ZONGULDAK-KARABÜK VE BARTIN ARASINDA KALAN BÖLGENİN FLORASINA KATKILAR * CONTRUBUTIONS TO THE FLORA OF THE REGION AMONG ZONGULDAK-KARABÜK AND BARTIN

Transkript

1 Ekim 2005 Cilt:13 No:2 Kastamonu Eğitim Dergisi ZONGULDAK-KARABÜK VE BARTIN ARASINDA KALAN BÖLGENİN FLORASINA KATKILAR * Mehmet DEMİRÖRS Gazi Üniversitesi, Gölbaşı Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu, Ankara. Fatma KURT T.C.Çevre ve Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müd., Ankara. Özet Araştırma alanını oluşturan Zonguldak-Karabük-Bartın arasında kalan bölge, batı Karadeniz bölgesinde, bitki coğrafyası bakımından Avrupa-Sibirya bölgesinin Öksin kazası batı sınırları içinde yer almaktadır. Genellikle kuzeyden güneye doğru gidildikçe Oseyanik, Sub-Akdeniz ve Akdeniz iklimlerine bağlı olarak bölgede değişik vejetasyon katları oluşmuştur. Davis tarafından Türkiye florasında kullanılan kareleme sistemine göre araştırma alanı A3-A4 kareleri içinde yer almaktadır. Araştırma süresince bölgeden 92 familyaya ait 640 bitki türü toplanmış olup, bunların bitki coğrafyası bölgelerine göre dağılımı şu şekildedir: 240 bitki türü çok bölgeli, 135 Avrupa-Sibirya, 41 Akdeniz, 16 Doğu Akdeniz, 38 Öksin, 10 Hirkano-Öksin, 29 İran- Turan, 37 tespit edilemeyen, 26 Kozmopolit ve 68 türde değişik bölgeler için endemik türlerdir. Anahtar Kelimeler: Flora, Zonguldak, Karabük, Bartın, Türkiye. CONTRUBUTIONS TO THE FLORA OF THE REGION AMONG ZONGULDAK-KARABÜK AND BARTIN Summary The study area is located in the west Black Sea Region and it comprises Zonguldak, Karabük and Bartın Towns. From the phytogeographical point of view, it is situated in the Euxinian district of the Euro-Siberian floristic region. Depending on the climatic changes, such as Oceanic, Sub-Mediterranean and Mediterranean, different types of vegetation become dominant from the north to the south of the area. The flora of the study area is represented by 640 species, belonging to 92 families. The most common families are Fabaceae, Asteraceae, Lamiaceae, Poaceae, Rosaceae, Apiaceae, Scrophulariaceae, Brassicaceae, Caryophyllaceae, Liliaceae, Ranunculaceae, Campanulaceae and Boraginaceae respectively. The phytogeographical distribution of the species in the area is as follows; More than one region 37,5 %, Euro Siberian 21,0 %, Mediterranean 6,5 %, East-Medit. 2,5 %, Euxine 5,9 %, Hyrcano-Euxine 1,6 %, Irano-Tıuranien 4,6 <5, Cosmopolitan 4,0 %, Others 5,8 %, Endemic 10,6 %. The sequence of the families, genera and species is in alphabetic order. Key Words: Flora, Zonguldak, Bartın, Karabük, Turkey. * Bu çalışma TÜBİTAK desteği ile (TBAG-629) gerçekleştirilmiştir. October 2005 Vol:13 No:2 Kastamonu Education Journal

2 556 Mehmet DEMİRÖRS, Fatma Kurt Giriş Batı Karadeniz bölgesinde bulunanan araştırma alanı Bitki Coğrafyası açısından Avrupa-Sibirya bitki coğrafyası bölgesi sınırları içinde yer almaktadır (1). Araştırma alanımız ve yakın çevresinde yerli ve yabancı bir çok araştırıcı bitki toplamış ancak alana özgü floristik bir araştırma gerçekleştirilmemiştir. Araştırma alanı asıl Karadeniz ve Karadeniz öncesi bölgeleri kapsamakta olup burada güneyden kuzeye doğru Akdeniz, Sub-Akdeniz ve Oseyanik iklimler görülmektedir (2). Bu sebeple vejetasyonun floristik yapısıda bu iklimlere bağlı olarak değişmektedir. Materyal ve Metod Araştırma materyalini Mart Ekim 1985 yılları arasında değişik vejetasyon dönemlerinde yapılan arazi çalışmalarında toplanan bitki örnekleri örnekleri oluşturmaktadır. Bölgenin iklim verileri Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü ndeki gözlem kayıtlarından temin edilmiştir. Bitkilerin teşhisi Davis (3) Flora of Turkey and the East Aegean Islands Cilt (1-10) adlı eserinden faydalanılarak yapılmıştır. Araştırma Alanının Coğrafi Durumu (Harita 1) Araştırma alanı batı Karadeniz bölgesinde Zonguldak ili sınırları içinde olup, coğrafi konum itibariyle boylamları ile kuzey enlemleri arasında yer almaktadır. Bölge oldukça gelişmiş bir ulaşım şebekesine sahiptir; Ahmet uta geçidi ve Dorukhan tüneli de burada 2 önemli geçittir. Araştırma alanının en yüksek yerini Karabük ilçesi sınırları içinde bulunan Keltepe (2000 m) teşkil etmektedir. Genllikle orta yükseklikteki dağların oluşturduğu alanı çeşitli akarsularla geniş vadilere bölünmüştür, başlıcaları Filyos, Bartın, Devrek ve Eskipazar çaylarıdır. Toplanan bitkiler genellikle kalker, marn, silt, kumtaşı ve konglomera anakayalarda gelişme göstermişlerdir. Araştırma Alanının Biyoiklim Bakımından Yorumlanması (Tablo no:1): Araştırma alanının kuzeyinden güneyine doğru gidildikçe iklim belirli bir şekilde değişmektedir. Buna göre araştırma alanının kuzeyinde kurak devresi bulunmayan Oseyanik iklim hakim iken, iç kısımları yani güneye inildikçe Oseyanik iklimin özellikleri azalmakta ve yerini tedrici olarak Akdeniz iklimine bırakmaktadır; bu özellikler Devrek ve Karabük istasyonlarının iklim verileri incelendiğinde açıkça görülmektedir. Emberger (4) yağış-sıcaklık emasaline göre (Q 2 ) değeri Zonguldak ta 194,6, Bartın da ise 134,4 tür. Bu istasyonlarda S=PE/ME değerleri 7 den büyük olup Oseyanik bir iklimin etkisi altındadır. Bilindiği gibi PE/ME değerleri 5 ten küçük olduğunda iklim Akdenizli, 5 ila 7 arasında Sub-Akdenizli ve 7 den büyük olduğunda Oseyaniktir. Devrek te Q 2 : 96,8 PE/ME değeri ise 5,5 dir; buna göre Devrek Sub- Akdeniz iklimin etkisi altındadır. Karabük istasyonunda durum farklıdır. Burada Q 2 : 49,8, PE/ME değeri ise 2,0 olup iklim Akdeniz özelliği göstermektedir. Ekim 2005 Cilt:13 No:2 Kastamonu Eğitim Dergisi

3 Zonguldak-Karabük ve Bartın Arasında Kalan Bölgenin Florasına Katkılar 557 Harita 1. Araştırma Alanının Coğrafik Durumu Tablo 1. Biyoiklimsel Sentez İstasyonlar H (m) P PE PE/ME Yağış rejimi M m Q2 Biyoiklim K.S.Y.İ Zonguldak Kıyısal Oseyanik (2.Değişken) Bartın K.S.Y.İ. Kıyısal (2.Değişken) Oseyanik K.S.İ.Y Devrek Merkezi Sub Akdeniz Akdeniz Karabük İ.K.S.Y Akdeniz October 2005 Vol:13 No:2 Kastamonu Education Journal

4 558 Mehmet DEMİRÖRS, Fatma Kurt H (m) : Yükseklik P (mm) : Ortalama yıllık yağış M ( C) : En sıcak ayın ortalama en yüksek sıcaklığı m( C) : En soğuk ayın ortalama en düşük sıcaklığı Q 2 : Emberger yağış-sıcaklık emsali (2000P / M 2 -m 2 ) PE/ME : Emberger kuraklık indisi PE: Yaz yağışı; ME: Yaz aylarının ortalama en yüksek sıcaklığı Bulgular ve Sonuç Araştırma alanı Davis in (3) Türkiye Florasında kullanılan Grid sistemine göre A3- A4 kareleri içine girmektedir yılları arasında gerçekleştirilen araştırma süresince bölgeden 640 bitki türü toplanmış olup, bu türlerin fitocoğrafik bölgelere göre dağılımı ve oranı şöyledir: Tablo 2. Araştırma Bölgesinden Toplanan Türlerin Fitocoğrafik Bölgelere Göre dağılımı Fitocoğrafik Bölgeler Tür Sayısı % Çok bölgeli ,5 Avrupa-Sibirya ,1 Akdeniz 42 6,6 Doğu Akdeniz 16 2,5 Öksin 50 7,8 Hirkano-Öksin 10 1,6 İran-Turan 49 7,6 Kozmopolit 26 4,1 Bilinmeyen 72 11,2 Toplam Tablo 2 de de görüldüğü gibi çok bölgeli türlerin dışında araştırma alanından toplanan türlerin çoğu Avrupa-Sibirya bölgesine ait elemanlardır ve bunlar hakim durumdadır. İkinci derecede Akdeniz ve Öksin elemanlarıyla Avrupa kökenli türler de önemli yer tutmaktadır. Araştırma alanının büyük bir kısmı Avrupa-Sibirya bitki coğrafyası bölgesinin Öksin sınırları içinde yer almaktadır. Ekim 2005 Cilt:13 No:2 Kastamonu Eğitim Dergisi

5 Zonguldak-Karabük ve Bartın Arasında Kalan Bölgenin Florasına Katkılar 559 Endemiklerden; Türkiye için endemik tür sayısı 35, toplam türlere oranı % 5,5, İran Turan bölgesi için endemik tür sayısı 20, toplam türlere oranı % 3,1, Öksin Bölgesi için endemik tür sayısı 12, toplam türlere oranı % 1,9 ve Akdeniz bölgesine ait sadece 1 tür endemik olup toplam türlere oranı % 0,1 dir (Tablo 3) Tablo 3. Araştırma Bölgesinden Toplanan Endemik Türlerin Dağılımı Endemizm Tür Sayısı % Türkiye 35 5,5 İran-Turan 20 3,1 Öksin 12 1,9 Akdeniz 1 0,1 Diğer (endemik olmayan) ,4 Toplam Araştırma alanından toplanan türler 92 familyaya ait olup bunlar arasında tür sayısı bakımından en zengin olan familyalar sırasıyla Fabaceae, Asteraceae, Lamiaceae, Poaceae, Rosaceae, Apiaceae ve Scrophulariaceae olarak sıralanmaktadır (Tablo 4). Tablo 4. Araştırma Bölgesinden Toplanan Türlerin Familyalara Göre dağılımı Familya Tür sayısı % Fabaceae 66 10,3 Asteraceae 60 9,4 Lamiaceae 47 7,3 Poaceae 42 6,6 Rosaceae 40 6,3 Apiaceae 31 4,8 Scrophulariaceae 27 4,2 Brassicaceae 25 3,9 Caryophyllaceae 18 2,8 Liliaceae 17 2,7 Diğer ,7 Toplam October 2005 Vol:13 No:2 Kastamonu Education Journal

6 560 Mehmet DEMİRÖRS, Fatma Kurt Bitki Toplama İstasyonları Bartın-Kumluca bölgesi, Döngeller köyü, 600 m. Yenice-Çitdere bölgesi, Katranlı altı, 1000 m. Bartın-Kumluca, Keçideresi köyü, 500 m. Zonguldak-Muslu köyü, 75 m. Devrek-Davulga, Şeflik binası yakını, 500 m. Yenice-Merkez civarı, 700 m. Yenice-Bakraz bölgesi, Tirköy, 200 m. Karabük-Keltepe, Sorkun yaylası, 1390 m. Bartın-Kumluca bölgesi, Dibektaş köyü, 650 m. Yenice-Sarıot bölgesi, Karataş mevkii, 600 m. Karabük-Yörükköyü çevresi, 600 m. Karabük-Kayacık köyü, 300 m. Devrek-Kayadibi bölgesi, 700 m. Yenice-Şekermeşe muhiti, 660 m. Karabük Kızılcaören Köyü, 600 m. Karabük-Çorakçamlık mevkii, 500 m. Yenice-Kavaklı bölgesi, 1000 m. Zonguldak-Göldağı bölgesi, 771 m. Yenice-Balıkısık mevkii, 150 m. Bartın-Yılanlı tepesi, 100 m. Zonguldak-Asarkale tepesi, 18. mevkii, 700 m. Bartın-Yenihan bölgesi, Derbent, 100 m. Zonguldak-Türkali, Başköy, 150 m. Bartın-Akçasu, Kurt Pınarı mevkii, 1000 m. Karabük-Cumayanı mevkii, 200 m. Karabük-Eğriova böl., Güneyören mah., 1000 m. Karabük-Hamzalar köyü, 200 m. Karabük-Üçbaşlar köyü, 600 m. Devrek-Beldibi bölgesi, Sarmaşık mevkii, 500m. Yenice-Şimşirdere bölgesi, Son geçit, 600 m. Bartın-Ardıç mevkii, 1400 m. Karabük-Safranbolu yol ayrımı, 300 m. Zonguldak-Göbü, İstasyon mahallesi, 50 m. Devrek-Çıra satırı mevkii, 800 m. Karabük-Hanköy civarı, 800 m. Bartın-Gürleyik ormanı, 1000 m. Karabük-Demirçelik karşısı, 300 m. Zonguldak, Beycuma köyü, 300 m. Karabük, Aslanlar-Söğütlü Çeşme arası, 700 m. Karabük-Kum ocakları karşısı, 700 m. Karabük-Çiftlikköy, 300 m. Devrek-Avulu Boğaz, 500 m. Bartın-Soğuksu yanı, 600 m. Karabük-Büyükdüz ormanı, 1500 m. Bartın-Sökü serisi, 1000 m. Zonguldak-Asarcık tepesi, 700 m. Zonguldak-Hacı Ali köyü, 400 m. Karabük-Ambarkaya yangın sahası, 400 m. Zonguldak-Hisarönü, Kale mevkii, 50 m. Yenice-Karakaya bölgesi, Göksu mevkii, 500 m. Karabük-Cildikısık tüneli, 350 m. Devrek-Kızılcakese bölgesi, 300 m. Bartın-Kirazlı köyü, 200 m. Zonguldak, Orman Bölge binası çevresi, 120 m. Yenice-Gökçebey arası, 50 m. Yenice-Güneyköyü karşısı, 220 m. Yenice-Şekerkayası mevkii, 100 m. Yenice-Sarıgöl bölgesi, 1200 m. Yenice-İncedere bölgesi, 200 m. Bartın-Gezentepe bölgesi, 1360 m. Devrek-Akçasu bölgesi, Bostandüzü mevkii, 300m. Yenice-Orman Bölge civarı, 150 m. Yenice-Kabalaklı muhiti, 700 m. Zonguldak-Filyos çayı çevresi, 50 m. Kaynaklar: 1. Akman, Y Biyocoğrafya. Palme Yayınevi. 380 sayfa.ankara. 2. Akman, Y İklim ve Biyoiklim. Palme Yayınevi. 320 sayfa. Ankara. 3. Davis, P.H Flora of Turkey and Easth Aegean Islands. Vol:1-10 University Press, Edinburgh. 4. Embérger, L Une classification biogéographique des climats, REc. Trav. Lab. Bot. Géol. Zool. Fac. Sci. Montpellier, ser Bot. 7:3-43. Ekim 2005 Cilt:13 No:2 Kastamonu Eğitim Dergisi