı ve bilanço esasında tahakkuk unsuru geçerlidir. Tevkif usulü ile vergilemede ise satış tarihinden elde edilmiş sayılır. Serbest meslek kazançlarında; Serbest meslek kazançlarında elde etme tam anlamı ile tahsil esasına (fiili tasarrufa ) bağlanmıştır. Nakden veya aynen tahsil edilmeyen gelir elde edilmiş sayılmaz. Gayrimenkul sermaye iratlarında; tahsilat kira süresinden sonra yapıldığı hallerde tahsilat, kiranın peşin tahsil edildiği hallerde ise tahakkuk, Ücretlerde; elde etme hukuki tasarruf imkanlarının doğduğu anda elde edilmiş sayılır. Zira aynı anda ekonomik tasarrufunda doğduğu kabul edilir. Ancak ücretli hukuki tasarrufa rağmen, gelirin işverence emrine amade tutulmamış olduğunu ispat ederse elde etmenin tekemmül ettiği ileri sürülmez. Buna karşılık ücret, hizmet erbabının emrine amade tutulmuş yani ekonomik tasarruf imkanı doğmuşsa tahsil edilmemiş olsa bile elde edilmiş sayılır. Menkul sermaye iratlarında; elde etme hukuki ve ekonomik tasarrufun tam doğduğu anda tekemmül etmiş olur. Menkul sermaye iratlarında özellik, ekonomik tasarrufun daha belirgin olması, talep hakkının buna göre tayin edilmesidir. Örneğin ; Temettüde, kar payının şirketlerce ödenmeye başlandığı tarihte, Tahvillerde üzerinde yazılı vadede, mevduat faizinde ödemeyi yapacak müessesenin faizi tahakkuk ettirdiği anda, adi komandit şirket kar payları bilanço tarihinde elde edilmiş sayılır. Sair kazanç ve iratlarda; kaynak ve gelirin yenilenmesi bakımından devamlılık olmadığı için hukuki ve ekonomik tasarrufu, tahakkuktan ayırmak mümkün olmaz. Örneğin; menkul kıymetlerin ve ortaklık hisselerinin elden çıkarılmasından elde edilen kazançlarda satış işleminin tamamlandığı tarihte gelir elde edilmiş sayılır.

7 GELİR VERGİSİNİN MÜKELLEFİ VE MÜKELLEFİYET ŞEKİLLERİ Mükellef, vergi kanunlarına göre kendisine vergi borcu terettüb eden gerçek veya tüzelkişidir.(vuk Md 8) Gelir vergisi kanunu gerçek kişilerin elde ettikleri gelirleri kavramaktadır. Bu nedenle gelir vergisinin mükellefi, vergiyi doğuran olayı gerçekleştiren ve bu nedenle kendisine vergi borcu terettüb eden gerçek kişilerdir. Gelir Vergisi Kanununa göre, gerçek kişilerin gelir vergisi mükellefi olmaları yönünden Türk vatandaşı olup olmamalarının bir önemi bulunmamaktadır. Ancak kanun maddeleri irdelendiğinde Türkiye de yerleşme durumları gözönüne alınarak gelir vergisi mükelleflerinin, tam ve dar mükellef olmak üzere iki guruba ayrıldığı görülmektedir.

8 A)Tam Mükellefiyet: Tam mükellefiyet, esas olarak vergi kanunlarının uygulama alanının şahıs (gerçek kişi) itibariyle tespitini ifade eder. Burada hedef şahıstır. Şahıstan hareket edilerek gelire gidilir. Tam mükellef şahsın hangi ülkede olursa olsun elde ettiği gelirlerinin tümü vergilendirilir. Vergi kanunlarının uygulama alanının şahıs itibariyle tespiti, uyrukluk esası ve mülkiyet esası olmak üzere iki ayrı esasa göre yapılır. a-uyrukluk esasında, şahıs nerede bulunursa bulunsun, hayatını hangi ülkede sürdürürse sürdürsün uyrukluğunda bulunduğu ülkede, tam mükellefiyet esasında vergilendirilir. b-mülkiyet esasında ise, kişinin tam mükellefiyete tabi olup olmadığının tespiti bakımından hayatını devam ettirdiği ülke esas alınır. Gelir Vergisi Kanunu nun 3 üncü maddesinde aşağıda belirtilen gerçek kişilerin tam mükellefiyete tabi oldukları hükme bağlanmıştır. 1-Türkiye de yerleşmiş olanlar, 2- Resmi daire ve müesseseler veya merkezi Türkiye de bulunan teşekkül ve teşebbüslere bağlı olup adı geçen daire, müessese, teşekkül ve teşebbüslerin işleri dolayısıyla yabancı memlekette oturan Türk vatandaşları (Bu gibilerden, bulundukları memlekette elde ettikleri kazanç ve iratları dolayısıyla gelir vergisine veya benzer bir vergiye tabi tutulmuş bulunanlar, mezkur kazanç ve iratları üzerinden ayrıca vergilendirilmezler.) Bunlardan birincisi mülkiyet, ikincisi uyrukluk esasında tam mükellefiyete tabi olmanın ölçü ve şartlarını ifade etmektedir.

9 Türkiye de Yerleşme Gelir Vergisi Kanunu nda, Türkiye de yerleşme ikametgah ve oturma süresi olmak üzere iki ayrı esasa göre belirlenmiştir. i) İkametgah Esasında Yerleşmenin Tespiti: Gelir Vergisi Kanunu nun 4 üncü maddesinde, ikametgahı Türkiye de bulunanlar Türkiye de yerleşmiş sayılmıştır. İkametgahın Türkiye de bulunması halinde tam mükellefiyete tabi olma yönünden başka hiçbir şart aranmayacaktır. Anılan maddenin parantez içi hükmünde, ikametgahın Medeni Kanunun 19 ve müteakip madde hükümlerine göre tespit edileceği belirtilmiştir. Medeni Kanunun 19. uncu maddesinde, ikametgah, bir kimsenin yerleşmek niyeti ile oturduğu yer olarak tanımlanmıştır. ii)oturma Süresi Esasında Yerleşmenin Tespiti: Türkiye de bir takvim yılı içinde altı aydan fazla oturanlar Türkiye de yerleşmiş sayılırlar. (Gelir Vergisi Kanunu madde 4) Bu konudaki esaslar şöylece özetlenebilir. 1- Oturma süresi, bir yönü ile ikametgah esasında yerleşmeyi tamamlamakla beraber, ondan bağımsız bir ölçüdür. Bir kimsenin ikametgahının, Türkiye dışında bulunduğu kesinlikle belli olsa bile, bir takvim yılı içinde Türkiye de altı aydan fazla oturması tam mükellefiyet esasında vergilendirilmesi için yeterlidir. 2-Oturma süresi esasında yerleşmenin tespitinde, Türkiye de müstakil bir meskene sahip olunması şart değildir. Altı aylık bir sürede bir otelde veya bir tanıdığın yanında misafir olarak kalınmış olması sonucu etkilemez. Bir gerçek kişi, ne şekilde olursa olsun, Türkiye de altı aydan fazla oturduğunda Türkiye de yerleşmiş sayılır.(gvk Md 5 te sayılan haller hariç) 3-Oturma süresi, Vergi Usul Kanununun sürelerin hesaplanması ile ilgili esaslarına göre belirlenir.

10 4-Sürenin hesabında, geçici ayrılmaların Türkiye deki oturma süresini kesmeyeceği kanunda belirtilmiştir. Uluslararası ilişkilerin arttığı zamanımızda, sürenin geçici ayrılmalarla kesilmesi mümkün olduğunda, Türkiye de yerleşmenin objektif bir ölçüsü olarak kabul edilmiş bulunan oturma süresi esası anlamını yitirir. 5- Altı aylık oturma süresinin bir takvim yılı içinde aşılmış olması gerekir. Bir kimse örneğin 1 Ekimden başlayarak izleyen yılın Mayıs ayı sonuna kadar Türkiye de kalmış olsa, oturma süresi altı ayı geçmesine rağmen, bunun üç ayı bir takvim yılı, beş ayı ise başka bir takvim yılına dahil olduğundan Türkiye de yerleşmiş olduğu kabul edilemez. 6- Bunun devamında birbirini izleyen iki takvim yılına sirayet eden oturma süresinin, birinci takvim yılındaki kısmı ile altı ayı geçmesi ve tam mükellefiyet esasında vergileme durumunun doğması halinde de, ikinci takvim yılı yine ayrı olarak dikkate alınmaktadır. iii) Oturma Süresi Esasının İstisnaları: Türkiye de yerleşmiş olma durumunun, altı aylık oturma süresine bağlanması, güvenlik hükmü olarak bile, sert bir ölçüdür. Bu yüzden bu hususta yumuşatma yapma ihtiyacı duyulmuş, bazı hallerde bir takvim yılı itibariyle altı aylık süre geçirilmiş olsa bile, Türkiye de yerleşmenin gerçekleşmeyeceği kabul edilmiştir. Bu husustaki düzenleme şöyledir. - Belli ve Geçici Görev veya İş İçin Gelenler: Belli ve geçici görev veya iş için Türkiye ye gelen; iş, ilim ve fen adamları, uzmanlar, memurlar, basın yayın muhabirleri ve durumları bunlara benzeyen diğer kimseler Türkiye de bir takvim yılı içinde aralıksız altı aydan fazla otursalar bile Türkiye de yerleşmiş sayılmazlar. (Gelir Vergisi Kanunu madde 5)

11 - Tahsil, Tedavi, İstirahat veya Seyahat Amacıyla Gelenler: Altı aylık oturma süresi esasında Türkiye de yerleşmenin bir diğer istisnası, tahsil veya tedavi yahut istirahat veya seyahat amacıyla Türkiye ye gelenlerle ilgilidir. (Gelir Vergisi Kanunu madde 5). Örneğin İstanbul Tıp Fakültesinde okumakta olan İran uyruklu veya Türk Ordusunda staj gören Libya uyruklu bir gerçek kişi, bir takvim yılı içinde, aralıksız olarak altı aydan fazla otursa dahi, Türkiye de yerleşmiş sayılmaz. - Tutukluluk, Hükümlülük veya Hastalık Hali: Tutukluluk, hükümlülük veya hastalık gibi elde olmayan nedenlerle Türkiye de alıkonulmuş veya kalmış olanlar yönünden de, altı aylık oturma süresi geçerli değildir. GVK 5 inci maddesinde, tutukluluk, hükümlülük ve hastalık hali sayıldıktan sonra, gibi edatının kullanılmış olması, ilgilinin iradesi dışındaki bir nedenle Türkiye de kalması halinde de, altı aylık oturma süresine göre değerleme yapılmayacağını göstermektedir. iv)diğer Özellikler: Türkiye de yerleşme durumunun tespiti bakımından aşağıdaki hususlara da kısaca değinmekte yarar vardır. - Türkiye Dışında Oturan Türk Uyruklular: Mükellefiyet durumunun yerleşme esasına göre tespitinde, gerçek kişinin Türk veya yabancı uyruklu olmasının önemi yoktur. Türk uyruklu bir gerçek kişinin, aşağıda belirtilecek özel hal dışında, ikametgahı yabancı ülkede bulunduğu takdirde, vergi uygulaması yönünden, yabancı uyruklu gerçek kişiden farkı yoktur. Yani tam mükellefiyet esasında vergilenmesi için, ikametgahını Türkiye ye nakletmesi veya belli haller dışında Türkiye de bir takvim yılı içinde altı aydan fazla oturması icap eder.

12 - Yurt Dışında Çalışanların Durumu: Çalışmak üzere yurt dışına giden Türk işçileri, Gelir Vergisi uygulaması açısından, 1997 yılına kadar Türkiye de yerleşmiş sayılmışlardır.yurt dışında çalışan işçilerin Türkiye de yerleşmiş sayılmaları, tam mükellefiyet esasında Gelir Vergisine tabi olmalarını gerektirmektedir. Tam mükellefiyette ise, ülke dışı gelirler de vergiye tabi tutulur. Ancak Vergi İdaresi 210 seri nolu Gelir Vergisi Genel Tebliği ile öncekinden farklı bir kabule girmiş, Gelir Vergisi Kanununun 3. maddesinin 2 nolu bendinde belirtilenler hariç olmak üzere, çalışma ve oturma izni alarak altı aydan daha fazla bir süredir yurt dışında yaşayan Türk vatandaşlarının Türkiye de elde ettikleri kazanç ve iratları bakımından dar mükellefiyet esasında vergilendirilmeleri gerektiğini belirtmiştir. -Uyrukluk Durumuna Göre Mükellefiyetin Tespiti Gelir Vergisi Kanununun 3. maddesinin 2 nolu bent hükmü ile, mükellefiyet durumunun tespitinde, yerleşme esasına bir istisna getirilmiş, resmi daire ve müesseseler veya merkezi Türkiye de bulunan teşekkül ve teşebbüslere bağlı olup adı geçen daire, müessese, teşekkül ve teşebbüslerin işleri dolayısıyla yabancı memleketlerde oturan Türk vatandaşlarının tam mükellefiyet esasında vergilendirilecekleri, ancak, bu gibilerin bulundukları ülkede elde ettikleri kazanç ve iratlar dolayısıyla Gelir Vergisi veya benzeri bir vergiye tabi tutulmuş olmaları halinde, bu kazanç ve iratlar üzerinden Türkiye de vergi ödemeyecekleri öngörülmüştür.

13 Bir baraj inşaatının derivasyon tünellerini yapmayı üslendiği için Türkiye ye gelen iş adamı, bir takvim yılında altı aydan fazla da otursa,türkiye de yerleşmiş sayılmaz. Tam mükellefiyete tabi olma durumuna girmez. Çünkü Türkiye ye gelmesinin nedeni olan iş hem belli hem de geçicidir. İstanbul Tıp Fakültesinde okumakta olan İran uyruklu veya Türk Ordusunda staj gören Libya uyruklu bir gerçek kişi, bir takvim yılı içinde, aralıksız olarak altı aydan fazla da otursa, Türkiye de yerleşmiş sayılmaz. Türkiye Dışında Oturan Türk Uyruklular: Türk uyrukluların tam mükellefiyet esasında vergilenmesi için, ikametgahını Türkiye ye nakletmesi veya belli haller dışında Türkiye de bir takvim yılı içinde altı aydan fazla oturması icap eder.

14 B) Dar Mükellefiyet: Gelir Vergisi Kanunu nun 6 ıncı maddesinde Türkiye de yerleşmiş olmayan gerçek kişilerin sadece,türkiye de elde ettikleri kazanç ve iratlar üzerinden vergilendirilecekleri hüküm altına alınmıştır. Dar mükellefiyet esasının konuluş amacı,vergi mükerrerliğinin önlenmesidir. Yerleşmemiş olanların elde ettikleri kazanç ve iratları,ayrıca ikametgahlarının bulunduğu memleketin mevzuatına göre vergilendirildiğinden dar mükellefleri sadece,yerleşmedikleri memlekette elde ettikleri kazanç ve iratlar üzerinden vergilendirilir. Buradan hareketle geliri sağlayan şahsa gidilmek suretiyle vergileme yapılır. Gelir Vergisi Kanununun 7. maddesinde vergilendirilecek kazanç ve iratların hangi hallerde Türkiye de elde edilmiş sayılacağı açıklanmıştır.

15 Dar Mükellefiyette Elde Etme: (GVK 7. madde) Dar mükellefiyete tabi kimseler bakımından kazanç ve iradın Türkiye'de elde edildiği aşağıdaki şartlara göre tayin olunur: 1. Ticari kazançlarda; kazanç sahibinin Türkiye'de işyerinin olması veya daimi temsilci bulundurması ve kazancın bu yerlerde veya bu temsilciler vasıtasıyle sağlanması (Bu şartları haiz olsalar dahi iş merkezi Türkiye'de bulunmayanlardan, ihraç edilmek üzere Türkiye'de satın aldıkları veya imal ettikleri malları Türkiye'de satmaksızın yabancı memleketlere gönderenlerin bu işlerden doğan kazançları Türkiye'de elde edilmiş sayılmaz. Türkiye'de satmaktan maksat, alıcı veya satıcının veya her ikisinin Türkiye'de olması veya satış aktinin Türkiye'de yapılmış olmasıdır. İş merkezinden maksat ise, iş bakımından muamelelerin bilfiil toplandığı ve idare edildiği merkezdir. 2. Zirai kazançlarda: Zirai faaliyetlerin Türkiye'de icra edilmesi; 3. Ücretlerde: a) Hizmetin Türkiye'de ifa edilmiş veya edilmekte olması veya Türkiye'de değerlendirilmesi; b) Türkiye'de kain müesseselerin idare meclisi başkan ve üyelerine, denetçilerine tasfiye memurlarına ait huzur hakkı, aidat, ikramiye ve benzerlerinin Türkiye'de değerlendirilmesi; 4. Serbest meslek kazançlarında: Serbest meslek faaliyetlerinin Türkiye'de icra edilmesi veya Türkiye'de değerlendirilmesi; 5. Gayrimenkul sermaye iratlarında: Gayrimenkulün Türkiye'de bulunması ve bu mahiyetteki mal ve hakların Türkiye'de kullanılması veya Türkiye'de değerlendirilmesi;

16 6. Menkul sermaye iradı: Sermayenin Türkiyede yatırılmış olması 7. Diğer kazanç ve iratlar: Kazancı doğuran muamelenin Türkiye de ifa edilmesi veya değerlendirilmesi elde etme sayılır.

17 GELİRİN UNSURLARI 1. Ticari kazançlar; 2. Zirai kazançlar; 3. Ücretler; 4. Serbest meslek kazançları; 5. Gayrimenkul sermaye iratları; 6. Menkul sermaye iratları 7. Diğer kazanç ve iratlar

18 TİCARİ KAZANÇ Esnaf Muaflığından Yararlananlar Gelir Vergisine Tabi Olanlar Basit Usulde Vergilendirilenler Gerçek Usulde Vergilendirilenler İşletme Defteri Tutanlar Bilanço Esasına Göre Defter Tutanlar

19 TİCARİ KAZANÇ Gelir Vergisi Kanunu nun 37. maddesinde ticari kazanç; Her türlü ticari ve sınai faaliyetlerden doğan kazançlar olarak tanımlanmış olup, ayrıca; aşağıda sayılan kazançların da Gelir Vergisi uygulamasında ticari kazanç sayıldıkları belirtilmiş bulunulmaktadır. 1- Maden, taş ve kireç ocakları, kum ve çakıl istihsal yerleri ile tuğla ve kiremit harmanlarının işletilmesinden, 2- Coberlik (Kendi nam ve hesabına, borsaya kayıtlı olan hisse senedi ve tahvil alım satımı yapmak) işlerinden, 3- Özel okul ve hastanelerle benzeri yerlerin işletilmesinden, 4- Gayrimenkullerin alım, satım ve inşa işleriyle devamlı olarak uğraşanların bu işlerinden, 5- Kendi nam ve hesaplarına menkul kıymet alım-satımı ile devamlı olarak uğraşanların bu faaliyetlerinden, 6- Satın alınan veya trampa suretiyle iktisap olunan arazinin iktisap tarihinden itibaren 5 yıl içinde parsellenerek bu müddet içinde veya daha sonraki yıllarda kısmen veya tamamen satılmasından; 7- Diş protezciliğinden elde edilen kazançlar, Kollektif ortaklıklarda ortakların, adi veya eshamlı komandit ortaklıklarda komandite ortakların ortaklık karından aldıkları paylar şahsi ticari kazanç hükmündedir. Ticari kazanç, Vergi Usul Kanunu hükümlerine ve bu kanunda yazılı gerçek (Bilanço veya işletme hesabı esası) veya basit usullere göre tespit edilir. Özel okul ve hastanelerle benzeri yerleri işleten serbest meslek erbabı, serbest

20 TİCARİ KAZANCIN TESPİTİNE İLİŞKİN ESASLAR Ticari kazanç elde eden mükellefler Gelir Vergisi Kanununa göre iki gruba ayrılırlar, 1-Esnaf muaflığından yararlanan ve gelir vergisine tabi olmayanlar, 2-Esnaf muaflığından yararlanmayan ve gelir vergisine tabi olanlar. Gelir vergisine tabi olan ticaret ve sanat erbabı ise, kazancın tespit usulü bakımından ikiye ayrılmaktadır. 1-Basit usulde gelir vergisine tabi olanlar, 2-Gerçek usulde gelir vergisine tabi olanlar.

21 ESNAF MUAFLIĞI Ticaret ve sanat erbabından aşağıda yazılı şekil ve suretle çalışanlar gelir vergisinden muaftır Motorlu nakil vasıtaları kullanmamak şartı ile gezici olarak veya bir iş yeri açmaksızın perakende ticaret ile iştigal edenler (Giyim eşyalarıyla zati ve süs eşyaları, değeri yüksek olan ev eşyaları ile pazar takibi suretiyle gıda, bakkaliye ve temizlik maddelerini ve sabit iş yerlerinin önünde sergi açmak suretiyle o iş yerlerinde satışı yapılan aynı neviden malları satanlar hariç) Bir iş yeri açmaksızın gezici olarak ve doğrudan doğruya müstehlike iş yapan hallaç, kalaycı, lehimci, musluk tamircisi, çilingir, ayakkabı tamircisi, kundura boyacısı, berber, nalbant, fotoğrafçı, odun ve kömür kırıcısı, çamaşır yıkayıcısı ve hamallar gibi küçük sanat erbabı; Köylerde gezici olarak her türlü sanat işleri ile uğraşanlar ile aynı yerlerde aynı işleri bir iş yeri açmak suretiyle yapanlardan 47'nci maddede yazılı şartları haiz bulunanlar (51'inci madde şümulüne girenler bu muafiyetten faydalanamazlar) Nehir, göl ve denizlerde ve su geçitlerinde toplamı 50 rüsum tonilatoya (50 rüsum tonilato dahil) kadar makinesiz veya motorsuz nakil vasıtaları işletenler; hayvanla veya bir adet hayvan arabası ile nakliyecilik yapanlar (Bu bentte yazılı ölçüler, birlikte yaşayan eşlerle velayet altındaki çocuklar hakkında veya ortaklık halindeki işletmelerde, bu kimselerin veya ortaklığın işlettiği vasıtalar toplu olarak nazara alınmak suretiyle tespit edilir); Ziraat işlerinde kullandıkları hayvan, hayvan arabası, motor, traktör gibi vasıtalar veya sandallarla nakliyeciliği mutat hale getirmeksizin ara sıra ücret karşılığında eşya ve insan taşıyan çiftçiler;

22 Evlerde kullanılan dikiş, nakış, mutfak robotu, ütü ve benzeri makine ve aletler hariç olmak üzere, muharrik kuvvet kullanmamak ve dışarıdan işçi almamak şartıyla; oturdukları evlerde imal ettikleri havlu, örtü, çarşaf, çorap, halı, kilim, dokuma mamûlleri, kırpıntı deriden üretilen mamûller, örgü, dantel, her nevi nakış işleri ve turistik eşya, hasır, sepet, süpürge, paspas, fırça, yapma çiçek, pul, payet, boncuk işleme, tığ örgü işleri, ip ve urganları, tarhana, erişte, mantı gibi ürünleri işyeri açmaksızın satanlar. Bu ürünlerin, pazar takibi suretiyle satılması ile ticarî, ziraî veya meslekî faaliyetleri dolayısıyla gelir ve kurumlar vergisi mükellefi olanların düzenledikleri hariç olmak üzere; düzenlenen kermes, festival, panayır ile kamu kurum ve kuruluşlarınca geçici olarak belirlenen yerlerde satılması muaflıktan faydalanmaya engel değildir. Ticari işletmelere ait atıkları mutat olarak veya belli aralıklarla satın alanlar hariç olmak üzere, bir işyeri açmaksızın kendi nam ve hesabına münhasıran kapı kapı dolaşmak suretiyle her türlü hurda maddeyi toplayarak veya satın alarak bu malların ticaretini yapanlara veya tekrar işleyenlere satanlar; Bu Kanunun 47 nci maddesinde yazılı şartları haiz olanlardan kendi ürettikleri ürünleri satanlara münhasır olmak üzere el dokuma işleri, bakır işlemeciliği, çini ve çömlek yapımı, sedef kakma ve ahşap oyma işleri, kaşıkçılık, bastonculuk, semercilik, yazmacılık, yorgancılık, keçecilik, lüle ve oltu taşı işçiliği, çarıkçılık, yemenicilik, oyacılık ve bunlar gibi geleneksel, kültürel, sanatsal değeri olan ve kaybolmaya yüz tutan meslek kollarında faaliyette bulunanlar; (6322 sayılı kanunun 4.maddesiyle değişen bent; Yürürlük )

23 Yukarıdaki bentlerde sözü edilen işlere benzerlik gösterdikleri Maliye Bakanlığınca kabul edilen ticaret ve sanat işleri ile iştigal edenler. Ticarî, ziraî veya meslekî kazancı dolayısı ile gerçek usûlde Gelir Vergisine tâbi olanlar ile yukarıda sayılan işleri Gelir ve Kurumlar Vergisi mükelleflerine bağlılık arz edecek şekilde yapanlar esnaf muaflığından faydalanamazlar. Esnaf muaflığından faydalananlar faaliyetleri ile ilgili olarak satın aldıkları mallara ve giderlerine ilişkin, gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinden aldıkları belgeleri saklamak zorundadırlar. Bir işyeri açmaksızın münhasıran gezici olarak, milli piyango bileti satanlar ile 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanuna göre gerçek ve tüzel kişilerin mallarını iş akdi ile bağlı olmaksızın bunlar adına kapı kapı dolaşmak suretiyle tüketiciye satanlar yukarıdaki şartlarla sınırlı olmaksızın gelir vergisinden muaftır. (6322 sayılı kanunun 4.maddesiyle eklenen fıkra; Yürürlük )Esnaf muaflığına ilişkin şartları taşıyanlara talepleri halinde vergi dairesince Esnaf Vergi Muafiyeti Belgesi verilir. Bu belgenin şekil ve muhtevasının tayin ve tespiti ile iptali ve uygulamaya ilişkin usul ve esasları belirlemeye Maliye Bakanlığı yetkilidir. Bu muaflığın, 94 üncü madde uyarınca tevkif suretiyle kesilen vergiye şümulü yoktur.

24 1. Şirket Ortaklarının Durumu Şirket ortaklarının gelir vergisi karşısındaki durumları, ortağı bulundukları şirketin şahıs ya da sermaye şirketi olmasına göre farklılık gösterir. 2. Şahıs Şirketlerinin Ortakları Şahıs şirketleri; adi ve kollektif şirketler ile adi komandit şirketlerdir. Adi komandit şirketlerde komandite ve komanditer olmak üzere iki tür ortak bulunmaktadır. Komandite ortaklar gerçek kişilerden oluşur ve sorumluluğu sınırsızdır, buna karşılık komanditer ortaklar gerçek ve tüzel kişilerden oluşabilir ve sorumluluğu koydukları sermaye ile sınırlıdır. Kollektif şirketlerde ortakların, adi veya eshamlı komandit şirketlerde komandite ortakların ortaklık karından aldıkları paylar şahsi ticari kazanç hükmündedir ve bu ortaklar kendi paylarına düşen karlarını ayrı ayrı beyan etmek zorundadırlar. Adi komandit şirketlerin komanditer ortaklarının şirket kazancından aldığı pay, şirketin faaliyet konusu ne olursa olsun vergisi tevkif suretiyle alınmamış menkul sermaye iradıdır. Serbest meslek faaliyetinde bulunan kollektif ve adi şirketlerde ortaklar ve adi komandit şirketlerde komandite ortaklar bu işleri dolayısıyla serbest meslek erbabı sayılırlar.

25 3. Sermaye Şirketlerinin Ortakları : Sermaye şirketleri; anonim, limited ve eshamlı komandit şirketlerdir. Dolayısıyla bu şirketler Kurumlar Vergisi mükellefidirler. Anonim ve limited şirket ortakları ile eshamlı komandit şirketlerin komanditer ortaklarının şirket kazancından elde ettikleri kazançlar kar payı ve iştirak hisselerinden doğan kazanç sayıldığından bu kazançların menkul sermaye iradı olarak beyan edilmesi gerekmektedir. Ancak, eshamlı komandit şirketlerde komandite ortakların ortaklık karından aldıkları paylar, şahsi ticari kazanç olup, gelir vergisine tabidir.

26 4. İş Ortaklıkları Sermaye şirketleri, kooperatifler, iktisadi kamu kuruluşları, dernek veya vakıflara ait iktisadi işletmelerin kendi aralarında veya şahıs ortaklıkları ya da gerçek kişilerle, belli bir işin birlikte yapılmasını ortaklaşa yüklenmek ve kazancını paylaşmak amacıyla kurdukları ortaklıklardan bu şekilde mükellefiyet tesis edilmesini talep edenler iş ortaklıklarıdır. Bunların tüzel kişiliklerinin olmaması mükellefiyetlerini etkilemez. İş ortaklığında mükellefiyet şekli ortakların isteğine bırakılmıştır. Dolayısıyla işi üstlenen ortakların talebine bağlı olarak iş ortaklarının mükellefiyet tesisi, kurumlar vergisi kapsamında olabileceği gibi adi ortalık şeklinde de olabilmektedir.

27 ZİRAİ KAZANÇLAR Gelir Vergisi Kanunu nun 52 nci maddesinin birinci fıkrasında zirai kazanç; zirai faaliyetten doğan kazanç olarak tanımlanmış ve izleyen ikinci fıkra hükmünde ise zirai faaliyet; Arazide, deniz, göl ve nehirlerde, ekim, dikim, bakım, üretme, yetiştirme ve ıslah yollarıyla veyahut doğrudan doğruya tabiattan istifade etmek suretiyle nebat, orman, hayvan, balık ve bunların mahsullerinin üretilmesini, avlanmasını, avcıları ve yetiştiricileri tarafından muhafazasını, taşınmasını, satılmasını veya bu mahsullerden sair bir şekilde faydalanılmasını ifade ettiği belirtilmiştir. Yukarıda yazılı faaliyetlerin içinde yapıldığı işletmelere zirai işletme, bu işletmeleri işleten gerçek kişilere (Adi şirketler dahil) vergiye tabi olsun veya olmasınlar çiftçi ve bu faaliyetler neticesinde istihsal olunan maddelere de mahsul denir. Diğer taraftan aynı maddede, kollektif şirketlerle adi veya eshamlı komandit şirketler zirai faaliyetle iştigal etseler dahi çiftçi sayılmayacaklarına ve zirai faaliyetle iştigal eden kollektif şirketlerin ortakları ile komandit şirketlerin komandite ortaklarının şirket karından aldıkları payların şahsi ticari kazanç olduğuna hükmolunmuştur. Mahsullerin değerlendirilmeleri amacıyla ve zirai üretime yönelik olarak işlenmesi de zirai faaliyete girer. Ancak, bu işlem, aynı teşebbüsün bir parçasını oluşturan bir işletmede vukua geliyorsa, bu işlemin zirai faaliyet sayılabilmesi için işletmenin sınai bir müessese çapında ve hacminde olmaması ve faaliyetinin sadece teşebbüste üretilen zırai mahsullere yönelik olması şarttır. Satışların dükkan ve mağaza açılarak yapılması halinde, mahsullerin dükkan ve mağazaya gelinceye kadar geçirdikleri safhalar zirai faaliyet kapsamında kalır. Çiftçiler tarafından doğrudan doğruya zirai faaliyetleri ile ilgili alım satım işlerine yönelik açılan yazıhaneler, faaliyetleri bu işle sınırlı olmak koşuluyla dükkan ve mağaza sayılmaz.

28 ZİRAİ KAZANÇLAR Zirai kazançların vergilendirilmesinde temel prensip, çiftçilerin elde ettiği zirai kazançların Gelir Vergisi Kanunu nun 94 üncü maddesine göre hasılatları üzerinden tevkifat yapılmak suretiyle vergilendirilmesidir. Bunun yanı sıra Gelir Vergisi Kanunu nun 53 üncü maddesi belirli şartlar dahilinde çiftçilerin gerçek usulde vergilendirilmesini kabul etmiştir. Buna göre çiftçilerden; Ziraat gruplarına göre belirlenen işletme büyüklüğü ölçüsünü aşanlar, (G.V.K madde 54 de işletme büyüklüğü ölçüleri belirtilmiştir.) Bir biçerdövere veya bu mahiyetteki bir motorlu araca sahip olanlar, On yaşına kadar ikiden fazla traktöre sahip olanlar (G.V.K. Geç. Mad. 45/2), Ziraat gruplarının birkaç tanesi içine giren zirai faaliyetlerin bir arada yapılması halinde, en fazla iki gruba ait işletme büyüklüklerinde bu gruplar için tespit olunan hadlerin yarısını aşanlar, Kendi işletmesi ve dahil bulunduğu ortaklıklar müstakilen işletme büyüklüğü ölçüsünün altında kaldığı halde, kendi işletmesinin ve ortaklıklardaki paylarının toplamı belirlenen işletme büyüklüğü ölçüsünü aşanlar, Kendi isteğiyle gerçek usulde vergilendirilmek isteyenler. gerçek usulde vergilendirilecektir. Bu şartları taşımayanlar ise hasılatları üzerinden tevkifat yapılmak suretiyle vergilendirileceklerdir. Gerçek usulde vergilendirilecek olan çiftçiler kazançlarını zirai işletme veya bilanço esasına göre tespiti hususunda seçimlik hakka sahiptirler.

29 ZİRAİ KAZANÇLARDA VERGİLEME G.V.K. nun 52/7 maddesinde, zirai işletme sahibi tüm gerçek kişi ya da adi ortaklık ortakları ÇİFTÇİ olarak tanımlanmıştır. Tüm çiftçilerin kazançları, 1.Aşama: G.V.K. Md:94 e göre elde ettikleri hasılatları üzerinden tevkifat yapılarak vergilendirilir. 2.Aşama: ** G.V.K. nun 54 ncü maddesinde yazılı işletme büyüklüğü ölçülerini aşmayan ve 53 ncü maddesindeki şartları taşımayan çiftçiler : - Gerçek usulde vergilendirilmezler. - yıllık beyanname vermezler, - G.V.K. 94 e göre yapılan tevkifat nihai vergileme olur. ** G.V.K. nun 54 ncü maddesinde yazılı işletme büyüklüğü ölçülerini aşan ve 53 ncü maddesindeki şartları taşıyan çiftçiler : - Gerçek usulde vergilendirilirler. - yıllık beyanname verme yükümlülükleri vardır. - zirai kazançları, G.V.K. nun 55,56,57,58 nci maddeleri uyarınca, zirai işletme hesabı esasına göre, çiftçi isterse bilanço esasına göre vergilendirilir. - bu suretle hesaplanan vergi, 1.Aşamada G.V.K.94 e göre tevkif edilen vergiden az ise, fark mükellefe iade edilir.

30 ZİRAİ İŞLETME HESABI ESASINA GÖRE HASILAT Zirai işletme hesabı esasına göre hasılat aşağıda yazılı unsurlardan oluşmaktadır. 1. Evvelki yıllardan devredilenler de dahil olmak üzere üretilen, satın alınan veya sair suretlerle elde edilen her türlü zirai mahsullerin satış bedelleri. 2. Ziraat makina ve aletlerinin başka çiftçilerin zirai istihsal işlerinde çalıştırılması karşılığında alınan bedeller; 3. Gider yazılan değerlerin satılması halinde bunların satış bedelleri; 4. Mahsullerin yetişmeden önce veya sonra hasara uğramalarından dolayı alınan sigorta tazminatları; 5. Amortismana tabi iktisadi kıymetlerin (Zirai istihsalde kullanılan gayrimenkuller hariç) satılması halinde Vergi Usul Kanunu'nun 328' inci maddesine göre hesaplanan hasılat.

31 ÜCRETİN TANIMI Ücret, işverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar (hizmet karşılığının mal olarak verilmesi) ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen (konut, araç sağlanması vb.) menfaatlerdir. Gerçek kişilerin bir takvim yılı içinde elde etmiş oldukları ücret gelirleri gelir vergisine tabidir. Ücret bedensel ya da zihinsel bir emek karşılığında işverenden elde edilen hasılayı ifade eder. Bu hasıla para şeklinde olabileceği gibi ayni veya para ile temsil edilebilen menfaat şeklinde de olabilir. Ücretin ödenek, tazminat, kasa tazminatı (mali sorumluluk tazminatı), tahsisat, zam, avans, aidat, huzur hakkı, prim, ikramiye, gider karşılığı veya başka adlar altında ödenmiş olması veya bir ortaklık ilişkisi niteliğinde olmamak şartı ile kazancın belli bir yüzdesi şeklinde tayin edilmiş bulunması ücretin niteliğini değiştirmez. Ücret Olarak Vergilendirilecek Diğer Ödemeler Aşağıda yazılı ödemeler de ücret sayılmaktadır: 1-Kanunla kurulan emekli sandıkları ile 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 20 nci maddesinde belirtilen bankalar, sigorta ve reasürans şirketleri, ticaret odaları, sanayi odaları, borsalar veya bunların teşkil ettikleri birliklerin personellerinin malullük, yaşlılık ve ölümlerinde yardım yapmak üzere kurulan sandıklardan ödenen ve en yüksek devlet memuruna ödenen tutarı aşmayan kısım istisna kapsamında olup bunların dışında kalan emeklilik, maluliyet, dul ve yetim aylıkları. 2-Daha önce yapılmış veya gelecekte yapılacak hizmetler karşılığında verilen para ve ayınlarla sağlanan menfaatler.

32 3-TBMM, İl Genel Meclisi ve Belediye Meclisi üyeleri ile özel kanunlarına veya İdari kararlara göre kurulan daimi veya geçici bütün komisyonların üyelerine ve yukarıda sayılanlara benzer diğer kişilere bu sıfatları dolayısıyla ödenen veya sağlanan para, ayın ve menfaatler. 4-Yönetim ve Denetim Kurulları başkanı ve üyeleriyle, tasfiye memurlarına bu sıfatları dolayısıyla ödenen veya sağlanan para, ayın ve menfaatler. 5-Bilirkişilere, resmi arabuluculara, eksperlere, spor hakemlerine ve her türlü yarışma jürisi üyelerine ödenen veya sağlanan para, ayın ve menfaatler. 6-Sporculara transfer ücreti veya sair adlarla yapılan ödemeler ve sağlanan menfaatler

33 ÜCRETİN UNSURLARI Gelir Vergisi açısından bir ödemenin ücret ya da başka bir gelir unsuru olarak vergilendirilip vergilendirilmeyeceği aşağıda sayılan üç unsura göre tespit edilecektir. Bu üç unsur birlikte varsa elde edilen gelir ücret olarak vergilendirilecek, aksi takdirde ücretten söz etmek mümkün olmayacaktır. Ücret gelirini meydana getiren 3 temel unsur şöyledir: 1- Bir işverene tabi olma: Herhangi bir ödemenin ücret olarak kabul edilebilmesi için gerekli olan ilk unsur çalışanın işverene tabi olmasıdır. İşveren, hizmet erbabını işe alan, emir ve talimatları dâhilinde çalıştıran gerçek ve tüzel kişilerdir. Çalışanın işverene bağlılığı, fiili olabileceği gibi kanun, tüzük, yönetmelik veya sözleşmelerle de saptanmış olabilmektedir. 2- Belli bir iş yerine bağlı olma: İş yeri ticari, sınai, zirai ve mesleki bir faaliyetin yürütülmesi için tahsis edilen veya bu faaliyetlerde kullanılan yerlerdir. Bu yerlere bağlılık, hukuki anlamda bir bağlılıktır. Hizmetin mutlaka fiilen işyerinde yapılması zorunlu değildir. 3- Hizmetin karşılığı olarak bir ödemenin yapılması: Ödeme bir hizmet karşılığı değilse ücret sayılmasına imkân yoktur. Hizmet karşılığı olarak yapılan ödeme, nakit (haftalık, aylık vb.), ayın (hizmet karşılığının mal olarak verilmesi) veya para ile temsil edilebilen menfaatler (konut, araç sağlanması gibi) şeklinde olabilir.

34 ÜCRET GELİRİNİN VERGİLENDİRME ŞEKLİ Ücret gelirleri iki şekilde vergilendirilmektedir: Gerçek ücretler Diğer ücretler Gerçek Ücretler Ücret gelirlerinin vergilendirilmesinde ilke olarak gerçek usul kabul edilmiştir. Vergi, gelirin gerçek ve safi tutarı üzerinden alınmaktadır. Diğer Ücretler Bir kısım hizmet erbabının gerçek ücret üzerinden vergilendirilmesi ücretin saptanmasındaki güçlük nedeniyle mümkün olmamaktadır. Buna göre aşağıda yazılı hizmet erbabının safi ücretleri, takvim yılı başında geçerli olan ve sanayi kesiminde çalışan 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgari ücretin yıllık brüt tutarının %25 i olarak tespit edilecektir

35 1-Kazançları basit usulde tespit edilen ticaret erbabı yanında çalışanlar, 2-Özel hizmetlerde çalışan şoförler, 3-Özel inşaat sahiplerinin ücretle çalıştırdığı inşaat işçileri, 4-Gayrimenkul sermaye iradı sahibi yanında çalışanlar, 5-Gerçek ücretlerinin tespitine imkân olmaması nedeniyle, Danıştay'ın olumlu görüşü ve Maliye Bakanlığınca bu kapsama alınanlar Diğer ücretler için yıllık beyanname verilmez, diğer gelirler nedeniyle beyanname verilmesi halinde de bu gelirler beyannameye dâhil edilmez.

36 5-Sakatlık İndirimi (GVK 31. madde) Gelir Vergisi Kanununa göre çalışma gücünün asgari %80'ini kaybetmiş bulunan hizmet erbabı birinci derece sakat, asgari %60'ını kaybetmiş bulunan hizmet erbabı ikinci derece sakat, asgari %40'ını kaybetmiş bulunan hizmet erbabı ise üçüncü derece sakat sayılır ve elde ettikleri ücret gelirlerinden aşağıda belirtilen aylık sakatlık indirimi tutarları düşülür yılında elde edilen ücret gelirlerinin yıllık beyanname ile beyanında dikkate alınacak sakatlık indirimi tutarları şöyledir: 1.derece sakatlar için 770 TL 2.derece sakatlar için 380 TL 3.derece sakatlar için 180 TL Ücretli kişinin kendisi özürlü ise sakatlık indirimi tutarı gelir vergisi kesintisi yapılırken ücret matrahından indirilerek uygulanır. Bu indirimden bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişi bulunan hizmet erbabı da yararlanır.

37 Ayrıca ücret gelirlerini yıllık beyanname ile beyan eden ve bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişi bulunan hizmet erbabı da sakatlık indiriminden yararlanabilecektir. Ücret geliri yıl içinde kesintiye tabi olmadığı için gelir vergisi beyannamesi veren hizmet erbapları da bu indirimi yıllık olarak hesaplayıp beyanname üzerinden indirebilirler. Ancak, yıl içinde ücret matrahından indirim konusu yapılan sakatlık indirimi tutarının ikinci kez yıllık beyannamede indirim konusu yapılması mümkün değildir. Ücretin gerçek ve safi tutarlarının tespitinde gelir vergisi gibi kişisel vergiler ve ücret dolayısıyla ödenen damga vergisi gibi ücretle ilgili vergiler, ücretin gayrisafi tutarından indirilemez.

38 Gerçek Usule Tabi Ücretlerin Vergilendirilmesi Gerçek usule tabi ücretlerin vergilendirilmesi iki şekilde yapılmaktadır: 1-Ücretten işveren tarafından vergi kesintisi yapılması, 2-Elde edilen ücretin yıllık beyanname ile beyan edilmesi 1-Kesinti Yoluyla Vergilendirme Ücretin ödenmesi sırasında sorumlular tarafından verginin kesilerek vergi dairelerine yatırılmasına kesinti (tevkifat) usulü denilmektedir. Gerçek usulde elde edilen ücretlerin vergilendirilmesi esas olarak bu yöntemle yapılmaktadır. 2-Ücretin Yıllık Beyanname ile Beyan Edilmesi Tek işverenden alınmış ve kesinti suretiyle vergilendirilmiş ücret gelirleri için tutarı ne olursa olsun yıllık beyanname verilmeyecek, diğer gelirler için beyanname verilmesi halinde de bu gelirler beyannameye dâhil edilmeyecektir. >>Kesintiye tabi tutulmamış ücret gelirleri için (diğer ücretler hariç) tutarı ne olursa olsun yıllık beyanname verilecektir.

39 Ücretlerinden vergi kesintisi yapılan ve işverenler aracılığıyla yıl içinde asgari geçim indiriminden yararlanan mükelleflerin birden fazla işverenden kesintiye tabi ücret geliri elde edip, birden sonraki işverenden aldıkları ücret tutarı beyanname verme sınırını aşması nedeniyle kesintiye tabi ücret gelirlerini yıllık beyannameye dâhil etmeleri halinde, beyan edilen gelir üzerinden hesaplanan vergiden, yıl içinde ödenen ücret üzerinden kesilen gelir vergisinin asgari geçim indirimi düşülmeden önceki tutarı mahsup edilecektir yılında elde ettikleri ücret gelirleri nedeniyle beyanname vermek zorunda olanlar; 1-Birden fazla işverenden kesinti yoluyla vergilendirilmiş ücret geliri elde eden ücretlilerden, birden sonraki işverenden aldıkları ücretlerin toplamı TL yi (GVK 103. maddede yazılı tarifenin ikinci gelir diliminde yer alan tutar) aşan ücretliler, 2-Ücretlerini yabancı bir memleketteki işverenden doğrudan doğruya alan hizmet erbabı (istisna kapsamında olanlar hariç), 3-İstisnadan faydalanmayan yabancı elçilik ve konsolosluk memur ve hizmetlileri, 4-Maliye Bakanlığınca yıllık beyanname ile bildirilmesi gerekli görülen ücret ödemesi yapılanlar, 5-Ücreti kesinti yoluyla vergilendirilmeyen yukarıda sayılanlar dışında kalan ücretliler. Öte yandan dar mükellef gerçek kişiler, tamamı Türkiye'de tevkif suretiyle vergilendirilmiş olan ücret gelirleri için yıllık beyanname vermeyecekler ve diğer gelirleri için beyanname vermeleri halinde de bu gelirlerini beyannameye dâhil etmeyeceklerdir.

40 Birden fazla işverenden ücret alan ve birden sonraki işverenden aldıkları ücretlerin toplamı Gelir Vergisi Kanununda yazılı tarifenin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı (2012 yılı için bu tutar TL dir.) aşmayan mükelleflerin, tamamı kesinti yoluyla vergilendirilmiş ücretleri yıllık beyanname ile beyan edilmeyecektir. Ancak, birden sonraki işverenden alınan ücretlerin toplamı TL yi aşması durumunda, ücretlerin tamamı (ilk işverenden alınan ücrette dâhil olmak üzere) yıllık beyannameye dâhil edilecektir. Birden fazla işverenden ücret alınması halinde, birinci işverenden alınan ücretin hangisi olacağı ücretli tarafından serbestçe belirlenecektir. Gayrisafi ücret tutarından Gelir Vergisi Kanununun 63 üncü maddesinde hüküm altına alınan indirimler yapıldıktan sonra bulunan gerçek safi tutar üzerinden Gelir Vergisi Kanunun 31 inci maddesinde (sakatlık indirimi) yer alan indirimin yapılmasından sonra bulunan vergi matrahının, Gelir Vergisi Kanununun 86 ıncı maddesine göre ücret gelirinin beyan sınırını aşıp aşmadığının tespitinde dikkate alınması gerekmektedir

41 ÖRNEK 1: Bayan (A), 2012 yılında üç ayrı işverenden ücret geliri elde edilmiş ve ücretlerin tamamı kesinti yoluyla vergilendirilmiştir. Birinci işverenden alınan ücret TL İkinci işverenden alınan ücret TL Üçüncü işverenden alınan ücret TL Beyan edilecek gelir tutarı Yok Örnekte yer alan ve birinci işverenden alınan ücret toplama dâhil edilmeyecek olup, ikinci ve üçüncü işverenden alınan ( TL TL=) TL ücretler toplamı TL lik beyan sınırını aşmadığından ücret gelirlerinin tamamı beyan edilmeyecektir. ÖRNEK 2: Bay (B), 2012 yılında üç ayrı işverenden tamamı tevkif yoluyla vergilendirilmiş ücret geliri elde etmiştir. Birinci işverenden alınan ücret TL İkinci işverenden alınan ücret TL Üçüncü işverenden alınan ücret TL Beyan edilecek gelir tutarı TL Birinci işverenden alınan ücret toplama dâhil edilmeyecek olup, 2 nci ve 3 üncü işverenden alınan ücretler toplamı ( TL TL=) TL, TL lik beyan sınırını aştığı için TL ücret gelirinin tamamı beyan edilecektir

42 ÖRNEK 3: Serbest meslek erbabı Bay (C) serbest meslek kazancının yanında tamamı kesinti yoluyla vergilendirilmiş iki işverenden ücret geliri elde etmiştir. Serbest meslek kazancı TL Birinci işverenden alınan ücret TL İkinci işverenden alınan ücret TL Beyan edilecek gelir tutarı TL Mükellef elde etmiş olduğu serbest meslek kazancı nedeniyle mutlaka beyanname verecektir. Birinci işverenden alınan hariç, ikinci işverenden alınan ücret geliri ise TL lik beyan sınırını aşmadığından ücret gelirleri beyannameye dâhil edilmeyecektir. ÖRNEK 4: Bay (D) nin tamamı üzerinden tevkifat yapılmış olan 2012 yılı gelirleri aşağıdaki gibidir. Birinci işverenden alınan ücret TL İkinci işverenden alınan ücret TL İşyeri kira geliri (Brüt) TL Beyan edilecek gelir tutarı TL Mükellefin birden sonraki işverenden aldığı ücret geliri olan TL, TL lik beyan sınırını aşmadığından, ücret gelirleri beyan edilmeyecektir. Tevkifata tabi işyeri kira geliri ise 2012 yılı için geçerli olan TL lik beyanname verme sınırını aştığından mükellef sadece bu gelirini beyan

43 ASGARİ GEÇİM İNDİRİMİ (GVK 32.madde) Ücretleri gerçek usulde vergilendirilen gerçek kişiler asgari geçim indiriminden yararlanabilecektir. Ancak; Ücretleri diğer ücret kapsamında vergilendirilen hizmet erbabı, Ücret geliri elde etmeyen diğer gerçek kişiler, Başka bir kanun hükmü (4490 Türk Uluslararası Gemi Sicili Kanunu, 4691 Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu v.b.) uyarınca ücretlerinden gelir vergisi tevkifatı yapılmayanlar, Dar mükellefiyet kapsamında ücret geliri elde edenler, asgari geçim indiriminden yararlanamazlar

44 Asgarî geçim indirimi, ücretin elde edildiği takvim yılı başında geçerli olan ve sanayi kesiminde çalışan 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgarî ücretin yıllık brüt tutarına; Mükellefin kendisi için % 50'si, Çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eşi için % 10'u, Çocukların her biri için ayrı ayrı olmak üzere; ilk iki çocuk için % 7,5 i, Diğer çocuklar için % 5'i, olmak üzere ücretlinin şahsi ve medeni durumu dikkate alınarak hesaplanan indirim oranlarının uygulanması sonucu bulunacak matrahın, gelir vergisi tarifesinin birinci gelir dilimine karşılık gelen %15'lik oranla çarpımı sonucunun 12 ye bölünmesiyle her aya isabet eden tutar hesaplanır. Hesaplanan bu tutar ise ödenecek gelir vergisinden mahsup edilir. Hesaplamada kullanılan formül şöyledir: A.G.İ. Yıllık Tutarı = (Asgari Ücretin Yıllık Brüt Tutarı X A.G.İ. Oranı) X %15 Asgari geçim indiriminin yıllık tutarı, her ücretli için asgarî ücret üzerinden hesaplanan yıllık vergi tutarını aşamayacak ve yılı içerisinde asgari ücret tutarında meydana gelen değişiklikler, asgari geçim indirimi uygulamasında dikkate alınmayacaktır..

45 ÖRNEK: Asgari ücretle çalışan, eşi ücretli olarak çalışmayan ve iki çocuğu olan Bayan (Z) nin 2012 yılı asgari geçim indirimi tutarı şu şekilde hesaplanacaktır: 2012 yılında Asgari Ücretin Yıllık Brüt Tutarı (886,50 TL X 12) ,00 TL Mükellefin Asgari Geçim İndirimi Oranı : % 75 Mükellefin kendisi için %50 Mükellefin eşi için %10 Mükellefin çocukları için (%7,5x2) %15 Asgari Geçim İndirimine Esas Tutar (10.638,00 TL X % 75) 7.978,50 TL Asgari Geçim İndiriminin Yıllık Tutarı (7.978,50 TL X % 15) 1.196,78 TL Hesaplanan yıllık asgari geçim indirimi tutarının 1/12'si olan (1.196,78/12=) 99,73 TL/aylık olarak hesaplanan gelir vergisi kesintisi tutarından mahsup edilerek, ücretliye yansıtılacaktır

46 Sakatlık İndiriminden Faydalanan Ücretlilerde Asgari Geçim İndirimi Uygulaması ÖRNEK Eşi ücretli olarak çalışan, iki çocuğu olan ve 2. derece sakatlık indiriminden faydalanan asgari ücretli Bay (X) in, Şubat/2012 ayı asgari geçim indirimi tutarı şu şekilde hesaplanacaktır yılında Asgari Ücretin Yıllık Brüt Tutarı (886,50 TL X 12) TL Mükellefin Asgari Geçim İndirimi Oranı=%65 Mükellefin kendisi için %50 Mükellefin çocukları için %15 Asgari Geçim İndirimine Esas Tutar ( TL X % 65)6.914,70 TL Asgari Geçim İndiriminin Yıllık Tutarı (6.914,70 TL X % 15)1.037,20 TL Hesaplanan yıllık tutarın 1/12'si olan (1.037,20/12=) 86,43 TL/aylık olarak hesaplanan gelir vergisi kesintisi tutarından mahsup edilecektir. Bu ücretlinin Şubat/2012 ayı için, asgari geçim indirimi mahsup işlemi aşağıdaki şekilde gerçekleştirilecektir:

47 2012 Yılı Şubat Ayı Brüt Ücreti 886,50 TL 2012 Yılı Şubat Ayı Tevkifat Matrahı (Brüt tutarın %85 i) 753,53 TL İkinci Derece Sakatlık İndirimi Tutarı Sakatlık İndirimi Düşüldükten Sonra Kalan Tevkifat Matrahı 380 TL 373,53 TL 2012 Yılı Şubat Ayı Ücretinden Hesaplanan Gelir Vergisi 56,03 TL 2012 Yılı Şubat Ayı Mahsup Edilecek A.G.İ. Tutarı 86,43 TL 2012 Yılı Şubat Ayı Ödenecek Gelir Vergisi Yılı Şubat Ayında Yararlanılacak A.G.İ. Tutarı 56,03 TL

48 SERBEST MESLEK FAALİYETİ VE SERBEST MESLEK KAZANCI Serbest meslek faaliyeti, sermayeden çok şahsi mesaiye, ilmi veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticari niteliği olmayan işlerin işverene bağlı olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılmasıdır. Her türlü serbest meslek faaliyetinden doğan kazançlar serbest meslek kazancıdır. Tahkim işleri dolayısıyla hakemlerin aldıkları ücretler ile kollektif, adi komandit ve adi şirketler tarafından yapılan serbest meslek faaliyeti neticesinde doğan kazançlar da, serbest meslek kazancıdır. Serbest meslek faaliyetinin bir işverene tabi olarak yapılması halinde, elde edilen gelir ücret geliri olur. Serbest meslek faaliyetini mutad meslek halinde ifa edenler, serbest meslek erbabıdır. Buna göre, kendi nam ve hesabına, mutat meslek halinde faaliyette bulunan; avukat, doktor, diş hekimi, veteriner hekim, mimar, mühendis, müşavir, serbest muhasebeci mali müşavir, yeminli mali müşavir, danışman, ressam, yazar, bestekar, kimyager, noter serbest öğretmen, artist, menejer, senarist, yönetmen, ebe, sünnetçi, arzuhalci, rehber ve sağlık memuru vb. kişiler, serbest meslek erbabıdır.

49 Aşağıda yer alan işleri yapanlar da serbest meslek erbabı sayılmaktadırlar. >>Gümrük komisyoncuları, bilumum borsa ajan ve acenteleri, noterler, noterlik görevini ifa ile mükellef olanlar, >>Bizzat serbest meslek erbabı tarifine girmemekle beraber serbest meslek erbabını bir araya getirerek teşkilat kurmak veya bunlara sermaye temin etmek suretiyle veya sair suretlerle serbest meslek kazancından hisse alanlar, >>Dava vekilleri, müşavirler, kurumlar ve tüccarlarla serbest meslek erbabının ticarî ve meslekî işlerini takip edenler ve konser veren müzik sanatçıları, >>Vergi Usul Kanunu nun 155 inci maddesinde belirtilen şartlardan en az ikisini taşıyan ebe, sünnetçi, sağlık memuru, arzuhalci, rehber gibi mesleki faaliyette bulunanlar, >>Serbest meslek faaliyetinde bulunan kollektif ve adi şirketlerde ortaklar, adi komandit şirketlerde komandite ortaklar

50 SERBEST MESLEK KAZANÇLARINDA VERGİ TEVKİFATI Serbest meslek faaliyetiyle uğraşanlara (Noterlere serbest meslek faaliyetlerinden dolayı yapılan ödemeler hariç) yapılan ödemeler (arızi serbest meslek faaliyeti nedeniyle yapılan ödemeler dahil) esnasında ödemeyi yapanlar tarafından gelir vergisi tevkifatı yapılması gerekir. Vergi tevkifatı; Müellif, mütercim, heykeltraş, hattat, ressam, bestekar, bilgisayar programcısı ve mucitlerin ve bunların kanuni mirasçılarının şiir, hikaye, roman, makale, bilimsel araştırma ve incelemeleri, bilgisayar yazılımı, röportaj, karikatür, fotoğraf, film, video band, radyo ve televizyon senaryo ve oyunu gibi eserlerini gazete, dergi, bilgisayar ve internet ortamı, radyo, televizyon ve videoda yayınlamak veya kitap, CD, disket, resim, heykel ve nota halindeki eserleri ile ihtira beratlarını satmak veya bunlar üzerindeki mevcut haklarını devir ve temlik etmek veya kiralamak suretiyle elde edilen kazançlar istisnasından yararlananlardan %17, Diğer serbest meslek kazançlarında %20, oranında yapılmaktadır.

51 ÖRNEK 2: Serbest meslek erbabı Bayan (E) nin 2012 yılında TL gayrisafi hasılatı, TL de indirilecek gideri bulunmaktadır. Ödevli bakmakla yükümlü bulunduğu çocuğu için 1. Dereceden sakatlık indiriminden yararlanmakta olup, ayrıca yıl içinde TL Bağ-Kur primi ödemiştir. Bu verilere göre beyan edilecek serbest meslek kazancı şöyle olacaktır. Serbest Meslek Kazancı İndirilecek giderler Safi Kazanç ( =) Bağ-Kur primi Sakatlık indirimi tutarı (2012 yılı için yıllık (770X12=) Gelir Vergisi Matrahı ( ( =) Hesaplanan Gelir Vergisi TL TL TL TL TL TL TL

52 GAYRİMENKUL SERMAYE İRATLARI GVK nın 70. maddesinde yazılı mal ve hakların sahipleri, mutasarrıfları, zilyetleri, irtifak ve intifa hakkı sahipleri veya kiracıları tarafından kiraya verilmesinden elde edilen iratlara gayrimenkul sermaye iradı adı verilmektedir. 1- Arazi, bina, maden suları, memba suları, madenler, taş ocakları, kum ve çakıl istihsal yeleri, tuğla ve kiremit harmanları,tuzlalar ve bunların mütemmim cüzileri ve teferruatı; 2- Voli mahalleri ve dalyanlar; 3- Gayrimenkullerin, ayrı olarak kiraya verilen mütemmim cüzileri ve teferruatı ile bilumum tesisatı, demirbaş eşyası ve döşemeleri; 4- Gayrimenkul olarak tescil edilen haklar; 5- Arama, işletme ve imtiyaz hakları ve ruhsatları, ihtira beratı, alameti farika, marka, ticaret unvanı, her türlü teknik resim, desen, model, plan ile sinema ve tv filmleri, ses ve görüntü bantları, sanayi-ticaretbilim alanlarında elde edilmiş tecrübeye ait bilgilerle gizli bir formül veya imalat usulü üzerindeki kullanma hakkı veya kullanma imtiyazı gibi haklar; 6- Telif hakları; 7- Gemi ve gemi payları; 8- Motorlu nakil ve cer vasıtalar, her türlü motorlu araç, makine ve tesisat ile bunların eklentileri;

53 >> Gayrimenkul sermaye iradı getiren, söz konusu mal ve haklar ticari bir işletmeye dahil bulunduğu taktirde bunların iratları ticari kazancın tespitine yönelik hükümlere göre hesaplanır. >>Tüccarlara ait olsa dahi, işletmeye dahil bulunmayan gayrimenkullerle hakların kiralanması karşılığında elde edilen gelir gayrimenkul sermaye iradıdır. Gayrimenkul sermaye iratlarında elde etme tahsilat esasına bağlanmıştır. G.V.K. Md:72/1 de; Gayrisafi hâsılat, 70'inci maddede yazılı mal ve hakların kiraya verilmesinden bir takvim yılı içinde o yıla veya geçmiş yıllara ait olarak nakden veya aynen tahsil edilen kira bedellerinin tutarıdır. Ancak, 3 ncü fıkrada, gelecek yıllara ait peşin tahsil edilen kiraların, tahsil edildiği yıl değil ilgili olduğu yılın geliri sayılacağı hükme bağlanmış; bu hususta tahsilat değil tahakkuk esas alınmıştır. Örnek; Mükellef 2011, 2012 ve 2013 yıllarına kapsayan üç yıllık kira bedeli olarak 30 bin lirayı 2013 yılında bir seferde almış ise, bu tutarın 20bin lirası 2012 yılı, 10 bin lirası ise 2013 yılı geliri olarak beyana konu edilecektir.

54 MENKUL SERMAYE İRADI SAYILAN GELİRLER Sahibinin ticari, zirai veya mesleki faaliyeti dışında nakdi sermaye veya para ile temsil edilen değerlerden oluşan sermaye dolayısıyla elde edilen kâr payı, faiz, kira ve benzeri iratlar menkul sermaye iradıdır. Gelir Vergisi Kanununun 75 inci maddesine göre kaynağı ne olursa olsun aşağıda yazılı gelirler menkul sermaye iradı sayılmaktadır: Her çeşit hisse senetlerinin kâr payları (temettü gelirleri), İştirak hisselerinden doğan kazançlar (Limited Şirket ortaklarının, iş ortaklıkları ortaklarının ve komanditerlerin kâr payları ile kooperatiflerin dağıttıkları kazançlar), Kurumların idare meclisi başkan ve üyelerine verilen kâr payları, Devlet tahvili ve Hazine bonosu faizleri ile diğer her türlü tahvil ve bono faizleri (Toplu Konut İdaresi, Kamu Ortaklığı İdaresi ve Özelleştirme İdaresince çıkarılan menkul kıymetler ve varlık kiralama şirketleri tarafından ihraç edilen kira sertifikalarından sağlanan gelirler dahil olmak üzere) Her çeşit alacak faizleri, Mevduat faizleri, Hisse senetleri ve tahvillerin vadesi gelmemiş kuponlarının satışından elde edilen bedeller

55 İştirak hisselerinin sahibi adına henüz tahakkuk etmemiş kâr paylarının devir ve temliki karşılığında alınan para ve ayınlar, Her çeşit senetlerin iskonto edilmesi karşılığında alınan iskonto bedelleri, Faizsiz olarak kredi verenlere ödenen kâr payları ile kâr ve zarar ortaklığı belgesi karşılığı ödenen kâr payları ve özel finans kurumlarınca kâr ve zarara katılma hesabı karşılığında ödenen kâr payları (Menkul kıymetler yatırım fonlarının katılma belgelerine ödenen kâr payları dahil), Repo gelirleri. Tüzel kişiliği haiz emekli sandıkları, yardım sandıkları ile emeklilik ve sigorta şirketleri tarafından çeşitli adlarla yapılan ödemeler, Yukarıda sayılanlar dışında Sermaye Piyasası Kanunu hükümlerine göre ihraç edilen her türlü sermaye piyasası aracından elde edilen kâr payı, faiz, kira vb. gelirler

56 DİĞER KAZANÇ VE İRATLAR GVK nun 2 nci maddesindeki ilk altı gelir unsuruna girmeyen bir gelir unsurunun vergilendirilebilmesi için, bu gelir unsurunun GVK nun 80 ve 82 nci maddeleri çerçevesinde sayılmış olması gerekmektedir. DEĞER ARTIŞ KAZANÇLARI Herhangi bir ticari işletmeye kayıtlı bulunmayan aşağıda yazılı mal ve hakların elden çıkarılmasından doğan kazançlar değer artış kazançlarıdır. 1) İvazsız olarak iktisap edilenler ile tam mükellef kurumlara ait olan ve iki yıldan fazla süreyle elde tutulan hisse senetleri hariç, menkul kıymetlerin veya diğer sermaye piyasası araçlarının elden çıkarılmasından sağlanan kazançlar. 2) 70 inci maddenin birinci fıkrasının (5) numaralı bendinde yazılı hakların (ihtira beratları hariç) elden çıkarılmasından doğan kazançlar. 3) Teklif haklarının ve ihtira beratlarının müellifleri, mucitleri ve bunların kanuni mirasçıları dışında kalan kimseler tarafından elden çıkarılmasından doğan kazançlar 4) Ortaklık haklarının veya hisselerinin elden çıkarılmasından doğan kazançlar. 5) Faaliyeti durdurulan bir işletmenin kısmen veya tamamen elden çıkarılmasından doğan kazançlar. 6) İktisap şekli ne olursa olsun (ivazsız olarak iktisap edilenler hariç) 70 inci maddenin birinci fıkrasının (1), (2), (4) ve (7) numaralı bentlerinde yazılı mal (gerçek usulde vergiye tabi çiftçilerin zirai istihsalde kullandıkları gayrimenkuller dahil) ve hakların, iktisap tarihinden başlayarak (2007 den itibaren) beş yıl içinde elden çıkarılmasından doğan kazançlar. (Kooperatiflerin ortaklarına bu sıfatları dolayısıyla tahsis ettikleri gayrimenkulleri tahsis tarihinde ortak tarafından satın alınmış sayılır.)

57 ARIZİ KAZANÇLAR: Vergiye tâbi arızi kazançlar, GVK nun 82 nci maddesinin birinci fıkrasında 6 bent halinde sayılmıştır. Maddenin 2 nci fıkrasında da, söz konusu arızi kazançlardan bir takvim yılında elde edilen ve toplam tutarı 2012 yılı için lirayı aşmayan bazı arızi kazançlar gelir vergisinden istisna edilmiştir. Buna göre, arızi kazançları liralık istisnadan yararlanabilenler ve yararlanamayanlar olarak iki başlık altında belirtebiliriz. 20 Bin Liralık İstisnadan Yararlanabilen Arızi Kazançlar: 1.Arızî olarak ticarî muamelelerin icrasından veya bu nitelikteki muamelelere tavassuttan elde edilen kazançlar, 2.Ticarî veya ziraî bir işletmenin faaliyeti ile serbest meslek faaliyetinin durdurulması veya terk edilmesi, 3.Gayrimenkullerin tahliyesi veya kiracılık hakkının devri karşılında alınan tazminatlar ile peştamallıklar (kiracıya ait tesisat ve malların tahliye ve devri sırasında kiralayan veya yeni kiracıya devrinde doğan kazançlar dahil), 4.Arızî olarak yapılan serbest meslek faaliyetleri dolayısıyla tahsil edilen hâsılat, Tamamı Vergiye Tabi Olan Arızi Kazançlar: 1.Gerçek usulde vergiye tâbi mükelleflerin terk ettikleri işleri ile ilgili olarak sonradan elde ettikleri kazançlar (zarar yazılan değersiz alacaklarla, karşılık ayrılan şüpheli alacakların tahsili dahil). 2. Dar mükellefiyete tabi olanların 45 nci maddede yazılı işleri arızi olarak yapmalarında elde ettikleri kazançlar, 3.Henüz başlamamış olan böyle bir faaliyete hiç girişilmemesi karşılığında elde edilen kazançlar, 4.İhale, artırma ve eksiltmelere iştirak edilmemesi karşılığında elde edilen hâsılat,

58 GELİRİN TOPLANMASI VE BEYAN ESASI Aksine hüküm olmadıkça, gelir vergisi, mükellefin ve vergi sorumlusunun beyanı üzerine tarh olunur. Beyan esasında, beyan edilecek gelir, mükellef veya vergi sorumlusu tarafından bir beyanname ile beyan edilir. Gelirin toplanması, mükelleflerin çeşitli kaynaklardan bir takvim yılı içinde elde ettikleri vergiye tabi kazanç ve iratlar için yıllık beyanname vermeleri ve bu kazanç ve iratlarını yıllık beyannamede birleştirmeleridir. GVK nun 85/1 fıkrası hükmüne göre, mükelleflerin GVK nun 2 nci maddesinden yazılı kaynaklardan bir takvim yılı içerisinde elde ettikleri kazanç ve iratları için Gelir Vergisi Kanununda aksine hüküm olmadıkça yıllık beyanname vermeleri ve beyanı gereken gelirlerini yıllık beyannamede toplamaları zorunludur. Yurt dışında elde edilen gelirlerin yıllık beyannamede toplanabilmesi için, bu gelirlerin elde edilmiş olmaları gereklidir.

59 YILLIK BEYANNAME VERMEK ZORUNDA OLANLAR A-Kazanç Elde Edilmemiş Olsa Bile Yıllık Beyanname Vermek Zorunda Olanlar: (GVK Md:85) GVK nun 85 nci maddesine göre; kazanç elde etmemiş olsalar dahi yıllık beyanname vermek zorunda olanlar: Tam Mükellef; Ticari Kazanç (Basit Usul Dahil) Sahipleri, Gerçek Usulde Tespit Edilen Zirai Kazanç Sahipleri, Serbest Meslek Kazancı Sahipleri, Dar Mükellef; Ticari Kazanç Sahipleri, Gerçek Usulde Tespit Edilen Zirai Kazanç Sahipleri, B- İstisna Haddini Aşan Ve Tevkif Suretiyle Vergilendirilmemiş Kazanç Ve İrat Elde Edilmesi Durumunda Yıllık Beyanname Vermek Zorunda Olanlar: (GVK Md:86) Tam Mükellef; Menkul Sermaye İradı Sahipleri, Ücret geliri elde edenler, Gayrimenkul Sermaye İradı Sahipleri, Diğer Kazanç ve irat Sahipleri, Dar Mükellef; Serbest Meslek Kazancı Sahipleri, Gayrimenkul Sermaye İradı Sahipleri,

60 SAKATLIK İNDİRİMİ G.V.K. nun 31. maddesi hükmüne göre çalışma gücünün ; asgari % 80 ini kaybetmiş bulunan hizmet erbabı birinci derece sakat, asgari % 60 ını kaybetmiş bulunan hizmet erbabı ikinci derece sakat, asgari % 40 ını kaybetmiş bulunan hizmet erbabı ise üçüncü derece sakat sayılır ve aşağıda sakatlık dereceleri itibariyle belirlenen ( 2012 yılı için ) aylık tutarlar, hizmet erbabının ücretinden veya serbest meslek faaliyetinde bulunan veya basit usulde vergilendirilen özürlülerin beyan edilen gelirlerinden indirilir. Sakatlık indirimi; Birinci derece sakatlar için İkinci derece sakatlar için Üçüncü derece sakatlar için 770 lira, 380 lira, 180 liradır. Sakatlık indiriminden özürlü serbest meslek erbabının yanı sıra, serbest meslek erbabının bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişi bulunması halinde bu kişilerde ayrıca yararlanılabileceklerdir. Basit usulde ticari kazanç sahipleri ise sakatlık indiriminden bizzat kendileri özürlü olmaları durumunda yararlanabilecek, bakmakla yükümlü olduğu kimseler özürlü olsa dahi bunlar için yararlanamayacaktır.

61 TEVKİFAT GVK nın Vergi Tevkifatı başlıklı 94. maddesinde sayılan kişi ve kuruluşların, aynı maddede belirtilen ödemeleri nakden veya hesaben (avans olarak ödenenler dahil) yaptıkları sırada, istihkak sahiplerinin gelir vergilerine mahsuben vergi tevkifatı yapmaları ve ilgili vergi dairesine yatırmaları gerekir. Buna göre; * Kamu idare ve müesseseleri, * İktisadi kamu müesseseleri, * Sair kurumlar, * Ticaret şirketleri, * İş ortaklıkları, * Dernekler, * Vakıflar, * Dernek ve vakıfların iktisadi işletmeleri, * Kooperatifler, * Yatırım fonu yönetenler, * Gerçek gelirlerini beyan etmeye mecbur olan ticaret ve serbest meslek erbabı, * Zirai kazançlarını bilanço veya zirai işletme hesabı esasına göre tespit eden çiftçilerin nakden veya hesaben yaptıkları sırada, istihkak sahiplerinin gelir vergilerine mahsuben tevkifat yapma zorunlulukları bulunmaktadır

62 GELİR VERGİSİ KANUNU NUN 94 MADDESİNE GÖRE BAZI TEVKİFAT ORANLARI Ödemenin Türü İlgili Madde Tevkifat Oranı (%) Hizmet erbabına ödenen ücretler ile ücret sayılan ödemelerden (istisnadan faydalananlar hariç) (2009/14592 s. BKK ile dan itibaren) 94/1 GVK md.103 Telif ödemelerinden (2009/14592 s. BKK ile dan itibaren) 94/2-a 17 Diğer serbest meslek ödemelerinden (2009/14592 s. BKK ile dan itibaren) 94/2-b 20 Yıllara yaygın inşaat ve onarım işi yapanlara ödenen istihkak bedellerinden (2009/14592 s. BKK ile dan itibaren) 94/3 3 Dar mükellefiyete tabi olanlara, telif ve patent haklarının satışı dolayısıyla yapılan ödemelerden (2009/14592 s. BKK ile dan itibaren) 94/4 20 Kira Ödemelerinden (2009/14592 s. BKK ile dan itibaren) 94/5-a 20 Vakıflar (mazbut vakıflar hariç) ve derneklere ait gayrimenkullerin kiralanması karşılığında bunlara yapılan kira ödemelerinden (2009/14592 s. BKK ile dan itibaren) 94/5-b 20 Tam mükellef kurumlar tarafından; tam mükellef gerçek kişilere, gelir ve kurumlar vergisi mükellefi olmayanlara ve bu vergilerden muaf olanlara dağıtılan, 75. maddenin ikinci fıkrasının (1), (2) ve (3) numaralı bentlerinde yazılı kâr paylarından (Kârın sermayeye ilavesi kâr dağıtımı sayılmaz) (2009/14592 s. BKK ile dan itibaren) 94/6-b-i 15 Tam mükellef kurumlar tarafından; dar mükellef gerçek kişilere ve gelir vergisinden muaf olan dar mükelleflere dağıtılan, 75. maddenin ikinci fıkrasının (1), (2) ve (3) numaralı bentlerinde yazılı kâr paylarından (Kârın sermayeye ilavesi kâr dağıtımı sayılmaz) (2009/14592 s. BKK ile dan itibaren) 94/6-b-ii 15

63 GELİR VERGİSİ KANUNU NUN 94 MADDESİNE GÖRE BAZI TEVKİFAT ORANLARI Ödemenin Türü İlgili Madde Tevkifat Oranı (%) Başbayiler hariç olmak üzere Milli Piyango İdaresince çıkarılan biletleri satanlar ile diğer kişilerce çıkartılan bu nitelikteki biletleri satanlara yapılan komisyon, prim ve benzeri ödemelerden (2009/14592 s. BKK ile dan itibaren) 94/10-a sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanuna göre gerçek ve tüzel kişilerin mallarını iş akdi ile bağlı olmaksızın bunlar adına kapı kapı dolaşmak suretiyle tüketiciye satanlara bu faaliyetleriyle ilgili olarak yapılan komisyon, prim ve benzeri ödemelerden (2009/14592 s. BKK ile dan itibaren) 94/10-b 20 Çiftçilerden satın alınan zirai mahsuller ve hizmetler için yapılan ödemelerden; Hayvanlar ve bunların mahsulleri ile kara ve su avcılığı mahsulleri için, Ticaret borsalarında tescil ettirilerek satın alınanlar için (2009/14592 s. BKK ile dan itibaren) 94/11-a-i 1 Ticaret borsası dışında satın alınanlar için (2009/14592 s. BKK ile dan itibaren) 94/11-a-ii 2 Diğer zirai mahsuller için, Ticaret borsalarında tescil ettirilerek satın alınan zirai mahsuller için (2009/14592 s. BKK ile dan itibaren) 94/11-b-i 2 Ticaret borsası dışında satın alınanlar için (2009/14592 s. BKK ile dan itibaren) 94/11-b-ii 4 Zirai faaliyet kapsamında ifa edilen hizmetler, Orman idaresine veya orman idaresine karşı taahhütte bulunan kurumlara yapılan ormanların ağaçlandırılması, bakımı, kesimi, ürünlerin toplanması, taşınması ve benzeri hizmetler için (2009/14592 s. BKK ile dan itibaren) 94/11-c-i 2 Diğer hizmetler için (2009/14592 s. BKK ile dan itibaren) 94/11-c-ii 4 Çiftçilere yapılan doğrudan gelir desteği ve alternatif ürün ödemeleri için(2009/14592 s. BKK ile dan itibaren) 94/11-d 0

64 GELİR VERGİSİ KANUNU NUN 94. MADDESİNE GÖRE BAZI TEVKİFAT ORANLARI Ödemenin Türü İlgili Madde Tevkifat Oranı (%) PTT acenteliği yapanlara, bu faaliyetleri nedeniyle ödenen komisyon bedeli üzerinden (2009/14592 s. BKK ile dan itibaren) 94/12 20 Esnaf muaflığından yararlananlara yapılan ödemelerden; Havlu, çarşaf, çorap, halı, kilim, dokuma mamulleri, örgü, dantel, her nevi nakış işleri ve turistik eşya, hasır, sepet, süpürge, paspas, fırça, yapma çiçek pul, payet, boncuk işleme, tığ örgü işleri, ip ve urganları, tarhana, erişte, mantı gibi emtia bedelleri veya bu emtianın imalinde ödenen hizmet bedelleri üzerinden (2009/14592 s. BKK ile dan itibaren) 94/13-a 2 Hurda alımları için (2009/14592 s. BKK ile dan itibaren) 94/13-b 2 Diğer mal alımları için (2009/14592 s. BKK ile dan itibaren) 94/13-c 5 Diğer hizmet alımları için (2009/14592 s. BKK ile dan itibaren) 94/13-d 10 Tüzel kişiliği haiz emekli sandıkları, yardım sandıkları ile emeklilik ve sigorta şirketleri tarafından; On yıl süreyle prim, aidat ve katkı payı ödemeden ayrılanlara yapılan ödemelerden (2009/14592 s. BKK ile dan itibaren) 94/15-a 15 On yıl süreyle katkı payı ödemiş olmakla birlikte bireysel emeklilik sisteminden emeklilik hakkı kazanmadan ayrılanlar ile diğer sandık ve sigortalardan on yıl süreyle prim veya aidat ödeyenlere ve vefat, maluliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenlerle ayrılanlara yapılan ödemelerden (2009/14592 s. BKK ile dan itibaren) 94/15-b 10 Bireysel emeklilik sisteminden emeklilik hakkı kazananlar ile bu sistemden vefat, maluliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenlerle ayrılanlara yapılan ödemelerden (2009/14592 s. BKK ile dan itibaren) 94/15-c 5

65 GVK madde 96: Vergi tevkifatı, 94'üncü madde kapsamına giren nakten veya hesaben yapılan ödemelere uygulanır. Bu maddede geçen hesaben ödeme deyimi, vergi tevkifatına tabi kazanç ve iratları ödeyenleri istihkak sahiplerine karşı borçlu durumda gösteren her türlü kayıt ve işlemleri ifade eder. Vergi tevkifatı, ücretler dışında kalan ödemelerde gayrisafi tutarlar üzerinden yapılır. Kesilmesi gereken verginin ödemeyi yapan tarafından üstlenilmesi halinde bu vergi, bilfiil ödenen miktar ile ödemeyi yapanın yüklendiği verginin toplamı üzerinden hesaplanır. Örneğin iş yeri kira olan bir tüccar mal sahibine aylık 100 TL kira bedeli ödüyor.işyeri sahibi ile vardığı anlaşma sonucunda kira ödemesinden yapması gereken tevkifatı(stopajı) kendi üstleniyor ve vergi dairesine 20 TL kira stopajını yatırıyor. Burada tevkifat yapılması gereken matrah 100 TL değildir. İş yeri sahibine ödenen 100 TL tutar net tutar olup bu tutarın brüte tamamlanması gerekiyor. Ax80/100=100 ise A=100x100/80=125 TL (kiranın brüt tutarı) (A=brüt kira tutarı) 125 x % 20 = 25 TL yapılması gereken tevkifat tutarı

66 BEYANNAME ÇEŞİTLERİ 1. Yıllık beyanname; muhtelif kaynaklardan bir takvim yılı içinde elde edilen kazanç ve iratların bir araya getirilip toplanmasına ve bu suretle hesaplanan gelirin vergi dairesine bildirilmesine mahsustur. Gelirin takvim yılının belli bir dönemine taalluk etmesi, beyannamenin yıllık vasfını değiştirmez. 2. Muhtasar beyanname; işverenler veya vergi tevkifatı yapan diğer kimseler tarafından kesilen vergilerin matrahları ile birlikte, toplu olarak vergi dairesine bildirmesine mahsustur. 3. Münferit beyanname; dar mükellefiyete tabi olanların yıllık beyanname ile bildirmeye mecbur olmadıkları kazanç ve iratlardan, vergisi tevkif suretiyle alınmamış olanların bildirilmesine mahsustur. 4. Geçici Vergi beyannamesi: GVK mükerrer 120. madde gereğince ticari kazanç sahipleri (basit usulde vergilendirilenler hariç) ile serbest meslek erbabı, cari vergilendirme döneminin gelir vergisine mahsup edilmek üzere, ilgili hesap döneminin 3 er aylık kazançları (42 nci madde kapsamına giren kazançlar ile noterlik görevini ifa ile mükellef olanların bu işlerden sağladıkları kazançlar hariç) üzerinden hesaplanan geçici vergiyi beyan ettikleri beyannamedir. Geçici vergi dönemleri 1.dönem Ocak-Mart, 2.dönem Ocak-Haziran, 3.dönem Ocak-Eylül, 4. dönem Ocak- Aralık

67 BEYANNAME TÜRÜ Yıllık GV Beyannamesi Yıllık GV Beyannamesi ( Basit Usul Ticari Kazanç) Aylık Muhtasar Beyanname 3 Aylık Muhtasar Beyanname Geçici Vergi Beyannamesi VERİLME ZAMANI İzleyen Yılın Mart Ayının 25 (Yirmibeşinci) Günü Akşamına Kadar İzleyen Yılın Şubat Ayının 25 (Yirmibeşinci) Günü Akşamına Kadar Ertesi Ayın 23. (Yirmiücüncü) Günü Akşamına Kadar Ocak, Nisan, Temmuz Ve Ekim Aylarının 23. (Yirmiücüncü) Günü Akşamına Kadar Dönemi İzleyen İkinci Ayın 14 Günü Akşamına Kadar, ÖDEME TARİHİ Mart Ve Temmuz Aylarında İki Eşit Taksitte Şubat Ve Haziran Aylarında İki Eşit Taksitte Beyanname Verecekleri Ayın 26 (Yirmialtıncı) Günü Akşamına Kadar Beyanname Verecekleri Ayın 26 (Yirmialtıncı) Günü Akşamına Kadar Dönemi İzleyen İkinci Ayın 14 Günü Akşamına Kadar Beyan Edilir Ve 17 (Onyedinci) Günü Akşamına Kadar Ödenir, Yıllık beyannamelerinde, zirai kazançları ile birlikte başka kaynaklardan elde ettikleri kazanç ve iratlarını bildirecek çiftçilerden, bu toplam gelir içindeki zirai kazançları % 75 ve daha yüksek nispette olanlar için ödeme zamanları kasım ve aralık ayı olarak belirlenmiştir.

68 YILLIK BEYANNAMEDE HESAPLANAN GELİR VERGİSİNDEN MAHSUP EDİLEBİLECEK VERGİLER 1. KESİNTİ YOLU İLE ÖDENEN VERGİLER a)- Yıllara Yaygın inşaat ve Onarma İşlerinde Kesilen Vergiler b)- Serbest Meslek Kazançlarında Tevkif Yoluyla Kesilen Vergiler c)- Menkul Sermaye İratları Üzerinden Tevkif Suretiyle Ödenen Vergiler d)- Zirai Kazançta Vergiler e)- Diğer Kesinti Yoluyla Ödenen Vergiler 2. GEÇİCİ VERGİ 3.YABANCI MEMLEKETLERDE ÖDENEN VERGİLER

69 TARHİYATIN MUHATABI Gelir Vergisi bu vergiyle mükellef olan gerçek kişiler namına tarh edilir. Şu kadar ki; 1. Küçüklerle kısıtlılarda, bunların nam ve hesabına kanuni temsilcileri; 2. Verginin tevkif suretiyle alınması halinde, mükellef hesabına tevkifat yapmaya mecbur olanlar; 3. Dar mükellefiyette, mükellefin (Türkiye'de birden fazla daimi temsilcinin mevcudiyeti halinde, mükellefin tayin edeceği, tarhiyat tarihine kadar böyle bir tayin yapılmışsa temsilcilerden herhangi birisi), daimi temsilci mevcut değilse, kazanç ve iratları yabancı kişiye sağlıyanlar; Tarhiyatta muhatap tutulurlar.

70 Sorular Aşağıdakilerden hangisi Gelir Vergisine tabi gelirle ilgili olarak yanlıştır? a) Gelir gerçek kişilere ait olmalıdır. b) Kanunda aksine hüküm olmadıkça gelirin bir takvim yılı içinde elde edilmiş olması gerekmektedir. c) Kanunda aksine hüküm olmadıkça gerçek ve safi tutarları ile vergiye tabi tutulur. d) Gelirin vergilendirilebilmesi için tahsil edilmiş olması gerekmektedir. Gelir Vergisi Kanununa göre aşağıda yazılı yabancılardan hangisi Türkiye de yerleşmiş sayılır? a) Geçici görev için Türkiye ye gelen iş adamı b) Üniversite eğitimi için Türkiye ye gelen öğrenci c) Türkiye de bir takvim yılı içinde altı aydan fazla oturan yabancı uyruklu kimseler d) Türkiye de altı aydan fazla tutuklu bulunan kimse

71 Dar mükellefiyete tabi kimseler bakımından kazancın Türkiye de elde edilip edilmediğinin tespitinde aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? a) Ticari kazançlarda, kazanç sahibinin Türkiye de iş yerinin olması veya daimi temsilci bulundurması ve kazancın bu yerlerde veya bu temsilciler vasıtasıyla sağlanması. b) Zirai kazançlarda, zirai faaliyetin Türkiye de değerlendirilmesi. c) Serbest meslek kazançlarında, serbest meslek faaliyetinin Türkiye de icra edilmesi veya Türkiye de değerlendirilmesi. d) Hiçbirisi.

72 Özel okul ve hastanelerin işletilmesinden elde edilen kazançlar aşağıdaki hangi kazanç türüne girmektedir? a) Ticari kazanç b) Serbest meslek kazancı c) Arızi kazanç d) Hiçbiri Aşağıdaki ifadelerden yanlış olanı işaretleyiniz? a) Zirai kazançlarda tahakkuk esas geçerlidir. b) Gayrimenkul sermaye iratlarında tahsilat esası geçerlidir. c) Ticari kazançlarda tahakkuk esası geçerlidir. d) Serbest meslek kazançlarında tahakkuk esası geçerlidir.

73 (A) şahsı eserine ilişkin telif hakkını, (B) sahsına kiralamıştır. (B) sahsı da, (C) sahsına kiralamıştır. (A) ve (B)şahıslarının elde etmiş oldukları gelirin mahiyeti ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi doğrudur? a) (A)ve (B) şahıslarının, her ikisi de gayrimenkul sermaye iradı elde etmişlerdir. b) (A) Şahsı serbest meslek kazancı, (B) sahsı gayrimenkul sermaye iradı elde etmiştir. c) (A) Şahsı arızı kazanç, (B) sahsı değer artış kazancı elde etmiştir. d) (A) Şahsı gayrimenkul sermaye iradı, (B) sahsı arızi kazanç elde etmiştir.

74 Adi komandit şirketlerde komanditer ortakların şirket karından aldıkları pay hangi kazanç türüne girmektedir? a) Ticari kazanç b) Menkul sermaye iradı c) Serbest meslek kazancı d) Gayrimenkul sermaye iradı Aşağıdakilerden hangisi basit usulde vergilendirilen mükelleflerin ödev ve sorumluluklarından değildir? a) Defter tutmak b) Satış belgesi düzenlemek c) Gelir vergisi beyannamesi vermek d) Belgeleri muhafaza ve ibraz

75 Kolektif ortaklıklarda ortakların, adi veya eshamlı komandit ortaklıklarda komandite ortakların ortaklık karından aldıkları paylar hangi kazanç türüne girmektedir? a) Ticari kazanç b) Menkul sermaye iradı c) Serbest meslek kazancı d) Gayrimenkul sermaye iradı

76 Aşağıda yazılı olanlardan hangisi menkul sermaye iradı sayılır? a) Kurumlardan ücret alanlara ödenen kar payları b) Tasfiye memurlarına yapılan ödemeler c) Kurumların idare meclisi başkan ve üyelerine ödenen kar payları d) Kurumların denetim kurulu başkan ve üyelerine ödenen kar payları

77 Aşağıdakilerden hangisi esnaf muaflığından yararlanmanın genel şartlarındandır? a) Ticari kazanç dolayısı ile gerçek usulde gelir vergisine tabi olmamak. b) Zirai kazanç dolayısı ile gerçek usulde gelir vergisine tabi olmamak. c) Mesleki kazanç dolayısı ile gerçek usulde gelir vergisine tabi olmamak. d) Hepsi

78 İşverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlere ne ad verilir? a)ticari kazanç b)menkul sermaye iradı c)serbest meslek kazancı d)ücret

79 Aşağıdakilerden hangisi Gelir Vergisi Kanununa göre hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilebilecek olan vergilerden biri değildir? a) Tam mükelleflerde yurt dışında ödenen vergiler. b) Yıl içinde tahakkuk eden geçici vergi c) Kesinti yoluyla ödenen vergiler d) Yıl içinde ödenmiş olan geçici vergi