The Journal of Academic Social Science Studies

Transkript

1 The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number: Number: 50, p , Autumn II 2016 Yayın Süreci Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date AÇIK ÖĞRETİM ORTAOKULU 6. SINIF TÜRKÇE DERS NOTU NUN SÖZCÜKSEL GÖRÜNÜMÜ LEICAL VIEW OF OPEN EDUCATION SECONDARY SCHOOL SITH GRADE TURKISH LECTURE NOTES Doç. Dr. Nesrin SİS İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi Bölümü Aslı EREN AKGÜN İnönü Üniversitesi Türkçe Eğitimi Bölümü Doktora Öğrencisi Öz Çeşitli sebeplerle ortaokula devam edemeyen veya zorunlu yaş sınırını aşarak örgün eğitim-öğretim sistemi dışında kalanlar eğitimlerine açık öğretim ortaokulunda devam edebilmektedirler. Açık Öğretim Ortaokulu, örgün ortaokullarda yürütülen öğretim programlarıyla aynı programın esas alınarak öğretimin yapıldığı ve uzaktan eğitim teknikleriyle bu programın yürütüldüğü öğretim sistemidir. Bu okullarda öğrenim gören öğrenciler için MEB tarafından hazırlanan ve ders notu adı verilen kitaplar ders materyali olarak kullanılmaktadır. Bu çalışmada, örgün öğretimdeki Türkçe ders programı temel alınarak 2014 yılında Milli Eğitim Bakanlığı Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü tarafından açık öğretim ortaokul 6. sınıf öğrencileri için hazırlanan Türkçe ders notunda yer alan metinler ve sözcük öğretimine yönelik etkinlikler sözcüksel görünüm açısından incelenmiştir. Araştırma, üretilmiş bir yapı üzerinde tarama modelinde betimsel bir araştırmadır. Kitapta yer alan 15 metin ve sözcük öğretimi ile ilgili 68 etkinlik incelenmiştir. Sözcüksel görünümle ilgili olarak elde edilen bulgulara göre Açık Öğretim Ortaokulu 6. Sınıf Türkçe Ders Notu nun hedeflenen sözcüklerin öğretimi bakımından yeterli olmadığı tespit edilmiştir. Ayrıca Açık Öğretim Ortaokulu Mevzuatına göre açık öğretim ortaokulu öğrencilerinin ders kitaplarının İlköğretim Türkçe Dersi Öğretim Programı na göre hazırlanmış olması gerekirken üzerinde çalışma yaptığımız kitabın programa uygun olmadığı tespit edilmiştir. Açık Öğretim Ortaokulunun hedefine ulaşabilmesi için hazırlanan kitapların biraz daha özenli ve dikkatli yeni bir düzenlemeye ihtiyaç olduğunu düşündürmüştür. Anahtar Kelimeler: Sözcük Öğretimi, Kavram Öğretimi, Açık Öğretim Ortaokulu, (AÖO), AÖO Ders Notu

2 368 Nesrin SİS & Aslı EREN AKGÜN Abstract People who were unable to attend traditional secondary schools due to various reasons or are exceeding the age limit can continue their education at open education secondary schools. Open education secondary schools are educational schools that follows the same curriculum with continuing education and conduct the program by utilizing distant education techniques. In these schools, the books prepared by the Ministry of National Education (MEB) and so-called lecture notes, are used as teaching materials for the students. In this study, the texts and word teaching activities in the Turkish lecture notes, prepared in the scope of traditional Turkish lecture curriculum by General Directory of Lifelong Learning of MEB in 2014 for the sixth grade students, was evaluated in terms of lexical view. The research is a descriptive research screening model on a produced structure. A total of 15 texts and 68 word teaching related activities in the book were investigated. The obtained data, related to lexical view, showed that Open Education Secondary School 6 Grade Turkish Lecture Notes was not sufficient to meet the aimed word teaching. Moreover, even though "Open Education Secondary School Regulation" imposes the lecture books be prepared in accordance with "the Primary School Turkish Lecture Curriculum" it was also figured out that the book does not comply well with the regulations. It is considered that the prepared books to achieve the goal of the Open Education Secondary need a little more attentive and careful a new arrangement. Keywords: Word Teaching, Concept Teaching, Open Education Secondary School, AÖO, AÖO Lecture Notes 1. GİRİŞ Açık Öğretim Ortaokulu, çeşitli sebeplerle ortaokula devam edemeyen ve zorunlu ortaokul yaş sınırını aşarak örgün eğitim-öğretim sisteminin dışında kalan bireylere uzaktan eğitim ilke ve yöntemleriyle her durumda, her yerde eğitim-öğretim imkânı vermek; bu eğitim sayesinde toplumun kültür düzeyini yükseltmek; mezun olan öğrencilerin meslek edinmelerini kolaylaştırmak ve onları bir üst öğrenime hazırlamak amacı güden eğitim sisteminin ilk basamağıdır eğitim öğretim yılında 68 bin 886 öğrenciyle yola çıkan Açık Öğretim Ortaokulu aynı dönemde 2 bin 897 öğrenci mezun etmiştir. Kuruluşunun 14. yılında aktif öğrenci sayısı 250 bini aşmış, mezun sayısı ise 410 bin 859 olmuştur. Mezun olan öğrencilerden yaklaşık 200 bin kişi Açık Öğretim Lisesi ve Meslekî Açık Öğretim Lisesi ne kayıt yaptırarak bir üst kademeye devam etmiştir. ( Açık Öğretim Ortaokulunun öğretim sistemi, örgün eğitim ortaokullarında yürütülen öğretim programlarıyla aynı olup, programın uygulama şekli uzaktan eğitim teknikleri ile olmaktadır. Öğrenciler ders materyallerini internet üzerinden veya halk eğitim merkezlerinden temin etmektedirler. Milli Eğitim Bakanlığı Açık Öğretim Ortaokulu Yönetmeliği nde tüm derslerde, Türkçenin doğru ve güzel kullanımının sağlanması temel hedef olarak belirlenmiştir. Bu hedefe ulaşabilmek için başta Türkçe dersi olmak üzere tüm derslerin eğitim kaynaklarının titizlikle hazırlanması gerekmektedir. Türkçe dersleri yürütülürken eğitimöğretim programı ile ders ve çalışma kitapları kullanılan başlıca ögelerdir. İlköğretim Türkçe dersi 6 8. sınıflar için, hâlâ uygulanmakta olan program 30/06/2005 tarihinde Talim ve Terbiye Kurulu tarafından kabul edilmiş ve eğitim öğretim yılından itibaren kullanılmaya başlamıştır. Söz konusu program Açık Öğretim Ortaokulunda da kullanılmaktadır. Türkçe derslerinde kullanılan ikinci ve önemli öge ders ve çalışma kitaplarıdır yılı Millî Eğitim Bakanlığı Ders Kitapları ve Eğitim Araçları Yönetmeliği nde ders kitabı Örgün ve yaygın eğitim kurumlarında kullanılmak üzere, içeriği öğretim

3 Açık Öğretim Ortaokulu 6. Sınıf Türkçe Ders Notu Nun Sözcüksel Görünümü 369 programları doğrultusunda hazırlanmış, gerektiğinde fasikül hâlinde de üretilebilen basılı eser olarak tanımlanmıştır. Demirel (2005) ise Ders kitabı, programda yer alan hedeflerle tutarlı konuların işlendiği, öğrencilere bilgi, beceri ve alışkanlıkların kazandırıldığı temel bir kaynaktır. (s. 149) tanımlamasını yapmıştır. Öğrenci çalışma kitapları öğrencilerin ilgili ders açısından ders içinde ve ders dışında yararlanabilecekleri kaynaklardır. (Yalınkılıç, 2014:7). Çalışma kitapları ile öğrenciler öğrenme etkinliklerini kendi kendilerine yaparlar. Çalışma kitapları, öğrencilerin davranışlarının kalıcı hale gelmesi için gereklidir. Her ders kitabının bir de öğrenci çalışma kitabının olması, ders kitabının daha kullanışlı olmasını ve çekici olmasını sağlar. (Kılıç & Seven, 2006: 35). Türkçe öğretiminin tüm etkinlik alanlarına yönelik kazanımlar ders kitabı aracılığı ile verilmeye çalışılır. Ders kitabında yer alan metinler aracılığı ile öğrencilerin Türkçenin kurallarını sezmeleri, bunları davranışa dönüştürmeleri ve alışkanlık haline getirmeleri sağlanır. Türk ve dünya edebiyatından özenle seçilen metinlerin yer aldığı bir Türkçe ders kitabı öğrencilere dinleme, okuma, konuşma ve yazma alanlarında türlü beceriler kazandırır. (Yiğit, 2011:10 ). Sözcük dağarcığını geliştirme çalışmaları için de en çok faydalanılan araç ders kitabıdır. Metinler aracılığı ile öğrencilerin duygu ve düşünce dünyası gelişir ve duygu ve düşüncelerini ifade etmelerini sağlayacak sözcük dağarcığı gelişme gösterir. Bu nedenle ders kitaplarına seçilecek metinlerde, kullanılan sözcüklerin seçimi önem taşımaktadır. Sözcük sayısının ve cümle uzunluklarının sınıf seviyelerine göre artış göstermesi gerekmektedir. Türkçe ders kitabında sözcük öğretiminde düşünülmesi gereken en önemli nokta, hangi sözcüklerin öğretileceğidir. Öğrencilerin sözcük dağarcığını zenginleştirmek için Türkçe derslerinde, özellikle metin incelemesi, dil bilgisi ve yazma çalışmalarında, gerçek ve mecazî anlamlı sözcükler, eş anlamlı ve karşıt anlamlı sözcükler, yazılışı aynı anlamı değişik sözcükler (sesteş sözcükler) ile deyim ve terimlerin kullanışı üzerinde durulmalıdır. (Kavcar vd., 2000: 6) Türkçe ders kitapları sadece metinden ibaret değildir. Kitaplar metin altı soruları, açıklayıcı yazıları, metinlerin sözlü ve yazılı anlatım bölümleri, tür-biçim bölümleri ve dil bilgisi bölümleri ile bir bütün halindedir. Türkçe kitapları bir bütün olarak öğrencilerin sözcük hazinelerini geliştirip, bilgi dağarcığına yeni kavramlar kazandırmalıdır. Sözcük öğretiminde birincil kaynak olarak kullanılan Türkçe dersinin temel kaynağı olan ders ve çalışma kitapları, açık öğretim ortaokulu öğrencileri için ders notu adı ile hazırlamaktadır. Yaptığımız araştırmalarda ulaşabildiğimiz kaynaklarda 250 binin üzerinde öğrencisi bulunan Açık Öğretim Ortaokulunun temel ders kaynağı olan ders notlarının sözcük yapısı üzerinde bir araştırmaya rastlanmamış olması çalışmamıza yön vermiştir. Güneyli nin (2014) belirlediği ölçütler çerçevesinde Açık Öğretim Ortaokul 6. Sınıf Türkçe Ders Notu adlı kitapta yer alan metinler ve etkinliklerdeki sözcüksel görünümün tespit edilmesi amaçlanmıştır. Böylelikle Açık Öğretim Ortaokul 6. Sınıf Türkçe Ders Notu nda yer alan bütün sözcüklerin tür, anlam, yapı ve kullanım özellikleri tespit edilerek, kitabın Türkçe söz varlığı açısından incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın problem cümlesi Açık Öğretim Ortaokul 6. Sınıf Türkçe Ders Notu nda yer alan metinler ve etkinlikler Türkçe dersi sözcük öğretimi açısından sistemli olarak tasarlanmış mıdır? olarak belirlenmiştir. Araştırmanın problemi ışığında çözümü aranan alt problemler şunlardır: 1. Açık Öğretim Ortaokul 6. Sınıf Türkçe Ders Notu nda yer alan metin ve et-

4 370 Nesrin SİS & Aslı EREN AKGÜN kinlikler sözcükleri değerlendirme ölçütlerine uygun mudur? 2. Açık Öğretim Ortaokul 6. Sınıf Türkçe Ders Notu nda yer alan metin ve etkinlikler sözcük öğretimine ilişkin belirlenen ölçütlere uygun mudur? 3. Açık Öğretim Ortaokul 6. Sınıf Türkçe Ders Notu nda sözcüksel görünüm açısından sistemli bir yol izlenmiş midir? 2. YÖNTEM 2.1. Araştırmanın Modeli Mine SOLMAZ'ın hazırladığı Milli Eğitim Bakanlığı Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü Yayınları tarafından 2014 yılında basılan Açık Öğretim Ortaokul 6. Sınıf Türkçe Ders Notu ndaki metin ve etkinliklerin sözcük yapısını araştırmaya yönelik olarak gerçekleştirilen bu çalışmada, var olan bir durumu var olduğu şekliyle ortaya koymayı amaçlayan tarama modeli kullanılmıştır. (Karasar, 2014: 77). Çalışmada, kaynak olarak Türkçe Ders Kitaplarındaki Metinlerin Sözcüksel Görünümü (2014) adlı makalesinde Ahmet GÜNEYLİ'nin sunduğu sözcüksel görünüme ilişkin ölçütler temel alınmıştır. Güneyli (2014) çalışmasında ilk olarak sözcük-kavram ilişkisi üzerinde durmuştur. Kavram ortak özellikler taşıyan bir dizi olgu, varlık ya da nesneye ilişkin genel nitelikli bir anlam içeren, değişik deneyimlere uygun düşen, dilsel kökenli her türlü tasarım, düşünü, imge; bir nesne, varlık ya da oluşun anlıksal imgesi; gösterilen (Vardar, 2002:132) şeklinde tanımlanır. Dil bilimde sözcük gösterge, kavram gösterilen olarak tanımlanmaktadır. Kavram öğrenme 'kavram oluşturma' ve 'kavram kazanma' olmak üzere iki aşamada gerçekleşir. (Ülgen, 2001: 111). Kavram oluşturma genellemeye dayanıp kavramın sözle değil, özellikleri ile belleğe yerleşmesidir. Kavram kazanma ise kavramın kurallara göre gruplanıp, tanınması ve sözcükle ifade edilmesidir. Sözcük öğretimi, kavram öğretimi sürecini tamamlayan, öğretilmesi beklenen kavramı somutlaştıran bir süreç olarak karşımıza çıkmaktadır. (Mert, 2013:153). Güneyli nin (2014) üzerinde durduğu ikinci başlık Türkçe ders kitaplarında Türkçe kelimelerin kullanılması ve yabancı sözcük kullanımının azaltılmasıdır. Öğrencilerin Türkçeyi konuşma ve yazma kurallarına uygun olarak bilinçli, doğru ve özenli kullanmaları sağlamak için Türkçe ders kitaplarında yabancı sözcük kullanımının en az düzeye indirilmesinin gerekliliği üzerinde durulmuştur. Ayrıca sözcük kullanımında tutarlılığın önemi de vurgulanmıştır. Türkçe ders kitabında kullanılacak sözcükler seçilirken öğrencilerin bilişsel ve dil gelişimine uygun, farklı söz varlığı ögelerinin örneklerinin yer alması gereği üzerinde durulmuştur. Ayrıca sözcüklerin kullanım sıklığı, imgelem, çağrışım ve somutluk durumları göz önünde bulundurulması gereği vurgulanmıştır. Sözcük inceleme başlığında; Türkçe ders kitaplarındaki sözcükler ses, ses üstü birimler, biçim, söz dizimi, anlam ve kullanıma göre incelenmiştir. Sözcük öğretimi ana başlığında; sözcük öğretiminde farklı yaklaşımlardan yararlanılmasının gereği üzerinde durulmuştur Verilerin Toplaması ve Analizi Araştırmanın veri kaynağını, 2014 yılında Milli Eğitim Bakanlığı Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğünce basılan ve Açık Öğretim Ortaokul 6. sınıf öğrencileri için Mine SOLMAZ tarafından hazırlanan Türkçe ders notunda yer alan metinler ve sözcük öğretimine yönelik etkinlikler oluşturmaktadır. Metinler, içerik analizi yöntemiyle incelenmiştir. İçerik analizi, nitel veri analiz türleri arasında en sık kullanılan yöntemlerden biridir. İçerik analizi ağırlıklı olarak yazılı ve görsel verilerin analiz edilmesinde kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntemde tümden gelimci bir yol takip edilmektedir. (Özdemir, 335). Çalışmada, kaynak olarak Güneyli nin (2014) sunduğu sözcüksel görünüme ilişkin ölçütler temel alınmıştır.

5 Açık Öğretim Ortaokulu 6. Sınıf Türkçe Ders Notu Nun Sözcüksel Görünümü BULGULAR Bu bölümde, araştırma probleminin çözümü için, araştırmaya konu olan Açık Öğretim Ortaokulu 6.Sınıf Türkçe Ders Notu Güneyli nin (2014) 5 ana başlıkta belirlediği ölçütlere göre incelenmiş ve açıklamalar yapılmıştır. 3.1.Açık Öğretim Ortaokul 6. Sınıf Ders Notunda Yer Alan Metin ve Sözcük Öğretimine İlişkin Etkinliklerin Değerlendirmesi Güneyli (2014) geliştirmiş olduğu sözcükleri değerlendirmeye ilişkin ölçütler Temel Kavramlar, Türkçe Sözcük Kullanımı, Sözcük Seçimi, Sözcük İnceleme, Sözcük Öğretimi olmak üzere beş ana başlık ve bu başlıklara ait alt başlıklardan oluşmaktadır. Her bir ölçüt için Var/Uygun, Kısmen Uygun, Yok/Uygun Değil seçenekleri sunulmuştur. İncelenen Açık Öğretim Ortaokul 6. Sınıf Türkçe Ders Notu nda yer alan metinlerin ve sözcük öğretimine ilişkin etkinliklerin Güneyli nin (2014) belirlediği ölçütlere uygunluk durumu şöyledir: Tablo 1. İncelenen Açık Öğretim Ortaokul 6. Sınıf Türkçe Ders Notu ndaki Metin ve Sözcük Öğretimine İlişkin Etkinliklerin Güneyli nin (2014) Belirlediği Değerlendirme Ölçütlerine Uygunluk Durumları Ölçütler 6. Sınıf Var/ Uygun Kısmen Uygun Yok/ Uygun Değil Temel Kavramlar Sözcük ve kavram ayrımını temel alma Kavramsallaştırmaya yer verme Türkçe Sözcük Kullanımı Türkçe sözcük kullanımı Bilişsel gelişime uygunluk Dil gelişimine uygunluk Sözcük Seçimi Sözcüklerin kullanım sıklığını dikkate alma İmgelem durumuna görelik

6 372 Nesrin SİS & Aslı EREN AKGÜN Somutluk durumuna görelik Çağrışım durumuna görelik Farklı söz varlığı ögelerini örneklendirme Ses ve ses üstü birimlere göre inceleme Sözcük İnceleme Biçime göre inceleme Söz dizimine göre inceleme Anlama göre inceleme Kullanıma göre inceleme Farklı yaklaşımlara yer verme Sözcük Öğretimi Dil becerileri ile ilişkilendirme Farklı yöntem- teknik, araç- gereç ve etkinlilere yer verme 3.2. Açık Öğretim Ortaokul 6. Sınıf Ders Notunda Yer Alan Metin ve Etkinliklerin Sözcük Öğretimine İlişkin Belirlenen Ölçütlere Uygunluğu notunda belirlenen 135 etkinliğin 68 i sözcük ve sözcük öğretimiyle ilişkilidir. Çalışma kitabında, %50,3 oranında sözcük öğretimine ilişkin etkinliğe yer verilmiştir. A. Temel Kavramlar A.1.Sözcük ve Kavram Ayrımını Temel Alma Kitapta sözcük ve kavram ifadeleri kullanılmış mı? notunda sözcük ve kavram ifadeleri kullanılmıştır. Kitapta sözcük ve kavram ifadeleri tanımlanmış mı? notunda Varlıkları; varlık ve kavramların özelliklerini; iş, oluş, kılışları ve bunların özelliklerini karşılayan, seslerden oluşmuş; dilin anlamlı en küçük birimine sözcük adı verilir. (s.41) şeklinde sözcük kelimesinin tanımı yapılmıştır. Ancak kavramın tanımına kitapta rastlanmamıştır. Kitapta sözcük ve kavram ayrımı belirgin mi? Sözcük ve kavram ifadeleri ayrı ayrı mı kullanılmış, yoksa birbirine karıştırılmış mı? notunda bir etkinlikte kavram ve sözcük ayrımı belirlenmiştir. Metni okuduktan sonra sevgi sözcüğünün çağrıştırdıkları ile ilgili bir kavram haritası oluşturunuz. (s.77) yönergesi ile kavram-sözcük ayrımına değinilmiştir.

7 Açık Öğretim Ortaokulu 6. Sınıf Türkçe Ders Notu Nun Sözcüksel Görünümü 373 A.2.Kavramsallaştırmaya Yer Verme Kitaptaki sözcükler anlam açısından karşılaştırılmış mı? İncelenen ders notunda sözcüklerin anlam açısından karşılaştırılması 3 etkinlikte (s.39,73,179) belirlenmiştir. Sözcüklerin 1 etkinlikte karşıt anlamlılık bakımından, 1 etkinlikte sayı bakımından ve 1 etkinlikte anlam farklılığı bakımından karşılaştırılması istenmiştir. Kitaptaki sözcüklerin anlam açısından benzerlik ve farklılıkları ele alınmış mı? İncelenen ders notunda sözcüklerin anlam açısından benzerlik ve farlılıklarına 2 etkinlikte değinilmiştir (s.73,179). 1 etkinlikte sayı bakımından farklılıkları ve 1 etkinlikte ise anlam açısından farklılığının tespit edilmesi istenmiştir. B. Türkçe Sözcük Kullanımı Kitapta yabancı sözcüklere yer verilmiş mi? notunda yer alan 15 metindeki toplam sözcük sayısı, yabancı sözcük sayısı ve yabancı sözcüklerin yüzde oranları aşağıda verilmiştir. Tablo.2 İncelenen Açık Öğretim Ortaokul 6. Sınıf Türkçe Ders Notu ndaki Metinlerin Toplam Sözcük ve Yabancı Sözcük Sayıları Toplam Yabancı Yabancı Metinler Sözcük Sözcük Sözcük Sayısı Sayısı Oranı Kedi Hırsız Taş Atatürk ve Tarih Atatürk ün Hayatı Sevgi Güzelliktir Sevgi Vatan Kurabiye Hırsızı İşitmek ve Dinleme Teknolojik Bayram Kutlamaları Atatürk ün Ağaç Sevgisi

8 374 Nesrin SİS & Aslı EREN AKGÜN Çevre Kirliliği Son Kuşlar Alışkanlık Karagöz Toplam Kitapta ödünçleme biçiminde yabancı sözcüklere yer verilmiş mi? notunda yer alan metinlerde çikolata (s.3), demokrasi (s.36), tiyatro (s.75), fotoğraf (s.75), anons (s.99) ve internet (s.113) ödünçleme sözcüklerine rastlanmıştır. Kitapta öyküntü biçiminde yabancı sözcüklere yer verilmiş mi? notunda yer alan metinlerde, teşekkür etmek (s.16), askeri rüştiye (s.46) askeri idadî (s.46), elektronik posta (s.113), cep telefonu (s.113), bayram mesajı (s.113), kısa mesaj (s.113), televizyon kumandası (s.113), bayram tebriği (s.114) ve hakim olmak (s.146) öyküntü sözlerine rastlanmıştır. Kitapta yabancı sözcüklerin Türkçe karşılığı var mı? notunda yabancı sözcüklerin Türkçe karşılığına rastlanmamıştır. Sözcüklerin hem Türkçe hem de yabancı dildeki karşılığına kitapta rastlanıyor mu? notunda sözcüklerin hem Türkçe hem de yabancı dildeki karşılığına rastlanmamıştır. C. Sözcük Seçimi C.1. Bilişsel Gelişime Uygunluk Metinlerde anlamı bilinmeyen (yeni) sözcüklerin oranı nedir? Metinlerde anlamı bilinmeyen sözcük oranı bireylerle yapılacak çeşitli çalışmalardan sonra tespit edilebileceği için bu oran belirlenememiştir. Kitapta sözcük öğretimi tümdengelime, tümevarıma yoksa her ikisine yer verilerek mi gerçekleştiriliyor? notunda sözcük öğretimi için hem tümdengelim hem de tümevarım yöntemi kullanılmıştır. Öğrencilerin sözcüklerin anlamlarını kestirmelerine olanak tanınmış mı? notunda belirlenen 9 etkinlikte (s.6,17,18,48,49,54,85,158,182) öğrencilerin sözcüklerin anlamlarını kestirmelerine olanak tanınmıştır. Bu etkinliklerin 6 sında anlamının bilinmediği varsayılan sözcük ve sözcük gruplarının anlamlarının eşleştirilmesi istenmiştir. 3 ünde ise verilen anlamı karşılayan sözcüğün tahmin edilmesi istenmiştir. C.2.Dil Gelişimine Uygunluk Kitaptaki sözcüklerin bireysel yorum ve açıklamaya bağlı olarak tanımlanmasına olanak sağlanmış mı? notunda belirlenen 14 etkinlikte (s. 5,6,17,18,38,41,48,49,54,85,147,158,161,182) öğrencilere sözcükleri bireysel yorum ve açıklamalarına bağlı tanımlamalar yapmalarına olanak tanınmıştır. Bu etkinliklerin 6 sında anlamının bilinmediği varsayılan sözcük ve sözcük gruplarının anlamlarının eşleştirilmesi istenmiştir. 3 etkinlikte verilen anlamı karşılayan sözcüğün tahmin edilmesi istenmiştir. 3 etkinlikte verilen sözcük ve sözcük gruplarının anlamlarının metinden faydalanılarak tahmin edilmesi ve 2 etkinlikte ise verilen sözcük ve sözcük gruplarının anlamlarının

9 Açık Öğretim Ortaokulu 6. Sınıf Türkçe Ders Notu Nun Sözcüksel Görünümü 375 tahmin edildikten sonra sözlükten anlamın bulunup karşılaştırma yapılması istenmiştir. Kitaptaki sözcüklerin çok anlamlılığı üzerinde durulmuş mu? notunda 1 etkinlikte (s.43) sözcüklerin çok anlamlılığı üzerinde durulduğu belirlenmiştir. Bu etkinlikte verilen sözcüklerin temel, yan ve mecaz anlamalarının birer cümlede kullanılması istenmiştir. Yeni öğrenilen sözcüklerin öğrenciler tarafından kullanılmasına olanak tanınmış mıdır? notunda belirlenen 7 etkinlikte (s.67,76,108,135,161,174/1,174/2) öğrencilerin yeni öğrendikleri sözcük ve sözcük gruplarını kullanmalarına olanak sağlanmıştır. Bu etkinliklerin 6'sında öğrencilerden anlamı bilinmediği düşünülen sözcüklerin anlamlarının sözlükten bulması ve cümle içerisinde kullanması istenmiştir. 1 etkinlikte ise verilen sözcük grubunun anlamının metinden çıkarılıp cümle içerisinde kullanılması istenmiştir. C.3.Sözcüklerin Kullanım Sıklığını Dikkate Alma Kitapta en sık geçen sözcükler sırasıyla hangileridir? notundaki 15 metinde kullanılan toplam sözcük sayısı, en çok ve en az yinelenen sözcükler ve yinelenme sayıları aşağıda verilmiştir. Tablo 3. İncelenen Açık Öğretim Ortaokul 6. Sınıf Türkçe Ders Notu ndaki Metinlerde En Çok ve En Az Yinelenen Sözcükler ve Bu Sözcüklerin Yinelenme Sayıları Metinler Toplam Sözcük Sayısı En Çok Yinelenen Sözcük Kaç Kez Yinelendi En az yinelenen sözcük Kedi 378 Bir sözcük 1 kez yinelendi Hırsız Taş 684 Para sözcük 1 kez yinelendi Atatürk ve Tarih 572 Tarih sözcük 1 kez yinelendi Atatürk ün Hayatı 408 Mustafa sözcük 1 kez yinelendi Sevgi Güzelliktir 369 Kendi sözcük 1 kez yinelendi Sevgi 184 Sevgi sözcük 1 kez yinelendi

10 376 Nesrin SİS & Aslı EREN AKGÜN Vatan 75 Bir sözcük 1 kez yinelendi Kurabiye Hırsızı 227 Kurabiye sözcük 1 kez yinelendi İşitmek ve Dinleme 204 Bir 8 89 sözcük 1 kez yinelendi Teknolojik Bayram Kutlamaları 319 Bayram sözcük 1 kez yinelendi Atatürk ün Ağaç Sevgisi 148 Ağaç sözcük 1 kez yinelendi Çevre Kirliliği 324 Gerek sözcük 1 kez yinelendi Son Kuşlar 770 Bir sözcük 1 kez yinelendi Alışkanlık 223 Bir sözcük 1 kez yinelendi Karagöz 397 De sözcük 1 kez yinelendi İncelenen 15 metinden 5 inde bir sözcüğü en sık kullanılan sözcüktür. Para, tarih, Mustafa, kendi, sevgi, kurabiye, bayram, ağaç, gerek-, de- sözcükleri ise öteki metinlerde en sık kullanılan sözcüklerdir. En az yinelenen sözcük ise metin içerisinde 1 kez yinelenen sözcüklerdir. Günlük yaşamda sıklıkla kullanılan sözcüklere kitapta yer verilmiş mi? Günlük yaşamda sıklıkla kullanılan sözcüklerin neler olabileceği konusunda yeterli bir bilgi bulunmamaktadır. Ayrıca AÖO her yaş düzeyine hitap etmektedir. Yaş düzeyi ve günlük yaşam faaliyetlerine göre kullanılan sözcükler değişeceği için bu konuda tespit yapılamamıştır. Kitapta kullanım sıklığı çok olan sözcüklerin öğretimine yer verilmiş mi? Kullanım sıklığı en çok olan sözcükler bir, para, tarih, Mustafa, kendi, sevgi, kurabiye, bayram, ağaç, gerek-, de sözcükleridir. Bu sözcüklerin öğretimine yer verilmemiştir. Kitapta kullanım sıklığı az olan sözcüklerin öğretimine yer verilmiş mi? Kullanım sıklığı az olan sözcükler her metinde 1 kez yinelenen sözcüklerdir. Bu sözcüklerin de sistemli bir biçimde öğretimine yer verilmemiştir. C.4.İmgelem Durumuna Görelik Kitaptaki sözcüklerin öğrencilerin zihninde ne gibi tasarımlar uyandırdığı üzerinde durulmuş mu? notunda belirlenen 1 etkinlikte (s.100) Metinde geçen cüretkâr sözcüğünün anlamını sözlükten bularak yazınız. Daha sonra cü-

11 Açık Öğretim Ortaokulu 6. Sınıf Türkçe Ders Notu Nun Sözcüksel Görünümü 377 retkâr olan bir adamı, zihninizde canlandırarak beş özelliğini yazınız. ifadesi ile sözcüklerin öğrencilerin zihninde uyandırdığı tasarımlar üzerinde durulmuştur. Kitapta imgelem durumu yüksek olan sözcüklerin öğretimine yer verilmiş mi? notunda imgelem durumu yüksek olan sözcüklerin öğretimi üzerinde durulmamıştır. Kitapta imgelem durumu düşük olan sözcüklerin öğretimine yer verilmiş mi? notunda imgelem durumu düşük olan sözcüklerin öğretimi üzerinde durulmamıştır. C.5.Somutluk Durumuna Görelik Metinlerdeki somut-soyut sözcük oranı nedir? notundaki 15 metinde kullanılan toplam sözcük sayısı, metinlerde geçen somut ve soyut sözcükler ve soyut sözcüklerin tüm sözcüklere oranı yüzde olarak aşağıda verilmiştir. Tablo 4. İncelenen Açık Öğretim Ortaokul 6. Sınıf Türkçe Ders Notu ndaki Metinlerde Geçen Somut-Soyut Sözcük Toplam Soyut Somut Soyut Metinler Sözcük Sözcük Sözcük Sözcük Sayısı Sayısı Sayısı Oranı Kedi Hırsız Taş ,7 Atatürk ve Tarih ,2 Atatürk ün Hayatı ,9 Sevgi Güzelliktir ,2 Sevgi Vatan ,3 Kurabiye Hırsızı ,1 İşitmek ve Dinleme ,4 Teknolojik Bayram Kutlamaları ,5 Atatürk ün Ağaç Sevgisi ,7 Çevre Kirliliği ,9

12 378 Nesrin SİS & Aslı EREN AKGÜN Son Kuşlar ,6 Alışkanlık ,9 Karagöz ,9 Toplam ,8 Kitaptaki soyut sözcüklerin anlamları belirginleştirilmiş mi? notunda belirlenen 2 etkinlikte (s.74/1 74/2) soyut sözcüklerin anlamları belirginleştirilmiştir. İlk etkinlikte Verilen kelimelerden herhangi bir gruba dâhil olmayan isimler hangileridir? Bu isimleri herhangi bir duyu organımızla algılayamadığımıza göre varlıklarını nasıl biliyoruz? Düşüncelerinizi yazınız. sorusu ile ikinci etkinlikte ise tabloda verilen sözcüklerin sınıflandırılması istenerek soyut sözcüklerin anlamları belirginleştirilmiştir. C.6.Çağrışım Durumuna Görelik Kitaptaki anlamı bilinmeyen sözcüklerin hangi sözcükleri çağrıştırdığı üzerinde durulmuş mu? notunda belirlenen 1 etkinlikte (s.77) sevgi sözcüğünün çağrıştırdıkları ile ilgili kavram haritası oluşturunuz yönergesi ile kavram alanı bağlamında çağrışım yapan sözcüklerin tespiti istenmiştir. Kitapta çağrışım durumu yüksek olan sözcüklerin öğretimine yer verilmiş mi? notunda çağrışım durumu yüksek olan sözcüklerin öğretimine yer verilmemiştir. Kitapta çağrışım durumu düşük olan sözcüklerin öğretimine yer verilmiş mi? notunda çağrışım durumu düşük olan sözcüklerin öğretimine yer verilmemiştir. C.7.Farklı Söz Varlığı Öğelerinin Örneklendirilmesi Kitapta ikileme, deyim, atasözü, özdeyiş, kalıpsöz, argo ve terimlerin öğretimine yer verilmiş mi? notunda 5 etkinlikte deyim öğretimine (s.18,51,52,161,174), 3 etkinlikte atasözü öğretimine (s.53,54,), 1 etkinlikte özdeyiş öğretimine (s.55), 1 etkinlikte terim öğretimine (s.45) yer verilmiştir. Kitapta hangi ikileme, deyim, atasözü, özdeyiş, kalıpsöz, argo ve terimlere yer verilmiş? notunda içi açılmak (s.3), parmaklarını yemek (s.13,18), yerinde yeller esmek (s.13,18), alın teri dökmek (s.14,18), eteğine yapışmak (s.14,18), gözüne ilişmek (s.14,18), ayıkla pirincin taşını (s.15,18), saman altından su yürütmek (s.16,18), ecel teri dökmek (s.16), boyun eğmek (s.36), gözüne girmek (s.51), kulak kesilmek (s.51), taş yürekli (s.51), etekleri tutuşmak (s.51,52), ocağı sönmek (s.52), üstüne gelmek (s. 52), içi açılmak (s.52), burnu havada olmak (s.52), içi cız etmek (s.155,161), kanı donmak (s.161), canavar kesilmek (s.161), gönlü kırılmak (s.14,181) olmak üzere toplam 23 deyim belirlenmiştir. Hayatta en gerçek yol gösterici bilimdir. (s.45), Sanatsız kalan ulusların hayat damarlarından biri kopmuş demektir. (s.45), Ne mutlu Türk üm diyene! (s.152), Ordular! İlk hedefimiz Akdeniz dir, ileri! (s.152) vecizelerine ve 'Ayağını yorganına göre uzat. (s. 52), Kötülüklerin hafifi, kötülüklerin en kötüsüdür. (s.52), Derdini saklayan derman bulamaz. (s.53), Komşunun tavuğu komşuya kaz görünür. (s.53), Sütten ağzı yanan yoğurdu üfleyerek yer. (s.53), Minareyi çalan kılıfını

13 Açık Öğretim Ortaokulu 6. Sınıf Türkçe Ders Notu Nun Sözcüksel Görünümü 379 hazırlar. (s.53), Ak akçe kara gün içindir. (s.53), Korkunun ecele faydası yoktur. (s.53), Denize düşen yılana sarılır. (s.54), Lafla peynir gemisi yürümez. (s.54), Tavşan dağa küsmüş, dağın haberi olmamış, (s.54), Eğilen baş kesilmez. (s.54), Aç tavuk kendini buğday ambarında sanır. (s.54), Ayağını yorganına göre uzat. (s.54), Gönülsüz yenilen aş, ya karın ağrıtır ya baş. (s.54), Gün doğmadan neler doğar. (s.54), Var ne bilsin, yokun halinden. (s.54), Deveyi yardan uçuran bir tutam ottur. (s.54), Keskin sirke küpüne zarar. (s.54), Mum dibine ışık vermez. (s.54), Ağaç yaş iken eğilir. (s.54), Haydan gelen huya gider. (s.54), Çalma elin kapısını çalarlar kapını. (s.54), Yalnız taş duvar olmaz. (s.54), Kır atın yanında duran ya huyundan ya suyundan. (s.54), Ağaç yaprağı ile gürler. (s.54), Eden bulur. (s.54), Demir tavında dövülür. (s.54), Öfkeyle kalkan, zararla oturur. (s.54), Üzüm üzüme baka baka kararır. (s.54), Terzi kendi söküğünü dikemez. (s.54), Sel ile gelen yel ile gider. (s.54), Allah sabır versin (s.90), olmak üzere toplam 32 atasözüne rastlanmıştır. İkileme, özdeyiş, kalıpsöz kullanımı da söz konusudur; ancak argo sözcük kullanımına rastlanmamıştır. Kitaptaki ikileme, deyim, atasözü, özdeyiş, kalıpsöz, argo ve terimlerin anlamsal ve biçimsel özellikleri ele alınmış mı? notunda, 1 etkinlikte (s. 53) Bazı sözcükleri veya söz dizimi değiştirilmiş atasözleri verilmiştir. Bu atasözlerinin doğrularını bularak altına yazınız. yönergesi ile atasözlerinin biçimsel özellikleri ele alınmıştır. Kitapta farklı metin türlerinde (masal, bilmece vb.) yer alan söz varlığı öğeleri örneklendirilmiş mi? notunda, Hırsız Taş (s.13) adlı metin masal metni olarak verilmiş olsa da bu metinde masal metinlerine özgü söz varlığı ögelerine rastlanmamıştır. Etkinlik metni olarak hazırlanan Perili El (s.90) ve Kıymetli Tuz (s.112) adlı metinler masal metinleridir. Bu metinlerde yer alan Bir varmış, bir yokmuş. Allah ın kulu çokmuş. Zaman zaman içinde, kalbur saman içinde, cinler cirit oynarken (s.90) ifadesi ve Bir varmış, bir yokmuş. Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde... Pire berber iken, deve tellâl iken, ben anamın beşiğini tıngır mıngır sallar iken. Tıngır elek, tıngır felek demişler, bu masalı şöyle anlatmışlar (s.112) masala özgü söz varlığı ögeleridir. Kitapta bölgesel dil kullanımlarına özgü sözcüklere yer verilmiş mi? notunda yer alan metinlerde bölgesel dil kullanımlarına özgü sözcüklere yer verilmemiştir. D. Sözcük İnceleme D.1. Ses ve Ses Üstü Birimler Kitapta sözcüklerin doğru sesletilmesine ilişkin alıştırmalara yer verilmiş mi? notunda sözcüklerin doğru sesletilmesine ilişkin alıştırmalara rastlanmamıştır. Kitapta sözcüklerdeki ünlüleri etkileyen benzeşmeler ve değişmeler üzerinde durulmuş mu? notunda 1 etkinlikte (s. 23) sözcüklerdeki ünlüleri etkileyen benzeşme ve değişmeler üzerinde durulmuştur. Kitapta sözcüklerdeki ünsüzlüleri etkileyen benzeşmeler ve değişmeler üzerinde durulmuş mu? notunda 1 etkinlikte (s.24) sözcüklerdeki ünsüzleri etkileyen benzeşme ve değişmeler üzerinde durulmuştur. Kitapta sözcüklerin seslem düzeyindeki değişmeleri üzerinde durulmuş mu? notunda 1 etkinlikte (s.25) sözcüklerin seslem düzeyindeki değişmeleri üzerinde durulmuş-

14 380 Nesrin SİS & Aslı EREN AKGÜN tur. Kitapta kavşak, durak, vurgu, ton, ezgi gibi ses üstü birimlerin incelenmesine ilişkin alıştırmalara yer verilmiş mi? notunda ses üstü birimlerin incelenmesine ilişkin alıştırmalara yer verilmemiştir. D.2.Biçim Kitaptaki sözcüklerde öncül-ardıl biçim birimler (kök ve ekler) ele alınmış mı? notunda 9 etkinlikte (s. 82,83,89,90,187,188,189,190,191) sözcüklerdeki öncül-ardıl biçim birimler örneklendirilmiştir. Kitaptaki sözcüklerde özgür (ad, sıfat, zamir, zarf, bağlaç, edat) - bağımlı (fiil, ek) biçim birimler ele alınmış mı? notunda özgür-bağımlı biçim birimler ele alınmıştır. Özgür biçim birimleri ile ilgili hazırlanan etkinliklerden 5'i adlarla (s.70,71,72,74,177), 3'ü sıfatlarla (s.122,124,165), 3'ü zamirlerle (s.110,11,112), 3'ü zarflarla (s.154,55,165) ilgilidir. 1 etkinlik (s.177) bağımlı biçim birimlerden fiillerle, 5 etkinlik ise (s.187,188,189,190,191) bağımlı biçim birimlerden fiil çekim ekleri ile ilgilidir. Kitaptaki sözcüklerde sözlüksel (fiil, ad, sıfat, zarf) -görevsel (edat, zamir, ek) biçim birimler ele alınmış mı? notunda sözlüksel-görevsel biçim birimler ele alınmıştır. Kitapta yer alan 5 etkinlik (s.70,71,72,74,177) sözlüksel biçim birimlerden adlarla, 3 etkinlik (s.122,124,165) sıfatlarla, 3 etkinlik (s.154,55,165) zarflarla,1 etkinlik (s.177) fiillerle ilgilidir. 3 etkinlik (s.110,11,112) görevsel biçim birimlerden zamirlerle, 5 etkinlik (s. 187,188,189,190,191) ise eklerle ilgilidir. Kitaptaki sözcüklerde türetim-işletim ardılları (yapım-çekim eki) ele alınmış mı? notunda türetim ardıllarının öğretimine yer verilmemiştir. 9 etkinlikte ise (s.82,83,89,90,187,188,189,190,191) işletim ardılları öğretimi ele alınmıştır. Kitapta sözcük türleri (ad, sıfat, adıl, belirteç...) ile ilgili alıştırmalara yer verilmiş mi? notunda sözcük türleri ile ilgili olarak 5 etkinlikte (s.70,71,72,74,177) adlarla, 3 etkinlikte (s.122,124,165) sıfatlarla, 3 etkinlikte (s. 110,11,112) zamirlerle, 3 etkinlikte (s.154,155,165) zarflarla, 1 etkinlikte (s.177) fiillerle ilgili alıştırmalara yer verilmiştir. D.3.Söz Dizimi Kitaptaki sözcükler tümceden ayrılarak mı, yoksa ayrılmadan mı incelenmiş? notunda öğretimi amaçlanan sözcükler tümcelerden bağımsız incelenmiştir. Söz dizimindeki hareketlilik üzerinde durulmuş mu? notunda söz diziminin hareketliliğine değinilmemiştir. Söz dizimindeki hareketliliğe bağlı olarak sözcüğün tümcedeki etkisinin (anlam veya görev) değişebileceği üzerinde durulmuş mu? notunda söz diziminin hareketliliği ilkesinin sözcüklerin anlam ve görevlerinde değişikliğe neden olabileceğine değinilmemiştir. D.4.Anlam Kitaptaki sözcüklerin gerçek (temel, yan anlam) ve mecaz anlamları ele alınmış mı? notunda yer alan 4 etkinlik (s. 43,44,45,66) sözcüklerin gerçek (temel, yan anlam) ve mecaz anlamları ile ilgilidir. Kitaptaki sözcüklerin anlam olayları (ad aktarması, deyim aktarması, kişiselleştirme...) üzerinde durulmuş mu? notunda sözcüklerin anlam olayları (ad aktarması, deyim aktarması, kişiselleştirme...) üzerinde durulmamıştır. Kitaptaki sözcüklerin anlam ilişkileri (eş anlam, zıt anlam, sesteşlik...) üzerinde durulmuş mu? notunda 4 etkinlikte (s. 39,78,79,174 ) zıt anlamlılık, 1 etkinlikte (s.74) sözcüklerin somut-

15 Açık Öğretim Ortaokulu 6. Sınıf Türkçe Ders Notu Nun Sözcüksel Görünümü 381 soyut anlam ilişkisi, 2 etkinlikte ise (s.85,86) sesteşlik ilişkileri üzerinde durulmuştur. D.5.Kullanım Kitaptaki sözcükler bağlam içerisinde mi, yoksa bağlamdan koparılarak mı incelenmiş? notunda sözcükler bağlam dışında incelenmiştir. Kitaptaki sözcüklerin etkisinin kullanıldığı durumlara (resmi ortam, arkadaş ortamı...) göre değişebileceği üzerinde durulmuş mu? notunda sözcüklerin kullanıldığı durumlara göre değişebileceği üzerinde durulmamıştır. Kitaptaki sözcüklerin etkisinin bireyin kullanım amacına (bilgilendirmek, eğlendirmek...) göre değişebileceği üzerinde durulmuş mu? notunda sözcüklerin etkisinin bireyin kullanım amacına göre değişebileceği üzerinde durulmamıştır. E.Sözcük Öğretimi E.1.Farklı Yaklaşımlara Yer Verme Kitapta kavram ve sözcük öğretimi hangi yaklaşımlara göre (şartlanma, tanımlama, sınıflama...) ele alınmış? notunda tanımlama, anlamlı hale getirme ve sınıflandırma yaklaşımları kullanılmıştır. Şartlanma, aktarma, bağlam, genelleme, belirginleştirme, ayırt etme gibi kavram ve sözcük öğretimi yaklaşımlarından yararlanılmamıştır. Kitaptaki kavram ve sözcük öğretimi farklı yaklaşımlara göre gerçekleştirilmiş mi? Yıldız vd. (2008) kavram ve sözcük öğretimine yönelik olarak şartlanma, aktarma, bağlam, genelleme, belirginleştirme, ayırt etme, tanımlama, anlamlı hale getirme ve sınıflandırma olmak üzere dokuz farklı yaklaşım (s.338) tespit etmiştir. İncelenen AÖO 6. sınıf Türkçe ders notunda bu yaklaşımlardan üçünün kullanıldığı (tanımlama, anlamlı hale getirme ve sınıflandırma) belirlenmiştir. E.2.Amaçlar Kitaptaki kavram ve sözcük öğretimi amaçları nelerdir? (Sever'in amaçları ile ilişkilendirilebilir.) notunda, sözcüklerin anlam bilgisini kazandırmak, Türkçedeki sözcük türlerini kavratmak, sözcüklerin yapı ve anlam özellikleri hakkında bilgi vermek amaçlanmış ve bu amaçları uygulama bilgisi kazandırma hedeflenmiştir. Kitaptaki kavram ve sözcük öğretimi amaçları ile etkinlikler örtüşüyor mu? notunda kavram ve sözcük öğretimi amaçları ile etkinlikler örtüşmektedir. E.3 Dil Becerileri ile İlişkilendirme Kitapta kavram ve sözcük öğretimi dinleme becerisi ile ilişkilendirilmiş mi? notunda dinleme becerisine ilişkin hiçbir etkinlik bulunmamaktadır. Kitapta kavram ve sözcük öğretimi konuşma becerisi ile ilişkilendirilmiş mi? notunda konuşma becerisi ile kavram ve sözcük öğretimi ilişkilendirilmemiştir. Kitapta kavram ve sözcük öğretimi okuma becerisi ile ilişkilendirilmiş mi? notunda metnin bağlamından hareketle sözcükler ve sözcük gruplarının anlamlarını çıkarma (s.5,161), sözcükler arasındaki anlam ilişkilerini kavrayarak birbiriyle anlamca ilişkili sözcükleri tespit etme (s.39,73,74,78,79,85,86,150,178,182), metinde geçen kelime, deyim ve atasözlerinin öğretimi (s.18,51,52,161,174) ile ilgili etkinliklerde ise kavram ve sözcük öğretimi okuma becerisi ile ilişkilendirilmiştir. Kitapta kavram ve sözcük öğretimi yazma becerisi ile ilişkilendirilmiş mi? notunda belirlenen 6 etkinlikte (s. 67,76,108,135,161,174,) yeni öğrenilen sözcük

16 382 Nesrin SİS & Aslı EREN AKGÜN ve sözcük gruplarının kullanılması, 3 etkinlikte bulmacalardan yararlanama (s.17, 48,158), 1 etkinlikte verilen sözcükleri kullanarak metin yazma (s.21) ve 1 etkinlikte sözcükleri anlam ilişkisi açısından gruplandırıp metin yazma (s.150) ile kavram ve sözcük öğretimi yazma becerisi ile ilişkilendirilmiştir. Kitapta kavram ve sözcük öğretimi dil bilgisi uygulamaları ile ilişkilendirilmiş mi? notunda sözcüklerdeki ünlüleri (s.23) ve ünsüzleri etkileyen benzeşmeler ve değişmeler (s.23), sözcüklerdeki öncül-ardıl biçim birimler (s.82,83,89,90,187,188,189,190,191), adlar (s.70,71,72,74,177), sıfatlar (s. 122,124,165), zamirler (s.110,11,112), zarflar (s.154,155,165), fiiller (s.177) fiil çekim ekleri (s.187,188,189,190,191), işletim ardılları öğretimi (s.82,83,89,90,187,188,189,190,191) için hazırlanan etkinliklerle kavram ve sözcük öğretimi dil bilgisi uygulamaları ile ilişkilendirilmiştir. E.4. Farlı Yöntem-Teknik, Araç- Gereç ve Etkinliklere Yer Verme Kavram ve sözcük öğretiminde hangi yöntem-teknikler kullanılmıştır? Sözcüğün anlamını sözlükten bulma, sözcüğün anlamı ile ilgili boşluk doldurma, doğru-yanlış, eşleştirme, anlam tahmin etme, çağrışım sözcükleri bulma, sözcüğü cümlede kullanma, anlamın karşılığı olan sözcüğü bulma, karşıt/yakın/eş anlamlı sözcükleri bulma, anlam bakımından grup oluşturma, metinde geçen sözcüklerin eş/mecaz/terim anlamını bulma, sözcüğün türünü bulma, sözcüğün yapısını çözümleme, bulmacalardan yararlanma kavram haritalarından faydalanma etkinlikleri kullanılmıştır. Kavram ve sözcük öğretiminde hangi araç-gereçler kullanılmıştır? Kavram ve sözcük öğretiminde sözlükten faydalanılmıştır. Kavram ve sözcük öğretim etkinlikleri öğrencilerin (yaş, gelişim, cinsiyet, ilgi) düzeylerine uygun mu? AÖO her yaş düzeyine hitap ettiği için etkinlikler hazırlanırken yaş, gelişim ve cinsiyet gibi faktörler göz önünde bulundurulamamaktadır. Kavram ve sözcük öğretiminde hangi değerlendirme yaklaşımları kullanılmıştır? İlköğretim Türkçe dersi öğretim programında (2006) belirtilen değerlendirme yaklaşımlarından çoktan seçmeli testler, eşleştirme maddeleri, açık uçlu sorular, çalışma kâğıtları ve kavram haritası kullanılmıştır. 3.3.Açık Öğretim Ortaokul 6. Sınıf Ders Notunun Sözcüksel Görünüm Açısından Özellikleri AÖO 6. sınıf Türkçe ders notu üzerinde yapılan inceleme sonunda sözcük ve kavram öğretiminin sistemli olarak yapılmadığı tespit edilmiştir. Kullanılan sözcüklerin sıklıklarında ve öğretimlerinde düzenli bir çalışma yapılmamıştır. Söz dizimine, sözcüklerin kullanımına, sözcük öğretimine ilişkin gerekli düzenlemeler yapılmamıştır. 4. SONUÇ VE TARTIŞMA Çalışma sonucunda, elde edilen bulgular; incelenen Açık Öğretim Ortaokulu 6. Sınıf Türkçe Ders Notu nun sözcüksel görünüm açısından özenli ve dikkatli yeni bir düzenlemeye ihtiyaç olduğunu düşündürmüştür. Açık Öğretim Ortaokulu mevzuatında Okulda, ilköğretim ders programlarının uygulanması esastır. maddesi (madde:30) yer almaktadır. (MEB: 2001). Buna göre derslerde örgün eğitimde kullanılan öğretim programları esas alınarak, ders materyallerinin bu doğrultuda hazırlanması gerekmektedir. Ancak Açık Öğretim Ortaokulu 6. Sınıf Türkçe Ders Notu adlı kitap örgün öğretimdeki gibi ders ve çalışma kitabı olarak ayrı ayrı hazırlanmamış, tek bir kitap olarak hazırlanmıştır. İlköğretim Türkçe Dersi Öğretim Programı nda (2006) ders kitaplarının tema sistemine göre hazırlanması gereği vurgulanmıştır. İncelediğimiz kitap, programın aksine ünite plânına göre hazırlanmıştır. Türkçe dersi öğretim programında, öğrenme alanlarının okuma, dinleme/izleme, konuş-

17 Açık Öğretim Ortaokulu 6. Sınıf Türkçe Ders Notu Nun Sözcüksel Görünümü 383 ma, yazma öğrenme alanları ile dil bilgisi nden oluşması gereği vurgulanırken ders notunda hiçbir dinleme/izleme etkinliğine rastlanmaması dikkat çekici bir eksiklik olarak değerlendirilmiştir. Türkçe eğitim programında belirtilen dört temel dil becerisinden en çok kullanılanı dinleme becerisidir. Dinlemenin eğitimdeki önemi üzerine yapılan araştırmalara göre, dinlemenin önemi kavrayan öğrenciler diğer öğrencilere oranla daha başarılı olduğu görülmüştür. Dinleme becerisi okuma, konuşma ve yazma becerileri desteklemektedir. Bu göz önünde bulundurulunca öğrenmenin yolu dinleme becerisinden geçtiği ve dinleme becerisinin büyük bir önem arz ettiği ortaya çıkmaktadır. Sözcük öğretim etkinliklerinin okuma, dinleme/izleme, konuşma, yazma ve dil bilgisi etkinlikleri ile bağdaştırılması gerekirken konuşma ve dinleme becerileri ile bağdaştırma yapılmamış, okuma, yazma ve dil bilgisi uygulamaları ile kavram ve sözcük öğretimi etkinlikleri ilişkilendirilmiştir. Açık Öğretim Ortaokulu 6. Sınıf Türkçe Ders Notu Güneyli nin (2014) tespit ettiği ölçütler çerçevesinde incelenmiştir. 5 ana başlık ve 18 alt başlıktan oluşan sözcüksel görünüme ilişkin ölçütlerden 7 alt başlık tespit edilirken 3 alt başlık tespit edilememiştir. 8 alt başlık ise kısmen belirlenmiştir. İncelen ders notunda toplam 135 etkinlik bulunmaktadır. Bu etkinliklerin %50,3'ü sözcük öğretimi için hazırlanmıştır. Sözcük ve kavram ifadeleri kullanılmış ve 1 etkinlikte kavram-sözcük ayrımına değinilmiştir. Sözcüklerin anlam açısından karşılaştırılması 3 etkinlikte yapılmıştır. 15 metinin yer aldığı ders notunda metinlerde kullanılan yabancı sözcük oranı %22 olarak belirlenmiştir. Ödünçleme ve öyküntü sözcüklere rastlanmıştır. İncelenen kitapta yabancı sözcüklerin Türkçedeki karşılığı verilmemiştir. Metinlerdeki sözcük sayıları aşamalı biçimde artırılmamıştır. Metinlerdeki en sık ve en az kullanılan sözcükler belirlenmiştir. Bu sözcüklerin kullanımı ile ilgili belirli bir kuralın olmadığı ve bunların öğretimine yer verilmediği tespit edilmiştir. Sözcük öğretiminde hem tümdengelim hem de tümevarım yöntemi kullanılmıştır. Öğrencilerin sözcüklerin anlamlarını kestirmelerine yönelik anlam eşleştirilmesi ve anlamı karşılayan sözcüğün tahmin edilmesi için hazırlanan etkinlik oranı %13,2'dir. Hazırlanan etkinliklerin %20,5'i sözcüklerin anlamalarını yorumlama ve açıklaması içindir. %10,2 oranında öğrencilerin yeni öğrendikleri sözcükleri kullanması olanağı sağlanmıştır. Belirlenen bu oranların yeterli düzey ve çeşitlilikte olmadıkları görülmüştür. Bugüne kadar yapılan çalışmalarda günlük yaşamda sıklıkla kullanılan sözcüklere dair bir çalışmaya rastlanmamıştır. Açık Öğretim Ortaokulu her yaş düzeyine hitap etmektedir ve yaşam faaliyetlerine göre kullanılan sözcükler değişeceği için günlük yaşamda sıklıkla kullanılan sözcüklere ilişkin tespit yapılamamıştır. Açık Öğretim Ortaokulu 6. Sınıf Türkçe Ders Notu nda yer alan metinlerde toplam 5282 sözcük yer almaktadır. Metinlerde en çok kullanılan ilk 10 sözcük ; bir, tarih, gerek-,de- kendi, kurabiye, sevgi, Mustafa, ağaç, bayram dır. (Bu sözcüklerin kullanım sıklığı ile ilgili bilgiler tablo 3 te verilmiştir.) Bu sözcüklerin öğretimi konusunda herhangi bir etkinlik olmadığı gibi kullanım sıklıkları da düzensiz bir görünümdedir. İncelenen kitapta metinlerde kullanılan sözcüklerin somut-soyut sözcük sayısı incelenmiş, somut-soyut sözcük oranları üzerinde belirli bir kural izlenmediği görülmüştür. Sözcüklerin somut soyut anlamaları üzerinde 2 etkinlik hazırlanmıştır. Sözcüklerin öğrencilerin zihninde uyandırdığı tasarım olarak imgelem durumu ile ilgili 1 etkinlik, anlamı bilinmeyen sözcüklerin hangi sözcükleri çağrıştırdığını sorgulayan, çağrışım durumu ile ilgili 1 etkinlik belir-

18 384 Nesrin SİS & Aslı EREN AKGÜN lenmiştir. İncelenen kitapta deyim, atasözü, özdeyiş ve terim öğretimi için hazırlanan etkinlik oranı %14,7'dir. Kitapta metin ve etkinliklerde toplam 23 deyim, 4 vecize ve 32 atasözü kullanılmıştır. 1 etkinlikte atasözlerinin biçimsel özellikleri üzerinde durulmuştur. 3 etkinlik sözcüklerin gerçek (temel, yan anlam) ve mecaz anlamları ile ilgilidir. Anlam olayları (ad aktarması, deyim aktarması, kişiselleştirme...) üzerinde durulmamıştır. 4 etkinlik zıt anlamlılık, 1 etkinlik sözcüklerin somut-soyut anlam ilişkisi, 2 etkinlik ise sesteşlik ilişkileri hakkında hazırlanmıştır. İncelenen kitapta bölgesel dil özelliklerine yer verilmezken, masal metinlerine has söz varlığı ögeleri 2 etkinlik metninde kullanılmıştır. Sözcüklerin doğru sesletilmesine ilişkin alıştırmalara rastlanmamıştır. Sözcüklerdeki ünlüleri ve ünsüzleri etkileyen benzeşmelerle ilgili 1 er etkinlik yer almaktadır. Kitapta sözcüklerin seslem düzeyi değişmeleri hakkında 1 etkinlik yer almaktadır. notunda sözcüklerin öncül-ardıl biçim birimleri hakkında 9 etkinliğe yer verilirken, 5 etkinlik adlar, 3 etkinlik sıfatlar, 3 etkinlik zamirler, 3 etkinlik zarflar, 1 etkinlik fiiller, 5 etkinlik fiil çekim ekleri, 9 etkinlik işletim ardılları öğretimi ile ilgilidir. İlköğretim Türkçe Dersi Öğretim Programı nda (2006) fiiller, fiil kip ve çekimi 7. sınıf konuları arasında yer alırken incelenen ders notunda fiiller, fiil kip ve çekimine yer verilmiştir. Programa göre 6. sınıf dil bilgisi konuları arasında türetim ve işletim ardıllarının ikisine de yer verilmesi gerekirken kitapta türetim ardıllarının öğretimine yer verilmediği tespit edilmiştir. İncelenen kitapta öğretilmesi hedeflenen sözcükler kullanıldığı tümcelerin bağlamından ayrı ele alındığı belirlenmiştir. Söz diziminin hareketliliğine değinilmediği fark edilmiştir. Sözcüklerin kullanım durumu ve amacına göre değişebileceği ile ilgili herhangi bir etkinliğe rastlanmamıştır. AÖO 6. sınıf Türkçe ders notunda tanımlama, anlamlı hale getirme ve sınıflandırma yaklaşımları kullanılmıştır. Kitap hazırlanırken yalnızca 3 yaklaşımdan yararlanılması yeterli değildir. Kullanılacak yaklaşımların çeşitlendirilmesi gerekmektedir. Sözcük öğretiminde, sözcüklerin anlam bilgisini kazandırmak, Türkçedeki sözcük türlerini kavratmak, sözcüklerin yapı ve anlam özellikleri hakkında bilgi vermek amaçlanmış ve bu amaçları uygulama bilgisi kazandırma hedeflenmiştir. AÖO 6. sınıf Türkçe ders notunda kavram ve sözcük öğretimi amaçları ile etkinlikler örtüşmektedir. İncelenen AÖO 6. sınıf Türkçe ders notunda kavram ve sözcük öğretimi için sözlükten faydalanılmıştır. Sözcüğün anlamını sözlükten bulma, sözcüğün anlamı ile ilgili boşluk doldurma, doğru-yanlış, eşleştirme, anlam tahmin etme, çağrışım sözcükleri bulma, sözcüğü cümlede kullanma, anlamın karşılığı olan sözcüğü bulma, karşıt/yakın/eş anlamlı sözcükleri bulma, anlam bakımından grup oluşturma, metinde geçen sözcüklerin eş/mecaz/terim anlamını bulma, sözcüğün türünü bulma, sözcüğün yapısını çözümleme, bulmacalardan yararlanma, kavram haritalarından faydalanma etkinlikleri kullanılmıştır. Açık Öğretim Ortaokulu ilköğretim eğitimini tamamlamamış tüm bireylere hitap ettiği için incelenen AÖO 6. sınıf Türkçe ders notunda etkinlikler hazırlanırken yaş, gelişim ve cinsiyet gibi faktörler göz önünde bulundurulmamıştır. İncelenen AÖO 6. sınıf Türkçe ders notunda çoktan seçmeli testler, eşleştirme maddeleri, açık uçlu sorular, çalışma kâğıtları ve kavram haritası değerlendirme yaklaşımları kullanılmıştır. Güneş e (2002) göre ders kitabı, öğrencilere dersin amaçları çerçevesinde bilgiler vermek ve onları eğitmek amacıyla hazırlanmaktadır. (s.4). İletişim ve öğrenme aracı olan dilin öğretim konusu olması nedeni ile Türkçe dersi ilköğretimin diğer alanlarından farklıdır. Bu nedenle Türkçe ders kitaplarının hazırlanması çok daha özenli bir çalışma gerektirmektedir. Türkçe ders kitaplarının Türkçe

19 Açık Öğretim Ortaokulu 6. Sınıf Türkçe Ders Notu Nun Sözcüksel Görünümü 385 öğretimi programında belirlenen öğretim alanlarının kazandırmayı hedeflediği amaçlara uygun olarak hazırlanması gerekmektedir. Metinler türünün en iyi örnekleri arasından seçilip, Türkçenin zenginliklerini öğrencilere kazandırmalıdır. Böylece Türkçe dersi öğretim amaçlarına ulaşılacak yolun önü açılacaktır. Açık Öğretim Ortaokulunun amacı, çeşitli nedenlerle ortaokul eğitimini tamamlayamayan bireylerin ilköğretimlerini tamamlayabilmelerine olanak tanıyarak, toplumun eğitim ve kültür düzeyini yükseltip, gelişmesine ve güçlenmesine ortam hazırlamaktır. Bunların gerçekleşebilmesi için temel hedef olarak tüm derslerde, "Türkçenin doğru ve güzel kullanımının sağlanması seçilmiştir. Bu temel hedefe rağmen Türkçe dersi için hazırlanmış olan ve üzerinde çalışmış olduğumuz Açık Öğretim Ortaokulu 6. Sınıf Türkçe Ders Notu nun pek çok eksiği bulunmaktadır. Açık Öğretim Ortaokulunun hedefine ulaşabilmesi için hazırlanan kitapların biraz daha özenli çalışma ürünü olması önerilmektedir. Böylece toplumdaki rollerini yapabilen, başkalarıyla iyi ilişkiler kurabilen, ekip anlayışıyla çalışabilen, çevresine uyabilen, doğru kararlar verebilen ve diğer görevlerini yerine getirebilen bireyler yetişeceği düşünülmektedir. KAYNAKÇA Aksan, D. (2007). Her Yönüyle Dil- Ana Çizgileriyle Dil bilim, (4.Baskı) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Aytaş, G. (2001). Türkçe Ders Kitaplarının Yazımında Metin Altı Sorularının Hazırlanmasında Dikkat Edilmesi Gereken Bazı Hususlar, Türk Yurdu Dergisi, 21, Demirel, Ö. & Kıroğlu, K. (2005). Konu Alanı Ders Kitabı İncelemesi, Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Demirel, Ö. (2007). Türkçe Ders Kitaplarının İncelenmesi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayını. ( OLTP/2277/unite10.pdf adresinden tarihinde erişilmiştir.) Güneş, F. (2002). Ders Kitaplarının İncelenmesi, Ankara: Ocak Yayınları Güneyli, A. (2014). Türkçe Ders Kitabı Çözümlemeleri, (Editör: H. Ülper) içinde, Türkçe Ders Kitaplarındaki Metinlerin Sözcüksel Görünümü, (s ), Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Karasar, N. (2014). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Kavcar, C., Oğuzkan,F. & Sever,S., (2000). Türkçe Öğretimi, Ankara: Engin Yayınevi. Kılıç, A. & Seven, S. (2006). Konu alanı ders kitabı incelemesi, Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. MEB (1995). Milli Eğitim Bakanlığı Ders Kitapları Yönetmeliği, Tebliğler Dergisi, MEB (2006). İlköğretim Türkçe Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu (6, 7, 8. Sınıflar), Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü. Lüle Mert, E. (2013). Türkçe Ders Ve Çalışma Kitaplarının Sözcüksel Görünümlerine İlişkin Örnek Bir Uygulama, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2, Özbay, M. & Melanlıoğlu, D. (2008). Türkçe Eğitiminde Kelime Hazinesinin Önemi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5/1, Özbay, M. (2012). Anlama Teknikleri: II Dinleme Eğitimi, Ankara: Öncü Kitap Özdemir, M. (2010). Nitel Veri Analizi: Sosyal Bilimlerde Yöntem Bilim Sorunsalı Üzerine Bir Çalışma, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11/1, Solmaz, M. (2014)..Açık Öğretim Ortaokulu Türkçe 6 Ders Notu. Ankara: MEB Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü