İÇİNDEKİLER. 1. GÖZLÜK TARiHi, TANIMI VE KAPSAMI Tanımı Tarihi Kapsamı Gümrük Ta rife Pozisyonu (GTiP)...

Transkript

1

2 İÇİNDEKİLER Sayfa No: 1. GÖZLÜK TARiHi, TANIMI VE KAPSAMI Tanımı Tarihi Kapsamı Gümrük Ta rife Pozisyonu (GTiP) SEKTÖRÜN GELiŞiMi VE POTANSiYELi Üretim ithalat Perakende SEKTÖRÜN GÜNCEL DURUMU VE PERFORMANSI Kapasite üretim Tüketim Türkiye'de Gözlük Kullanımının Yetersiz Olmasının Nedenleri Diğer Sektörlerle ilişkiler istihdam Gözlük Dış Ticareti Pazarın Büyüklüğü Rakamlarla Gözlük Sektörü... 1 O 3.9 Yurtiçi Rekabet... 1 O 4. SEKTÖRDEKi KURULUŞLAR Kamu Sektörü Özel Sektör Üretici, i thalatçı ve Distribütörler Türkiye'deki Gözlük Üreticileri Türkiye'deki Cam üreticileri Türkiye'deki Çerçeve Üreticileri Türkiye'deki Çerçeve ve Cam ithalatçı ve Distribütörleri Meslek Örgütleri istanbul Ticaret Odası 85 No'lu Meslek Komitesi Dernekler Tüm Fenni Gözlükçüler Derneği OPSiAD SEKTÖRDE YAPISAL VE GÜNCEL SORUNLAR VE BEKLENTiLER Tüketimin Bilinçsiz Olarak Yapılması Uzakdoğu'dan ithal edilen Standart Dışı Ürünlerin Fazlalığı Sayılı Meslek Yasası'nın Günün Koşullarında Yetersiz Kalması Optometri Eğitimi ve Mesleki Düzenlemelere Gerekli Önemin Verilmemesi... 17

3 Sayfa No: 6. iç PiYASA YAPISI VE YURTDIŞI PAZAR OLANAKLARI Toptan Fiyatlarla Sektörün iç Hacmi Yurtdışı Pazar Olanakları SEKTÖRLE ilgili YASAL DÜZENLEMELER Sayılı "Fenni Gözlükçüler Hakkı nda Kanun" Sayılı "Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun" TSE'nin Çalışmaları iş ve işçi Bulma Kurumu'nun Özel Koşulları ULUSLARARASI REKABET VE ilişkiler Gümrük Birliği Optik Ürünler Fuarı Teknolojik Seviye SONUÇ VE DEGERLENDiRME O. YARARLI ADRESLER YARARLI YAYlNLAR KAYNAKLAR TABLOLAR ll

4 TABLOLAR Sayfa No: TABLO 1 Gözlük Gtip Numaraları... 2 TABLO ll Gözlük Dış Ticareti... 8 TABLO lll Gözlük Dış Ticaret Rakamları... 8 TABLO IV : ihracat: 1997 Yılı Gözlük Çerçeveleri, Güneş Gözlüğü Aksam Parçaları... 9 TABLO V ihracat: 1998 Ocak-Ekim Ayları Gözlük Çerçeveleri, Güneş Gözlüğü Aksam Parçaları... 9 TABLO VI ithalat: 1997 Yılı Gözlük Çerçeveleri, Güneş Gözlüğü Aksam Parçaları... 9 TABLO VII : ithalat: 1998 Ocak-Ekim Ayları Gözlük Çerçeveleri, Güneş Gözlüğü Aksam Parçaları... 9 TABLO VIII: 1998 Yılı Ayları: Gözlük ithalatı TABLO IX : 1998 Yılı Ayları: Gözlük ihracatı TABLO X Sektörün iç Hacmi TABLO Xl Gözlük Camı Ve Çerçevesi için Kabul Edilen Fire Yüzdeleri lll

5 1. "GÖZLÜK" TARİHİ, TANIMI VE KAPSAMI 1.1 TANIMI Kullanma oranının yüksekliği, o toplumun gelişmişlik düzeyinin de bir göstergesi kabul edilen ve son asırların en büyük keşfi sayılan gözlük, gözleri dış etkilere karşı koruyan ve insanların net görememe sorununu çözen bir tedavi aracıdır. Başlangıçta estetik kaygılardan uzak sadece uzağı görmeyi sağlayan bu araç, moda olgusuyla beraber büyük bir değişim göstermiş, eskiden ihtiyaç olarak görülen gözlüğe artı k aksesuar olarak bakılmaya başlanmıştır. 1.2 TARİHİ Gözlüğün ilk olarak nerede geliştirildiği kesin olarak bilinmemekle beraber, çok eskilerden beri Çin'de ve Avrupa'da, okumak için çerçeveye tutturulmuş büyütücü mercekler yaygın olarak kullanılmıştır. Avrupa'da önce italya'da ortaya çıkan gözlüğü, ilk kez Floransalı Alessandro Di kabul edilmektedir. Spina'nın geliştirdiği ilk gözlüklü insan resmi ise, 1352'de Tommasa Da Modena'nın yaptığı Provence'li Hugues'ün portresidir. 1480'de Domenico Ghırlandajo'nun bir resminde, üzerinde gözlük bulunan bir sıranın önünde görülen Aziz Hieronymus gözlük yapımcıları lancasının koruyucusu kabul edilmektedir. Miyopluk için kullanılan iç bükey camiara ise ilk kez Raphael'in 1517'de yaptığı Papa X. Lee'nun portresinde rastlanmaktadır. 1784'te, Benjamin Franklin mercekleri yakın ve uzak görüşe göre ayırmış ve bunları tek bir çerçevede birleştirerek çift odaklı sistemi bulmuştur. 1885'te, Ernst Abbe ile Otto Schott, erimiş cama yeni elementlerin katılmasıyla merceğin kırma indisinin ve ayırma gücünün istenilen biçimde düzenlenebileceğini bulmuşlardır. 191 O' da, tek parça çift odaklı camlar üretilmeye başlanmış ve ilk üretimler Nürnberg ve Venedik'te yapılmıştir. Bugün dünyadaki en hafif gözlük 1.5 gramdır. 1.3 KAPSAMI Gözlüğü; 1. Optik (numaralı), 2. Güneş, 3. Koruyucu iş gözlüğü olarak üç gruba ayırabiliriz. Gözlükçü mağazalarında satılan optik ve güneş gözlükleri; metal türleri, asetat, plastik, optyl ve karbon materyallerden oluşmaktadır. Koruyucu iş gözlükleri, örnek olarak kaynak gözlüğü gibi gözlükler, iş güvenliği gereçleri temin edilen iş yerlerinde satılmaktadır. 1

6 1.4 "GÖZLÜK" GÜMRÜK TARİFE İSTATİSTİK POZiSYONU (GTİP) 1 Gözlük sektörünün Gümrük Tarife istatistik Pozisyonu (GTiP) ile arasında yer almaktadır: TABLO I GÖZLÜK GTİP NUMARALARI 2. SEKTÖRÜN GELİŞİMİ VE POTANSİYELİ Sektörü, 1982 öncesi ve sonrası olarak iki dönemde değerlendirmemiz doğru olur öncesi ithalatı çok kısıtlı, dış dünyaya kapalı sektörün, sıkı koruma altındaki yerli sanayii tekel konumunun verdiği rehavetle gerek materyal, gerek aksesuar ve de en önemlisi model bazında son derece geri kalmış ve tüketici beğenisinden uzak bir üretim çizgisinde "ne yaparsam satanm" konumundan, 1982 sonrasında birden inanılmaz bir değişim ve gelişim süreci yaşanmıştır. 1 T.C. Resmi Gazete, 14 Ocak 1999, Sayı:

7 Sektörün gelişme olanakları ve potansiyeli, 3 değişik konu başlığıyla değerlendirilmelidir; 1. Üretim, 2. ithalat, 3. Perakende. 2.1 ÜRETİM 1. Cam : Mükemmel teknolojik alt yapısıyla iç talebi karşılayan yerli ve yabancı sermayeli şirketler, özellikle cam üretiminde ileri teknoloji ürünü hammadde kullanarak, tüketici ihtiyaçlarına cevap verebilecek nitelikte ve yetenektedir. 2. Çerçeve: Serbest piyasa ekonomisi ve bilgi iletişiminin yaygınlaştığı günümüzde üretim kalitesi çok yükselmiştir. Özellikle metal çerçevelerde yabancı firmalara fason üretim yapacak denli gelişmiş durumdadır. Ayrıca, asetat modasının yükselişe geçtiği günümüzde, Avrupa'da el işçilik maliyetinin son derece pahalı olması yerli üreticileri olumlu etkilemektedir. Son yıllarda ucuz Uzakdoğu mallarının piyasaya girmesi, yerli üreticiler için önemli bir sorun yaratmıştır. Standart dışı bu malların kalite eksikliği, perakendeci optik firma ve tüketicileri olumsuz etkilemektedir. 2.2 İTHALAT 1. Cam Her türlü mineral ve organik cam çeşidinin üretildiği sektörde, ileri teknoloji kullanılmaktadır. Son yıllarda pazarda organik cam hakimiyeti ön plana çıkmaktadır. Ancak, ucuz ve standart dışı uzak doğu üretimi antirefleli organik camlar önemli satış grafikleri çizmektedir. Çerçevesiz gözlük modası sürdükçe, kırılmayan polikarbonat camlar yakın gelecekte cam pazarının favori ürünü olacaktır. Bunların dışında, Avrupa ve Japonya'dan ünlü markaların çok görüşlü camlarında da ithalat önemli bir yer tutmaktadır. 2. Çerçeve: Pazarda önemli bir ithal çerçeve hakimiyeti vardır. Pazar özellikle, AB Topluluğu'nda çerçeve üretimini ele geçiren italyan markalarının hakimiyeti altındadır. 2.3 PERAKENDE Son yıllarda hızla devreye giren alış veriş merkezleri, optik sektöründe ciddi kabuk değişimlerinin yaşanmasına sebep olmuş ve olmaktadır. Bu merkezlerdeki optik mağazalarla rekabet etmek için diğer optik mağazalarında da önemli gelişmeler gözlenmektedir. Optik firmaların vitrin, teşhir düzenlemeleri ile mağaza dekorasyonları ve gözlük hazırlanmasındaki teknolojik gelişme, makine ve müşteriye hizmet şeklinde değişmiştir. Halen pazarda görülmeyen yabancı sermayeli büyük mağaza zincirleri yak ı n gelecekte Türkiye'de de gündeme girecektir. Bu büyümenin doğal sonucu olarak rekabet ortamı ve reklamlarla kampanyalar dönemi de başlayacaktır. Sonuç olarak; nüfusunun maksimum 0 /o 12'si gözlük kullanan bir ülkede yaşamaktayız. Bu oran, Türk insanının göz sağlığının mükemmelliğinden değil, bu konudaki bilinç ve sistem eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Ancak, optometri eğitimi veren okulların faaliyete başlayıp yaygınlaştırılması ile gelecekte dünya ortalamaları olan yüzde seviyelerine çıkacaktır. Bu oranlar ise pazarda olumlu bir gelecek işaretleridir. 3

8 Gözlük sanayi, 21. Yüzyılın en önemli sanayilerinden biri olarak kabul edilmektedir. Önemli bir sağlık gereci olması yanında estetik ve moda unsuru da gözlük kullanımını yaygınlaştırmaktadır. 3. SEKTÖRÜN GÜNCEL DURUMU VE PERFORMANSI 3.1 KAP ASİTE Genelde pek çok sektörde olduğu gibi istatistiki bilgi eksikliği, gözlük sektöründe de büyük bir sorun teşkil etmektedir. Üretimden ithalata, istihdamdan yatırıma dek birçok konuda doğru bilgi edinmek mümkün değildir. Zira, bazı firmalar istatistiki bilgi taleplerine doğru yanıt vermemeyi tercih etmektedirler. Hastanelerde ve özel poliklinik muayenelerinde de istatistiki bilgi toplanmadığından dolayı, göz hastası, hastalıkları ve retraksiyon kusurlar dağılımları hakkında bilgi derlenememekte, dolayısıyla sektör yatırımcısına yol gösterecek ön bilgi birikiminden yoksun kalınmaktadır. Bu belirsizlik, firmaların stok maliyetlerinin de ciddi oranda etkilemekte, rasyonel çalışmayı engellemektedir. 3.2 ÜRETİM Günümüzde cam ve çerçeve üretiminde kapasite fazlalığı mevcuttur. Pazara hakim üreticiler belirli dönemler haricinde hala tek vardiya çalışmaktadır. Türkiye'de gözlük camı ve çerçevesi üretimi son derece sınırlı sayıda firma tarafından gerçekleştirilmektedir. Birçok firmanın üretimi de istatistiklere yansımamaktadır. Devlet istatistik Enstitüsü'nün 25 ve daha fazla sayıda kişinin çalıştırıldığı işyerlerinde yaptığı tespitiere göre; hala gözlük çerçevesi üreten sadece 3~4 işyeri bulunmaktadır. Gözlük camı üreten işyerlerinin büyüklük yetersizliği nedeniyle bu kapsama girmediğini görmekteyiz. DiE'nin tespitlerine göre, 1993 yılında 3 işyeri 49 milyar liralık 540 bin 391 adet gözlük çerçevesi üretmiştir. 1994'te, işyeri sayısı 4 adede, üretim de 160 milyar lira karşılığı 767 bin 331 adede yükselmiştir yılında üretim değeri 324 milyar liraya, üretim miktarı da 889 bin 386 adede çıkmıştır yılında işyeri sayısı 3 adedegeri inerken üretimde de azalma olmuştur yılı üretimi 445 milyar lira karşılığı 805 bin 865 adet gözlük çerçevesi olarak gerçekleşmiştir. 2 Devlet istatistik Enstitüsü'nün, 1997 yılında 6, 1998 yılında 5 işyerinden derlediği bilgilere göre; 1998 Ocak-Eylül döneminde cari fiyatlarla milyar lira olan gözlük çerçeveleri üretimi Toptan Eşya Fiyatlarıyla indirgendiğinde bir önceki yılın eş dönemine göre yüzde 22.7 oranında artış göstermiştir. 626 bin 112 adet olan üretim miktarı ise yüzde 0.2 oranında azalmıştır yılı toplam üretimi ise cari fiyatlarla 942 milyar lira karşılığı 877 bin 524 adet olmuştur. Bu arada gözlük çerçeveleri üretiminin önemli bir bölümünün selülit asetat ve plastik gözlük çerçevelerinden oluştuğu saptanmıştır yılı üretimi içinde selülit, asetat ve plastik çerçevelerin payının miktar olarak yüzde 42.6, değer olarak yüzde 43.7 olduğu saptanmıştır Ocak-Eylül döneminde ise bu gözlüklerin payı miktarda yüzde 40.2'ye, değerde yüzde 32.6'ya gerilemiştir. Bu gözlük çerçeveleri üretimi 1998 Ocak-Eylül 2 Dünya, "Gözlük Çerçevesi Üretimi Artıyor", ll Mayıs 1998, s:4. 4

9 döneminde bir önceki yılın eş dönemine göre miktar olarak yüzde 13.7, değer olarak 16.5 oranında reel azalma kaydetmiştir. 3 Metal çerçeve üretiminde de benzer seyir izlenmektedir. 3.3 TÜKETİM Gözlük tüketiminde arz talep dengesi arzın kendini denetlernesiyle dengede görünmekle birlikte, tüketicinin bilinçlenmesiyle talep genişlemesi yaşanacak ve üretimde çok vardiyalı rasyonel sisteme geçilebilecektir TÜRKiYE'DE GÖZLÜK KULLANIMININ YETERSiZ OLMASININ SEBEPLERi: Göz sağlığına birey olarak önem verilmemektedir, Halkımız göz sağlığı ve gözlük kullanma konusunda yeterli düzeyde bilinçli değildir, Türkiye'de yaygın göz taramaları yapılamamaktadır, Göz doktorlarının sayısı düşüktür ve belli merkezlerde yoğunlaşmıştır. Gözlük konusunda yüzde 90'ı bilinçsiz durumda olan halkın, göz sağlığı konusunda bilinçlenmesi gözlük tüketimini artıracak bir etkendir. Çünkü, gözlük tüketimi artışı insanların sosyal statülerindeki yükselme, okuma alışkanlığı, bilgisayar ve benzeri araçların kullanımlarının yaygınlaşması, özet olarak bilinçlenmeyle doğru orantılıdır. Gözlük tüketimi her yıl büyük bir artış göstermektedir. Türkiye'nin genç bir nüfusa sahip olması sektör için büyük bir avantajdır. Gençlerin gözlükteki en son modelleri takip etmeleri, tüketimi artırıcı bir etki yapmaktadır. Son yıllarda güneş gözlüklerine artan talep, sektörün gelişmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Önceki yıllarda, gözlük camlarında menünün geniş olmaması ve kullanılan camların estetik yönden zayıf olması halkın gözlük kullanmaya karşı ön yargılı davranmasına neden olmaktaydı. Ancak günümüzde kullanılan yüksek teknoloji sayesinde çok yüksek numaralarda bile çok ince ve çok estetik camlar üretilebilmektedir. Bu sayede, gözlük tüketimi halka sunulan seçeneklerin genişlemesiyle orantılı olarak artmaktadır. Ayrıca, üretici ve ithalatçıların yenilik içeren ürünlerini göz doktorlarına tanıtmaları ve bu ürünlerin reçetelere yansımasıyle tüketirnde büyük bir artış görülecektir. 3.4 DİGER SEKTÖRLERLE İLİŞKİLER Yan sanayii dışa bağımlı bir sektör olan optik endüstrisinin, bu bağımlılığından kurtulması teknik ve teknolojik ilerlemesiyle mümkündür. Gözlük sektörünün ilgili olduğu diğer sektörleri şu şekilde sıralayabiliriz; 1. Deri, kumaş torba ve plastik kutu muhafazalar, 2. Aksesuar, 3. Gözlük camı temizleyici kumaş ve spreyler, 4. Tel, vida, plaket, yay ve süs gibi metal ve siliken maddeler, 5. Cam ve çerçevelerin özelliklerini belirten ve koruyan ambalajlar. 3.5 İSTiHDAM Gözlük sektörünün istihdam durumu, dünya standartlarındaki rakamlarla karşılaştırıldığında, atölye bazındaki istihdam rakamları görülmektedir. Üretimde geniş bir istihdam olanağı mevcut değildir. Perakende sektöründe yetişmiş eleman açığı vardır. 3 üniversite bünyesinde açılmış bulunan 'Optisyenlik Meslek Yüksek Okulları' mezun vermektedir. Fakat 6 yıldır diplema veren bu okul mezunları na maalesef Sağlık Bakanlığı, 3 Dünya," Üretimde Plastik Gözlük Çerçeveleri Ağırlıkta", 1 Şubat 1999, s:2. 5

10 3958 sayılı Gözlükçülük Hakkındaki Kanun'un bir maddesinde gereken düzenleme yapılamadığı için, iş yeri açma ruhsatı verememektedir. Bu da sektörün istihdam konusunda yaşadığı çelişkiyi yansıtmaktadır. Türkiye'de optik ve optometrik meslekler alanında bir insan gücü planlaması ve ileriye dönük perspektifleri yapılmamıştır. insan gücü çeşitleri belli değildir. 'Dünya Optometri Konseyi ve Avrupa Optometri ve Optik Konseyi'nin ekonomik insan gücü istihdamı için yaptığı araştırmalar sonunda, kesin görev ve yetki tanımları yapılarak uygulamaya konulabilmiştir. Bu araştırmalarla, gelişmiş ülkeler için, her 100 bin kişiye bir göz doktoru, her 1 O bin kişiye bir optometrist ve her 5000 kişiye bir optisyen istihdamının sağlık hizmetleri ekonomisi açısından ve halkın koruyucu göz ve görme sağlığı hizmetlerine erişebilmesi yönünden optimal çözüm olduğu sonucuna varılmıştır. Oftalmoloji fakülteleri dışında, 20 kadar optometri kolej veya fakültesi ile optisyen yüksek okullarının açılması yönünde çaba harcayarak, bugün 6,5 milyar nüfuslu dünya için, 11 O bin aftaimalağa ilaveten bir bu kadar optometrist ve 250 bini aşkın optisyen yetiştirilmesine çalışılmıştır. 270 milyon nüfuslu A.B.D.'de 14 bin göz doktoruna karşın, 32 bin optometrist ve 50/60 bin optisyen bulunmakta ve dünya ülkelerinin optik ve optometrik meslek profilleri, Dünya Optometri Konseyi'nce yayınlanmaktadır. Bugün, optometri ve optisyenlik mesleğine kanunla yer vermeyen gelişmiş bir ülke kalmadığı gibi, gelişmekte olan ülkelerin çoğunda, Türkiye'den çok daha ileri düzeyde, bu elemanların yetiştirilmelerine gayret edilmektedir GÖZLÜK DIŞ TİCARETİ 5 Gözlük dış ticareti son yıllarda oldukça hareketli geçmektedir yılında dolar olan gözlük ithalatı, 1991 yılında dolara yükselmiştir yılında dalarda kalan ithalatımız, 1993 yılında dolara ulaşmıştır. 1995'te bir sıçrama ile dolara çıkmıştır. 1996'da dolara fırlayan gözlük ithalatımız, 1997 yılında dolara düşmüştür. ithalattaki bu azalma istatistiki bilgi eksikliği, arz-talep dengesinin belirlenememesinden, hem gözlük çerçevelerinden, hem de görme kusurunun giderilmesine mahsus optik gözlükler, koruyucu gözlükler vb. den kaynaklanmıştır yılında dolar olan gözlük ihracatımız, 1993 yılında kadar bir artış göstermiş, 1994 yılında ise dolara yükselmiştir yılında dolar olan ihracat 1996 yılında ikiye katlanmış ve dolara çıkmıştır yılında dolara yükselmiştir. Dış ticaret dengesi, son yıllarda örneğin çerçevede, ithalatın lehinde gelişmektedir. Özellikle metal çerçeve ithalatı ve üretimi ağırlıklıdır (titanium). 6 4 Saat & Optik, "Optisyeniln Diyen Herkes Bu Yazıyı Okuma/ı", Ocak-Şubat 1999, Sayı:6 5 Dünya, "Gözlük Dış Ticaretinde Daralma", 11 Mayıs 1998, s:9. 6

11 TABLO II GÖZLÜK DIŞ TiCARETi (Gözlükler, Güneş Gözlülderi, Numaralı, Koruyucu vb.) '.< i i i ' ' A.,. : < < i i </... i )'. >.... i.... ~... / * TOPLAM: * Aylan D1ş Ticaret Rakamları "Gözlük/er, Güneş Gözlük/eri, Numaralı, Koruyucu vb. gözlükleri (GTİP: ) kapsamaktadır.... TABLO III , GÖZLÜK DIŞ TiCARET RAKAMLARI ~ ı.. Q) 'g> o -+- itj--la.la T ($)._ihracat($) o o (}) (}) (}) (})..--- N (") "'İ" l.() <.o 1'- (}) (}) (}) (}) (}) (}) (}) (}) (}) (}) (}) (}) co (}) (})..--- Yıllar 7

12 TABLO IV İHRACAT 1997 Yılı (İlk Beş Ülke) Gözlük Çerçeveleri, Güneş Gözlüğü ve Bunların Aksam Parçaları... i. >. > ~.. <...\.... >.... TI Gürcistan Cezayir Çek Cum Romanya Tunus Kaynak: IGEME TABLO V 1998 Ocak-Ekim (İlk Beş Ülke) Gözlük Çerçeveleri, Güneş Gözlüğü ve Bunların Aksam Parçaları i talya ~. n ;;;,.. ([' i ; Romanya K.K.T.C. i srail Azerbaycan /(aynak: IGEME TABLO VI i İTHALAT 1997 Yılı (İlk Beş Ülke) Gözlük Çerçeveleri, Güneş Gözlüğü ve Bunların Aksam Parçaları li~fli.c :o::.. <.. > >> >>..... ı.. ;> < ı >... i talya ~ > r ;< Fransa Almanya Çin Avusturya Kaynak: IGEME TABLOVII 1998 Ocak-Ekim (İlk Beş Ülke) Gözlük Çerçeveleri, Güneş Gözlüğü ve Bunların Aksam Parçaları Illiiii.... r.. ~ c< ı.y. < i talya /.. i Fransa Çin Almanya G. Kore Kaynak: IGEME 8

13 TABLOVIII LATI TOPLAM: YILI AYLARI: TOPLAM: PAZARINBÜYÜKLÜGÜ 7 Bugün Türkiye'de gözlük pazarı yaklaşık 100 milyon dalarlı k bir büyüklüğe sahip olup, buna numaralı gözlük çerçeveleri ve güneş gözlükleri dahildir. 8 Pazardan yerli markaların aldıkları pay kamu ve özel kurumların çalışanlarına sağladığı tedavi giderleri çerçevesinde gözlük verilmesi ile artmıştır. T.C. Emekli Sandığı, S.S.K., BAG-KUR, üniversite, Silahlı Kuvvetler ve bankaların katkıları ile bu pay daha da büyümektedir. Gözlük firmaları çoğunlukla, istanbul, Ankara, izmir ve Muğla'da toplanmıştır. Özellikle bugün güneş gözlüğünde istanbul, Ankara ile birlikte Akdeniz ve Ege ilieri pazarın büyük bölümüne hakim durumdadır. 7 Dünya, "Gözlük Pazart Hızla Büyüyor", ll Mayısl998, s:3 s Dünya, "Sistem Yeni Binasında Hizmete Başladı", ll Mayıs 1998, s:9 9

14 Gözlük sektörü son zamanlarda hızlı bir gelişme göstermektedir. Gözlük pazarındaki büyüme özellikle güneş gözlüğünde yaşanmaktadır. Güneş gözlüğü tüketimi artışı, insanların gelir düzeyi artışı ve bilinçlenmeleri ile doğru orantılıdır. Türkiye'de güneş gözlüğü pazarı, genç nüfusun üzerinde yoğunlaşmaktadır. Bugün, Türkiye'de güneş gözlüğü kullananların yüzde 72'si 24 yaşın altındadır. Her yıl güneş gözlüğü değiştirenierin oranı ise, yüzde 14 olarak belirtilmektedir. Nüfusun yüzde 65'inin 29 yaşın altında olduğu ve kentleşme oranının hızla arttığı düşünüldüğünde, Türkiye'de güneş gözlüğü pazarının gelişmeye açık bir Pazar olduğu rahatlıkla görülmektedir. Bugün ülkemizde güneş gözlüğü kullanan kişilerin yüzde 61.5'i markası belli olmayan, fiyatı 100 doların altındaki güneş gözlüklerini, yüzde 38.5'i ise fiyatı 100 doların üzerinde olan markasını bildiği güneş gözlüklerini tercih etmektedir. 9 Rekabete açık, hızla gelişen gözlük sektöründe gelecekte küçük işletmelerin yerini büyük göz merkezlerinin alması beklentiler arasındadır. 3.8 RAKAMLARLA GÖZLÜK SEKTÖRÜ 10 Gözlük Kullanim Oran1 Y1ll1k Çerçeve Tüketimi Y1lhk Cam Tüketimi Y1ll1k Güneş Gözlüğü Tük. Cam ile ilgili Faaliyet Gösteren Firma Say1s1 Çerçeve Üreten Firma Say1s1 ithalatin Yap1ld1ğ1 Ülkeler 65 milyonluk nüfusun yüzde 12'si gözlük kullanmaktadır. Bu oran gelişmiş ülkelerde yüzde 55-60'1arı bulmaktadır. 2 milyon 700 bin adet (Çerçeve kullanım süresi ortalama 3 senedir.) 16 milyon adet 1 milyon adet 25 8 (2'si izmir, 1 'i Muğla, 5'i istanbul'da bulunmaktadır.) italya, Almanya, Fransa başta olmak üzere, AB ülkeleri, Kore, Japonya, Singapur, Hong Kong ve diğer Uzakdoğu ülkeleri. 3.9 YURTİÇİ REKABET 5 bin dolayında optik mağazasının faaliyet gösterdiği günümüzde, rekabet daha çok yeni modeller, muhtelif marka paylaşımları, doktor muayene promosyonları, cam ve çerçeve, doktor paket programları konularında yaşanmaktadır. Kredi kartı taksitiendirmesi sektördeki diğer bir rekabet unsurunu oluşturmaktadır. ile yapılan alışverişin Bankalararası kart merkezi, yürürlükteki mevzuatiarına göre, kredi kartı üye işyeri tarafından taksitlendirilmesinin, bankalararası alınan karara uygun olmadığını bildirmiştir. Buna rağmen, bazı firmalar, bu yola başvurmak suretiyle, haksız rekabete sebep olmaktadır. 9 Dünya, "Gözlük Pazarz Hızla Büyüyor", ll Mayıs 1998, s:3 10 Dünya, "Gözlük Pazarz Htzla Büyüyor", 11 Mayıs I 998, s:3 10

15 4077 Sayılı "Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun ve 4054 Sayılı "Rekabetin Korunması Hakkındaki Kanunlar"ın açıkça belirlenmiş hükümlerine rağmen, taksitli satışlar, kampanyalı satışlar, etiket yönetmeliği, ticari reklamlar ve ilanlar konularında, sektörün değişik konum ve kuruluştaki çeşitli firmaları arasında haksız rekabete konu pek çok uygulama yaşanmaktadır. 4. SEKTÖRDEKiKURULUŞLAR 4.1 KAMU SEKTÖRÜ Optik sektöründe kamu yürütme görevini üstlenmektedir. Sektör; 1. Sağlık Bakanlığı, 2. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, 3. Adalet Bakanlığı, 4. içişleri Bakanlığı, 5. Maliye Bakanlığı ile ilişkilidir. 4.2 ÖZEL SEKTÖR Bugün Türkiye'de, biri işçi holding kuruluşu olmak üzere, yerli ve yabancı sermayeli toplam 11 cam üretimi, 11 de cam ithalatı yapan firma mevcuttur. Biri Ankara' da, biri izmir'de, ikisi istanbul'da (biri 0 /o 1 00 Fransız sermayeli) tam teşekküllü üretim yapan 4 firma, ithalatlarıyla zenginleştirdikleri ürünleriyle cam pazarının hakimi durumundadır. Çerçeve üretiminde ikisi izmir'de, biri Muğla'da, beşi istanbul'da toplam 8 firma, 4 ila 20 milyona kadar etiketle satılan gözlük pazarının mutlak hakimi durumundadır. 4.3 TÜRKİYE'DEKi ÜRETİCİLER, İTHALATÇlLAR VE DİSTRİBÜTÖRLER Sektörde bugün, irili ufaklı çok fazla taptancı ve perakendeci firma bulunmaktadır. Ancak son zamanlarda küçük firmaların bir kısmı kapanmaktadır. Toptan pazarın yaklaşık yüzde 60'ına, 1 O kadar büyük firma sahip bulunmaktadır TÜRKİYE'DEKi GÖZLÜK ÜRETİCİLERİ Gözlük üreticileri denildiğinde, gözlük camı ve çerçevesi üreten firmalar anlaşılmaktadır. Aşağıda sunulan gözlük camı üreticileri ithal ettikleri ham optik camı kesip, şekil vermektedirler. işlenmiş olan bu camlar ve gözlük çerçeveleri, gözlük satılan mağazalarda, doktor reçetesi ve tüketicinin siparişi doğrultusunda birleştirilerek nihai tüketime hazır hale gelmektedir TÜRKİYE'DEKi CAM ÜRETİCİLERİ 1. Aklens Optik A.Ş. 2. Emin Optik Cam San. Tic. Ltd. Şti. 3. Essilor Optik San. ve Tic. A.Ş. 4. General Optik A.Ş. 5. işbir Optik A.Ş. 6. Optik Cam Sanayi 7. Optika Optik San. ve Tic. A.Ş. 8. Isparta Optik 11

16 4.3.3 TÜRKİYE'DEKi ÇERÇEVE ÜRETİCİLERİ 1. Gözlük San. A.Ş. 2. inan Optik San. Tic. A.Ş. 3. Metal Optik Gözlük San. ve Tic. 4. MGS Metal Gözlük San. Adi. Kom. Şti. 5. Rengin Gözlük San. Tic. A.Ş. 6. Seda Metal Gözlük San. ve Tic. Ltd. Şti. 7. Standart A.Ş. 8. Venüs Optik Gözlük San. ve Tic. Ltd. Şti TÜRKİYE'DEKi ÇERÇEVE VE CAM İTHALATÇI VE DİSTRİBÜTÖRLERİ Türkiye'de toplam 40'ın üstünde çerçeve ve cam ithalatçı ve distribütörü bulunmaktadır. (Geniş bilgi i.t.o. 85. Meslek Komitesi'nden temin edilebilir.) 4.4 MESLEK ÖRGÜTLERİ İSTANBUL TİCARET ODASI 85 NO'LU MESLEK KOMİTESİ Optik firmalar istanbul Ticaret Odası bünyesinde Tıbbi Cihaz-Dişçilik Malzemeleri ile birlikte 57. Meslek Komitesi'nde temsil edilmekteydi. Ancak, optik sektörünün hızlı gelişmesi, meslek mensuplarının ısrarlı girişimleri, 57. Meslek Komitesi'nde sektör temsilcilerinin yoğun takibi ve 8 Mayıs 1997 Tarih ve 20 No'lu Meclis Toplantısı'nda alınan karar ile optik firmaları, 85 No'lu Optisyenler, Optik ve Optometrik Ürünler Meslek Komitesi'nde temsil edilecektir. Derneği'dir DERNEKLER Bugün Türkiye'de, gözlük sektöründe mevcut ilk dernek, Tüm Fenni Gözlükçüler Ayrıca 30 ile 200 üyeye sahip toplam 14 yerel dernek bulunmaktadır TÜM FENNİ GÖZLÜKÇÜLER DERNEGİ Tüm Fenni Gözlükçüler Derneği, Türkiye Fenni Gözlükçüler Derneği adıyla 1951 yılında kurulmuştur. AMAÇLARI: Türkiye'de sektörün tüm kesimleri arasında dil ve bilgi birliğini ile sosyal dayanışmayı sağlayabilmek, Fenni gözlükçülüğün gelişmesine katkıda bulunmak ve iş hacminin genişletecek çözümler geliştirmektir yılından sonra, Dernekler Kanunu'nda yapılan değişikliklerle "Türkiye Fenni Gözlükçüler Derneği", "Tüm Fen ni Gözlükçüler Derneği" olarak değiştirilmiştir. Tüm Fen ni Gözlükçüler Derneği'nin istanbul'daki nıerkezi dışında, Ankara, Bursa ve Diyarbakır'da şubeleri vardır. Bugün, Adana, Ankara, izmir, Kayseri, Konya, Samsun başta olmak üzere 14 tane yerel dernek mevcuttur. 12

17 OPTİK VE OPTOMETRİK MESLEKLER İŞADAMLARI VE SANA YİCİLERİ DERNEGİ: (OPSİAD) Merkezi Ankara'da bulunan OPSiAD'ın 1996 yılı sonlarında Bakanlar Kurulu kararı ile Avrupa Optometri Konseyi ve Dünya Optometri Konseyi'ne üyeliğine izin verilmiştir. AMAC LARI: Sözkonusu iki uluslararası örgütün dünya genelindeki eğitim, mevzuat, teknolojik yenilenme ve topluma koruyucu göz ve görme sağlığı yönünde sağladığı bilgi ve iletişimden yararlanmak, Türkiye'de 1940 yılında çıkarılmış olan "Fenni Gözlükçülük Hakkında Kanun" dışında hiçbir düzenleme bulunmayan optik ve optometrik mesleklerin dünyadaki hızlı gelişimine paralel olarak gelişmesi, sağlık sistemi içine yerleştirilmesi için çaba sarfetmek amacını taşımaktadır. 5. SEKTÖRDE YAPISAL VE GÜNCEL SORUNLAR VE BEKLENTiLER 1. Tüketimin bilinçsiz olarak yapılması, 2. Uzakdoğu'dan ithal edilen standart dışı ürünlerin fazlalığı, sayılı meslek yasasının, günün koşullarında yetersiz kalması, 4. Optometri eğitimi ve mesleki düzenlemelere gerekli önemin verilmemesi, 5.1. TÜKETiMiN BİLİNÇSİZ OLARAK Y APlLMASI Gözlük camının kaliteli olması göz sağlığı açısından büyük önem taşımaktadır. Günümüzde, gözlüğün kalitesi konusunda ise, tüketicilerin yüzde 90'ı bilinçsiz durumdadır. Toplumların eğitim düzeylerindeki artış ile gözlük kullanımı arasında doğru bir orantı olduğu bir gerçektir. Gerek numaralı gözlük kullanımı, gerekse güneş gözlüğü kullanımı insanların kültür düzeyi yükseldikçe artmaktadır. Orta ve alt sınıf toplumlarda gözlük kullanımı kusur sayılmakta ve insanlar gözlük kullanmaktan kaçınmaktadır. Bu durumda, gözlükçünün tüketiciyi doğru bir şekilde bilgilendirmesi, yönlendirmesi gerekmektedir. Gözlük alımı ve kullanımı konusunda büyük şehirlerdeki tüketici diğer yörelere nazaran daha bilinçlidir, fakat yine de yeterli düzeyde değildir. Avrupa'da insanların 6 ayda bir göz kontrolü yaptırmalarına rağmen, Türkiye'de göz muayenesi ancak kişinin rahatsızlığı had safhaya geldiğinde ya da kişinin kullandığı gözlük tahribata uğradığı zaman yapılmaktadır. Ülkemizde belirli bir kesimde sadece markası için gözlük alımı çok yüksektir. Oysa yüze intibak edip yakışan, burun ve kulağı rahatsız etmeyen ve optik kurallara uygun hazırlanmış gözlük en kullanışlı gözlüktür. Metal gözlüklerde ise metal, elastik, alerji yapmayan metal cinsi olmalı ve kaplaması mutlaka standartlar çerçevesinde yapılmalıdır. Bugün orta yaşın üzeri olanlar cama önem vermekte ve kaliteli cam istemektedir. Çerçeve seçimi orta yaşın üstünde ise ikinci planda kalmaktadır. Gençler, numaralı gözlük açısından, çerçevenin dizaynına ve rengine bakmaktadır. Ülkemizde çoğunlukla, özellikle güneş gözlüklerinde marka tercihi, reklamiara ve arkadaş tavsiyelerine göre ve "pahalı iyidir" şeklinde yanlış bir inanış doğrultusunda yapılmaktadır. 13

18 5.2 UZAKDOGU'DAN ithal EDİLEN STANDART DIŞI ÜRÜNLERİN FAZLALIGI insanların alım gücünün düşüklüğü gözlük kullanımını olumsuz olarak etkilemektedir. Bu da taklit mallara yönelmelerine sebep olmaktadır. Her üründe olduğu gibi, standart dışı mallar sektör için büyük tehlike oluşturmaktadır. insan sağlığını direkt olarak ilgilendiren bu ürünlerin mutlaka sağlık standariarına uygun olması gerekmektedir. Özellikle güneş gözlüklerinde, yerli veya yabancı menşeli ünlü markaların model taklitli güneş gözlükleri, bunları kullanan insanlar için ciddi tehlikeler yaratmaktadır. Güneşin zararlı UV ışınlarını kesmeyen bu güneş gözlükleri göz dibindeki sinirlerin tahrip olmasına neden olmaktadır. Bu yüzden, insanların özellikle güneş gözlüğü alırken camları gerçek camdan mamul bilinen markaları tercih etmeleri gerekmektedir. Organik camlı güneş gözlükleri kısa zamanda çizilmekte ve gerçek koruyuculuk özelliklerini kaybetmektedir. Ancak bu tür camlar hafif olmaları ve istenilen tonda renklendirilmeleri dolayısı ile yaygın şekilde tercih edildiğinden, kullanımda dış etkenlerden çok iyi korunmalıdır. Bazı Uzakdoğu ülkelerinden ithal edilen standartiara uygun kaliteli optik ve güneş gözlükleri dışında, bugün Uzakdoğu'dan çok sayıda ithal edilen standart dışı ürünler nedeniyle, gözlük sektöründe ciddi sıkıntılar yaşanmaktadır. Bu malların piyasaya sürülmesi sonucu, daha önce standartiara uygun mal ithal eden fakat kuvvetli sermayesi olmayan bazı firmalar ithalatlarını durdurmak zorunda kalmaktadır. Bugün, kalite ve standartlar dikkate alınmadan piyasaya sürülen sözkonusu mallar için herhangi bir cezai müeyyide bulunmamaktadır. Bu yüzden, işporta ve semt pazarlarında büyük boyutlara ulaşan belgesiz ve sağlıksız gözlük satışının önüne geçilememektedir. Standart dışı, ultraviyole blokajı olmayan güneş gözlüklerinin kullananlarda göz d ibi kızarıklıkları ve katarakta varan sağlık sorunlarına sebep olduğu bilinmektedir. Uzakdoğu'dan standart dışı malların ithalatını önlenmesi için bu tür dampingli mallara bir önlem alınması gerekmektedir SAYILI MESLEK YASASlNlN, GÜNÜN KOŞULLARINDA YETERSiZ KALMASI Optik sektörü bugün hala, 1940 yılında çıkartılan "3958 say11! Gözlükçü/er Hakkmda Kanun" çerçevesinde faaliyet göstermektedir. Bu kanunda "Fenni Gözlükçü" tabiri geçmekte, fakat "optisyen"e yer verilmemektedir yılında çıkarılan bir yönetmelikle, (4 aylık kurslarla) elde edilen mesleğin, 1992/1993 yıllarında yapılan iki imtihanla, mevcut gözlükçü ruhsat sayısı 2700'den 5000'e yükselmiş ve bu tarihten sonra, kurs tatbikatma son verilerek, YÖK'ün 1989 yılında aldığı bir kararla, ön lisans düzeyinde (optisyenlik) programı uygulayan (Sivas, Muğla, Samsun) yüksek meslek okulları faaliyete geçmiş, ancak bunların mesleki eğitim muhtevası ve görev, yetki, istihdam alanları üzerinde bir mutabakat sağlanamadığından ve 3958 Sayılı Kanunu'nda gerekli değişiklikler yapılamadığından, bu okul mezunları mesleklerini icra edememektedirler. Bugün, Türkiye'de, Sağlık Bakanlığı'nca verilmiş 5000 gözlükçü ruhsatı bulunmaktadır. Bunlardan yaklaşık 2800 adedinin işyeri bulunmakta, diğerlerinin müstakil çalışıp çalışmadıkları bilinmemektedir. Burada karşımıza "Mesul Müdürlük" kavramı çıkmaktadır. T.C. Danıştay 1. Daire Başkanlığı'nın 1994/69 No'lu, 1994/51 Esaslı 1994/69 No'lu Kararınca; "ruhsatname sahibi olmayan kişilerin ruhsatnameli mesul bir gözlükçü istihdam etmek suretiyle gözlükçülük ticareti yapmalarına" engel bir hüküm bulunmadığına, 20/04/1994 günü oybirliğiyle karar verilmiştir. Gözlükçülüğün, Tabibler Birliği ve Eczacılar 14

19 Odası güdümlü "Uydu Meslek" yerine, AB ülkeleri düzeyinde "özenilir bir meslek" konumuna gelmesi gerekmektedir. 5.4 OPTOMETRİ EGİTİMİ VE MESLEKi DÜZENLEMELERE GEREKLİ VERİLME ME Sİ ÖNEMiN Türkiye'de gözlük kullanımı, olması gerekenin çok altındadır. Gelişmiş ülkelerde, gözlük kullanım oranı yüzde arasında seyrederken, bu oran Türkiye'de henüz yüzde 12' lerdedir. Bugün gözlük kullanım oranının düşük olması, Türk halkının gözlerinin sağlıklı olduğu anlamına gelmemektedir. Bunun sebebi; halkın gözlüğe ulaşamamasından kaynaklanmaktadır. Sorunun kökenine inildiğinde ise, karşımıza gözlük reçetesi üretiminin kısıtlı kalması çıkmaktadır. Türkiye'de yasa gereği gözlükler reçetesiz satılamamaktadır. Ancak reçete yazmada tek yetkili olan oftalmologların sayısı ne yazık ki çok yetersizdir. Bu sorunun çözümü içinse, paramedikal bir meslek olan optometristliğin eğitim programına alınması gerekmektedir. Çünkü, optometri eğitiminin olmaması sektörün gelişmesini engelleyen önemli bir nedeni oluşturmaktadır. Optometrisf eğitimi en kısa zamanda başlatılmalıdır. Bunun için öncelikle Türkiye'de göz hastalıkları ve göz kusurları ile uğraşan doktorların uzmanlık dallarının bütün dünyada olduğu gibi ayrılması gerekmektedir. Gelişmiş ülkelerde göz sağlığı, Oftalmolog, Optometrist ve Optisyen * üçlüsü'nün uyumlu çalışmaları ile gerçekleştirilmektedir. Ayrıca, optometri eğitiminin A.B. ülkelerine uygun hale getirilmesi gerekmektedir. Buradaki eğitimin Avrupa'daki eğitime denk olması sağlanabilirse, Avrupa Birliği'ne girildiğinde hizmet ve mesleklerin serbest dolaşımında bir sorunla karşılaşılmamış olunacaktır. Bugün Sivas, Muğla ve Samsun'da olmak üzere optisyenlik eğitimi veren üç okul bulunmaktadır. Ancak bu okullardan mezun olan kişiler de, 3958 sayılı "Göz!Okçülük Kanunu"na göre ruhsatname alamamaktadırlar. Çünkü, kanunun 2. maddesine göre, Sağlık Bakanlığı'nın düzenlediği 2-4 aylık kurslardan mezun olan kişiler bu ruhsatnameyi alabilmektedir. Eğitim düzeyi 2 yıllık ön lisans seviyesine çıkarıldığından, Sağlık Bakanlığı'nın mesleki kurs uygulaması kaldırılmıştır. Fakat 3958 Sayılı Kanun, ruhsatname alınmasını, kurs sonucuna bağladığından, Sağlık Bakanlığı ön lisans mezunu yüzlerce genç optisyene, ruhsatname verememektedir. Yani mesleki eğitim verilmekte, ancak o mesleği uygulama izni verilememektedir. Üniversite ön lisans 2 yıllık eğitimi alarak mezun olan bu kişiler mesleklerini serbestçe yapamamaktadır. 2 sene ön lisans eğitimi alan optisyenler, diplamasını almakta fakat kanunumuzdaki boşluklar nedeniyle gözlükçülük yapamamaktadır. Türkiye'de optisyenlik eğitimi veren okulların yaygınlaştırılması ve buradan mezun olan kişilerin görevlerini Optometrist : Sadece gözün refi aksiyon testini yaparak görme kusurunu giderecek gözlük reçetesi yazabilen ve bir hastalık şüphesinde de hastayı kesin keşhis için göz doktoruna sevk eden kişi. Optisyen : Optometristin bir altındaki teknisyendir. Refraksiyon hastanelerinde, optik mağazalarında cam-çerçeve imalatı yapan, kontak lens üretim yerlerinde, optik gereç satan depo ve üniversitelerde çalışan, isterse serbest gözlük mağazası açıp işleten kişidir. 15

20 yapabilmeleri için Gözlükçülük Kanunu'nun değişmesi ve A. B. optisyenlik optometrik meslek kanuniarına uygun hale getirilmesi gerekmektedir. 1 Haziran 1990 tarihli Resmi Gazete'de "Mezuniyet belgesine sahip olmadan mesleklerini icra etmekte olan gözlükçülere ehliyet sınavı ile gözlükçülük ünvanı kazandırılması na dair yönetmelik" yayınlanmıştır. Yönetmelik gereğince, en az 4 yıl süreyle gözlükçü olarak çalıştığını belgeleyen ve en az orta okul mezunu olanların bu sınava katılabilecekleri belirtilmiştir. Ancak, 1992 yılında Türkiye'de mevcut 2700 ruhsatname sahibine, bu sınavlar sonucu 2500'ün üzerinde yeni meslektaş katıldı. Uzun yıllar mesleğe hizmet vermiş, fakat eğitim düzeyi orta okul seviyesinde olan meslek madurlarına tanınan bu hak amacından sapmış ve meslek uygulamasında büyük dengesizlikler doğurmuştur. Türkiye'de mevcut fakat dağılımı dengesiz 2000 kadar göz hekimi ile halkın görme kusuru test ihtiyacını karşılamak mümkün olmadığı gibi rasyonel de değildir. Bu doktorların yurt çapında dağılımı düzenli değildir. Kırsal kesimler ve küçük yerleşim birimleri göz doktorlarından yoksun kalırken, dikkat çekmektedir. doktorların çoğunluğunun büyük şehirlerde toplanmış olması Sonuç olarak, Türkiye'de 0 /o12'1ik gözlük kullanım verileri esas alındıkça, 60 milyon nüfusun en çok 6 milyonuna doktor yolu ile hizmet sunulmaktadır. Mesleki eğitim yetersizliğinin yanı sıra meslek kanunlarının eskimişliği sorunların temelini oluşturmaktadır. 6. İÇ PİY ASA Y APlSI VE YURTDIŞI PAZAR OLANAKLARI: Gözlük sektöründe istatistiki resmi bilgilere ulaşmak hemen hemen imkansız olmakla birlikte, tahmini donelerle bazı değerler ifade edilebilmektedir. Ülkemizde yıllık görme kusuru test ihtiyacı yaklaşık 30 milyon kişilyıl'dır. (Amprik kriter 15 milyon öğrenci + 15 milyon 40 yaş üstü nüfus) Ülke nüfusu /o 12 gözlük kullanan Adet/Yıl çerçeve tüketimi (Çerçeve kullanım ömrü ortalama 3 yıl) Adet/Yıl cam tüketimi (Kırılma, yıl içinde numara değişimi, aynı kişinin uzak yakın kullanımı nedeniyle cam 1/1 tutulmuştur). 6.1 TOPTAN FiYATLARLA SEKTÖRÜN İÇ HACMİ TABLO X SEKTÖRÜN İÇ HACMİ Adet Cam/Y1I X TL Ortalama TL TOPLAM: Tl 16

21 6.2 YURTDIŞIPAZAR OLANAKLARI 1997 yılında gözlük çerçeveleri ve güneş gözlüğünde, ihracat yapılan ilk beş ülkeye bakıldığı zaman, Gürcistan, Cezayir, Çek Cumhuriyeti, Romanya ve Tunus'un en önemli pazarlar olduğu görülmektedir Ocak-Ekim döneminde ise ilk sırayı italya almakta, hemen arkası ndan Romanya, K. K. T. C., israil ve Azerbaycan gelmektedir. Yakın gelecekte, Ortadoğu ve Türki Devletlerle iş hacmi genişletilebilir. Eski demirperde ülkeleri, başta Balkan ülkeleri ciddi birer pazardır. 7. SEKTÖRLE İLGİLİ YASAL DÜZENLEMELER SAYILI "FENNİ GÖZLÜKÇÜLÜK HAKKINDA KANUN" Gözlükçülük mesleği, 1940 senesinde kabul edilip Resmi Gazete'de yayınlanarak, 1941 senesinde yürürlüğe giren 3958 Sayılı "Fenni Gözlükçülük Hakkında Kanun" ile yasa çerçevesine alınmıştır. Numaralı gözlük camı satmak ve gözlükçü ünvanını olan şartlar şunlardır: kullanabilmek için kanunda yazılı Türk olmak, 20 yaşını bitirmiş olmak, En az orta tahsilini ikmal etmiş bulunmak, Gözlükcülüğü yapmaya mani vücutça veya akılca bir arızası bulunmamak, Sıhhat ve içtimai muavenet vekaleti tarafından verilen gözlükçülük ruhsatnamesini haiz bulunmaktı r. hazırlanan Değişik zamanlarda, çeşitli meslek örgütleri girişimleri ile Sağlık Bakanlığı tarafından kanun tadil ve teklifleri gündeme gelmiş fakat gerçekleşememiştir SAYILI TÜKETİCİNİN KORUNMASI HAKKINDA KANUN Gözlük sektörü, "Tüketici Yasası ve Rekabetin Korunması Hakkındaki Kanun" kapsamında sorumluluk altındadır sayılı Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanun'un 'Ayıplı Mal ve Hizmetler' başlıklı 4. Maddesinde "Ambalajında, etiketinde, tanıtma ve kullanma kılavuzunda yer alan veya satıcı tarafından vaadedilen veya standardında tespit edilen nitelik ve/veya niceliğine aykırı olan ya da tahsis veya kullanım amacı bakımından değerini veya tüketicinin ondan beklediği faydaları azaltan veya ortadan kaldıran maddi, hukuki veya ekonomik eksikler içeren mal veya hizmetler ayıplı mal veya ayıplı hizmet olarak kabul edilir" denmekte ve tüketicinin haklarının koruyan açıklamalarla devam ederek aksi takdirde uygulanacak cezai hükümler belirtilmektedir. Yani Madde IV'ün özünde tüketici korunmaktadır tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 4077 sayılı "Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun" uyarınca "Garanti Belgesi" ile satılmak zorunda olan Sanayi Mallarının listesine, 21 Şubat 1997 tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan "Garanti Belgesi ile Satılmak Zorunda olan Sanayi Mallarının ve Bu Malların Arızalarının Tamiri için Gereken Azami Süreler Hakkında Tebliğde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ" ile 'Gözlükler ve Çerçeveler' de dahil edilmiştir. 17

22 Avrupa Ekonomik Topluluğu'nun Gözlük-Çerçeve ile ilgili uygulama ve normları dikkatle incelendiğinde, gözlük ve çerçevelerin topluluğun imalat için belirttiği "norm ve standartlar"a uyma mecburiyeti olduğu görülmektedir. Bu normlara uygun imalatı gerçekleştiren firmalar da, ürünlerine Avrupa Ekonomik Topluluğu'nun damgası olan "CE" damgası vurmaktadır. Bu damga, ürünün bu standart ve normlar dahilinde olduğunun ve tüketicinin korunduğunun bir garantisidir. Yani, Avrupa Ekonomik Topluluğu ve ilgili tüm dünya ülkelerinde belirli bir standart ve normlarda imalat mecburiyeti getirildiğinden, ürün daha üretim aşamasında tüketicinin lehine kontrol altına alınmıştır. Ülkemizde ise durum farklıdır. Dış Ticaret Müsteşarlığı'na bağlı Dış Ticarette Standardizasyon Genel Müdürlüğü tarafından Sağlık Bakanlığı ile müştereken çıkartılan ve tarihli resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren 99/A sayılı tebliğe göre: "Avrupa Topluluğu mevzuatına göre belgelendirilerek, Avrupa Topluluğu'nda serbest dolaşıma girmiş ürünler için, bu ürünlerle ilgili olarak düzenlenmiş belgelerin ve/veya işaretierin (CE işareti, vs), toplulukça aranan mevzuata göre düzenlenip düzenlenmediğinin kontrolü amacıyla, her ürün için uygunluk beyanı, test belgeleri, test raporları ve ürünün teknik özelliklerine ait bilgi ve şernaların bulunduğu teknik dosyanın ithalattan önce Sağlık Bakanlığı'na tevdi edilmesi halinde, milli mevzuatın gerektirdiği şartlar saklı kalmak kaydıya doğrudan 'Kontrol Belgesi' verilmektedir. Ancak, özel durumlar veya ülke koşulları gözönüne alınarak, ilave özellikler aranabilir ve ürünler teste tabi tutulabilir" denilmektedir. 11 Yani sözkonusu tebliğ ile, AB ülkelerinde serbest dalaşımda olan iso belgeli, CE damgalı tüm optik ürünler için de kontrol belgesi alınması zorunluluğu getirilmiştir. Bu belgenin temininde de Sağlık Bakanlığı tek yetkili kılınmıştır. A.B. ülkelerinde serbest dalaşımda olan CE damgalı optik ürünler için, imalatçı firma ve sözkonusu ülkeler sağ lı k sertifikası verememekte, ancak teknik spesifikasyon düzenleyebilmektedir. Zira üzerinde yasal CE damgası olan bir ürün zaten tüm sağlık koşulları na uygundur. GATT Standartlar Kodu olarak bilinen "Ticarette Teknik Engeller Anlaşması", Tokyo Raund görüşmelerinde oluşturulmuş ve Ocak 1980'de yürürlüğe girmiştir. Türkiye anlaşmaya, Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması'nın onayianmasına ilişkin tarihli ve 95/6525 sayılı karar çerçevesinde taraf olmuştur. Bu nedenlerden dolayı, Dış Ticaret Müsteşarlığı'nın 99/4 Sayılı Dış Ticarette Standardizasyon Tebliği, 6 Mart 1995 tarih ve 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı'nın Gümrük Birliği'nin son dönemini düzenleyen hükümleri arasında miktar kısıtlamalarının ve eş etkili tedbirlerin kaldırılması maddelerine ters düşmektedir. Yurtdışından ithal edildiğinde, imalat sırasındaki standart ve normlar dışında hiçbir "Garanti Belgesi" verilmeyen sadece kullanma kılavuzunu havi bir gözlüğe ülkemizde "Garanti Belgesi" verme uygulamasının tatbiki peşinde birçok problemleri de getirmektedir. Bu problemleri kısaca şu şekilde sıralayabiliriz: 1. Garanti Belgesi verilen tüm malların kontrolü, sahip olduları parça ve seri numaralarıyla sağlanmaktadır. Oysa gözlüklerde, belirli bir mikran (2/3 mikran ve yukarısı) altın kaplamalılar hariç, böyle bir seri numarası mevcut değildir. Seri numarası olmayan malı, hangi satıcının sattığı belli olmayacağından, satıcı ile tüketici arasında anlaşmazlıklar çı kabilmektedir. ı ı Resmi Gazete, 7 Şubat 1999, Sayı: 23604, Sayfa:

23 2. Birbirini takip eden birkaç yıl boyunca imal veya ithal edilip satılmakta olan ve aynı model ve renkteki yüzlerce gözlük veya çerçevenin, satıştan sonra geçen yıllar içinde hangisinin hangi parti mala ait olduğunu belirlemek mümkün değildir. 3. Gözlük çerçevesi devamlı kullanılan, kırılmaya ve aşınmaya son derece uygun bir mamüldür. "Garanti Belgesi" verilen diğer ürünlerde, "kullanıcı hatası dışındaki nedenlerle ortaya çıkan hatalar ve özürler garanti kapsamındadır. Kullanıcı hatasından kaynaklanan hatalar garanti kapsamına giremez. Gözlük ve çerçevede ise durum, mamül belirli norm ve standariarda imal edilme mecburiyetinde olduğundan, daha ziyade kullanıcı hatalarından kaynaklanmaktadır. Bunların garanti kapsamına alınması ortaya daha da büyük sorunlar çı kartabilmektedir. 4. Vergi Usül Kanunu'na göre; gözlük ve çerçeve yıllık 0 /o2 oranında fire gösterebilecek bir mamül olarak kabul edilmektedir. Yani, gözlük ve çerçeve, henüz depo ve dükkandayken dahi fire verebilmektedir. TABLO XI Gözlük Camı Ve Çerçevesi İçin Kabul Edilen Fire Yüzdeleri * Gözlük camlarının yurt içinde muhtelif sebeplerle yapılan nakil ve paketierne dolayısiyle fire nispetinin /o 5-6 civarında, * Gözlüklerin perakende satışlarında, camların kesilerek çerçeveye monte edilmesi için yapılan çeşitli işçilik safhalarında ortalama fire nispetinin /o 20 civarında olması normaldir. * Gözlük çerçevesi, işçilik esnasında 0 /o 15 nispetinde fire ortaya çıkartmaktadır. 7.3 TSE'NİN ÇALIŞMALARI TSE'nin gözlük sektörü ile ilgili olarak belirlediği standart numaraları şöyledir: TS.10.EN.174 TS.EN TS TS TS. EN.ISO 7998 TS.EN.ISO 8624 Ts. ıso TS.EN. ISO 9456 TS.EN. ISO TS.EN. ISO TS TS TS

24 7.4 İŞ VE İŞÇİ BULMA KURUMU'NUN ÖZEL KOŞULLARI iş ve işçi bulma kurumunun optisyenlik mesleği için öngördüğü özel koşullar aşağıdaki gibi belirtilmektedir; Gözlerinde rahatsızlık olmamalı, Göz, el eşgüdümü yüksek performans göstermeli, Temizlik kurallarına azami itina ve dikkat göstermeli, Estetiğe ve günün modasına önem vermeli, Müşteriye seçeceği çerçeve ve gözlük tipi için doğru teknik bilgi verme ve ikna edebilme yeteneğinde olmalı, Optik teknolojisi ve sağlık bilimleri alanında yeterli bilgi sahibi olmalı materyalin düzenli okunmasına merakı bulunmalı, ve bu konudaki yazılı Bir işyerini kurup, işletebi lecek, bilgi, deneyim ve sevki-idare yeteneğine haiz olmalı, işletmesinin ekonomik durumunu yakından izleyebilmeli ve personel idaresine ait bilgi sahibi olmalıdır. 8. ULUSLARARASI REKABET VE İLİŞKİLER 8.1 GÜMRÜK BİRLİGİ Gümrük Birliği ile, üretimde aksesuar zenginliği modelleri etkilemiş, pazarda hissedilir bir ürün zenginliği oluşmuş ve varolan ithalatın payını artmıştır. Ancak, Gümrük Birliği, gözlük sektöründe, gümrüklerin indirilmesi veya gümrüklerin sıfırlanmasından daha farklı bir boyutta incelenmelidir. Sektörde, Gümrük Birliği'nin sosyolojik etkileri önemlidir. Örneğin, Avrupa Birliği Ülkeleri'nde, optisyenlik eğitimi tek bir program çerçevesinde yapılmakta iken, Türkiye'de eğitim tabanı aynı değildir. Birkaç üniversitede program kapsamına alınan "Optisyen" ön lisans eğitiminin yaygınlaştırılması, Avrupa Birliği Ülkeleri'de uzun yıllardır uygulanmakta olan "Optometri" lisans eğitim programına bir an önce geçilmesi ve bu müessesenin en kısa zamanda tesisi gerekmektedir. Kısacası, optometri eğitimi tıpkı AB Ülkelerindeki gibi bir standarda bağlanmalı dır. 8.2 OPTİK ÜRÜNLERİ FUAR! Yerli, ithal ürünler, yabancı sermayeli yatırımlar, kısaca sektörün gücü ve dünya ile bütünleşme düzeyi en çarpıcı şekliyle fuarlarda görülebilmektedir. Ülkemizde, optik sektörünün gelişimi, onbeş yıldır düzenlenen "Optik Ürünleri Fuar"ları ile izlenmektedir. Geçmişte, ithalatçı, imalatçı firma sahiplerinin, Köln, Milane ve Paris'te takip ettikleri uluslararası optik fuar etkinliklerinden, Türkiye'deki gözlük sektörünün büyük bir bölümünü oluşturan perakendeci firmalar faydalanamamaktaydı. 15 yıl önce istanbul'da başlayan ve her yıl bir öncekine göre gelişerek devam eden optik fuarları bugün uluslararası bir kimliğe ulaşmıştır. Optik '99 Fuarı'na, 68 yerli ve 168 yabancı olmak üzere toplam 236 firma katılmıştır. Fuarda 400'ün üzerinde marka segilenmiş olup, 1 O.OOO'in üzerinde profesyonel ziyaretçi katılmıştır. 20

25 8.3 TEKNOLOJiK SEVİYE Özellikle son yıllarda, perakendeci firmalar, ithal ürünlerin sergilenmesi ve pazarlanması yönünden modern bir görünüm kazanmıştır. Yaşam düzeyini yükselten bu gelişme, hizmet şekli ve teknolojik imkanları da beraberinde getirmiştir. Bazı optik mağazalarda, bilgisayar teknolojisinin yaygın olarak kullanılması sonucu, artık şablonlu cam kesme makinaları yerini mikro-bilgisayar kontrollü şablonsuz tam-otomatik cam kesme makinaianna ve manuel kontrollü fokometreler de yerini tam otomatik dijital fokometrelere bırakmaktadır. Rekabetin üst düzeyde olduğu optik piyasasında kalabilmek için optik firmaların sürekli olarak kendilerini yenilemeleri gerekmektedir. Gelecekte, büyük mağazacılık sistemlerine dönüş kaçınılmaz olacaktır. 9. SONUÇ VE DEGERLENDİRME Türkiye'de, Avrupa ve A.B.D.'nin aksine, optometriye ve optisyenliğe gereken ilgi gösterilmemektedir. Açılan yüksek okullardan mezun olanlar, 3958 Sayılı "Fenni Gözlükçülük Hakkında Kanun"da gerekli düzenlemeler yapılamadığından, mesleklerini icra edememektedir. Halkın koruyucu göz ve görme sağlığı tümü ile göz doktorunun elinde bulunmakta, gözlükçülük mesleği eğitim muhtevası, bilgi ve uygulama çerçevesi açısından geliştirilememektedir ruhsat sahibi gözlükçü için halen üye toplam sayısı 2600 olan, sadece 17 adet Fenni Gözlükçü Derneği, 2908 Sayılı Dernekler Kanunu'na göre faaliyet göstermektedir. Bugün bazı Uzakdoğu ülkelerinden ithal edilen, standart dışı, sağlıksız ürünler nedeniyle gözlük sektöründe ciddi sıkıntılar yaşanmaktadır. Buna, ülkemizdeki tüketimin bilinçsiz olarak yapılması eklenince, sektördeki sorunlar tehlikeli boyutlara ulaşmaktadır. 2000'1i yıllarda sektörün eksikliklerinin giderilmesi için; 1940 Tarihli, 3958 Sayılı Meslek Kanunu'nun, günün şartlarına uygun ve A.B. Ülkeleri'ndeki benzerleri çerçevesinde yenilenmesi, Görme testi ile komple bir göz muayenesini birbirinden ayrılması, görme testinin bir bölümünü dektorun dışında, sadece retraksiyon dalında yüksek öğrenim görecek optometrist ünvanını almış, paramedikal hizmet sağlayacak yeni meslek adamlarına verilmesi, Mesleki dayanışma, gelişme ve denetlemenin esasını oluşturacak (Tabibler Odası, Eczacılar Odası gibi) "Meslek Odası" düzeyinde örgütlenme, Halkın, göz sağlığı ve gözlük kullanma konusunda yeterli düzeyde bilinçlendirilmesi, konunun önemiyle orantılı olarak medya aracılığı ile eğitici ve özendirici yayınlar yapılması, Günümüzün teknolojisinin görme testi ve gözlüğe ihtiyacın tesbiti için yarattığı gelişmiş aletler yardımı ile, ülkemizde çok düşük olan ve ilerlemişlik göstergesi kabul edilen gözlük kullanma yüzdesinin arttırılması, yani, yaygın göz taramalarının yapılması, 21