ARAŞTIRMA MAKALESİ /RESEARCH ARTICLE

Transkript

1 ANADOLU ÜNİVERSİTESİ BİLİM VE TEKNOLOJİ DERGİSİ ANADOLU UNIVERSITY JOURNAL OF SCIENCE AND TECHNOLOGY Cilt/Vol.:10-Sayı/No: 2 : (2009) ARAŞTIRMA MAKALESİ /RESEARCH ARTICLE EĞİRDİR GÖLÜ NDE FİZİKO-KİMYASAL PARAMETRELERİN MEVSİMSEL DEĞİŞİMİ VE LİMNOLOJİK AÇIDAN DEĞERLENDİRİLMESİ Cafer BULUT 1, Ramazan ATAY 1, Kazim UYSAL 2 ÖZ Bu çalışmada; Eğirdir Gölü nün fiziko-kimyasal parametreleri Temmuz 2004 den Nisan 2005 e kadar (Ocak ve Şubat hariç) aylık olarak ölçülmüştür. Ölçümler, Gölü en iyi temsil edecek şekilde seçilen 7 istasyonda yapılmıştır. Elde edilen fiziko-kimyasal parametre verileri aylar ve istasyonlar arasında istatistiki olarak karşılaştırılmış ve limnolojik açıdan değerlendirilmiştir. Bütün istasyonlarda yıl boyu göl suyunun berrak ve kokusuz, tuzluluğun %0.0, hidroksil ve karbondioksit parametrelerinin 0 mg/l olduğu tespit edilmiştir. Eğirdir Gölü nde diğer fiziko-kimyasal parametrelerin minimum ve maksimum değerleri (sırası ile): bulanıklık NTU (Eylül-Kasım), kondüktüvite µmhos/cm (Temmuz-Aralık), ph (Ekim-Mayıs), sıcaklık o C (Aralık- Temmuz), çözünmüş oksijen mg/l (Eylül-Aralık), klorür mg/l (Ağustos- Eylül), organik madde mg/l (Kasım-Ağustos), bikarbonat mg/l (Aralık- Ekim), karbonat mg/l (Aralık-Eylül), sertlik o F (Ağustos-Kasım), kalsiyum mg/l (Ağustos-Aralık), nitrat mg/l (Temmuz-Eylül), amonyak mg/l (Mayıs-Temmuz), sülfat mg/l (Mayıs-Temmuz), fosfat mg/l (Temmuz ve Mayıs-Mart), asit bağlama gücü ml asit (Temmuz-Nisan) olarak bulunmuştur. Yapılan bu çalışma ile; Eğirdir Gölü nde fiziko-kimyasal parametrelerin şimdilik önemli bir risk oluşturmadığı, ancak bazı istasyonlarda organik kirlilikten kaynaklanan bazı parametrelerin nispeten yüksek olduğu ve tedbir alınması gerektiği sonucuna varılmıştır. Anahtar Kelimeler : Eğirdir gölü, Su kirliliği, Fiziko-kimyasal parametre, Mevsimsel değişim. SEASONAL VARIATION OF PHYSICO-CHEMICAL PARAMETERS IN EĞIRDIR LAKE AND ITS LIMNOLOGICAL EVALUATIONS ABSTRACT In this study, physico-chemical parameters of Eğirdir Lake were measured monthly from July 2004 to April 2005 (except January and February). The measurements were carried out in seven stations ideally represented the Lake. To determine the statistical significance, the data from each month was compared with data from other months using one way anowa; similarly the data from each station was compared with data from other stations and evaluated in terms of limnology. It was determined that the lake water was clear and odorless, salinity 0.0 %, hydroxyl and carbondioxide parameters 0 mg/l in year around. Minimum and maximum values of other physico-chemical parameters in Eğirdir Lake were determined in the following ranges (respectively): turbidity, NTU (November- September); conductivity, µmhos/cm (July-December); ph (October-May); temperature, o C (December-July); dissolved oxygen, mg/l (September- December); chloride, mg/l (August-September); organic matter, mg/l (November-August); bicarbonate, mg/l (December-October); carbonate, mg/l (December-September); hardness, o F (August-November); calcium, mg/l 1, Eğirdir Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü, Eğirdir/Isparta. 2, Dumlupınar Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Kütahya. kuysal@dumlupinar.edu.tr; Tel: Geliş: 21 Mart 2008; Kabul: 19 Ocak 2009

2 448 Anadolu Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 10 (2) (August-December); nitrate, mg/l (July-September); ammonium, mg/l (May- July); suphate, mg/l (May-July); phosphate, mg/l (July and May-March); acid binding ability, ml acid (July-April). Altogether, it can be concluded that physico-chemical parameters in Eğirdir Lake do not pose any risk factor presently; however, some parameters in some stations, mostly due to organic pollution, were relatively high and thus need to be controlled. Keywords: Eğirdir lake, Water pollution, Physico-chemical parameters, Seasonal variation. 1. GİRİŞ Eğirdir Gölü (38 o 15 ı K-30 o 52 ı D) deniz seviyesinden 929 m yüksekliktedir ve Türkiye nin tatlı su açısından ikinci büyük ( hektar) doğal gölüdür. Eğirdir ilçesinin kuzeyinde, Kuzey Güney doğrultusunda uzanır ve uzunluğu 58 km yi bulur. Göl, Doğu Batı doğrultusunda 3 km ye kadar daralır. Kuzey kısmına Hoyran, Güney kısmına ise Eğirdir Gölü denir. Gölün ortalama derinliği 9 15 m dir. Gölü besleyen en önemli su girdileri; gölün tabanından kaynayan su kaynaklarıdır. Aynı zamanda çevre dağlardan inen ve yağış suları ile beslenen irili ufaklı çok sayıda dere ve çay vardır. Bunlardan en önemlileri; Yalvaç ilçesinden gelen ve Gelendost ilçesinden göle karışan Akçay, Uluborlu ve Senirkent ilçelerinden geçerek göle inen Pupa Çayı, Hoyran ovasından inen Değirmen Çayı ve Aksu çayından bir kanalla göle bağlanan Aksu Deresi dir. Akçay, Yalvaç ve Gelendost un sanayi (Basma fabrikasının boya atıkları ve deri tabakhaneleri atıkları), tarım (Pestisit ve gübre atıkları), evsel ve kanalizasyon atıklarını da alarak Eğirdir Gölü nün Sarıkamış Avlağı na dökülür. Uluborlu ile Senirkent ilçeleri de evsel ve kanalizasyon atıklarını, Pupa Çayı nın kuru dere yatağına vermektedirler. Ancak kışın yağışların da etkisiyle, yağış sularını ve atıkları da taşıyan Pupa Çayı, Hoyran Gölü nün Gaziri Avlağı na dökülür. Aksu Deresi nden bir kanalla göl ile bağlantısı kurulan kanal suyu, yağışlı havalarda sel sularıyla beraber alüvyonlu toprak ve organik maddeleri de taşıyarak Eğirdir Gölü nün Köprü Avlağı na dökülür. Bundan dolayı Köprü Avlağı nın tabanı, çamur ve organik tortularla dolmaya başlamıştır (Alp ve vd. 1994). Eğirdir Gölü, Isparta ilinin ve çevresindeki yerleşim birimlerinin içme suyu ihtiyacını karşılar. Aynı zamanda Isparta, Gönen, Uluborlu, Senirkent, Yalvaç, Gelendost ve Eğirdir ovalarında sulama suyu olarak kullanılır. Ovaların göl kıyılarına açıldığı gölün sığ kısımları tamamen saz ve kamışlarla kaplıdır. Göl, kapalı havzaya sahip olduğu halde tabanından bol miktarda kaynak suları ile beslenmekte ve göl suyunun 1/3 ü her yıl yenilenmektedir. Gölün giderleri, DSİ pompa istasyonları, Kovada Kanalı ve yazları aşırı buharlaşmadır. Gölde bulunan balık türleri Sazan, Çim Sazanı, Sudak, Eğrez ve son yıllarda ortaya çıkan Gümüş balığıdır. Kerevit, Yengeç, Su yılanı, Su faresi, Kurbağa ve Su kaplumbağası da gölde bulunan diğer canlılardır. Göl, yaban hayatı için de önemli bir yer tutar. Tepeli dalgıç, Yumurta piçi, Karabatak, Balıkçıl türleri, Angıt, Bozkaz, Sakar meke, Benekli su tavuğu, Uzunbacak, Bıyıklı sumru, Saz delicesi, Martı çeşitleri gibi yerli türler ile birlikte Pelikan, Flamingo, Kuğu, Sakarca kazı, Bozkaz, Fiyu, Kılkuyruk, Yeşil baş, Elma baş, Macar, Kız kuşu, Su çulluğu ve Tepeli pakta gibi kışlayan ve konaklayan türleri bünyesinde barındırır (Atay, 1996; Alp ve vd. 1994). Eğirdir Gölü çevresinde fazla sanayi tesisi yoktur. Ancak özellikle son yıllarda yerleşim yerleri ve tarımsal faaliyetlerden gelen kirleticiler gölü oldukça kirletmekte ve gölün oligotrof özelliğini ciddi derecede tehdit etmektedir. Bundan dolayı; özellikle son yıllarda su kalitesi ve buna bağlı olarak da gölün biyolojik yaşam ve çeşitliliğindeki değişim dikkat çekmektedir. Bu makalede; Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü tarafından desteklenen Beyşehir, Eğirdir, Kovada, Çivril Ve Karakuyu (Çapalı) Göllerinde Su Kirliliği Projesi nin Eğirdir Gölüne ait veriler değerlendirilmiştir. 2. MATERYAL VE METOT 2.1 Araştırma Alanı ve İstasyonlar Eğirdir Gölü nde fiziko-kimyasal parametre ölçümleri gölü en iyi temsil ettiği düşünülerek seçilen yedi istasyonda yapılmıştır (Şekil 1). 2.2 Fiziko-kimyasal Analizler Kondüktivite, sıcaklık, ph, renk, koku, tuzluluk ve suda çözünmüş oksijen parametreleri istasyonlarda, diğer parametreler (Bulanıklık, klorür, organik madde, hidroksil, bikarbonat, karbonat, toplam sertlik, kalsiyum, magnezyum, total asidite, karbondioksit, nitrat, total amonyak, sülfat, fosfat ve asit bağlama gücü) ise Eğirdir Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü laboratuarlarında ölçülmüştür.

3 Anadolu University Journal of Science and Technology, 10 (2) 449 Şekil 1. Eğirdir Gölü (38 o 15 ı K-30 o 52 ı D) ve çalışılan istasyonlar (1. istasyon: Barla Bağören, 38 o 01 ı K- 30 o 49 ı D; 2. istasyon: Senirkent Kayaağzı, 38 o 08 ı K-30 o 46 ı D; 3. istasyon: Yalvaç Aşağıtırlar, 38 o 15 ı K-30 o 52 ı D; 4. istasyon: Gelendost, 38 o 05 ı K-30 o 56 ı D; 5. istasyon: Sarıidris, 37 o 58 ı K- 30 o 57 ı D; 6. istasyon: Aksu Çayı, 37 o 52 ı K-30 o 53 ı D; 7. istasyon: 37 o 50 ı K-30 o 52 ı D) Arazi çalışmalarında yapılan ölçümler; Sıcaklık : WTW marka multi 340 arazi seti ph : WTW marka multi 340 arazi seti Kondüktivite : WTW marka multi 340 arazi seti Tuzluluk : WTW marka multi 340 arazi seti Çözünmüş O 2 : WTW marka multi 340 arazi seti NH 3 : WTW marka multi 340 arazi seti Laboratuarda yapılan ölçümler; Türbidite(Bulanıklık): Hach marka türbiditemetre ile Renk : Gözlemsel yol ile Koku : Gözlemsel yol ile Sülfat : WTW Spectral Lab-12 spectrofotometre Organik : Permanganat metodu ile titrimetrik madde ölçüm Klorür : WTW Spectral Lab-12 spectrofotometre Kalsiyum : WTW Spectral Lab-12 spectrofotometre Magnezyum : WTW Spectral Lab-12 spectrofotometre Nitrat : WTW Spectral Lab-12 spectrofotometre Ortafosfat Alkali tayini Sertlik Asit bağlama gücü : WTW Spectral Lab-12 spectrofotometre : Asidimetrik metodu ile titrimetrik tayin : Kompleksson yöntemi ile titrimetrik tayin : Asidimetrik metodu ile titrimetrik tayin 2.3 İstatistiksel Analizler Eğirdir Gölü nde fiziko-kimyasal parametrelerin aylık değişimi; gölün bütününü en iyi temsil edebilecek yedi istasyondan elde edilen verilerin ortalaması olarak verilmiştir. İstasyonlarda ise; Çalışılan ayların (Temmuz 2004, Ağustos, Eylül, Ekim, Kasım, Aralık, Mart 2005, Nisan ve Mayıs) yıllık minimum, maksimum ve ortalama değerleri verilmiştir. Tablolarda ortalama değerlerin sağında standart hataları (±) belirtilmiştir. Elde edilen verilere SPSS 13 Paket programı kullanılarak varyans analizi uygulandıktan sonra Tukey çoklu karşılaştırma testi yapılmıştır. 3. BULGULAR VE TARTIŞMA Eğirdir Gölü nde aylık fiziko-kimyasal parametre verileri, seçilen 7 istasyonun ortalaması alınarak elde edilmiş olup tablo 1 de verilmiştir. İstasyonlardaki fizoko-kimyasal parametrelerin yıllık maksimum, minimum ve ortalama değerleri de Tablo 2 de özetlenmiştir. Bütün aylarda ve istasyonlarda göl suyunun berrak ve kokusuz olduğu, tuzluluğun ise %0.0 olduğu tespit edilmiştir.

4 isi, 10 (2) 450 Anadolu Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergsi, 10 (2) Tablo 1. Eğirdir Gölü nde fiziko-kimyasal parametrelerin aylara göre değişimi* Fiziko-kimyasal parametreler Temmuz 2004 Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Mart 2005 Nisan Mayıs Renk Berrak Berrak Berrak Berrak Berrak Berrak Berrak Berrak Berrak Koku Kokusuz Kokusuz Kokusuz Kokusuz Kokusuz Kokusuz Kokusuz Kokusuz Kokusuz Bulanıklık (NTU) 2.88± ± ± ± ± ± ± ± ±0.57 Tuzluluk (%0 gr) Kondüktüvite (µmhos/cm) ± ± ± ± ± ± ± ± ±4.49 Fiziksel parametreler ph 7.05± ± ± ± ± ± ± ± ±0.04 Sıcaklık ( o C) 24.71± ± ± ± ± ± ± ± ±0.24 Çözünmüş oksijen (mg/l) 8.13± ± ± ± ± ± ± ± ±0.60 Klorür (mg/l) 10.40± ± ± ± ± ± ± ± ±0.16 Organik madde (mg/l) 20.40± ± ± ± ± ± ± ± ±0.52 Hidroksil (mg/l) Bikarbonat (mg/l) ± ± ± ± ± ± ± ± ±3.68 Karbonat (mg/l) 15.94± ± ± ± ± ± ± ± ±0.64 Sertlik o F 24.14± ± ± ± ± ± ± ± ±0.45 Kalsiyum (mg/l) 33.20± ± ± ± ± ± ± ± ±1.68 Magnezyum (mg/l) 38.49± ± ± ± ± ± ± ± ±1.93 Toplam asidite (mg/l) Karbondioksit (mg/l) Nitrat (mg/l) 0.51± ± ± ± ± ± ± ± ±0.12 Amonyak (mg/l) 1.53± ± ± ± ± ± ± ± ±0.08 Sülfat (mg/l) 30.34± ± ± ± ± ± ± ± ±2.08 Kimyasal parametreler Fosfat (mg/l) 0.01± ± ± ± ± ± ± ± ±0.00 Asit bağlama gücü (ml asit) 3.77± ± ± ± ± ± ± ± ±0.04 *Her sayısal veri 7 istasyondan alınan verilerin ortalamasıdır.

5 Tablo 2. Eğirdir Gölü nde seçilen istasyonlardaki fizoko-kimyasal parametrelerin yıllık maksimum, minimum ve ortalama değerleri Fiziko-kimyasal parametreler 1. İstasyon 2. İstasyon 3. İstasyon 4. İstasyon 5. İstasyon 6. İstasyon Renk Berrak Berrak Berrak Berrak Berrak Berrak Berrak Koku Kokusuz Kokusuz Kokusuz Kokusuz Kokusuz Kokusuz Kokusuz Bulanıklık (NTU) ± ± ± ± ± ± İstasyon ±0.45 Tuzluluk (%0 gr) Kondüktüvite (µmhos/cm) ± ± ± ± ± ± ±2.49 Ph ± ± ± ± ± ± ± Anadolu University Journal of Science and Technology, 10 (2) 451 Fiziksel parametreler Sıcaklık ( o C) ± ± ± ± ± ± ±2.51 Çözünmüş oksijen (mg/l) ± ± ± ± ± ± ±0.51 Klorür (mg/l) ± ± ± ± ± ± ±0.54 Organik madde (mg/l) ± ± ± ± ± ± ±0.42 Hidroksil (mg/l) Bikarbonat (mg/l) ± ± ± ± ± ± ±4.03 Karbonat (mg/l) ± ± ± ± ± ± ±2.00 Sertlik o F ±0.61 Kalsiyum (mg/l) ±7.74 Mağnezyum (mg/l) ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±2.71 Toplam asidite (mg/l) Karbondioksit (mg/l) Nitrat (mg/l) ±0.14 Amonyak (mg/l) ±0.14 Sülfat (mg/l) ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±1.80 Kimyasal parametreler Fosfat (mg/l) ±0.01 Asit bağlama gücü (ml asit) ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.12

6 452 Bulanıklık, suyun ışığı direkt geçirmeme özelliğidir. Bulanıklığın nedeni cansız materyallerden meydana gelmişse (İnorganik maddeler, mil, toprak vs), o suyun verimliliği düşük, canlı materyallerden meydana gelmişse (Planktonlar) verimlilik yüksektir. Bulanıklık arttıkça sularda fotosentez alayı azalır. Dolayısı ile sudaki oksijen ve plankton üretimi düşer. Neticede su ürünleri besin dengesi bozulur. Bulanıklık; balıkların mukus tabakasını zedeler, görmeyi azaltır, beslenmeyi olumsuz etkiler, predatörlere yakalanmayı kolaylaştırır, solungaçlara zarar verir, üreme faaliyetlerini engeller. Bulanıklıkla yapılan çalışmalarda 200 NTÜ lük değer balıklar için öldürücü doz olarak tespit edilmiştir (Göksu 2003; Jones 1964). Eğirdir Gölü nde bütün istasyonların ortalamaları alınarak elde edilen aylık bulanıklık değerlerinin Aralık ayında en düşük, Ağustos ayında ise en yüksek değere ulaştığı saptanmıştır (Tablo 1). Ancak, aylar arasında bulanıklık verilerinde görülen dalgalanmalar önemli bulunmamıştır (p>0.05). Yıllık ortalama bulanıklık; 2. istasyonda en az, 4. istasyon da ise en fazla bulunmuştur. 4. istasyondaki bulanıklık; 2. ve 3. istasyonlar hariç diğer istasyonlardan önemli derecede fazladır (p<0.05). Eğirdir Gölü nde bütün istasyon ve aylarda bulanıklılığın oldukça düşük olduğu ve sucul çanlılar için risk oluşturmayacağı söylenebilir. Kondüktivite (Elektriksel iletkenlik); sularda çözünmüş olarak bulunan inorganik maddelerin anyon ve katyon yoğunluğudur ve iyon kirliliğinin bir göstergesidir. Su ürünleri açısından kondüktivite tatlı sularda çok önemlidir. Tatlı su canlıları, bilhassa balıklar µmhos/cm aralığında yaşarlar. İletkenliği 1800 den fazla olan sular, sucul hayat için tehlikelidir. Eğirdir Gölü genelinde kondüktivite en düşük Temmuz ayında, en yüksek ise Aralık ayında tespit edilmiştir (Tablo 1). Aralık ayı kondüktivite değerinin; en düşük değerin bulunduğu Temmuz ayından önemli derecede yüksek (p<0.05), diğer aylardan ise farklı olmadığı görülmüştür (p>0.05). Yıllık ortalama kondüktivite değeri; en düşük 6. istasyonda, en yüksek ise 3. istasyonda bulunmuştur (Tablo 2). 3. istasyonda elde edilen en yüksek kondüktivite değerinin yalnızca 4. istasyondan farksız olduğu, diğer bütün istasyonlardan önemli derecede yüksek olduğu tespit edilmiştir (p<0.05). Eğirdir Gölü genelinde ve aylar arasında kondüktivite nispeten kararlı bir yapı sergilemekte ve sucul yaşam için hiçbir şekilde risk oluşturmamaktadır. Anadolu Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 10 (2) Tatlı su canlıları ph 5 9 aralığında fazla etkilenmez. Ancak ph, bazı kimyasal maddelerin toksitite değerlerinde etkilidir. Sülfür ve siyanür tuzlarının zehirlilik etkisi ph düştükçe yükselir. Öte yandan amonyağın zehirlilik etkisi ph yükseldikçe artar. Bundan dolayı ph 4 9 arasındaki sularda sucul canlılar kimyasal kirlenme yoksa ancak zarar görmeden yaşayabilirler. 4 9 arası dışındaki ph değerlerine uzun süre maruz kalan balıkların solungaçlarında kahverengileşme ve büzüşme, sümüksü salgı ve yüzgeçlerinde lifleşme görülür (Lyod 1992; Wedemeyer 1996). Aylar arası ph değerleri; tablo 1 den de görüldüğü gibi en düşük ekim, en yüksek mayıs ayında tespit edilmiştir. Mayıs ayı ph değeri; Temmuz, Ağustos, Eylül, Ekim ve Kasım aylarından önemli derecede yüksek, diğer aylardan ise önemli bir farklılığı yoktur. Ekim ayında ph da görülen düşme; Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarına göre önemsiz, diğer aylardan ise önemlidir (p<0.05). İstasyonlar arası yıllık ortalama ph değişimlerinin ise önemsiz olduğu tespit edilmiştir (p>0.05). Eğirdir Gölü nde tüm istasyon ve aylarda ölçülen ph değerlerinin sucul canlılar için kabul edilebilir sınırlar içerisinde olduğu tespit edilmiştir. Çalışılan aylar içerisinde sıcaklığın en yüksek olduğu ay Temmuz, en düşük olduğu ay ise Aralık tır. Temmuz-Ağustos ve Eylül- Mayıs ayları hariç diğer aylar arasındaki sıcaklık değişimleri önemlidir. Yıllık ortalama sıcaklıkların istasyonlar arasında farklı olmadığı görülmüştür (p>0.05). Eğirdir Gölü nde aylar arası sıcaklık değişimleri ile ilgili olarak en dikkat çekici nokta; Kasım ayında hızlı bir düşüşün gözlenmesidir. Ekim ayında 7 istasyonun ortalama sıcaklığı o C iken bir ay sonrası Kasım ayında 6.37 o C ye düşmüştür. Bu ani değişimin sucul canlıların ekolojisi ve kimyasal yapısında da değişime neden olacağı bildirilmiştir. Çünkü sucul canlıların çoğu soğukkanlı olduklarından bütün metabolik olaylar sıcaklığın kontrolünde gerçekleşir (Wedemeyer 1996). Yapılan bir çalışmada; Eğirdir Gölü nde yaşayan sudak balıklarının karaciğer ve kas yağ asidi bileşiminin kasım ayında en fazla değişime uğradığı ve bunun da sıcaklıktaki ani düşüşten kaynaklanabileceği belirtilmiştir (Uysal ve ark. 2006; Uysal ve Aksoylar 2005). Eğirdir Gölü nde çözünmüş oksijen oranı en düşük Eylül, en yüksek ise Aralık ayında tespit edilmiştir. Eylül ayında tespit edilen çözünmüş oksijen oranı Ağustos hariç diğer bütün aylardan önemli derecede düşüktür. Aralık ayında tespit edilen çözünmüş oksijen oranı ise diğer bütün aylardan önemli derecede yüksek-

7 Anadolu University Journal of Science and Technology, 10 (2) 453 tir. En düşük çözünmüş oksijen oranı 1. istasyonda ölçülmüştür. Ancak 1. İstasyonun yıllık ortalama çözünmüş oksijen miktarı diğer istasyonlardan farklı değildir (p>0.05). Çözünmüş oksijen miktarı, yaz ve bahar aylarında, sıcaklığın fazla olduğu dönemlerde düşük, sıcaklığın düşük olduğu kış aylarında yüksek seviyelerde tespit edilmiştir. En düşük değer 5.84 mg/l olarak, Eylül ayında 5. istasyonda, en yüksek değer mg/l ile Aralık ayında bulunmuştur. Tatlı su balıkları sağlığını korumak için minimun oksijen miktarının salmonitler için 6 mg/l, cyprinitler için ise 4 mg/l den düşük olmaması gerektiği bildirilmiştir (Lloyd, 1992). En düşük klorür miktarı Ağustos ayında tespit edilmiş olup Temmuz hariç diğer bütün aylarda tespit edilen miktarlardan önemli derecede düşük bulunmuştur. Klorür miktarının en yüksek olduğu ay ise Eylül ayıdır. İstasyonların yıllık ortalama klorür miktarları arasında ise önemli bir fark yoktur. Klorür, sularda tabii olarak bulunan anyonlardan biridir. Sulardaki kaynağını, yapısında klorür bulunan bileşiklerin eriyikleri, su havzasındaki tuzlu kayaçlar ve yerleşim birimlerindeki yada çevredeki fabrika atıkları oluşturur. Su canlıları için 400 mg/l nin üzeri klorür konsantrasyonları toksik etki yapar. Eğirdir Gölü nde en düşük klorür miktarı Ağustos ayında (7.59 mg/l ile 3. istasyonda), en yüksek değer ise Ekim ayında (16.31 mg/l ile 5. istasyonda) tespit edilmiştir. Sudaki organik madde miktarını; su içinde yaşayan mikro ve makro organizmalar ile yağış suları tarafından alıcı ortama taşınan kara bitkilerinin kalıntıları teşkil eder. Sulardaki organik maddeler oksijen ile parçalanır ve kararlı basit bileşiklere dönüşürler. Bu ayrışma süreci içinde oksijen tüketimi nedeniyle, anaerobik ortama doğru bir hareketlilik olur. Su ortamında belli miktarlarda organik maddenin bulunması, su canlıları açısından önemlidir. Çünkü organik madde su canlılarının besin kaynağıdır. Organik madde miktarı belli bir seviyeye ulaştığında sulardaki canlı populasyonunda da artış görülür. Ancak bu belli bir limitin üzerinde olmamalıdır. Limit aşıldığında sularda bulunan canlı türlerinde azalma olur. Organik madde arttıkça tür sayısı azalır. Hassas türler ortadan kalkarak daha dayanıklı türler ortamda hâkim duruma geçerler (Lampert ve Sommer, 1997; Yılmaz vd. 1992). Eğirdir Gölü nde organik madde miktarının en düşük olduğu ay Kasım, en yüksek olduğu ay ise Ağustos ayıdır. Ağustos ayı organik madde miktarı Temmuz ve Mayıs ayları hariç diğer bütün aylardan önemli derecede yüksektir. En yüksek organik madde miktarı 4. istasyonda ölçülmüştür. Ancak yıllık organik madde miktarı bakımından 4. istasyon diğer istasyonlardan önemli derecede farklı değildir (p>0.05). Balık yetiştiriciliği için Organik Madde miktarının 31.6 mg/l den az olması gerektiği bildirilmiştir (Göksu M.Z.L. 2003; Lloyd R. 1992). Bu kıstas esas alınırsa; Eğirdir Gölü nde bazı istasyonlarda, özellikle aktivitenin yüksek olduğu yaz aylarında, organik madde miktarının nispeten yüksek olduğu söylenebilir (Tablo 1 ve 2). Hidroksil, toplam asidite ve karbondioksit miktarları bütün ay ve istasyonlarda 0 mg/l olarak ölçülmüştür. Bikarbonat miktarı ekim ayında en yüksek bulunmuştur. Bu ayda tespit edilen bikarbonat miktarı yalnızca en düşük değerin bulunduğu aralık ayından farklı, diğer aylardan farksızdır (p>0.05). Bikarbonat miktarı en yüksek 3. istasyonda tespit edilmiştir. 3. istasyonun bikarbonat miktarı 1, 2. ve 4. istasyonlardan farksız, diğer istasyonlardan ise önemli derecede yüksektir. Aralık ayında karbonat miktarı en düşük, eylül ayında ise en yüksek seviyeye ulaşmıştır. Eylül ayı karbonat miktarı mayıs ve ağustos ayları hariç diğer bütün aylardan önemli derecede yüksektir. İstasyonlar arası karbonat miktarları arasında önemli bir farklılık tespit edilmemiştir. Eğirdir Gölü suyu sertliği en düşük Ağustos, en yüksek ise Kasım aylarında bulunmuştur. Kasım ayı sertlik değeri; Ekim, Mart ve Mayıs hariç diğer aylardan önemli derecede yüksektir (p<0.05). İstasyonlar arasında su sertliği bakımından önemli bir fark yoktur. Balık yetiştiriciliği için toplam sertlik değerinin 42 o F den az olması gerektiği bildirilmiştir (Göksu, 2003; Wedemeyer, 1996). Göl suyunun kalsiyum içeriği en düşük Ağustos ayında tespit edilmiştir. Ağustos ayı kalsiyum içeriği sadece Eylül ayından farksız, diğer aylardan ise önemli derecede düşüktür. Aralık ayında bulunan kalsiyum miktarı ise bütün aylardan yüksektir (p<0.05). İstasyonların kalsiyum içerikleri arasında da önemli bir farklılık tespit edilmemiştir. Göl suyunun magnezyum içeriği en düşük nisan, en yüksek ise kasım aylarında bulunmuştur. Nisan ayı magnezyum içeriği; Temmuz, Ekim ve Aralık ayları hariç diğer aylardan önemli derecede düşüktür. İstasyonlar arasında magnezyum içeriği açısından önemli bir fark yoktur. Kalsiyum ve magnezyum sucul canlıların ihtiyaç duyduğu ve metabolik faaliyetlerde kullanılan en önemli elementlerdendir. Balık yetiştiriciliğinde kalsiyumun 400 mg/l, magnezyumun ise 300 mg/l den daha az olması gerektiği belirtilmiştir. Bu parametreler Eğirdir Gölü için hiçbir şekilde risk oluşturmamaktadır. Magnezyumun nisan ayında minimum

8 454 seviyede bulunması metabolik olaylarda yoğun şekilde kullanılmasından kaynaklanabilir. Çünkü bu ay başta ılık su balıkları olarak birçok sucul canlının üreme dönemidir ve sıcaklığın artması ile birlikte metabolik olaylar da artmaktadır. Göl suyunun amonyak içeriği en düşük Mayıs, en yüksek ise Temmuz aylarında ölçülmüştür. Temmuz ayı amonyak içeriği yalnızca Mayıs ve Ekim aylarından önemli derecede yüksek, diğer aylardan ise farklı değildir (p>0.05). Eylül ayında en yüksek olarak ölçülen nitrat miktarı Temmuz ayında minimum seviyeye inmiştir. Eylül ayı nitrat miktarı Temmuz ve Ağustos ayları hariç diğer aylardan önemli derecede yüksektir. İstasyonların ortalama amonyak ve nitrat miktarları arasında ise önemli bir farklılık yoktur. Sülfat miktarı en yüksek Temmuz, en düşük ise Mayıs ayında tespit edilmiştir. Temmuz ayı sülfat miktarındaki artış Ekim ve Mayıs ayları hariç diğer aylardan farksız bulunmuştur. 3. ve 7. istasyonların sülfat içeriği diğer istasyonlardan yüksek bulunsa da bunun istatistikî bir anlamının olmadığı tespit edilmiştir (p>0.05). Mart ayında ölçülen fosfat miktarı diğer aylardan önemli derecede yüksek bulunmuştur. İstasyonlar arasında fosfat miktarında görülen farklılıklar önemli bulunmamıştır. Asit bağlama gücü en yüksek Nisan ayında tespit edilmiştir. Bu ayda tespit edilen asit bağlama gücü değeri Temmuz, Ağustos, Eylül ve Ekim aylarında elde edilen değerlerden farksız, diğer aylardan önemli derecede yüksektir (p<0.05). Sonuç olarak; Eğirdir Gölü Türkiye nin tatlı su açısından 2. büyük doğal gölüdür. Son yıllarda gölde aşırı bitki gelişiminin olduğu, bilinçsiz balıklandırma neticesinde de göl ekosisteminin bozulduğu bilinmektedir. Her ne kadar fiziko-kimyasal parametre verileri aşırı bir riskin olmadığını gösterse de bazı istasyonlarda tespit edilen maksimum değerlerin risk oluşturabilecek seviyelerde olduğu söylenebilir. Bu açıdan; risk büyümeden ve geri dönüşü mümkün olmaz hale gelmeden tedbir alınması gerekmektedir. Eğirdir Gölü veya göle dökülen akarsular çevresinde kurulan yerleşim birimleri, evsel ve kanalizasyon atıklarını genelde direkt yada dolaylı olarak göle vermektedirler. Bazı istasyonlarda özellikle yazın organik madde miktarındaki artış ve çözünmüş oksijen miktarındaki azalma bunu doğrulamaktadır. Bundan dolayı özellikle yerleşim yeri atıklarının göle karışmasına kesinlikle müsaade edilmemelidir. Anadolu Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 10 (2) KAYNAKLAR Alp, A., Akyürek, M., Balık, S. ve Ustaoğlu, M.R. (1994). Akşehir Gölünün Bazı Biyoekolojik Özelliklerinin Tespiti Projesi, Sonuç Raporu, Eğirdir Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Eğirdir. Atay, R., Akyürek, H. ve Karaşahin, B. (2002). Eber ve Karamık Göllerinin Organik Kirliliğinin Araştırılması projesi. Sonuç raporu. Eğirdir Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Eğirdir. Atay, R. (1996). Kovada Kanal ve Gölünde Bazı Kimyasal Parametrelerin Değişimi. Yüksek Lisans Tezi, S.D.Ü. Fen Bil. Ens. Isparta. Göksu, M.Z.L. (2003). Su kirliliği. Çukurova Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi Yayınları No: 7. ISBN: s. Jones, J.R.E. (1964). Fish and river pollution. Butterworth & Co. LTd. ISBN: :597, London. Lloyd, R. (1992). Pollution and freshwater fish. Blackwell scientific Publication Inc. ISBN: , 175s. Uysal, K., Yerlikaya, A., Aksoylar, M.Y., Yöntem, M. ve Ulupinar, M. (2006). Variations in Fatty Acids Composition of Pikeperch (Sander lucioperca) Liver with Respect to Gonad Maturation. Ecology of Freshwater Fish 15, Uysal, K. ve Aksoylar, M.Y. (2005). Seasonal Variations in Fatty Acid Composition and the n-6/n-3 Fatty Acid Ratio of Pikeperch (Sander lucioperca) Muscle Lipids. The Ecology of Food and Nutrition 44, Wedemeyer, GA. (1996). Physiology of Fish in Intensive Culture Systems. International Thompson Publishing, ISBN Lampert, W. ve Sommer, U. (1997). Limnology: The Ecology of Lakes and Streams. Oxford University Press. ISBN Yılmaz, M., Akyürek, M. ve Balık, İ. (1992). Çivril (Işıklı) Gölü Limnolojik Araştırma Projesi Sonuç Raporu, Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Eğirdir.