FUTBOLDA REKABET DENGESİ İLE ULUSLARARASI PERFORMANS ARASINDA BİR İLİŞKİ VAR MI?

Transkript

1 Atılım Üniversesi İktisat Bölüm Seminerleri 20 Nisan 2012 FUTBOLDA REKABET DENGESİ İLE ULUSLARARASI PERFORMANS ARASINDA BİR İLİŞKİ VAR MI? Yrd. Doç. Dr. Şenay Açıkgöz Ekonometri Bölümü Gazi Üniversesi Doç. Dr. Alpaslan Akçoraoğlu Ekonometri Bölümü Gazi Üniversesi Dr. Ahmet B. Dostbil Etlik İhtisas Eğim Araştirma Hastanesi

2 Sunuş Planı Giriş Çalışmanın Amacı Model Veri Seti ve Yöntem Çalışmanın Aşamaları Ampirik Bulgular Sonuç Yerine

3 Giriş Dünyada her ülkede oynanan, her ırk ve dinden insan tarafından ilgi gösterilen tek oyun olarak futbol, Birleşmiş Milletler kadar kabul gören birkaç kurumdan biridir. Kofi Annan Birleşmiş Milletler Eski Genel Sekreteri

4 Giriş 2010 Dünya Kupası için Güney Afrika Cumhuriyeti'nin yatırım harcamaları yaklaşık 2.5 milyar dolardır. Uluslararası Futbol Federasyonu nun (FIFA) 2010 yılı için gelirleri toplamının yaklaşık 3.3 milyar dolardır Dünya Kupası finallerine Almanya stadyum inşaatları ve diğer altyapı yatırımları için yaklaşık 5 milyar dolar harcarken, FIFA tüm dünyadaki yayın haklarından ve sponsorluk anlaşmalarından yaklaşık 2.7 milyar dolarlık bir gelir elde etmiştir. Avrupa Futbol Kulüpleri Birliği nin (UEFA) sezonunda toplam geliri 1,384.5 milyon euro olup toplam gelirin yaklaşık % 78 ini yayın hakları, % 20 sini ticari haklar, % 0.65 ini bilet ve konaklama ile % 1 ini diğer gelirler oluşturmuştur.

5 Giriş FIFA nın 2009 Finansal Raporuna göre, 2010 Dünya Kupası nda takımlara ve federasyonlara dağıtılacak miktar 47 milyon dolar olup bu, sponsorluk ve yayın gelirlerinden oluşan gelirler toplamının yaklaşık % 5 ine karşılık gelmektedir. UEFA ise sezonunda takımlara turnuvalara başlama ve devam etme performanslarına göre toplam gelirinin % 68.9 unu dağıtmıştır. Özetle; Futbol, alt yapı yatırımları, bilet satışları, reklam gelirleri ve radyo-televizyon yayın hakları ile birlikte kleleri kendine çeken, önemli boyutlarda katma değer üreten iktisadi bir etkinlik alanıdır.

6 Giriş Spor liglerindeki üretim sisteminde kulüpler ya da takımlar girdi piyasalarında kendi aralarında rekabet içinde iken çıktı piyasalarında (lig işletmesi) birlikte hareket ederler. Ortak çıktılarını maksimum kılmak için ligdeki rekabet dengesini korumak durumundadırlar. Takım sporlarında rekabet dengesi, ilgili spor liginde yer alan takımlar arasındaki eşliğin derecesi olarak tanımlanır. Ligde bir ya da birkaç takımın baskın olması kulüpler için eş olmayan gelir dağılımına neden olabilir. Bu nedenle bir ulusal ligde rekabet dengesi arttıkça karşılaşmaların sonucunun önceden kestirilmesi zorlaşacak bu da lige talebi arttıracaktır

7 Giriş Ulusal ligler açısından önemli olan bu durum, dünya ölçeğinde UEFA Kupaları ve Dünya Kupası gibi önemli uluslararası etkinlikler için de söz konusudur. Bu, taraftar açısından uluslararası arenada bir gururun kaynağı olacağı gibi, gerek kulüpler gerek ülkeler gerekse oyuncuların tanınırlığı açısından da önemlidir. Gerek FIFA gerekse UEFA turnuvalara katılan milli takımlara ve futbol kulüplerine toplam gelirlerinin bir kısmını milli takımların ya da futbol kulüplerinin performanslarını dikkate alarak dağıtmaktadır.

8 Çalışmanın Amacı Bu çalışma, bir ulusal futbol liginin kendi içinde rekabetçi yapısının ulusal ligi dolayısıyla ülkeyi uluslararası karşılaşmalarda temsil eden takımların performası üzerinde bir etkisi olup olmadığına ilişkin tahminleri kapsamaktadır. Bu nedenle çalışmada FIFA tarafından organize edilen Dünya Kupası değil, UEFA tarafından organize edilen UEFA kupaları uluslararası arena olarak alınmıştır

9 IP CB Model IP : i. ülkenin t dönemindeki uluslararası performansı CB : i. ülkenin ulusal liginin t dönemindeki rekabet dengesi : i. ülkeye (denkleme) a artıkları Bir ülkenin futbolda uluslararası performansı üzerinde rekabet dengesinin yanı sıra sosyo-ekonomik ve demografik bazı faktörlerin de etkisinin olması beklenir. x açıklayıcı değişkenler vektörü olmak üzere model aşağıdaki gibi tanımlanmıştır. IP CB i x

10 Veri Seti ve Yöntem Bağımlı Değişken (uluslararası başarı ya da performans, IP) UEFA ülke katsayısı: bir ulusal ligden UEFA kupalarına katılan takımların aldıkları ortalama puan. Takımlar kazandıkları maçlardan 2, berabere kaldıkları maçlardan 1 puan almaktadırlar. Eleme turlarında ve play-off turlarında bu puanların yarısı verilir). Şampiyonlar Ligi ile Avrupa Ligi nde öneleme turlarını geçerek çeyrek final, yarı final ya da finale kalan takımlara fazladan puanlar (bonus) verilir. Şampiyonlar Ligi nde önelemeleri geçerek gruplara kalan takımlar 4 bonus puan almaktadırlar (bonus puanlar 1996 sezonu öncesi 2, dönemi 1, döneminde 3 idi). Şampiyonlar Ligi nin üçüncü ve dördüncü eleme turlarında takımlara puan verilmez (kaybeden takımlar Avrupa Ligi nin bir sonraki aşamasına katılabilirler).

11 Veri Seti ve Yöntem Bağımsız Değişken (rekabet dengesi, CB): Takım sporuna dayanan liglerde rekabet dengesi ilk olarak Rottenberg (1956) makalesinde incelenmiştir. Bu konudaki çalışmalar için ayrıca bakınız Sarkar (2008), Haan, Konning ve Wteloostuijn (2007), Held, Leonard and Vollnhals, Rainer (2005), Hadley, Ciecka ve Krautmann (2003), Zimbalist (2002), Dobson ve Goddard (2001), Koning (2000). Ulusal ligde yer alan takımların her futbol sezonunda maç başına elde ettikleri ortalama puan değerlerinin dağılım özelliklerine dayanan ölçütler: Varyans Gini katsayısı. Büyük takımların diğer takımlara göre üstünlüğünün bir göstergesi konsantrasyon oranı.

12 Veri Seti ve Yöntem Bağımsız Değişken (rekabet dengesi, CB): Rekabet Dengesi Ölçütü - 1: Varyans n 1 V ( p p ) t t n i 1 Rekabet Dengesi Ölçütü - 2: Gini katsayısı Gini i n 1 2n 2 n j x X i 2 x Rekabet Dengesi Ölçütü - 3: Konsantrasyon oranı CR( k) k i 1 W k (2n P( i) k j 1) Düşük varyans, düşük rekabet katsayısı (gini katsayısı) ve düşük konsantrasyon oranı ulusal ligde rekabetin yoğun olduğuna işaret etmektedir.

13 Kontrol Değişkenleri: Veri Seti ve Yöntem Takım sayısı (noft): Şampiyonlar Ligi ne UEFA ülke katsayısı (puan) sıralamasına göre, 1-3. sıradaki ülkeler 4, 4-6. sıradaki ülkeler 3, sıradaki ülkeler 2, 16. ve daha yukarı sıradaki ülkeler 1 takım göndermektedirler. Nüfus (prate): Nüfusu yüksek olan ülkelerin diğer ülkelere göre yetenekli dünya çapında oyunculardan oluşan bir havuza dahip olmaları beklenebilir (Hoffman, Ging ve Ramasamy, 2002). Bunun yanı sıra ülke nüfusu futbola olan talebin bir ölçüsü olarak da değerlendirilebilir (Wilson ve Ying, 2003). Çalışmada nüfus i. ülkenin UEFA ya üye ülkelerin toplam nüfusu içindeki payı olarak tanımlanmıştır. Kişibaşına reel gayrisafi yurtiçi hasıla büyüme oranı (gr): Bir ülkenin görece büyük nüfusunun olması yetenekli oyuncu yetiştirme potansiyelinin yüksek olmasını beraberinde getirir. Bununla birlikte bu ülkenin yetenek sahibi kişileri yetiştirme potansiyeli de önemlidir. Bu potansiyel fiziki ve örgütsel altyapı yatırımları ile standart ekipmanların varlığına bağlıdır. Bu ekipmanlara bireysel olarak ulaşabilme ve spor faaliyetlerine katılmak üzere zaman ayırabilme de önemlidir. Dolayısıyla hem kamu hem de özel olarak bu tip faaliyetlerin fonlaması önemlidir.

14 Veri Seti ve Yöntem Bu çalışmada tahminler sekiz ulusal lig için yapılmıştır. Almanya Birinci Bundesliga Fransa Birinci Ligi Hollanda Eredivisie Ligi İngiltere Premier Ligi İtalya Serie A Ligi İspanya Primera Division Ligi Portekiz Division 1 Süper Ligi Türkiye Spor Toto Süper Ligi Tahminler 1995/ /11 dönemini kapsamaktadır. Veri Kaynakları: Ulusal federasyonların resmi web seleri

15 Veri Seti ve Yöntem Tahminler Zellner (1962) çalışmasına dayanan görünüşte ilişkisiz regresyon (SUR) tahmin yöntemi ile elde edilmiştir. SUR tahmin yöntemi tekli OLS regresyonlarından elde edilen artıklar arasında olası yüksek korelasyonlar ve az sayıda zamana ilişkin gözlemler nedeniyle daha etkin tahminler üretmektedir (Greene, 2003). SUR tahmin yöntemini kullanmanın bir diğer nedeni, değişkenler arasındaki eşanlılık ilişkisi ve bu olası ilişki sebebiyle açıklayıcı değişkenlerin dışsallığı varsayımının ihlal edilebilmesidir.

16 Çalışmanın Aşamaları Çalışma üç aşamadan oluşmaktadır. İlk aşamada ulusal liglerin rekabet dengesi düzeyleri üç farklı ölçüt ile belirlenmiştir. Ikinci aşamada her bir ulusal ligin rekabet dengesinin zaman içindeki eğilimi incelenmiştir. Üçüncü aşama, rekabet dengesinin uluslararası peformans üzerindeki etkisine ilişkin tahminleri içermektedir.

17 Ulusal Ligler için Rekabet Dengesi var_eng gini_eng cr_eng Şekil 1. İngiltere Premier Ligi-Rekabet Dengesi

18 Ulusal Ligler için Rekabet Dengesi var_fra gini_fra cr_fra Şekil 2. Fransa Birinci Ligi-Rekabet Dengesi

19 Ulusal Ligler için Rekabet Dengesi var_ger gini_ger cr_ger Şekil 3. Almanya Birinci Bundesliga-Rekabet Dengesi

20 Ulusal Ligler için Rekabet Dengesi var_a gini_a cr_a Şekil 4. İtalya Serie A Ligi-Rekabet Dengesi

21 Ulusal Ligler için Rekabet Dengesi var_nt gini_nt cr_nt Şekil 5. Hollanda Eredivisie Ligi-Rekabet Dengesi

22 Ulusal Ligler için Rekabet Dengesi var_por gini_por cr_por Şekil 6. Portekiz Division 1 Süper Ligi-Rekabet Dengesi

23 Ulusal Ligler için Rekabet Dengesi var_sp gini_sp cr_sp Şekil 7. İspanya Primera Division 1 Süper Ligi-Rekabet Dengesi

24 Ulusal Ligler için Rekabet Dengesi var_tr gini_tr cr_tr Şekil 8. Türkiye Spor Toto Süper Ligi-Rekabet Dengesi

25 Ulusal Ligler için Rekabet Dengesi Tablo 1a. Ulusal Liglerde Rekabet Dengesinin Zaman içindeki Eğilimi Ulusal Lig ENG FRA GER ITA NT POR SP TR Rekabet Dengesi Ölçütü: VAR Sab Terim Trend Katsayısı R 2 Adj R (4.948) *** (2.719) *** (6.117) *** (0.247) (7.141) *** (1.208) (7.769) *** (0.052) (7.865) *** (1.053) (6.500) *** (2.157) ** (6.776) *** (1.978) ** (6.110) *** (-0.042) Tüm tablolarda t-istatistikleri parantez içinde verilmiştir. Tüm tablolarda ***, ** ve * katsayı tahminlerinin sırasıyla % 1, 5 ve 10 önem düzeylerinde istatistiksel olarak anlamlı olduğunu gösterir.

26 Ulusal Ligler için Rekabet Dengesi Tablo 1b. Ulusal Liglerde Rekabet Dengesinin Zaman içindeki Eğilimi Ulusal Lig ENG FRA GER ITA NT POR SP TR Rekabet Dengesi Ölçütü: Gini Katsayısı Sab Terim Trend Katsayısı R 2 Adj R (12.007) *** (2.614) ** (11.022) *** (0.157) (13.454) *** (1.289) (14.344) *** (-0.001) (18.584) *** (1.209) *** (13.883) *** (1.543) (13.740) *** (4.297) *** (10.388) *** (-0.023)

27 Ulusal Ligler için Rekabet Dengesi Tablo 1c. Ulusal Liglerde Rekabet Dengesinin Zaman içindeki Eğilimi Ulusal Lig ENG FRA GER ITA NT POR SP TR Rekabet Dengesi Ölçütü: Konsantrasyon Oranı Sab Terim Trend Katsayısı R 2 Adj R (50.706) *** (3.023) *** (38.419) *** (-0.947) (58.723) *** (1.151) (52.047) *** (0.399) (58.579) *** (1.249) (52.537) *** (1.219) (55.765) *** (2.788) *** (30.724) *** (-0.488)

28 Rekabet Dengesinin Uluslararası Başarı Üzerindeki Etkisi Tablo 2. Çapraz Korelasyon Katsayıları k VAR_ENG-IP_ENG 27 * * 62 ** 60 ** 39 * 28 * GINI_ENG-IP_ENG * 63 ** 61 ** 38 * 27 * CR_ENG-IP_ENG 29 * * 60 ** 61 ** 45 * 34 * VAR_FRA-IP_FRA * * * * 30 * GINI_ FRA-IP_FRA * * * * CR_FRA-IP _FRA * ** VAR_GER-IP_GER * * GINI_ GER-IP_GER * * CR_GER-IP_GER * * VAR_ITA-IP_ITA * * GINI_ ITA-IP_ITA * CR_ITA-IP_ITA * * VAR_NT-IP_NT * 34 * 35 * * * GINI_ NT-IP_NT * 30 * 39 * ** CR_NT-IP_NT * 32 * * VAR_POR-IP_POR * ** 31 * GINI_ POR-IP_POR * * CR_POR-IP_POR * ** VAR_SP-IP_SP ** 52 ** 23 GINI_ SP-IP_SP * 56 ** 21 * * 29 * 15 CR_SP-IP_SP * * VAR_TUR-IP_TR * -34 * 29 * GINI_ TUR-IP_TR * -30 * 34 * CR_TUR-IP_TR * * 29 * * 4 k gecikme sayısını göserir. ** ve * sırasıyla korelasyon katsayısılarının %1 ve 5 önem düzeylerinde istatistiksel olarak anlamlı olduğunu gösterir.

29 Rekabet Dengesinin Uluslararası Başarı Üzerindeki Etkisi Tablo 3a. IP CB Tahminleri Ülke Rekabet Dengesi Ölçütü: VAR Katsayısı Katsayısı R 2 Wald Test Katsayısı ENG FRA GER ITA NT POR SP TR (4.667) *** (3.446) *** (3.135) *** (8.443) *** (4.936) *** (1.799) * (9.994) *** (4.329) *** (6.086) *** (2.011) ** (1.285) (-0.138) (-1.516) (1.273) (-2.534) ** (1.752) * (3.610) *** (1.170) (0.746) (-1.010) (-1.654) * (0.037) (-5.938) *** (3.517) ***

30 Rekabet Dengesinin Uluslararası Başarı Üzerindeki Etkisi Tablo 3b. IP CB Tahminleri Ülke Rekabet Dengesi Ölçütü: Gini Katsayısı Katsayısı Katsayısı R 2 Wald Test Katsayısı ENG FRA GER ITA NT POR SP TR (-0.107) (1.434) (1.348) (3.992) *** (3.129) *** (1.783) * (4.689) *** (1.889) * (5.163) *** (1.550) (1.229) (0.357) (-1.615) * (-0.180) (-0.436) (2.002) ** (3.579) *** (1.021) (1.625) * (0.374) (-1.899) * (-2.380) ** (-2.298) ** (2.988) ***

31 Rekabet Dengesinin Uluslararası Başarı Üzerindeki Etkisi Tablo 3c. IP CB Tahminleri Ülke Rekabet Dengesi Ölçütü: Konsantrasyon Oranı Katsayısı Katsayısı R 2 Wald Test Katsayısı ENG FRA GER ITA NT POR SP TR (-3.339) *** (-0.329) (-0.717) (1.138) (2.073) *** (-0.779) (1.365) (-1.131) (4.756) *** (1.218) (1.363) (0.121) (-1.545) (1.213) (-0.301) (2.551) ** (2.649) *** (1.062) (2.245) *** (0.552) (-2.474) ** (-0.185) (-0.794) (1.963) **

32 Rekabet Dengesinin Uluslararası Başarı Üzerindeki Etkisi Tablo 4a. IP CB i x Tahminleri Ülke ENG FRA GER ITA NT POR SP TR Katsayısı (3.053) *** (-0.053) (1.892) * (0.759) (-0.138) (-1.232) (-2.927) *** (2.231) ** NofT nin Katsayısı (-1.244) (-1.526) (2.116) ** (-4.353) *** (-0.845) (-2.946) *** (-3.614) *** (-0.342) Rekabet Dengesi Ölçütü: VAR gr nin prate in Katsayısı Katsayısı R 2 Adj R 2 DW JB Wald Test (2.822) *** (2.638) *** (-1.788) * (-1.331) (0.127) (2.176) ** (-1.742) * (1.082) (2.250) ** (2.958) *** (-0.073) (0.814) (2.011) ** (2.232) ** (-1.477) (-0.795)

33 Rekabet Dengesinin Uluslararası Başarı Üzerindeki Etkisi Tablo 4b. IP CB i x Tahminleri Ülke ENG FRA GER ITA NT POR SP TR Katsayısı (3.290) *** (-0.647) (2.371) ** (1.112) (-0.951) (-1.634) * (-0.435) (2.665) *** NofT nin Katsayısı (-0.401) (-1.346) (2.450) ** (-4.500) *** (-0.606) (-3.036) *** (-1.802) * (0.267) Rekabet Dengesi Ölçütü: Gini Katsayısı gr nin prate in Katsayısı Katsayısı R 2 Adj R 2 DW JB Wald Test (2.767) *** (2.500) *** (-2.094) *** (-1.338) (0.488) (2.077) ** (-1.447) (1.054) (2.134) ** (2.864) *** (-0.045) (0.602) *** (2.129) ** (2.911) *** (-1.930) ** (-0.979)

34 Rekabet Dengesinin Uluslararası Başarı Üzerindeki Etkisi Tablo 4c. IP CB i x Tahminleri Ülke ENG FRA GER ITA NT POR SP TR Katsayısı (3.064) *** (0.452) (1.795) * (1.175) (1.014) (-0.542) (-0.445) (2.266) ** NofT nin Katsayısı (-0.827) (-1.911) ** (1.663) * (-4.756) *** (-1.784) * (-3.074) * (-3.287) *** (0.310) Rekabet Dengesi Ölçütü: Konsantrasyon Oranı gr nin prate in Katsayısı Katsayısı R 2 Adj R 2 DW JB Wald Test (2.878) *** (1.897) * (-1.626) * (-1.233) (-0.114) (2.251) ** (-1.732) * (1.011) (2.867) *** (3.622) *** (0.003) (0.899) (2.178) ** (3.392) *** (-1.733) * (-0.804)

35 Sonuç Yerine Çalışmada kullanılan rekabet dengesi ölçütlerine göre, İngiltere Premier ve İspanya Primera Division ligleri rekabet dengesi düzeyi düşük liglerdir. Rekabet dengesi maç başına puanların varyansı ile ölçüldüğünde Portekiz Division 1 Süper, rekabet dengesi maç başına puanların dağılımı gini katsayısı ile ölçüldüğünde Hollanda Eredivisie ligi için rekabet dengesinden uzaklaşma eğilimi olduğu gözlenmiştir. Almanya 1. Bundesliga, Fransa 1. ve İtalya Serie A liglerinde ise rekabetçi bir ortamın arttığı ya da azaldığına dair belirgin bir bulguya rastlanmamıştır.

36 Ülke katsayılarının uluslararası başarı ölçütü olarak alındığı bu çalışmada uluslararası performans ile rekabet dengesi arasındaki bir ilişki saptanmakla birlikte bu ilişki, tahminde kullanılan rekabet dengesi ölçütlerine ve kontrol değişkenlerine göre değişkenlik göstermektedir. Rekabet dengesi için kullanılan ölçütten bağımsız olarak kontrol değişkenlerinin varlığında Almanya, İngiltere ve Türkiye için rekbet dengesinin uluslararası performansı üzerinde pozif ve istatistiksel olarak anlamlı bir etkiye sahiptir. İngiltere Premier Ligi nde rekabetçi bir ortamdan uzaklaşma eğilimi bulgusu dikkate alındığında, pozif ilişkinin nedenlerinin İngiliz kulüplerinin UEFA kupalarındaki tecrübe düzeyleri ve gelir artışları ile bu ülke kulüplerinden bazılarının sahipliğinde son yıllarda gözlenen değişiklikler olduğu söylenebilir. Gelecek dönemde UEFA ya üye diğer ulusal liglerin çalışma kapsamına alınması, farklı rekabet dengesi ölçütleri ile verilerin ulaşılabilirliğine bağlı olarak (özellikle ulusal liglerin gelirleri) bu ilişkinin tekrar gözden geçirilmesi planlanmaktadır. Sonuç Yerine

37 Teşekkür ederiz.