T.C. PODGORİCA BÜYÜKELÇİLİĞİ TİCARET MÜŞAVİRLİĞİ YILLARI ARASINDAKİ ENERJİ DENGESİ İSTATİSTİKLERİ

Transkript

1 T.C. PODGORİCA BÜYÜKELÇİLİĞİ TİCARET MÜŞAVİRLİĞİ YILLARI ARASINDAKİ ENERJİ DENGESİ İSTATİSTİKLERİ PODGORİCA-AĞUSTOS 2012

2 İÇİNDEKİLER SAYFA NO BÖLÜM GİRİŞ 2 2 Metodolojik açıklamalar Veri Kaynakları Enerji İstatistikleri Birimi Raporu Enerji Dengesi Satır İçeriği Enerji Ürünleri ve formları açıklamaları 3 Enerji ölçü biriminin dönüşümü faktörleri Dönüşüm faktörleri yılında gerçekleştirilen enerji dengesi Nihai tüketim için kullanılabilir enerji ürünleri Terajoule (TJ) olarak enerji ürünlerinin nihai tüketimi 7 5 Kömür dengesi Terajoule (TJ) olarak kömür dengesi Kömür üretimi ve dönüşümü 8 6 Kömür dengesi Petrol ürünleri dengesi Petrol ürünleri nihai tüketimi TJ olarak petrol ürünleri dengesi Nihai tüketim için kullanılabilir petrol ürünleri TJ olarak petrol ürünleri nihai tüketimi Petrol ürünleri nihai tüketimi 12 7 Yenilebilir kaynaklarından enerji dengesi m 3 olarak yakacak odun dengesi Kömür üretimi ve dönüşümü 13 8 Elektrik enerjisi dengesi GWh olarak elektrik enerjisi dengesi Elektrik enerjisi nihai tüketimi 15

3 1 Giriş Enerji Dengesi İstatistikleri yayını dönemini kapsamakta ve kömür, elektrik enerjisi, petrol ürünleri ve yakacak odunun üretimi, ithalatı, ihracatı, dönüşümü, tüketimi ve dağıtımı hakkındaki yıllık bazda bilgilerini içermektedir. Enerji istatistiğinde, detaylı yıllık enerji dengesi, kömür üretimi ve tüketimi, elektrik enerjisi üretimi ve tüketimi, petrol ürünlerinin ithalatı, ihracatı ve tüketiminin yanı sıra yakacak odun üretimi ve tüketiminin yıllık dengelerinden oluşmaktadır. Sözü geçen yıllık enerji dengesi, tüm üreticilerin yanı sıra enerji ürünlerinin ithalatı ve ihracatı ile tüm uğraşanları kapsamaktadır. Enerji dengesinin yapılması konusundaki metodoloji, enerji çeşitleri, enerji ürünlerinin tanımlanması ve gruplanması ve istatistik terminolojisi IEA/OECD ve Eurostat standartlarına göre yapılmıştır dönemini kapsayan tüm dengeler düzenli istatistik araştırmalar olarak yapılmıştır. Karadağ İstatistik Kurumu nun Web saysafında 1 bulunmakta olan İstatistik yıllığı nın içerisinde enerji istatistiği hakkındaki veriler düzenli olarak yayınlanmaktadır. 1 Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 3

4 2 Metodolojik Açıklamalar 2.1 Veri Kaynakları Enerji dengesinin yapılması için gerekli veriler aşağıda verilen kaynaklardan sağlanmaktadır: a) Enerji istatistiklerin düzenli istatistik araştırmaları; b) Sanayi, ulaştırma, dış ticaret, tarım, ormancılık ve hane halkı istatistikleri alanlarından düzenli istatistik araştırmaları. 2.2 Enerji İstatistikleri Birimi Raporu Elektrik ve kömür dengesinin yapılması için; elektrik üretimi, elektrik / ısı enerjisi üretimi, elektrik dağıtımı ve kömür üretimi ile uğraşan tüm ticari işletmeler birim raporunu oluşturmaktadır. 2.3 Enerji Gengesi Satır İçeriği Yerli birincil enerji üretimi dönüştürme veya dönüşüm işlemine tabi edilmemiş bir enerji şeklidir. (kömür, petrol, doğal gaz, biyokütle, yakacak odun, hidroelektrik enerji, jeotermal enerji, rüzgar enerjisi ve güneş enerjisi). Geri dönüşümlü ürünler çok nadir olup daha önce üretimde kullanılmış olanların yeniden üretimi için kullanılmaktadır. Örneğin, kömür kalıntıları başka bir üretimde kullanılabilmektedir. İthalat ve İhracat, ulusal sınırı geçen tüm miktarları kapsamaktadır. Stock change (stok değişimi), yılın ilk gününün stoku (başlangıç stoku) ile yılın son gününün stoku (son stoku) arasındaki farktır. Uluslararası depolar Uluslararası Deniz Taşımacılığı nın ihtiyaçlarını karşılayan toplam miktarları kapsamaktadır. İstatistiksel fark bazı enerji ürünlerinde, enerji üretim ve tüketim arasındaki toplam istatistiksel farkını açıklayamayan bir kategoridir. Yurtiçi brüt enerji tüketimi aşağıda verilen şekilde hesaplanır: Yerli birincil enerji üretimi + İthalat - İhracat + Stok değişimi Uluslararası depolar Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 4

5 Değişim giriş, termik santralleri, enerji santralleri, ısıtma santralleri, rafineriler, yüksek fırınlar ve kömür işleme tesislerinde enerji üretimi için hammadde olarak kullanılan yakıtların tüketimidir. Değişim çıkış dönüşüm enerji formlarının üretimini kapsamaktadır (termoelektrik enerji, ısı enerjisi, petrol türevleri, yüksek fırın gazı ve çevirici gaz). Değişim ve transferler ara ürün değişimi (fraksiyonlar, distilatlar), nihai ürünlerin değişimi (hidroelektrik enerji) ve yeniden işlenen ürünlerinin (nafta, mazot, yağlayıcılar) değişimini kapsamaktadır. Enerji tüketimi, enerji sektöründeki çalışmalarda tüketilen enerjiyi kapsamaktadır. Enerji iletim ve dağıtım kayıpları aşağıdaki nedenlerden ortaya çıkmaktadır: Elektrik enerjisi için; iletim ve dağıtım sırasında, Katı yakıt için; taşıma sırasında, Sıvı yakıt için; taşıma ve dağıtım sırasında, Yakacak odun için; taşıma sırasında. Nihai tüketim için kullanılabilir enerji son kullanıcılar için öngörülen enerjiyi temsil etmektedir. Enerji amaçlı olmayan nihai tüketimi, enerji amaçlı olmayan ürünlerin üretimi için teknolojik süreçte hammadde olarak harcanan kullanılabilir enerjinin nihai tüketimini kapsamaktadır. Bu süreç sırasında, toplam harcanan kısmından özellikle kimya sanayisinde harcanan kısmı gösterilmektedir. Nihai enerji tüketimi, aşağıda verilen enerji amaçlarında harcanan kullanılabilir enerji nihai tüketimini kapsamaktadır: Sanayi (demir çelik metalurjisi, demir dışı metaller, kimya sanayi, metalik olmayan mineraller, maden ve taş madencilik, gıda ürünleri, içecek ve tütün, tekstil ve deri, kağıt, selüloz ve baskı, makine ve ekipmanları, diğer sanayi) Ulaştırma (demiryolları, kara, hava, deniz ulaştırması ve diğer) Hane halkı, tarım ve diğeri (tüm hane halkı, tarım ve diğer tüketiciler örn. eğitim sektörü, sağlık sektörü, idari işleri vs.) 2.4 Enerji ürünleri ve formları açıklamaları Elektrik enerjisi - hidroelektrik santralleri, enerji santralleri, termik santralleri ve ısıtma santrallerinde üretilen enerjidir. Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 5

6 Kömür Taş kömürü Brüt Kalori Değeri kj/kg dan fazla olan aglomerasyonsuz kömür 3 alt kategorisini kapsar: kok kömür, antrasit ve bitümlü kömür. Alt bitümlü kömür - Brüt Kalori Değeri ile kj/kg arasında değeri olan aglomerasyonsuz kömür. Kahverengi kömür / linyit - Brüt Kalori Değeri kj/kg dan düşük olan aglomerasyonsuz kömür. Petrol ürünleri: Rafineri gazları: Esas olarak rafinerilerde ham petrol distilasyon yöntemiyle veya petrol ürünlerinin işlenmesiyle elde edilen hidrojen, metan, etan ve olefinlerden oluşan teksif edilemez gazların karışımının yanı sıra petrokimya sanayisinden dönüştürülen gazları içermektedir. Likid Petrol Gazı (LPG): rafine işleminden ve ham petrol ve doğal gaz stabilizasyonundan elde edilen düşük parafinik hidrokarbonlarını tanımlamaktadır. Genelde propan (C3H8) ve bütan (C4Hl0) ya da her ikisinin karışımından oluşmaktadır. Motor benzin: 35 C ve 215 C sıcaklığında distile edilen hafif hidrokarbonların karışımından oluşmaktadır. İçten yanmalı ve kıvılcım ile açılan motorlarda kullanılmaktadır. Gazyağı - jet yakıt: uçak turbo motorlarında kullanılan disitilat olup 150 C C arasında olan distilasyon özelliğine sahiptir ve gazyağı gibi parlama noktası vardır. Gaz/dizel yağı ve kalorifer yakıtı: 180 C C arasında distile edilen distilatları tanımlamakta olup aşağıdaki kategorileri kapsamaktadır: Taşıma için dizel - Düşük kükürt içerikli dizel motorlarda (araba, kamyon) kullanılan yakıtı tanımlamaktadır. Isıtma için dizel ve diğer dizel yakıtları: Endüstriyel ve ticari işlemlerde kullanılan kalorifer yakıtı, deniz dizel yağları, demiryolları ulaştırmasında kullanılan dizel ve diğeri, ayrıca do 540 C arasında distile edilen ağır gaz yağları. Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 6

7 Mazot - % 1'den fazla veya az miktarda sülfür içerikli yakıt. Diğer petrol ürünleri: Bitüm, petrol koku, yağlar ve diğerler. Yakacak odun: Doğrudan ormancılık ve tarımdan sağlanan miktarları (yakacak odun, talaş, ağaç kabuğu) yanı sıra pirinç samanı ve iç kabukları kapsamaktadır. 3 Enerji Ölçü Biriminin Dönüşümü Faktörleri 3.1 Dönüşüm Faktörleri TJ Gcal Mtoe GW h TJ 1 238,8 2,388 x Gcal 4,1868 x ,163 x 10-3 Mtoe 4,1868 x GW h 3, ,6 x Ölçü birimi: TJ terajoule Gcal giga kalori Mtoe milyon ton petrol eşdeğeri GWh gigawatt saat yılında gerçekleştirilen enerji dengesi Enerjinin Tüm Çeşitleri Kömür Petrol Ürünleri Yenilenebilir Enerji Kaynakları Elektrik Enerjisi Yerli Birincil Enerji Üretimi Geri Dönüşümlü Ürünler İthalat Stok değişimi (Yılın başında Yılın sonunda) İhracat Yurtiçi Brüt Enerji Tüketimi Değişim Giriş Değişim Çıkış Değişiklik, Transferler, ve Dönüş Akımları Enerji Tüketimi Enerjinin İletim ve Dağıtım Kayıpları Nihai Enerji Tüketimi Sanayi Ulaştırma Mesken ve Ticaret İstatistiksel farklar Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 7

8 Yurtiçi brüt enerji tüketiminin en büyük payı %35 oranında ( TJ) kömür almaktadır. Bunun % 98 i elektrik enerjisinin üretimi için kullanılmakta olup geri kalanı ise son kullanıcıların tüketiminde kullanılmaktadır (Hane halkı ve sanayiler). Nihai enerji tüketimini büyük ölçüde petrol ürünleri tüketimi (%36), elektrik enerjisi tüketimi (%35), yenilebilir kaynaklarından elde edilen enerji (%28 yakacak odun) ve kömür (%1) oluşturmaktadır. Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 8

9 4.1 Nihai tüketim için kullanılabilir enerji ürünleri %1 %35 %36 %28 Kömür Yenilebilir kaynaklarından enerji Petrol ürünleri Elektrik enerjisi Nihai tüketimi 2011 yılında, 2010 yılına göre (34,554 TJ) %2 oranında yükselmiştir. Kömür üretimi %54 oranında, elektrik enerjisi üretimi %6 oranında ve yakacak odun üretimi %3 oranında yükselmişken, petrol ürünlerinin üretimi %4 oranında azalmıştır. 4.2 Terajoule (TJ) olarak enerji ürünlerinin nihai tüketimi Kömür Petrol ürünleri Yenilebilir kaynaklarından enerji Elektrik enerjisi Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 9

10 TJ 5 Kömür Dengesi 5.1 TJ olarak kömür dengesi Yerli Birincil Enerji Üretimi Geri Dönüşümlü Ürünler İthalat Stok değişimi (Yılın başında Yılın sonunda) İhracat Yurtiçi Brüt Enerji Tüketimi Değişim Giriş Değişim Çıkış Enerji Tüketimi Nihai Enerji Tüketimi Sanayi Ulaştırma Mesken ve Ticaret İstatistiksel farklar Kömür tüketimi, 2010 yılına göre, 2011 yılında %2 oranında artmışken, nihai tüketimindeki payı 2010 yılına göre %53 oranında yükselmiştir. 5.2 Kömür üretimi ve dönüşümü Birincil iç enerji üretimi Değişim giriş döneminde, termik santrallerinde elektrik enerjisinin üretiminde kullanılan kömür tüketimi payı, toplam iç enerji brüt tüketiminin %92-%96 oranını oluşturmaktadır. Geri kalan kısmı ise son kullanıcıların tüketiminde kullanılmaktadır (hane halkı ve sanayiler). Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 10

11 6 Petrol Ürünlerinin Dengesi 6.1 Petrol ürünlerinin dengesi Toplam Petrol Ürünleri LPG Benzin Gazyağı / Jet Yakıtı Gaz Dizel Yağları ve Kalorifer Yakıtı Mazot Diğer Petrol Ürünleri Yerli Birincil Enerji Üretimi Geri Dönüşümlü Ürünler İthalat Stok değişimi (Yılın başında Yılın sonunda) İhracat Yurtiçi Brüt Enerji Tüketimi Enerji Tüketimi Nihai Enerji Tüketimi Sanayi Ulaştırma Demiryolu Karayolu Ulaştırması Hava Yolu Ulaştırması ve Ulaşım Gemiler Diğer Ulaştırma Mesken ve Ticaret İstatistiksel farklar Petrol ürünleri yurt içi brüt tüketimi ithal edilen ürünlerin miktarları ile ilgilidir (en çok dizel ve benzin ürünleri ithal edilir) yılında, 2010 yılına göre ithal edilen ürünlerin miktarı ( TJ) %4 oranında düşüş kaydetmiştir. Nihai enerji tüketiminde %56 oranında dizel yakıtların, %7 oranında sıvı petrol gazının ve %53 oranında mazotun payı vardır. Nihai tüketimin geri kalan %17 lık kısmı diğer petrol ürünleri ile ilgilidir. Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 11

12 6.2 Petrol Ürünlerinin Nihai Tüketimi %2 %50 %48 Sanayi Ulaştırma Haneler ve Ticaret Toplam nihai tüketiminin en büyük kısmı ulaştırma sektörü ve taşıma amaçlı işlerinde kullanılmaktadır (%50). Sanayinin payı %48 oranındayken toplam kullanılabilir petrol ürünlerinin % 2 den fazlasını ticaret ve kamu sektörü harcamaktadır. 6.3 TJ olarak petrol ürünlerinin dengesi Yerli Birincil Enerji Üretimi Geri Dönüşümlü Ürünler İthalat Stok değişimi (Yılın başında Yılın sonunda) İhracat Yurtiçi Brüt Enerji Tüketimi Enerji Tüketimi Nihai Enerji Tüketimi Sanayi Ulaştırma Demiryolu Karayolu Ulaştırması Hava Yolu Ulaştırması ve Ulaşım Gemiler Diğer Ulaştırma Mesken ve Ticaret İstatistiksel farklar yılına göre, 2011 yılında petrol ürünlerinin nihai tüketimi %4 oranında azalmıştır. Petrol ürünleri tüketimindeki düşüş eğilimi aşağıdaki grafikte gösterilmiştir: Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 12

13 6.4 Nihai tüketiminde kullanılabilir petrol ürünleri Nihai tüketiminde kullanılanlar Petrol ürünleri nihai enerji tüketiminin dağılım yapısı aşağıdaki grafikte gösterilmiştir: 6.5 TJ olarak petrol ürünlerinin nihai tüketimi Sanayi Ulaştırma Haneler ve Ticaret Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 13

14 Petrol ürünleri tüketiminde en büyük pay dizel yakıtı (%56), motor benzin (%15) ve sıvı petrol gazına (%7) aittir. Diğer petrol ürünleri (bitüm, yağlayıcılar ve diğeri) toplam nihai tüketiminin %17 sini oluşturmaktadır. 6.6 Petrol ürünlerinin nihai tüketimi %17 %7 %2 %15 %3 %56 Likid petrol gazı Benzin Gazyağı jet yakıtı Dizel yağları ve kalorifer yakıtı Mazot Diğer petrol ürünleri 7 Yenilebilir Kaynaklardan Enerji Dengesi Veri kullanılabilirliği nedeniyle, yenilenebilir kaynakları dengesi enerji dönüşüm sürecinde (hidroelektrik santrallerinde) biyokütle dengesi (yakacak odun) ve tüketilen su ile ilgilidir m³ olarak yakacak odun dengesi Yerli Birincil Enerji Üretimi İthalat İhracat Yurtiçi Brüt Enerji Tüketimi Nihai Enerji Tüketimi Sanayi Ulaştırma Mesken ve Ticaret Haneler Tarım Diğer Sektörler İstatistiksel farklar Yakacak odun tüketimi 2010 yılına göre (1.056 bin m 3 ) %2 oranında artmıştır. Yakacak odunun en büyük kısmı hanelerde tüketilmektedir. Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 14

15 1000 m döneminde yakacak odun tüketimi artmakta olup aşağıdaki grafikte gösterilmiştir: 7.2 Nihai enerjinin tüketimi Elektrik enerjisi dengesi 2011 yılında gerçekleştirilen üretim GWh olup 2010 yılına göre GWh (%49) oranında düşüş kaydetmiştir. Pljevlja termik santralinde toplam elektrik enerjisi üretimi GWh olup, 2010 yılına göre %14 (180 GWh) oranında artış kaydedilmiştir yılında, olumsuz hidrolojik koşulları nedeniyle, hidroelektrik santrallerinde gerçekleştirilen üretim 2010 yılına göre önemli ölçüde azalmıştır yılında hidroelektrik santrallerinde gerçekleştirilen üretim GWh olup, 2010 yılında ise GWh üretilerek 2011 yılına göre %56 oranında düşüş kaydedilmiştir. Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 15

16 8.1 GWh olarak elektrik enerjisi dengesi Yerli birincil enerji üretimi Geri dönüşümlü ürünler İthalat İhracat Yurtiçi Brüt Enerji Tüketimi Dönüşüm - Giriş Dönüşüm - Çıkış Enerji Tüketimi Transferler ve Dönüşüm İletim ve dağıtım kayıpları Nihai Enerji Tüketimi Sanayi Demir çelik metalurjisi Demir dışı metaller Kimya Sanayi Metalik olmayan mineraller Taşocakçılık Gıda Sanayi Tekstil ve deri Kağıt, selülöz ve baskı Makineler ve ekipmanları Diğer sanayi Ulaştırma Haneler ve Ticaret Haneler Tarım Diğer sektörler İstatistiksel farklar yılında nihai enerji tüketimi GWh olup 2010 yılına göre %6 oranında artış kaydetmiştir yılında sanayi sektöründe gerçekleştirilen tüketim GWh olup 2010 yılına göre %37 oranında artış kaydetmiştir. Nihai tüketimindeki payı %63 tür.sanayi sektöründe, enerji tüketiminde en büyük payı %63 demir dışı metaller sektörüne aittir (1.457) yılına göre, bu sektörün tüketimi %17 oranında (216 GWh) artmıştır. Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 16

17 8.2 Elektrik enerjisi nihai tüketimi %36 %43 %1 % 12 %8 Demir dışı metal Diğer sanayi Gıda sanayi Ulaştırma Haneler ve Ticaret 2011 yılında hane halkı sektöründeki tüketim GWh tir yılına göre %6 oranında düşüş kaydetmiştir. Nihai tüketimindeki payı %35 tır. Enerji dengeleri Eurostat ve Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) tarafından öngörülen düzenlemelere göre yapılmıştır. Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 17

18 Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 18