1998 YILI ISTANBUL KUÇUK SANAYI KAPASITE KULLANIM

Transkript

1

2 İSTANBUL TİCARET ODASI Yayın No: YILI ISTANBUL KUÇUK SANAYI KAPASITE KULLANIM ARAŞTIRMASI İSTATİSTİK ŞUBESi

3 Bu eserin tüm telif hakları İstanbul Ticaret Odası 'na (İTO) aittir. İTO'nun ve yazarının ismi kaydedilmek koşuluyla yayından alıntı yapmak mümkündür. Ancak, İTO'nun yazılı izni olmadan yayının tamamı veya bir bölümü, kopyalanamaz, çoğaltılamaz, ticari amaçlarla kullanılamaz. ı. Baskı Nisan 999 İTO - İstanbul İTO yayınlan için ayrıntılı bilgi İTO Ticari Dokümantasyon Şubesi'nden edinilebilir. Tel. : (22) 5 ı Faks: (22) E. Posta: dokümantasyon@ tr-ito.com BASKI MEGAAJANS REKLAMClLIK MATBAACILIK FUAR HİZM. LTD. ŞTİ. " Tel.: (22) Tel - Faks : (22)

4 ÖNSÖZ Günümüzün hızla gelişen ve değişen ekonomi dünyasında, dünün klasik büyüme, sanayileşme, rekabet ortamına ulaşma gibi değerleri artık yerlerini yeni anlayış ve yaklaşırnlara bırakmıştır. Bu çerçevede ekonomik büyümenin yanında " Yaş am Kalitesinin Artırılması ve Dengeli Dağılımın Sağlanması " önemli bir unsur olarak gözönüne alınırken, pazar koşullarına hemen uyum sağlayabilen, rekabet gücünü yakalayacak ve koruyacak formüllerin arayışını sürdüren, istihdam sorununa teknolojik gelişmeler çerçevesinde çözüm bulabilen anlayış gündeme gelmiştir. Çağdaş gelişmenin bugününü ve yarını şekillendirecek dinamiklerin başında gelen ve varlıklarını genel ekonominin bir gereği olarak sürdüren küçük sanayi kuruluşları, bu nitelikleri ile ülkerniz gündeminde sürekli olarak yer almakta olup, kalkınma çabalarımızda önemli bir yer işgal etmektedir. Bu amaçla küçük sanayi kuruluşları her yönden desteklenmelidir. Ancak sayılan, faaliyet alanları ve genel ekonomi içindeki önemleri giderek büyüyen bu kesimin, doğal olarak sorunları da artmakta, çözüm bekleyen problemleri de çeşitlenrnektedir. Odarnız, bu gerçeğin bilinci içinde, uzun yıllardan beri küçük sanayi kuruluşlarına yönelik çalışmalarını sürdürmekte, çeşitli girişirnlerle anılan kesimin hem gelişme sürecine destek hem de sorunlarının çözümüne yardımcı olmaya gayret etmektedir. Bu çabalarımız özellikle son yıllarda ülkerniz sınırlarını aşmış, uluslararası boyutlar kazanmıştır. Küçük sanayi kuruluşlarına yönelik önemli çalışmalarımızdan biri de bu işletmelerin kapasite kullanımları konusunda derlenen bilgileri yansıtan " Küçük Sanayi Kapasite Kullanım Araştırması " dır. Her yıl yinelenen ve içeriği bakırnından küçük sanayimizin güncel bir envanteri niteliği temel sorun ve önerilere yer verilmektedir. taşıyan bu çalışmada " 998 Yılı Küçük Sanayi Kapasite Kullanım Araştırması " adıyla hazırlanarak kamuoyunun ve ilgili kuruluşların dikkatine sunulan bu araştırrnarnızın yararlı bir kaynak olmasını diler, çalışmayı hazırlayan İSTATİSTİK ŞUBESi personeline teşekkür ederiz. Genel Sekreter Prof. Dr. İsmail Özaslan

5

6 998 YILI İSTANBUL KÜÇÜK SANAYİ KAPASiTE KULLANIM ARAŞTIRMAŞI İstanbul Ticaret Odası tarafından ı 979 yılından itibaren her yıl düzenli olarak gerçekleştirilen Küçük Sanayi Kapasite Kullanım Araştırması bu yıl da yapılmış ve İstanbul'da bulunan küçük sanayicilerin ı998 yılı içindeki genel durumu saptanmaya çalışılmıştır. Söz konusu araştırma, İTO'ya kayıtlı 3689 küçük sanayici fırma içerisinden çeşitli sektörlere ait ı 48 fırma tarafından Ek de sunulan ankete verilen cevapların değerlendirilmesi ile gerçekleştirilmiştir. ı 998 yılında İstanbul küçük sanayinin kapasite kullanım oranı tartısız ortalamaya göre % 58.95, tartılı ortalamaya göre ise % 66.6ı olarak gerçekleşmiştir. Bir önceki yıla göre tartısız ve tartılı ortalamalarda azalış izlenirken, ı 997 yılında tartısız ortalama % 62.28, tartılı ortalama% olmuştu. Tartılı ortalama sisteme göre ı998 yılında en yüksek kapasite kullanım oranı % 72.7ı ile Gıda, Diğer Gıda ve içki sanayinde gerçekleşirken, en düşük kapasite kullanım oranı% ile Ağaç Mobilya ve Orman Ürünleri sanayinde görülmüştür. Bir önceki yıla göre kapasite kullanım oranları Gıda sanayinde artarken diğer sektörlerde azalmıştır. Tartısı2 ortalama sisteme göre en yüksek kapasite kullanım oranları % ile Diğer imalat sanayi ve % ile Gıda, Diğer Gıda ve içki sanayinde izlenmiştir. Kağıt, Kağıt Ürünleri Basım sanayi % ile en düşük kapasite kullanım oranı gerçekleştiren sektörü teşkil etmiştir. Bir önceki yıla göre kapasite kullanım oranları Kimya, Lastik ve Plastik sanayi ile Taş ve Toprak sanayinde artarken, diğer sektörlerde azalmıştır. Tam kapasite ile çalışamama nedenlerinde ilk sırayı % 36.7 ile Talep Yetersizliği almış ve bunu, % ı 6. 7 ile Finansman Güçlüğü takip etmiştir. ithal Ham ve Yardımcı Madde Teminindeki Zorluk % 2.9 ile en az etkileyen faktör. olmuştur. Toplam istihdamda % 5.9 oranında bir artış izlenen Küçük imalat Sanayinde, bir önceki yıla gôre ortalama% oranında mamul maliyet artışı meydana gelmiştir. 998 yılında Dünya' da yaşanan ekonomik gelişme ve kriz; küçük sanayicilerimizi en çok % 3.3 ile iç satışlarda, % 20.7 ile üretim alanlarında etkilemiştir.

7

8 A- GİRİŞ B- ARAŞTIRMANIN AMACI C- ARAŞTIRMANIN KAPSAMI D- ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ E- KAP ASİTE KULLANIM ORANI İÇİNDEKİLER Sayfa No F- KAP ASİTE KULLANIM ORANLARINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER - Yerli Ham ve Yardımcı Madde Teminindeki Zorluk 3 2- ithal Ham ve Yardımcı Madde Teminindeki Zorluk 4 3- Finansman Güçlüğü 5 4- Talep Yetersizliği 6 5- işçilerle İlgili Sorunlar 7 6- Enerji Sorunları 8 7- İ thal Malları Rekabeti 9 8- Pazarlama Sorunu Teknolojik Sorunlar 2 G- İSTiHDAM 22 H- ÜRETİM 24 I- SABİT SERMAYE YATIRIMLARI 27 J- MAMUL MALİYET ARTIŞI ve ARTIŞA ETKİ EDEN FAKTÖRLER 29 K- 998 YILINDA DÜNYA'DAKi EKONOMİK GELiŞME ve KRİZİN FİRMALAR ÜZERİNDEKİ OLUMSUZ ETKİLERİ 32 L- İSTEK ve ÖNERiLER YILINDA SEKTÖRLER İTİBARİYLE KÜÇÜK SANAYİCİLERİN KAPASiTE KULLANIM ORANLARI ve KULLANIMA ETKİ EDEN FAKTÖRLER İLE DİGER SORUNLARI - Gıda, Diğer Gıda ve İçki Sanayi Tekstil, Ayakkabı, Kürk, Deri ve Ayakkabı Dışı Giyim Sanayi Ağaç, Mantar, Mobilya, Mefruşat, Orırlan Ürünleri Sanayi Kağıt, Kağıt Ürünleri ve Basım Sanayi Ana Kimya,Diğer Kimyasallar,Petrol ve Kömür Türev. Lastik-Plastik San Cam Mamulleri, Çanak Çömlek, Taş ve Toprağa Dayalı Eşya Sanayi Demir Çelik, Ana Demir, Çelik Dışı Metal Eşya Sanayi Metal Eşya,Makina,Elektrik Makinaları, Taşıt Araçları,Mesleki Aletler San Diğer imalat Sanayi EK: 998 Yılı Anket Formu

9

10 ı A-GİRİŞ: Ülkelerin gelişmesinde ve kalkınmasında sanayi kesiminin etkin bir rol oynadığı bilinmektedir. Çağdaş ekonomi dünyasında refah seviyelerini yükseltmek ve rekabetçi güce kavuşmak tüm ülkelerin ortak amaçlandır. Ülkelerin ekonomik güçleri ve refah seviyeleri o ülkede bulunan müteşebbis ve işletmelerin performansları, atılımcı ve geliştirici gayretleri ile doğrudan bağlantılıdır. Gelişmiş ülkelerde, tüm işletmeler içersinde önemli bir paya sahip olan küçük sanayi işletmelerin ekonomi içerisinde yarattıkları katma değer, büyük sanayi işletmelerinin vazgeçilmez destekleyicisi ve tamamlayıcı özelliği ile sağladıklan diğer etkenler göz önüne alındığında bu kesimin dikkatle incelenmesi gerektiği ortaya çıkmıştır. Batılı ekonomilerde olduğu gibi ülkemizde de istihdam, üretim, kaynaklann yerinde ve etkin şekilde değerlendirilmesi ve bölgeler arasındaki mevcut dengesizliğin giderilmesi konularında küçük sanayinin etkisi oldukça yüksektir. Küçük sanayi işletmeleri hem sayı ve üretim hacmi itibariyle, hemde istihdam ve katma değer yönünden ülkemiz ekonomisinde çok önemli bir yer tutmaktadır. Bu işletmelerin karakteristik ve yapısal özelliklerinden ileri gelen ve çözüm bekleyen bir dizi sorunlan mevcuttur. Sorunların çözümü için atılacak her adım küçük sanayi kesiminin ülkemiz kalkınmasındaki rolünü artıracaktır. Odamız, bu konuda yaptığı çalışmalarla önderlik görevini sürdürmektedir. Bu nedenle İstanbul'da faaliyet gösteren küçük sanayici üyelerimizin genel durumlarını incelemek ve sorunlarını saptamak üzere her yıl yapmakta olduğu araştırınayı bu yılda yinelemiş ve " 998 Yılı Küçük Sanayi Kapasite Kullanım Araştırması " nı gerçekleştirmiştir. Bu araştırma neticesinde, küçük sanayi sektörünün ortaya çıkmış bulunan sorunları için çözüm arayışları bulmak ve uygulamak, ülkemiz sanayisi içiri lokomotif görevi gören bu kesimin daha rasyonel yapıya kavuşturulması Odamızın amacını oluşturmaktadır.

11 2 B- ARAŞTIRMANIN AMACI : Odamızca her yıl düzenli olarak gerçekleştirilen bu araştırmanın ana amacı İstanbul'da bulunan küçük sanayi kuruluşlarının yıl içinde mevcut kapasitelerinin ne kadarlık bir kısmının kullanabildikleri, tam kapasite ile çalışamamalarını etkileyen faktörlerin tespitidir. Araştırmaya konu olan küçük sanayi kuruluşları sektörel gruplar içersinde değerlendirilerek aşağıda belirtilen konularda incelenmiş ve anket formlarına verilen yanıtların objektif olarak değerlendirilmesi sonucunda elde edilen veriler ise ağırlık derecelerine göre sıralanmaya çalışılmıştır. -Kapasite Kullanım Oranları -Kapasite Kullanıma Etki Eden Faktörler -İstihdam -Üretim -Yatırım -Maliyet Artış Oranları -Maliyet Artışına Etki Eden Faktörler -ı998 Yılında Dünya'daki Ekonomik Gelişme ve Krizin Firmalar Üzerindeki Olumsuz Etkileri C- ARAŞTIRMANIN KAPSAMI : Araştırma kapsamına; Odamız Sanayi Şubesine kayıtlı 3689 küçük sanayici firma arasında her kütle içinde yeterli oranda örnek seçilmiş ve çeşitli sektörlere mensup ı 48 firma alınmıştır. Bu firmalardan anket formlarına verilen cevaplar doğrultusunda elde edilen bilgiler değerlendirilmesi yoluna gidilmiştir. Sektörel gruplandırmada diğer araştırma ve çalışmalar ile mukayese yapabilme kolaylığı sağlayabilmesi ıçın Devlet İstatistik Enstitüsü imalat sanayi şemasına uygun tasnif kullanılmıştır. Sözkonusu firmaların içinde bulundukları sektörü temsil ettikleri oranları Tablo ı' de gösterilmiştir. Araştırma kapsamındaki işletmelerin küçük imalat sanayini temsil etme oranı % 4.0 ı olarak gerçekleşmiştir. Not : Sektör isimleri tablo içerlerinde detaylı kısaltılarak kullanılmaktadır. olarak, metin içersinde ise

12 3 TABLO YILINDA ARAŞTIRMA KAPSAMINA GİREN FİRMALARlN SEKTÖRLERE GÖRE DAGILIMI SIRA ı SEKTÖR FİRMA ANKETE SEKTÖR SAYISI YANlT TEMSİL VEREN ORANI FİRMA % Gıda, Diğer Gıda ve İçki San. Tekstil, Ayakkabı Kürk, Ayakkabı Giyim Dışı Ağaç, Mantar, Mobilya, Mefruşat, Orman Ürünleri Kağıt, Kağıt Ürünleri Basım Sanayi Ana Kimya, Diğer Kimya Petrol ve Kömür Türevleri, Lastik, Plastik San. Cam, Mamul, Taş ve Toprağa Dayalı Eşya San Demir Çelik, Ana Demir Çelik Dışı Metal Eşya San. Metal Eşya, Makina Elektrik Mak. Taşıt Araç. Mesleki Alet Diğer imalat San imalat SANAYİ 3689 ı48 4.0

13 4 D- ARAŞTIRMA YÖNTEMİ : İstanbul Ticaret Odası'na kayıtlı küçük sanayi firmalarına Ek de sunulan anket formu gönderilerek aşağıdaki konuların cevaplan istenmiştir. - ı 998 yılında firmanın yıllık üretim miktarı, satış miktarı ve yıl içersinde elde edilen toplam satış tutarı, yılında fiilen gerçekleştirilen kapasite oranı, 3- Kapasite kullanımına etki eden faktörler, 4- Üretimde ve üretim dışında çalışan işçi sayılan, 5- ı 998 yılında üretim durumu, yılındaki sabit sermaye yatırımı, 7- ı998 yılındaki mamul maliyet artışı, 8- Mamul maliyet artışına etki eden faktörler, 9- Tam kapasite ile çalışabiirnek için istek ve öneriler, ı 0- Gümrük Birliği sürecinde yurt içi ve yurt dışı Pazar rekabeti için istek ve önerileler, -998 yılında Dünya'daki ekonomik gelişme ve krizin firmalar üzerinde hangi yönde olumsuz etki yaptıkları. Alınan cevaplar, her imalat grubunda önce kendi aralarında değerlendirilmiş ve elde edilen sonuçlar, o imalat grubunun tüm sektörler içindeki ağırlığı oranında genel imalat sonuçlarına yansıtılmıştır. Araştırmada " Kapasite Kullanım Oranı " tartısız ve tartılı olmak üzere iki şekilde hesaplanmıştır. Tartısız Kapasite Kullanım Oranı, firmaların bildirimleri doğrultusunda toplanan oranların firma sayısına aritmetrik olarak bölünmesiyle, Tartılı Kapasite Kullanım Oranı ise, firmaların kapasite kullanım oranlannın firma büyüklükleri ile orantılı olarak ağırlıklandırılması sonucu bulunan değerlerdir. Firmaların mensup olduğu sektör grubu içindeki ağırlıkları, üretilen malların TL cinsindeki değerinin, o sektör grubu için oluşan toplam ürün değerine olan nispeti ile belirlenmiş ve sektör grubunun ağırlığıda, aynı yöntemle sektör ürün değerlerinin toplam imalat sanayi ürün değeri içindeki nispeti ile hesaplanmıştır. E- KAPASİTE KULLANIM ORANLARI : Anketin bu bölümüne cevap veren 48 firma neticesinde küçük imalat sanayinde 998 yılı ortalama kapasite kullanım oranı tartılı ortalama sistemine göre% 66.6, tartısız ortalama sistemine göre ise% olarak gerçekleşmiştir.

14 5 998 yılında bir önceki yıla göre gerek tartılı ve gerekse tartısız kapasite kullanım oranlannda azalışlar görülmüştür. 997 yılına göre tartılı kapasite kullanım oranı -% 6. oranında azalış ile % 70.93'den % 66.6l'e, tartısız kapasite kullanım oranı ise -% 5.3 azalış ile % 62.28'den% 58.95'e düşmüştür. TABLO- 2 KÜÇÜK İMALAT SANAYİ YILLIK KAPASiTE KULLANIM ORANLARI% SEKTÖR ı Gıda, Diğer Gıda ve içki San. 2 Tekstil, Ayakkabı Kürk, Ayakkabı Dışı Giyim 3 Ağaç, Mantar, Mobilya, Mefruşat, Orman Ürünleri 4 Kağıt,Kağıt Ürünleri Basım Sanayi 5 Ana Kimya, Diğer Kimya Petrol ve Kömür Türevleri, Lastik, Plastik San. 6 Cam, Mamul, Taş ve Toprağa Dayalı Eşya San 7 Demir Çelik, Ana Demir Çelik Dışı Metal Eşya San. 8 Metal Eşya, Makina Elektrik Mak. Taşıt Araç. Mesleki Alet 9 Diğer imalat San. imalat SANAYİ 997 A B A B A: Tartısız Kapasite Kullanım Oranı B : Tartılı Kapasite Kullanım Oranı Tartılı kapasite kullanım oranı sektörler itibariyle incelendiğinde, 998 yılında en yüksek kapasite kullanım oranı % 72.7 ile Gıda, Diğer Dıda ve içki sanayinde gerçekleşirken, bunu % 70.5 ile Tekstil sanayi, % ile Diğer imalat, % ile Metal Eşya Makine sanayi takip etmiş, en düşük kapasite kullanım oranı ise % ile Ağaç, Mobilya ve Orman Ürünleri sanayinde

15 6 görülmüştür. Bir önceki yıla göre kapasite kullanım oranı Gıda sanayinde artarken, diğer sektörlerde azalış göstermiştir. TABLO -3 KÜÇÜK imalat SANAYİNİN YILLAR İTİBARİYLE TARTILI KAPASiTE KULLANIM ORANLARI % ı SEKTÖR Gıda, Diğer Gıda ve içki San. Tekstil, Ayakkabı Kürk, Ayakkabı Dışı Giyim Ağaç, Mantar, Mobilya, Mefruşat, Orman Ürünleri Kağıt, Kağıt Ürünleri Basım Sanayi Ana Kimya, Diğer Kimya Petrol ve Kömür Türevleri, Lastik, Plastik San. Cam, Mamul, Taş ve Toprağa Dayalı Eşya San Demir Çelik, Ana Demir Çelik Dışı Metal Eşya San. Metal Eşya, Makina Elektrik Mak. Taşıt Araç. Mesleki Alet Diğer imalat San imalat SANAYİ Tartısız kapasite kullanım oranlarıda incelendiğinde ise ı 994 ve ı 996 yıllarında olduğu gibi 998 yılında da kapasite kullanımı düşük sayılabilecek şekilde% oranında gerçekleşmiştir.

16 7 TABL0-4 KÜÇÜK imalat SANAYİNİN YILLAR İTİBARİYLE TARTlSIZ KAPASiTE KULLANIM ORANLARI% ı SEKTÖR Gıda, Diğer Gıda ve İçki San. Tekstil, Ayakkabı Kürk, Ayakkabı Dışı Giyim Ağaç, Mantar, Mobilya, Mefruşat, Orman Ürünleri Kağıt, Kağıt Ürünleri Basım Sanayi Ana Kimya, Diğer Kimya Petrol ve Kömür Türevleri, Lastik, Plastik San. Cam, Mamul, Taş ve Toprağa Dayalı Eşya San Demir Çelik, Ana Demir Çelik Dışı Metal Eşya San. Metal Eşya, Makina Elektrik Mak. Taşıt Araç. Mesleki Alet Diğer imalat San imalat SANAYİ

17 8 ' o -- - fo YlLLARA GöRE TARTILI vetartlslz KAPASiTE KULLANIM ORANLARI% l ı - r-- r- r- I r-,... - ~ ~ - ~ r- ~. ı> f ı r-- ~ ~ -- r ~ L ~ - [ - -, r- ' -~~ - - If - ~ - - ll - - f:-- -- ;:,;,... ı ı~, :,,... ~' - - ı ı e, _ı, --!' -~j ; -- ~< -- r ' ~ - ~ ı ;;;. \.: l~ t- ı f:-- r - - ~ [ :_-

18 9 F- KAPASiTE KULLANIMINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER: Küçük sanayici firmaların 998 yılında üretim kapasitelerini etkileyen ve tam kapasite ile çalışmalarını engelleyen faktörler incelendiğinde; 997 yılında olduğu gibi yine ilk iki sırayı talep yetersizliği ve finansman sorunu almıştır. 998 yılında üretimin tam kapasite ile gerçekleşmesini engelleyen faktörler arasında %36.7 ile Talep Yetersizliği ilk sırada yer alırken bunu,% 6.7 ile mali sorun olan Finansman Güçlüğü, %4.3 ile Pazarlama Sorunu, % 7.4 ile Teknoloji Yetersizliği takip etmiştir. Araştırma sonucuna göre tam kapasite ile çalışmalarını en az etkileyen % 2.9 ile ithal Ham ve Yardımcı Madde Teminindeki Zorluk olmuştur. TABLO m 5 KAPASiTE KULLANIMA ETKİ EDEN FAKTÖRLER FAKTÖR ETKİLENEN ETKİLEME ETKiLENEN ETKİLEME FİRMA ORANI% FİRMA ORANI% SAYISI SAYISI ı Talep Yetersizliği Finansman Güçlüğü Pazarlama Sorunu Teknoloji Yetersizliği 5 ithal Rekabeti Enerji Sorunu İşçi Sorunu Yerli Ham ve Yrd Madde Teminindeki Zorluk 9 ithal Ham ve Yrd Madde Teminindeki Zorluk TOPLAM

19 lo 998 YILINDA KAPASiTE KULLANIMINA ETKi EDEN FAKTöRLER% TALEP YETERSiZLidi.!!! FiNANSMAN SORUNU ı;ı PAZARLAMA SORUNU g TEKNOLOJiK SORUN g YERLi HAMMADDE ZORLUdU Iii ENERJi SORUNU ı;ı işçi SORUNU g ithal MAL.REK. ithal HAMMADDE ZORLUG;U TABL0-6 KAPASiTE KULLANIMA ETKİ EDEN FAKTÖRLERiN YlLLARA GÖRE DAGILIMI % ı FAKTÖR Talep Yetersizliği Finansman Güçlüğü Pazarlama Sorunu Teknoloji Yetersizliği Enerji Sorunu ithal Rekabeti Yerli Ham ve Yrd Madde Teminindeki Zorluk İşçi Sorunu ithal Ham ve Yrd Madde Teminindeki Zorluk Diğer TOPLAM ,0 00, Sektörlere göre Tam Kapasite ile Çalışamama Nedenlerinde gerek firma sayısı ve gerekse oransal dağılımı Tablo 7 ile Tablo 8 'de belirtilmiştir.

20 ---- TABLO ~7 998 YILINDA TAM KAP ASİTE İLE ÇALlŞAMAMA NEDENLERİ (FİRMA SA YISI) SEKTÖR Hammadde Finansman Pazarlama İ thal Talep işçi Enerji Teminindeki Güçlüğü Sorunu Maliann Yetersizliği Sorunu Sorunu Zorluk Rekabeti Teknolojik Sorunlar Toplam i Yerli İ thal İç Dış GIDA TEKSTiL AGAÇ-ORMAN KAGIT - BASIM KİMYA- LASTİK TAŞ-TOPRAK DEMİR - ÇELİK METAL- MAKİNA Dİ GER TOPLAM - ı ı ı ı ı - ı ı ı ı ı ı ı ı ı 6 ı ı9 4 ı53 3 ı6 3 4ı9

21 ı TABLO YILINDA TAM KAPASiTE İLE ÇALlŞAMAMA NEDENLERİ (YÜZDE DAGILIMI) SEKTÖR GIDA TEKSTiL AÖAÇ-ORMAN KAÖIT - BASIM KİMY A - LASTiK TAŞ-TOPRAK DEMİR - ÇELİK METAL- MAKİNA Dİ GER TOPLAM Hammadde Finansman Pazarlama ithal Talep işçi Enerji Teminindeki Güçlüğü Sorunu Maliann Yetersizliği Sorunu Sorunu Zorluk Rekabeti Yerli İ thal iç Dış Teknolojik Toplam Sorunlar 5.3 loo.oj 4.4 loo.oi N ıoo.o' , 9.2 ıoo.o, ~

22 3 Tam kapasite ile çalışamamalanna neden olan faktörlenn ayrı ayrı sektörel bazda incelenmesi ise şu şekildedir. -Yerli Ham ve Yardımcı Madde Teminindeki Zorluk : Yerli ham ve yardımcı madde teminindeki zorluklardan etkilenen firma sayısı ı9'dur. Bu fı;ıktör % 4.5 ile küçük imalat sanayinde kapasite kullanımını olumsuz etkilemede 8. sırada yer almıştır. Küçük sanayiciler hammadde tedariklerini küçük partiler halinde yapmaktadırlar. Küçük partilerle de olsa zamanında hammadde temin edilernemesi ve ulaşım sorunlannın ortaya çıkardığı maliyet ve zaman kaybı hammadde tedarikinin üretici kuruluş yerine başka kaynaklardan temini zorunluluğunu ortaya çıkarmaktadır. 998 yılında Dünya'da yaşanan ekonomik sorunlardan az da olsa etkilenen ülkemizde uygulanan ekonomik politikalar ve buna bağlı istikrarsız fiyat hareketleri yanında ürün kalitesinin belli bir standarta kavuşturulamamış olması teslim şartlarında yaşanan problemierin halen devam ettiğini göstermektedir. Bu faktörün sektörlere yansıması ise aşağıda gösterilmiştir SEKTÖR Etkilenen Faktör Tüm Faktörler Firma Sayısı İçindeki İçindeki A~ırlı~ı% A~ırlı~% ı Gıda, Diğer Gıda - içki San. 2 Tekstil, Ayakkabı Kürk, Ayakkabı Dışı Giyim 3 Ağaç, Mantar, Mobilya, Mefruşat, Orman Ürünleri 4 Kağıt, Kağıt Ürün.Basım S. ı Ana Kimya, Diğer Kimya ı Petrol ve Kömür Türevleri, Lastik, Plastik San. 6 Cam, Mamul, Taş ve Toprağa Dayalı Eşya San 7 Demir Çelik, Ana Demir Çelik Dışı Metal Eşya San. 8 Metal Eşya, Makina 4 2l.ı 2.6 Elektrik Mak. Taşıt Araç. Mesleki Alet 9 Diğer imalat San: ı TOPLAM ı9 ıoo.o 4.5

23 4 Yerli Ham ve Yardımcı Madde Teminindeki Zorluk% c etekstil ekagit KiMYA c METAL-MAKiNA c DiGER 2-İthal Ham ve Yardımcı Madde Teminindeki Zorluk : Kapasite kullanımını olumsuz yönde etkileyen faktörler içersinde ithal ham ve yardırncı madde terninindeki zorluklar% 2.9 ile 9_. sırada yer alarak en az etkileyen neden olmuştur. Geçmiş yıllara oranla ithalat rejimindeki değişiklikler bu faktörün olumsuz etkilerini büyük ölçüde azaltmıştır. Bu faktörden etkilenen fırma sayısı 2 olurken, döviz kurları karşısında TL'nın döviz kurları karşısında enflasyonun altında değer kaybetrnesi rağmen yinede küçük sanayicileri etkilemektedir. SEKTÖR Etkilenen Faktör Tüm Faktörler Firma Sayısı İçindeki İçindeki Ağırlığı% Ağırlığı% ı Gıda, Diğer Gıda ve içki S. ı Tekstil, Ayakkabı Kürk, Ayakkabı Dışı Giyim 3 Ağaç, Mantar, Mobilya, Mefruşat, Orman Ürünleri 4 Kağıt, Kı;ığıt Ürün.Basırn S Ana Kimya, Diğer Kimya ı Petrol ve Kömür Türevleri, Lastik, Plastik San. 6 Cam, Mamul, Taş ve Toprağa Dayalı Eşya San 7 Demir Çelik, Ana Demir Çelik Dışı Metal Eşya San. 8 Metal Eşya, Makina Elektrik Mak. Taşıt Araç. Mesleki Alet 9 Diğer imalat San. ı TOPLAM ı

24 5 ithal Ham ve Yardımcı Madde Teminindeki Zorluk% ıjgıda tlkimya c 58.3 ı:jmetal EŞYA tl'< DiGER 3-Finansman Güçlüğü: Kredi faizlerinin yüksekliği, sermaye yetersizliği ve nakit para sıkıntısı gibi faktörlerin ifadesi ile oluşan Finansman Güçlüğü; her zaman olduğu gibi bu yılda kapasite kullanımını en fazla etkileyen faktörlerden biri olmuştur. Araştırma kapsamında anketin bu sorusuna 70 fırma cevap vermiş olup, bu faktör% ı6.7'lik!?ay ile 2. Sırada yer almıştır. SEKTÖR Etkilenen Faktör Tüm Faktörler Firma Sayısı İçindeki İçindeki Ağırlığı% Ağırlığı% ı Gıda, Diğer Gıda - İçki San. 5 7.ı Tekstil, Ayakkabı Kürk, ı ı8.9 Ayakkabı Dışı Giyim 3 Ağaç, Mantar, Mobilya, ı ı.4 ı6.7 Mefruşat, Orman Ürünleri 4 Kağıt, Kağıt Ürün. Basım S. ı ı Ana Kimya, Diğer Kimya ı ı7.3 Petrol ve Kömür Türevleri, Lastik, Plastik San. 6 Cam, Mamul, Taş ve Toprağa Dayalı Eşya San 7 Demir Çelik, Ana Demir ı ı Çelik Dışı Metal Eşya San. 8 Metal Eşya, Makina ı7.6 Elektrik Mak. Taşıt Araç. Mesleki Alet 9 Diğer imalat San. ı ı TOPLAM ı6.7

25 6 Finansman Güçlüğü % ı:ı.4 ı:ı.4 ı:ı 38.6 GIDA ı:ıtekstil ı:ıorman ı:ıkaait KiMYA ı:ı DEMiR ÇELiK ı:ı METAL- MAKiNA ı:ıdiaer 4- Talep Yetersizliği : Tam kapasite çalışamama nedenlerinin başında yer alan Talep yetersizliği % 36.7'lik pay ile yine her zaman olduğu gibi bu yıl da ilk sırayı almıştır. Bu faktörden etkilenen toplam fırma sayısı 54' dür. Ankete cevap veren firmalara göre iç talep yetersizliği % 25.5, dış talep yetersizliği ise %.2 olmuştur. Ekonominin genel yapısına bağlı olarak etkilenmekte ve küçük sanayici işletmeler yapısal nedenlerinden dolayı dış pazarlara yeteri kadar açılamamaktadırlar. SEKTÖR Etkilenen Faktör Tüm Faktörler Firma Sayısı İçindeki İçindeki A2ırlı2ı% A2ırlı2ı% ı Gıda, Diğer Gıda - İçki San Tekstil, Ayakkabı Kürk, Ayakkabı Dışı Giyim 3 Ağaç, Mantar, Mobilya, Mefruşat, Orman Ürünleri 4 Kağıt, Kağıt Ürünleri Basım Sanayi 5 Ana Kimya, Diğer Kimya Petrol ve Kömür Türevleri, Lastik, Plastik San. 6 Cam, Mamul, Taş ve Toprağa Dayalı Eşya San 7 Demir Çelik, Ana Demir lo Çelik Dışı Metal Eşya San. 8 Metal Eşya, Makina Elektrik Mak. Taşıt Araç. Mesleki Alet 9 Diğer imalat San TOPLAM

26 7 Talep Yetersizliği % ıı35~. c GIDA c TEKSTil c ORMAN ııkadit c KiMYA ıı6.5 c _TOPRAK ıı 22. c DEMiR ÇELiK El 2.4 ıı3.2 c METAL - MAKiNA DiGER 5- işçilerle İlgili Sorunlar : Geçmiş yıllarda önemli bir yer işgal eden kalifiye eleman ihtiyacı 3308 sayılı Çıraklık ve Meslek Eğitim Kanunun tatbiki ile açılan kurslada ihtiyaç karşılanarak bu faktörün etkinliği bir ölçüde azaltılmış tır. 2 firmanın cevaplandırdığı işçiler ile ilgili sorunlar; ı998 yılında % 5.0'lık pay ile 7. sırada yer almıştır. Özellikle tekstil sektöründe kalifiye elemanların çok sıklıkla iş değiştirmeleri önemli bir sorunu teşkil etmektedir. SEKTÖR Etkilenen Faktör Tüm Faktörler Firma Sayısı İçindeki İçindeki Ağırlığı% Ağırlığı% ı Gıda, Diğer Gıda - İçki San Tekstil, Ayakkabı Kürk, Ayakkabı Dışı Giyim 3 Ağaç, Mantar, Mobilya, Mefruşat, Orman Ürünleri 4 Kağıt, Kağıt Ürünleri Basım ı Ana Kimya, Diğer Kimya ı Petrol ve Kömür Türevleri, Lastik, Plastik San. 6 Cam, Mamul, Taş ve Toprağa Dayalı Eşya San 7 Demir Çelik, Ana Demir Çelik Dışı Metal Eşya San. 8 Metal Eşya, Makina 8 38.ı 5.2 Elektrik Mak. Taşıt Araç. Mesleki Alet 9 Diğer imalat San ı2.5 TOPLAM 2 ıoo.o 5.0

27 işç i Sorunu % O~L-~~-M~~~~~~~~~~~----,---~ TEKSTil KiMYA DiGER 6- Enerji Sorunları : Bu faktörün kapasite kullanımını olumsuz yönde etkileme oranı% 6.0'dır. Tüm faktörler içersinde etkileme oranı ile 6. sırada yer alan enerji sorununa 25 firma işaret etmiştir. Enerji fiyatlarının yüksekliği, enerji kesintileri, yetersiz enerji temini gibi nedenler küçük sanayicileri olumsuz etkilemektedir. SEKTÖR - Etkilenen Faktör Tüm Faktörler Firma Sayısı İçindeki İçindeki A~ırlı~ı% A~ırlı~ı% ı Gıda, Diğer Gıda - içki San Tekstil, Ayakkabı Kürk, Ayakkabı Dışı Giyim 3 Ağaç, Mantar, Mobilya, Mefruşat, Orman Ürünleri 4 Kağıt, Kağıt Ürünleri Basım Sanayi 5 Ana Kimya, Diğer Kimya Petrol ve Kömür Türevleri, Lastik, Plastik San. 6 Cam, Mamul, Taş ve Toprağa Dayalı Eşya San 7 Demir Çelik, Ana Demir Çelik Dışı Metal Eşya San. 8 Metal Eşya, Makina Elektrik Mak. Taşıt Araç. Mesleki Alet 9 Diğer imalat San. ı TOPLAM

28 Enerji Sorunu o/d ı : ~ ~J.~~--~.L-l.C:l... ~ TEKSTil KiMYA DEMiR METAL DiöER 7- ithal Malları Rekabeti : ithal malları rekabeti her geçen yıl gittikçe önem kazanmaktadır. ı 994 ve ı 995 yıllarında kapasite kullanım oranlarını en az etkileyen ithal malları rekabeti, ı 996 yılında son sıradan çıkarak 7. sıraya ı 997 yılında 6. sıraya yükselmiş, ı 998 yılında da % 6.4 ile 5. sırada yer almıştır. Bu faktörden etkilenen firma sayısı 27 olmuştur. SEKTÖR Etkilenen Faktör Tüm Faktörler Firma Sayısı İçindeki İçindeki Ağırlığı% Ağırlığı% ı Gıda, Diğer Gıda - içki San Tekstil, Ayakkabı Kürk, Ayakkabı Dışı Giyim 3 Ağaç, Mantar, Mobilya, Mefruşat, Orman Ürünleri 4 Kağıt, Kağıt Ürünleri Basım Sanayi 5 Ana Kimya, Diğer Kimya Petrol ve Kömür Türevleri, Lastik, Plastik San. 6 Cam, Mamul, Taş ve Toprağa Dayalı Eşya San 7 Demir Çelik, Ana Demir Çelik Dışı Metal Eşya San. 8 Metal Eşya, Makina Elektrik Mak. Taşıt Araç. Mesleki Alet 9 Diğer imalat San TOPLAM

29 20 ithal Malları Rekabeti a 55.6 ı:ı TEKSTil c KiMYA 7.4 c METAL ıııdiger 8- Pazarlama Sorunu : Pazarlama sorunu, tam kapasite ile çalışamama nedenlerinde % 4.3'lük etkileme oranı ile 998 yılında da 3. sıradaki yerini korumuştur. 60 firmanın etkilendiği bu faktörden, küçük sanayici işletmelerin yapısal özelliklerinden dolayı piyasada rekabet ortamına ayak uydurabilmekde ciddi rahatsızlıklar hissetmektedir] er. SEKTÖR Etkilenen Faktör Tüm Faktörler Firma Sayıs ı İ çindeki İçindeki Ağırlığı% Ağırlığı% ı Gıda, Diğer Gıda - İçki San Tekstil, Ayakkabı Kürk, Ayakkabı Dışı Giyim 3 Ağaç, Mantar, Mobilya, 2 ~ Mefruşat, Orman Ürünleri 4 Kağıt, Kağıt Ürünleri Basım Sanayi 5 Ana Kimya, Diğer Kimya Petrol ve Kömür Türevleri, Lastik, Plastik San. 6 Cam, Mamul, Taş ve Toprağa Dayalı Eşya San 7 Demir Çelik, Ana Demir Çelik Dışı Metal Eşya San. 8 Metal Eşya, Makina Elektrik Mak. Taşıt Araç. Mesleki Alet 9 Diğer imalat San. ı TOPLAM

30 2 Pazarıama Sorunu % ı::ıgida ı::ı5 ı::ı26.7 TEKSTiL ı:ıorman ekagit KiMYA o DEMiR o METAL ediger 9- Teknolojik Sorunlar : İleri teknolojiterin kullanılması veya mevcut olan teknolojinin yenileştirilmesi ihtiyacı, emek yoğun sektörlerin dışında kalan sektörlerde etkisi hissedilirken, tam kapasite ile çalışamama nedenlerinde bu faktör % 7.4 ile 4. sırada yer almış ve etkilenen fırma sayısı 3 olmuştur. SEKTOR Etkilenen Faktör Tüm Faktörler Firma Sayısı İçindeki İçindeki Ağırlığı% Ağırlığı% ı Gıda, Diğer Gıda - içki San. ı Tekstil, Ayakkabı Kürk, Ayakkabı Dışı Giyim 3 Ağaç, Mantar, Mobilya, ı 3.2 ı6.7 Mefruşat, Orman Ürünleri 4 Kağıt, Kağıt Ürünleri Basım ı Sanayi 5 Ana Kimya, Diğer Kimya Petrol ve Kömür Türevleri, Lastik, Plastik San. 6 Cam, Mamul, Taş ve Toprağa Dayalı Eşya San 7 Demir Çelik, Ana Demir Çelik Dışı Metal Eşya San. 8 Metal Eşya, Makina Elektrik Mak. Taşıt Araç. Mesleki Alet 9 Diğer imalat San ı8. 8 TOPLAM 3ı

31 Teknolojik Sorunlar% o~l-~~_j~-l~~~~.-~~~~~~~~~~~ GIDA TEKSTiL ORMAN KAC.IT KiMYA DEMiR METAL DiGER G- İSTiHDAM : Ankete cevap veren 48 firmaya göre 998 yılında üretimde ve üretim dışında olinak üzere toplam kişi istihdam edilmektedir. 997 yılına göre % ı 5.9 artış gösteren toplam istihdamda; üretimde çalışanların sayısı% 6.5 artış ile 2.67, üretim dışında çalışanların sayısı ise% 4. artış ile 740 kişiye ulaşmıştır. TABLO - 9 İSTiHDAM DEGİŞİM 0/o ÜRETiMDE ÇALIŞAN ÜRETİM DIŞI ÇALIŞAN TOPLAM Toplam istihdam sektörler itibariyle incelendiğinde; Tekstil, Kimya, Kağıt ve Basım sanayi ile Diğer imalat sanayinde artarken, diğer sektörlerde azalışlar görülmüştür. 998 yılında Dünya' da etkili olan Asya ve Rusya krizlerinin ekonomimizde yarattığı tedirginlik talep daralmaları, buna bağlı olarak üretim azalmaları fırmaların daha radikal kararlar almalarına neden olmuş bu da istihdamın azalmasına yol açmıştır. 998 yılında toplam istihdamda en yüksek artış% 23.4 ile Kimya sektöründe görülmüş olup bunu, % 23.3 ile Tekstil sektörü takip etmiştir. Toplam istihdamda en fazla azalış izlenen sektör-% 20.6 ile Ağaç, Mobilya ve Orman Ürünleri olmuştur. -% 8.9 ile Taş ve Toprak sanayi, -% 4.5 ile Demir Çelik sanayi, -% 4.3 ile Gıda sanayi, -binde 4 ile Metal Eşya Makine sanayi azalış izlenen sektörleri teşkil etmiştir. Üretimde direkt olarak çalışanlara bakıldığında her zaman olduğu gibi en fazla artış% 26.5 ile Tekstil sektöründe olurken, en fazla azalış -% 24.3 ile Taş ve Toprak sanayinde görülmüştür. Üretim dışında istihdam edilenlerde artış izlenen sektör % 29.7 ile Kimya sanayi olurken, en fazla azalış görülen sektör-% 37.5 ile Gıda sanayi olmuştur. 997 ve 998 yılı itibariyle sektörlere göre istihdamın mutlak ve oransal rakamları Tablo O' da belirtilmektedir.

32 TABLO -0 İSTİHDAMIN SEKTÖREL DAGILIMI SEKTÖR Yılı Firma Sayısı Üretim Üretim Üretim Üretim Toplam İçin Dışı İçin Dışı İstihdam Çalışan Çalışan Çalışan Çalışan GIDA TEKSTiL AGAÇ-ORMAN KAÖIT - BASIM KİMY A - LASTiK TAŞ-TOPRAK DEMİR - ÇELİK 8 ı ı METAL-MAKİNA Dİ GER TOPLAM Toplam İstihdam Yıllık Değişim Oranı'% Üretim Üretim Toplam İçin Dışı İstihdam Çalışan Çalışan ı 5.9 N w

33 istihdam - Kişi 3000 ~+---~------~~------~~--~--~ ~ ~~ üretimiçi üretim DIŞI H- ÜRETİM: ı998 yılında ankete cevap veren ı48 firmaya göre üretim kıymeti milyar TL olurken, satış kıymeti milyar TL seviyesine ulaşmış, stok değişim oranı % ı2.8 olmuştur. Firma başına düşen ortalama üretim kıymeti ise ı89 milyar TL' dır. Araştırmada ankete cevap veren firma sayıları yıllara göre farklı olduğundan sektörleri, gerek üretim kıymetleri ve gerekse satış stok değişim oranları itibariyle incelemek daha uygundur. Üretim Satışı ifade eden stok değişim oranın küçük olması stoğa devredilen miktarın az olduğunun ifadesidir. Sektörler itibariyle incelediğimizde; Kağıt Basım sanayi stok değişim oranı -binde 6 ile en iyi durumda olan sektör olmuştur. Bunun dışında en az stok kıymetleri yerine değişim oranı binde ile Demir-Çelik sanayinde olurken, en fazla stok değişim oranı % 42.4 ile Ağaç, Mobilya ve Orman Ürünlerinde izlenmiştir. Stok değişim oranları; Gıda sanayinde % 35.0, Kimya Lastik sanayinde % ı4. 9, Tekstil sanayinde %4.7, Taş ve Toprak sanayinde% 3.6, Metal Eşya Makine sanayinde % 8.4 ve Diğer imalat sanayinde ise % 4.4 olmuştur. Sektörler itibariyle üretim, satış ve stok kıymetleri ile stok değişim oranları Tablo- ı ı' de açıklanmıştır. Küçük sanayicilerin üretim durumlarında bir önceki yıla göre artış veya azalış konusunda değerlendirme yapılması istenmiştir. Ankete cevap veren ı 46 firmanın % 36.3'ü üretimin artığını, % ı9.2'si üretimde herhangi bir değişme olmadığını, % 44.5 'i ise üretimin azaldığını beyan etmiştir. Üretim durumu ile ilgili sektör analizi Tablo-ı2'de gösterilmiştir üretim ve SATIŞ- Milyar TL ~~~._~~~~.a--r-~~._L-~~~~~~ üretim SATIŞ e GIDA etekstil eorman. ekagit.ek:imya c TOPRAK coemir e METAL IIOiGER

34 TABLO ve 998 YILLARI İTİBARİYLE ÜRETİM, SATIŞ ve STOK KlYMETLERi ile STOK DEGİŞİM ORANLARI (Milyon TL) SEKTÖR STOK DEGİŞİM ORANI% Firma Üretim Satış Stok Firma Üretim Satış Stok GIDA TEKSTiL AGAÇ-ORMAN KAÖIT - BASlM KİMYA-LASTiK TAŞ-TOPRAK DEMİRÇELİK METAL- MAKİNA Dİ GER TOPLAM Sayısı Kıymeti Kıymeti Kıymeti Sayısı Kıymeti Kıymeti ı o ı Kıymeti l'j Vı

35 , TABLO YILI İTİBARİYLE ÜRETİM DURUMU SEKTÖR FİRMA SAYISI DEGİŞİM ORANI % Toplam Arttı Aynı Azaldı Kaldı GIDA TEKSTiL AÖAÇ-ORMAN 2 ı - KAGIT - BASIM 3 ı ı KİMY A - LASTiK TAŞ-TOPRAK 5 ı ı 3 DEMİRÇELİK 8 4 ı 3 METAL- MAKİNA DiGER ı TOPLAM Arttı AynıKaldı Azaldı ı N 0\

36 27,-. - SABİT SERMAYE YATIRIMLARI: Ekonominin gereği büyüme ve gelişme için yatırımlar önemli bir kriterdir. Büyük işletmelerde olduğu gibi küçük işletmelerde de yatırımların önemi her geçen yıl giderek artmaktadır. 997 yılında anket kapsamında sabit sermaye yatırımında bulunduğunu belirten 65 firmanın toplam yatırım değeri.40,8 milyar TL iken, 998 yılındaki ankete evet cevabı veren 73 firmaya göre yatırım tutarı 3.438, milyar TL seviyesine ulaşmıştır. Tüm sektörler dikkate alındığında yapılan yatırım değeri, 998 yılında gerçekleştirilen toplam üretim kıymetinin % 2.3 'üne tekabül ettiği tespit edilmiştir.... / " Sektörler itibariyle incelendiğinde; toplam yatırım tutarı içinde en fazla yatırım yapılan kesim,% 35.4 pay ve.25,9 milyar TL ile Tekstil sanayi olurken bunu,% 9.6 pay ve 673,5 milyar TL ile Metal Eşya Makine sanayi takip etmiştir. %.3 pay ve 43,8 milyar TL ile Gıda sanayi, % 2.2 pay ve 74,6 milyar TL ile Demir-:Çelik sanayi enaz yatırım yapılan sektörler olmuştur. 997 yılı yatırımında ilk sırayı yine Tekstil sanayi almış bunu, Kimya -Lastik sanayi izlemişti..~ -'.,? r SABiT SERMAYE YATlRlMI- Milyar TL r-- 453, n r o,..., r-ı GIDA TEKSTiL KA Ci IT KiMYA TOPRAK DEMiR METAL DiGER 998 yılında ankete cevap veren 48 firma nezdinde yapılan araştırmada, % 49.3'ünü teşkil eden 73 firma sabit sermaye yatırımı yaptığını,% 50.7'si olan 75 firma ise yatırırnda bulunmadığını beyan etmiştir. 997 yılında ise firmaların % 45. 'i sabit sermaye yatırımı yapmıştı. ' t

37 TABLO YILI SABİT SERMAYE YATIRIM DURUMU SEKTÖR FİRMA SAYISI YATIRIM DEGERi TL Toplam Evet Hayır GIDA TEKSTiL 29 3 ı6 ı.2ı ı3 AGAÇ-ORMAN 2-2 o KAGIT - BASIM 3 ı KİMY A - LASTiK TAŞ-TOPRAK DEMİR - ÇELİK METAL- MAKİNA ı4 Dİ GER 6 ı 5 ı TOPLAM ı ı YÜZDE DAGILIM % Evet Hayır Yatırım Payı " ıoo.o ı9.6 ı ıoo.o N 00

38 29 J- MAMUL MALİYET ARTIŞI ve ARTlŞA ETKİ EDEN FAKTÖRLER: Anketin bu sorusuna cevap veren 37 firmaya göre, 997 yılında % 83. ll olarak gerçekleşen imalat sanayi ortalama mamul maliyet artışı, 998 yılında bir önceki yıla göre % olarak tespit edilmiştir. Sektörlere göre incelendiğinde; 997 yılına göre mamul maliyeti en çok artan kesim % 72.4 ile Gıda sanayi olurken bunu, % 7.63 ile Demir-Çelik sanayi, % 7. 6 ile Metal Eşya Makine sanayi izlemiştir. Sektörler içersinde mamul maliyeti en az artan kesim% ile Ağaç, Mobilya ve Orman Ürünleri sanayi olmuştur. 997 yılında ilk sırayı Ağaç ve Orman sanayi almıştı. 998 yılında mamul maliyet artışına etki eden faktörlere bakıldığında birinci sırayı % 24.2 pay ile hammadde fıyat artışı alırken bunu, % 22.2 pay ile işçi ücret artışı, % 9.3 ile enerji fıyat artışı takip etmiştir. 997 ve 998 yılları için mamul maliyet artışına etki eden faktörler Tablo 4'de belirtilmiştir. TABLO -4 MAMUL MALİYET ARTIŞINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER% HAMMADDE FİYAT ARTIŞI İŞÇİ ÜCRET ARTIŞI ENERJİ FİYAT ARTIŞI ULAŞIM GİDERİ ARTIŞI İŞ YERİ KİRA ARTIŞI KREDi MALİYET ARTIŞI Dİ GER TOPLAM YILINDA MAMUL MALiYET ARTIŞINA ETKi EDEN ı:ı HAMMADDE FiYAT ARTIŞI FAKTöRLER% ı:ı işçi ücreti ARTIŞI ı:ı ENERJi FiYAT ARTIŞI 24.2 ı:ı KiRA ARTIŞI ı:ı ULAŞIM GiDERi ARTIŞI ı:ı 22.2 ı:ı KREDi MALiYET ARTIŞI DiöER

39 ı.. '"'...ı... -.ı.,;:.j....;.... ~ ' ~ ~.. 4~ - ~ -... _. J '. '. ~ k TABLO YILI MAMUL MALİYET ARTIŞI ve ETKİ EDEN NEDENLER (FİRMA SAYISI).i' " SEKTÖR GIDA TEKSTiL AGAÇ - ORMAN KAÖIT - BASIM KİMY A - LASTiK TAŞ-TOPRAK DEMİR - ÇELİK METAL-MAKİNA Dİ GER TOPLAM. MAMUL MALİYET ARTIŞI MAMUL MALİYET ARTlŞ NEDENi Hammadde Enerji işçi Ulaşım İşyeri Kredi Diğer Fiyat Artışı Fiyat Ücret Gideri Kira Maliyet Artışı Artışı Artışı Artışı Artışı ı ı 22 9 ı ı ı 2 ı - 3 ı ı 2-3 ı - 3ı ' ı6 ı3 ı ı ı ı6 25 ı ı 3 2 ı 37 ı25 00 ıı5 5ı ı8 Toplam 26 ıoı 7 8 ı24 ı6 28 ı89 ı8 5ı7 w o

40 TABLO= YILI MAMUL MALİYET ARTIŞI ve ETKİ EDEN NEDENLER (YÜZDE DAGILIMI ) SEKTÖR GIDA TEKSTiL AGAÇ-ORMAN KAÖIT - BASIM KİMY A - LASTiK TAŞ-TOPRAK DEMİR - ÇELİK METAL- MAKİNA DİÖER TOPLAM MAMUL MALİYET ARTIŞI MAMUL MALİYET ARTlŞ NEDENi Hammadde Enerji işçi Ulaşım İşyeri Kredi Diğer Toplam Fiyat Artışı Fiyat Ücret Gideri Kira Maliyet Artışı Artışı Artışı Artışı Artışı o.o! w -

41 32 K- 998 YILINDA DÜNYA'DAKi EKONOMİK GELiŞME ve KRİZİN FİRMALAR ÜZERİNDEKİ OLUMSUZ ETKİLERİ : ı 998 yılında Dünya' da etkili olan Asya ve Rusya krizlerinin ekonomimizde yarattığı tedirgenlik küçük sanayici işletmeler üzerinde hangi yönde olumsuz etki yaptıkları bu araştırmada sorulan sorulardan biri olmuş ve krizin olumsuz etki yaptıkları alanlar; yatırım, iç satış, dış satış, üretim, istihdam ve diğerleri şeklinde oluşturulmuştur. ı998 yılında Dünya'daki ekonomik gelişme ve kriz ile ilgili olarak ankete cevap veren firmaların % 3.3 'ü iç satış, % 20.7'si üretim, % 20.5'i yatırım, % ı 5. ı' i dış satış, % 9.4 'ü istihdam ve % 3. ı ' i ise diğer alanlarda olumsuz şekilde etkilendiklerini belirtmişlerdir. Olumsuz etki yapılan alanları sektörler itibariyle incelediğimizde: iç satışda; Taş ve Toprak sanayi ile Demir-Çelik sanayi, üretimde; Tekstil ile Gıda sanayi, yatırımda; Kağıt Basım ile Gıda sanayi, dış satımda; Ağaç, Mobilya ve Orman Ürünleri ile Diğer imalat sanayi, istihdamda; Ağaç ve Orman Ürünleri ile Demir-Çelik sanayi en çok etkilenen sektörler olmuştur. 998 YILINDA DüNYA'DAKi EKONOMiK GELiŞME ve KRiZiN OLUMSUZ ETKiLERi %... ı:ıyatirim ı:ı ı:ı iç SATIŞ ı:ı üretim ı:ı DIŞ SATIŞ \ ı:ı 3.3 ı:ıistihdam ı:ıdider Konu ile ilgili olarak sektörlerin gerek firma sayısı dağılımları Tablo ı 7 ile Tablo ı8'de gösterilmiştir. ve gerekse yüzde

42 TABLO YILINDA DÜNYA'DAKi EKONOMİK GELiŞME ve KRİZİN OLUMSUZ ETKİSİ (FİRMA SAYISI) SEKTÖR Yatırım İç Satış Üretim Dış Satış İstihdam Diğer Toplam! GIDA ı ı ı TEKSTiL ı7 6 2ı AÖAÇ-ORMAN - 2 ı ı ı - KAGIT - BASIM ı - - KİMY A - LASTiK ı6 25 ı7 ll 8 2 TAŞ-TOPRAK 5 ı ı - - DEMİR - ÇELİK 2 7 ı ı 2 ı METAL- MAKİNA 27 4ı 26 2 ll 4 Dİ GER ı TOPLAM 72 ı ı o ll ı ı5 352 w

43 TABLO YILINDA DÜNYA'DAKi EKONOMİK GELİŞME ve KRİZİN OLUMSUZ ETKİSİ ( YÜZDE DAGILIMI ) SEKTÖR Yatırım İç Satış Üretim Dış Satış İstihdam Diğer Toplam GIDA TEKSTiL AÖAÇ-ORMAN KAGIT - BASIM KİMY A - LASTiK TAŞ-TOPRAK DEMİR - ÇELİK METAL- MAKİNA Dİ GER TOPLAM w.)>.

44 35 L - İSTEK ve ÖNERİLER : Araştırmamıza katılan küçük sanayici firmaların anket formunun ilgili bölümünde belirttikleri istek ve önerileri genel olarak aşağıdaki şekilde sıralanabilir. Genel olarak ekonomi ile siyasi istikrarın sağlanamamasından duyduklan rahatsızlıklan dile getirmişlerdir. Küçük sanayici firmalar, yine her zaman olduğu gibi büyük işletmeleri destekleyici rol oynarnalarına rağmen yeterli ilgi ve imkanın kendilerine sağlanamadığını belirtmişlerdir. Ham ve yardımcı madde temininde yaşanan fiyat istikrarsızlığı bütün sektörleri etkilemekte olup, ithal ham ve yardımcı maddelerdeki gümrük vergileri ve fonların kaldırılması veya düşürülmesi, kalitesiz ithal ham maddelerin yurda sokulmaması, ihracatın teşvik edilmesi, ihracat işlemlerinde kolaylık sağlanması, ithalat rejiminin küçük işletmeleri koruyacak şekilde yeniden düzenlenmesi, yurt dışı fuarlara katılımında finansman kolaylığı sağlanması talep edilmektedir. Talep yetersizliği konusunda firmalar; ekonomide istikrarın sağlanması, enflasyonun düşürülmesi, eşit rekabet şartlarının sağlanması, ürünlerde kalite kontrol sisteminin getirilmesi, vergi yükümlülüklerin azaltılması, yeni dış pazarlar için fuarlar düzenlenmesi, asgari ücretten vergi alınmaması, KDV oranlarının düşürülmesi, KKDF'nin (Kaynak Kullanma Destekleme Fonu) kaldırılması, vadeli satışlarda yeni düzelemenin yapılması, SSK primlerinin düşürülmesi ve gerçekçi kur politikasının uygulanması gerektiği ifade edilmiştir. Yatırımlar için, kredi maliyetlerinin düşürülmesi, KOBİ'lerin desteklenmesi, KOBİ kredilerinin ihtiyacı olan küçük işletmelere verilmesi, yatırım teşviklerinin artırılması ve belgelerinin daha kolay verilmesi, makine imalat parkının geliştirilmesi, teknolojik gelişme için devlet desteğinin sağlanması, imalat sanayinin teşvik edilmesi, kalifiye eleman ihtiyacının karşılanması ıçın mesleki eğitime önem verilmesi vurgulanmıştır. Enerji ile ilgili sorunlarda, enerji kesintilerinin en aza indirilmesi, enerji ve akaryakıt fıyatlarında istikrar sağlanması talep edilmektedir.

45

46 998 YILINDA SEKTÖRLER İTİBARİYLE KÜÇÜK SANAYİCiLERiN KAPASiTE KULLANIM ORANLARI ve KULLANIMA ETKİ EDEN FAKTÖRLER ile DİGER SORUNLARI

47 38 - GIDA- DiGER GIDA ve İÇKİ SANAYİ: Örnekleme Sayısı 8 8 Tartısız Kapasite Kullanım Oranı - % Tartılı Kapasite Kullanım Oranı -% ı Toplam Üretim Kıymeti -Milyon TL ı.oı.277 ı.464.6ı Ortalama Üretim Kıymeti -Milyon TL ı ı Stok Değişim Oranı - % Sabit Sermaye Yatırımı -Milyon TL ı İstihdam Sayısı ıı7 2 Mamul Maliyet Artışı - % ı TAM KAPASiTE İLE Etkilenen Etkilenme Etkilenen Etkilenme ÇALlŞAMAMA NEDENi Firma Oranı 0 /o Firma Oranı 0 /o Sayısı Yerli Hammadde Teminindeki Z. ı 5.0 ithal Hammadde Teminindeki Z. 2 ı o. o Finansman Sorunu İç Talep Yetersizliği 2 ıo.o Dış Talep Yetersizliği ı 5.0 Pazarlama Sorunu İşçi Sorunu - - Enerji Sorunu ı 5.0 Teknolojik Sorun 2 ıo.o ithal Malları Rekabeti ı 5.0 Sayısı - - ı ı ı YILINDA TAM KAPASiTEiLE ÇALlŞAMAMA% c ithal HAMMADDE ZORLUöU D FiNANSMAN SORUNU c TALEP YETERSiZLiG i c PAZARLAMA SORUNU : TEKNOLOJiK SORUN

48 MAMUL MALİYET Etkilenen Etkilenme Etkilenen Etkilenme ARTIŞINA ETKİ EDEN Firma Oranı 0 /o Firma Oranı 0 /o FAKTÖRLER% Sayısı Sayısı Hammadde Fiyat Artışı Enerji Fiyat Artışı İşçi Ücret Artışı Ulaşım Gideri Artışı İşyeri Kira Artışı ı 3.8 Kredi Maliyet Artışı Diğer ı DÜNYA'DAKi EKONOMİK GELİŞME ve Etkilenen Etkilenme KRİZDEN OLUMSUZ ETKiLENEN Fak.% Firma Sayısı Oranı 0 /o Yatırım Üretim İç Satış Dış Satış 5.6 İstihdam 5.6 Diğer yılında tartılı ortalama kapasite kullanım oranı % 72.7 olan Gıda sektöründe tam kapasite ile çalışarnama nedenlerinin başında talep yetersizliği ve pazarlama sorunları gelmektedir. Stok değişim oranı% 35.0 olurken, ankete cevap veren fırmaların % 25.0'ı üretimin arttığını, % 37.5'i üretimin aynı kaldığını, % 37.5'i ise üretimin azaldığını beyan etmiştir. Bu sektörde toplam istihdam sayısı 2 kişi olmuştur. 3 firma tarafından milyon TL sabit sermaye yatırımı yapılmış olup, toplam yatırım tutarı içersindeki payı%.3 seviyesindedir. Ortalama mamul maliyet artışının% 72.4 olduğu sektörde maliyet artışında hammadde fıyat artışları etkili olmuştur. 998 yılında Dünya'daki ekonomik gelişme ve krizden en çok iç satışlar olumsuz olarak etkilenmiştir. Ekonomik ve siyasi istikrarın sağlanmasını, haksız rekabetin önlenmesi, yüksek KDV oranları ile kredi faiz oranlarının düşürülmesi, küçük işletmelere finansal destek sağlanması, KOBİ'lere gerekli önemin verilmesi, teknoloji yenilenmesinde devletin yardımcı olması ve ihracata daha fazla destek sağlanması talep edilmektedir.

49 40 2- TEKSTiL AY AKKABI KÜRK DERİ ve AYAKKABI DIŞI GİYİM SAN : Örnekleme Sayısı Tartısız Kapasite Kullanım Oranı - % Tartılı Kapasite Kullanım Oranı -% Toplam Üretim Kıymeti -Milyon TL Ortalama Üretim Kıymeti -Milyon TL Stok Değişim Oranı - % Sabit Sermaye Yatırımı -Milyon TL İstihdam Sayısı Mamul Maliyet Artışı - % TAM KAPASiTE İLE Etkilenen Etkilenme Etkilenen Etkilenme ÇALlŞAMAMA NEDENi Firma Oranı 0 /o Firma Oranı 0 /o Sayısı Yerli Hammadde Teminindeki Z ithal Hammadde Teminindeki Z Finansman Sorunu İç Talep Yetersizliği Dış Talep Yetersizliği Pazarlama Sorunu İşçi Sorunu ll 0. Enerji Sorunu Teknolojik Sorun ithal Malları Rekabeti Sayısı YILINDA TAM KAPASiTE ile ÇALlŞAMAMA% c YERLi HAMMADDE ZORLUGU c FiNANSMAN SORUNU ı:ı TALEP YETERSiZLidi ı:ı PAZARLAMA SORUNU ' ı:ı işçi SORUNU c ENERJi SORUNU ı:ı ı:ı TEKNOLOJiK SORUN ithal MAL REKABETi