ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ

Transkript

1 ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ FARKLI SIRALARA EKİLEN MISIR VE SOYA BİTKİSİNDE EKİM ORANLARININ BAZI BİTKİSEL ÖZELLİKLER VE YEM VERİMİNE ETKİLERİ İlker ERDOĞDU TARLA BİTKİLERİ ANABİLİM DALI ANKARA 2004 Her hakkı saklıdır

2 Prof. Dr. Suzan ALTINOK danışmanlığında, İlker ERDOĞDU tarafından hazırlanan bu çalışma 10/12/2004 tarihinde aşağıdaki jüri tarafından Tarla Bitkileri Anabilim Dalı nda Doktora Tezi olarak kabul edilmiştir. Başkan : Prof. Dr. Hayrettin EKİZ Üye : Prof. Dr. Suzan ALTINOK Üye : Doç. Dr. Cahit BALABANLI Üye : Doç. Dr. Ali KOÇ Üye : Doç. Dr. Hayrettin KENDİR Yukarıdaki sonucu onaylarım Prof. Dr. Metin OLGUN Enstitü Müdürü

3

4 ÖZET Doktora Tezi FARKLI SIRALARA EKİLEN MISIR VE SOYA BİTKİSİNDE EKİM ORANLARININ BAZI BİTKİSEL ÖZELLİKLER VE YEM VERİMİNE ETKİLERİ İlker ERDOĞDU Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Suzan ALTINOK Bu araştırma, farklı ekim oranları şeklinde yetiştirilen mısır ve soyada morfolojik özellikler ve yem verimlerini incelemek amacıyla, 2001 ve 2002 yıllarında Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü Deneme Tarlasında yürütülmüştür. Araştırmada, at dişi silajlık mısır çeşidi P.32K61 ile OAC Salem soya çeşidi materyal olarak kullanılmıştır. Tesadüf blokları deneme desenine göre üç tekrarlamalı olarak yürütülen denemede mısır ve soya bitkileri alternatif sıralar halinde; a) % 100 mısır + % 0 soya (yalın mısır), b) % 100 mısır + % 50 soya, c) % 100 mısır + % 100 soya, d) % 50 mısır + % 50 soya, e) % 50 mısır + % 100 soya ve f) % 0 mısır + %100 soya (yalın soya) ekim oranları şeklinde yetiştirilmişlerdir. Araştırmadan elde edilen verilere göre, mısırda iki yıllık ortalama sonuçlarda bitki boyu cm, koçan sayısı adet, yaprak oranı % 24-26, sap oranı % 45-49, koçan oranı % 25-32, yeşil ot verimi kg/da, kuru madde verimi kg/da, ham protein oranı % ve ham protein verimi kg/da arasında bulunmuştur. Soyada iki yıllık ortalama sonuçlarda bitki boyu cm, bakla sayısı adet, yaprak oranı % 33-35, sap oranı % 24-30, bakla oranı % 36-44, yeşil ot verimi kg/da, kuru madde verimi kg/da, ham protein oranı % ve ham protein verimi kg/da arasında saptanmıştır. Toplam verimlerde ise iki yıllık ortalama sonuçlara göre, toplam (mısır+soya) yeşil ot verimi kg/da, toplam (mısır+soya) kuru madde verimi kg/da, toplam (mısır+soya) ham protein verimi kg/da ve alan eşdeğer oranı arasında belirlenmiştir. Araştırmada ekim oranlarının etkisi incelendiğinde mısırda bitki boyu, koçan sayısı, yeşil ot verimi, kuru madde verimi, ve ham protein verimi gibi yem amaçlı yetiştiricilikte önemli olan bitkisel özellikler ve yem verimleri genellikle en fazla % 50 mısır + % 100 soya ekim oranından elde edilmiştir. Soyada yem verimleri en fazla % 0 mısır + % 100 soya (yalın soya) ekim oranından alınmış, bunu % 50 mısır + % 100 soya ekim oranı takip etmiştir. Toplam (mısır+soya) yem verimleri ve alan eşdeğer oranı yine en fazla % 50 mısır + % 100 soya ekim oranından elde edilmiştir. İki yıl süren araştırmanın sonunda, mısır ve soyanın birlikte yetiştiriciliği söz konusu olduğunda en uygun ekim oranının % 50 mısır + % 100 soya olduğu sonucuna varılmıştır. 2004, 95 sayfa ANAHTAR KELİMELER: Mısır, soya, ekim oranı, morfolojik özellikler, yeşil ot verimi, kuru madde verimi, ham protein oranı, ham protein verimi, alan eşdeğer oranı. i

5 ABSTRACT Ph. D. Thesis THE EFFECT OF DIFFERENT SEEDING RATES OF INTERCROPPED CORN AND SOYBEAN ON SOME PLANT CHARACTERISTICS AND FORAGE YIELD İlker ERDOĞDU Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Agronomy Supervisor: Prof. Dr. Suzan ALTINOK This study was carried out to determine the morphological characters and forage yields of corn and soybean on different seeding rates at the experimental field of the University of Ankara, Faculty of Agriculture, Department of Agronomy during the 2001 and The study materials included dent silage corn variety P.32K61 and soyben variety OAC Salem. The experiment was designed according to randomised complete block design and replicated three times with seeding of corn and soybean plants in alternative rows; in the following order a) 100 % corn + 0 % soybean (pure corn), b) 100 % corn + 50 % soybean, c) 100 % corn % soybean, d) 50 % corn + % 50 soybean, e) 50 % corn % soybean and f) 0 % corn % soybean (pure soybean). As average experimental data of the two years, plant height in corn had a range of cm, with cobs, % leaf ratio, % stem ratio, % cob ratio, kg/da fresh yield, kg/da dry matter yield, % crude protein content and protein yield of kg/da. Whereas, two years average in case of soybean showed plant height of cm, pods, % leaf ratio, % stem ratio, % pod ratio, kg/da fresh yield, kg/da dry matter yield, % crude protein content and kg/da crude protein yield. In terms of the total (corn+soybean) yields, average of two years for corn + soybean forage yield showed fresh matter yield of kg/da, dry matter yield of kg/da, crude protein yield of kg/da and land eqivalent ratio of Comparing the effects of seeding rate; the maximum plant height, number of cob, fresh yield, dry matter yield and crude protein yield parameters in corn used for forage purposes were obtained when 50 % corn +100 % soybean were seeded in alternated rows. However, the effects of seeding rate in soybean; the maximum forage yield was recorded with 0 % corn % soybean (solo soybean) seeding rate, which was closely followed by 50 % corn % soybean seeding rate. The highest total (corn + soybean) forage yields and land equivalent ratio were again obtained with 50 % corn % soybean seeding rate. At the end of two years of research, it was concluded that the best seeding rate was 50 % corn % soybean when corn and soybean are growing together in alternated rows. 2004, 95 pages KEY WORDS: Corn, soybean, seeding rate, morphological characters, fresh yield, dry matter yield, crude protein content, crude protein yield, land equivalent ratio. ii

6 TEŞEKKÜR Tez konumu belirleyen ve araştırmanın her aşamasında yardım ve desteklerini esirgemeyen sayın danışman hocam Prof. Dr. Suzan ALTINOK a ve TİK üyeleri sayın Prof. Dr. Hayrettin EKİZ ve sayın Doç. Dr. Cahit BALABANLI ya teşekkürü bir borç bilirim. Ayrıca Tarla Bitkileri Bölüm Başkanı sayın Prof. Dr. Celal ER e ve tez çalışmalarım boyunca gösterdiği anlayıştan dolayı annem Şükriye ERDOĞDU ya teşekkür ederim. İlker ERDOĞDU Ankara, Ekim 2004 iii

7 İÇİNDEKİLER ÖZET... i ABSTRACT...ii TEŞEKKÜR...iii SİMGELER DİZİNİ...vii ŞEKİLLER DİZİNİ...viii ÇİZELGELER DİZİNİ...ix 1. GİRİŞ KAYNAK ÖZETLERİ MATERYAL VE YÖNTEM Araştırma Yerinin İklim ve Toprak Özellikleri Araştırma yeri Araştırma yerinin iklim özellikleri Araştırma yerinin toprak özellikleri Materyal Yöntem Deneme deseni ve ekim Mısırda morfolojik özellikler ve yem verimleri ile ilgili gözlemler ve ölçümler Bitki boyu Koçan sayısı Bitkide yaprak, sap ve koçan oranı Yeşil ot verimi Kuru madde verimi Ham protein oranı ve verimi Soyada morfolojik özellikler ve yem verimleri ile ilgili gözlemler ve ölçümler Bitki boyu Bakla sayısı Bitkide yaprak, sap ve bakla oranı Yeşil ot verimi...26 iv

8 Kuru madde verimi Ham protein oranı ve verimi Toplam (mısır+soya) yem verimleri ve alan eşdeğer oranı Toplam (mısır+soya) yeşil ot verimi Toplam (mısır+soya) kuru madde verimi Toplam (mısır+soya) ham protein verimi Alan eşdeğer oranı Verilerin Değerlendirilmesi ARAŞTIRMA BULGULARI Mısırda Morfolojik Özellikler ve Yem Verimleri Bitki boyu Koçan sayısı Yaprak oranı Sap oranı Koçan oranı Yeşil ot verimi Kuru madde verimi Ham protein oranı Ham protein verimi Soyada Morfolojik Özellikler ve Yem Verimleri Bitki boyu Bakla sayısı Yaprak oranı Sap oranı Bakla oranı Yeşil ot verimi Kuru madde verimi Ham protein oranı Ham protein verimi Toplam (Mısır+Soya) Yem Verimleri ve Alan Eşdeğer Oranı Toplam (mısır+soya) yeşil ot verimi Toplam (mısır+soya) kuru madde verimi...62 v

9 Toplam (mısır+soya) ham protein verimi Alan eşdeğer oranı TARTIŞMA VE SONUÇ Tartışma Mısırda morfolojik özellikler ve yem verimleri Bitki boyu Koçan sayısı Yaprak oranı Sap oranı Koçan oranı Yeşil ot verimi Kuru madde verimi Ham protein oranı Ham protein verimi Soyada morfolojik özellikler ve yem verimleri Bitki boyu Bakla sayısı Yaprak oranı Sap oranı Bakla oranı Yeşil ot verimi Kuru madde verimi Ham protein oranı Ham protein verimi Toplam (mısır+soya) yem verimleri ve alan eşdeğer oranı Toplam (mısır+soya) yeşil ot verimi Toplam (mısır+soya) kuru madde verimi Toplam (mısır+soya) ham protein verimi Alan eşdeğer oranı Sonuç...86 KAYNAKLAR...87 ÖZGEÇMİŞ...95 vi

10 SİMGELER DİZİNİ M S V.K. S.D. K.T. K.O. T Y EO m g kg da Ort. Mısır Soya Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Kareler Toplamı Kareler Ortalaması Tekerrür Yıllar Ekim Oranları Metre Gram Kilogram Dekar Ortalama vii

11 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 4.1. Mısırda farklı yıllarda ve ekim oranlarında yaprak oranı ortalamaları Şekil 4.2. Soyada farklı yıllarda ve ekim oranlarında bakla sayısı ortalamaları...47 Şekil 4.3. Soyada farklı yıllarda ve ekim oranlarında sap oranı ortalamaları...51 Şekil 4.4. Soyada farklı yıllarda ve ekim oranlarında bakla oranı ortalamaları...53 Şekil 4.5. Soyada farklı yıllarda ve ekim oranlarında kuru madde verimi ortalamaları...57 viii

12 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 3.1. Araştırma yerinin uzun yıllar ortalaması ile 2001 ve 2002 yıllarına ait iklim verileri...21 Çizelge 3.2. Araştırma yerinin toprak analiz sonuçları...22 Çizelge 4.1. Mısırda bitki boyuna ait varyans analizi...29 Çizelge 4.2. Mısırda farklı yıllarda ve ekim oranlarında bitki boyu ortalamaları...30 Çizelge 4.3. Mısırda koçan sayısına ait varyans analizi...31 Çizelge 4.4. Mısırda farklı yıllarda ve ekim oranlarında koçan sayısı ortalamaları...31 Çizelge 4.5. Mısırda yaprak oranına ait varyans analizi...32 Çizelge 4.6. Mısırda farklı yıllarda ve ekim oranlarında yaprak oranı ortalamaları...33 Çizelge 4.7. Mısırda sap oranına ait varyans analizi...34 Çizelge 4.8. Mısırda farklı yıllarda ve ekim oranlarında sap oranı ortalamaları...35 Çizelge 4.9. Mısırda koçan oranına ait varyans analizi...36 Çizelge Mısırda farklı yıllarda ve ekim oranlarında koçan oranı ortalamaları...37 Çizelge Mısırda yeşil ot verimine ait varyans analizi...38 Çizelge Mısırda farklı yıllarda ve ekim oranlarında yeşil ot verimi ortalamaları...39 Çizelge Mısırda kuru madde verimine ait varyans analizi...40 Çizelge Mısırda farklı yıllarda ve ekim oranlarında kuru madde verimi ortalamaları...40 Çizelge Mısırda ham protein oranına ait varyans analizi...41 Çizelge Mısırda farklı yıllarda ve ekim oranlarında ham protein oranı ortalamaları...42 Çizelge Mısırda ham protein verimine ait varyans analizi...43 Çizelge Mısırda farklı yıllarda ve ekim oranlarında ham protein verimi ortalamaları...43 ix

13 Çizelge Soyada bitki boyuna ait varyans analizi...44 Çizelge Soyada farklı yıllarda ve ekim oranlarında bitki boyu ortalamaları...45 Çizelge Soyada bakla sayısına ait varyans analizi...46 Çizelge Soyada farklı yıllarda ve ekim oranlarında bakla sayısı ortalamaları...46 Çizelge Soyada yaprak oranına ait varyans analizi...48 Çizelge Soyada farklı yıllarda ve ekim oranlarında yaprak oranı ortalamaları...49 Çizelge Soyada sap oranına ait varyans analizi...50 Çizelge Soyada farklı yıllarda ve ekim oranlarında sap oranı ortalamaları...50 Çizelge Soyada bakla oranına ait varyans analizi...52 Çizelge Soyada farklı yıllarda ve ekim oranlarında bakla oranı ortalamaları...52 Çizelge Soyada yeşil ot verimine ait varyans analizi...54 Çizelge Soyada farklı yıllarda ve ekim oranlarında yeşil ot verimi ortalamaları...55 Çizelge Soyada kuru madde verimine ait varyans analizi...56 Çizelge Soyada farklı yıllarda ve ekim oranlarında kuru madde verimi ortalamaları...56 Çizelge Soyada ham protein oranına ait varyans analizi...58 Çizelge Soyada farklı yıllarda ve ekim oranlarında ham protein oranı ortalamaları...58 Çizelge Soyada ham protein verimine ait varyans analizi...59 Çizelge Soyada farklı yıllarda ve ekim oranlarında ham protein verimi ortalamaları...60 Çizelge Toplam yeşil ot verimine ait varyans analizi...61 Çizelge Farklı yıllarda ve ekim oranlarında toplam yeşil ot verimi ortalamaları...62 Çizelge Toplam kuru madde verimine ait varyans analizi...63 x

14 Çizelge Farklı yıllarda ve ekim oranlarında toplam kuru madde verimi ortalamaları...63 Çizelge Toplam ham protein verimine ait varyans analizi...64 Çizelge Farklı yıllarda ve ekim oranlarında toplam ham protein verimi ortalamaları...65 Çizelge Alan eşdeğer oranına ait varyans analizi...66 Çizelge Farklı yıllarda ve ekim oranlarında alan eşdeğer oranı ortalamaları...67 xi

15 1. GİRİŞ Türkiye, tarımsal üretim açısından dünyada kendi kendine yeten ülkelerden biri olma özelliğini yitirmektedir.yanlış tarım politikalarının da etkisiyle önemli bazı bitkisel ürünlerde dışa bağımlılık giderek artmaktadır. Ülkemizde, yeterli ve dengeli beslenme için önemli olan hayvansal besinlerin üretiminde de sorunlar vardır. Ülkemiz hayvancılığında verim ve kalite düşüktür. Toplam hayvan varlığı yönünden dünyada önde gelen ülkelerden biri olmamıza rağmen hayvanların ihtiyaç duyduğu kaliteli yemi yeterince üretemememiz hayvansal üretimdeki verim ve kalite sorununun en önemli sebebidir. Hayvancılık sektörünün ülkemizde hak ettiği yere gelebilmesi için bu konuda bazı tedbirlerin alınması zorunludur. Ülkemizde, hayvancılık sektöründe en önemli girdilerden biri olan ucuz ve kaliteli kaba yemin üretiminde önemli bir açık vardır. Kaba yem kaynaklarımız çayır ve mera alanları, yem bitkileri ekiliş alanları ve bitkisel(sap, saman, sebze ve meyve vs.) artıklardır. Yıllık kaba yem üretimimiz çayır ve mera alanlarından 14.6 milyon ton, yem bitkileri ekiliş alanlarından 2.3 milyon ton ve bitki artıklarından 34.1 milyon ton olmak üzere toplam 51.1 milyon tondur. Bu üretim hayvancılık sektörünün ihtiyacını karşılama açısından yetersizdir (Gökkuş 1994). En önemli kaba yem kaynağı olan çayır ve meralarımız düşük verim ve kalite nedeniyle hayvan beslemede yetersiz kalmaktadır. Çayır ve meraların korunması ile ilgili uygulamadaki düzenleme eksiklikleri, varolan mevzuatın çok sayıda kuruma görev ve yetki vermesi ve bu kurumlar arasındaki eşgüdüm yoksunluğu gibi sebeplerle bu alanlar uzun yıllar sahipsiz kalmıştır. Bu nedenle yıllarca süren düzensiz ve aşırı otlatma baskısı altında kalan çayır ve meralarımız büyük oranda değer kaybına uğramıştır. Bu alanların korunması ve ıslahı için büyük önem taşıyan Mera Kanununun 28 Şubat 1998 tarihinde Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmesi bu konuda bir ümit ışığı olmuştur. Bu kanun çerçevesinde sürdürülen çalışmalarla orta ve uzun vadede çayır ve mera alanlarında yem verim ve kalitesi artırılabilir. Bir diğer kaba yem kaynağı yem bitkileridir. Ülkemizde ilk dört sırada yeralan yem bitkileri fiğ, yonca, korunga ve burçak olup, mısır dışındaki diğer türlerle birlikte toplam yem bitkileri ekim alanımız 1

16 yaklaşık 600 bin hektardır. Bunun toplam tarım alanları içerisindeki payı % 3 civarındadır. Gelişmiş ülkelerle karşılaştırıldığında bu son derece düşük bir orandır. Hayvancılık sektöründe gerekli atılımı yapabilmemiz için yem bitkileri ekiliş alanlarımızı artırmak zorundayız. Kaba yem açığının kapatılabilmesi için çayır ve meraların ıslahı ile yem bitkileri ekim alanlarının artırılması yanında bazı alternatif yem kaynaklarının devreye sokulması gerekmektedir. Son yıllarda ülkemizde önemli bir kaba yem kaynağı haline gelmekte olan silajlık mısır yetiştiriciliği pek çok açıdan hayvancılık sektörümüz için önemlidir. Mısır insan beslenmesindeki öneminin yanısıra, hayvancılık sektöründe silaj ve hasıl yem olarak kullanımı giderek artan birim alan verimi yüksek bir bitkidir. Silaj doğru bir şekilde üretildiğinde hayvanlar tarafından severek yenilen besleyici bir kaba yemdir. Mısır, silaj yapımında yüksek oranda içerdiği suda eriyebilir karbonhidratlar sayesinde kolay fermente olabilme özelliği sebebiyle sorgumla birlikte yaygın olarak kullanılmaktadır. Son yıllarda silaj yapımında kullanılan makinaların ithalatının artması ve silajın hayvan beslenmesindeki öneminin kavranmasıyla birlikte silajlık mısır yetiştiriciliği ve silaj yapımı ülkemizde artış göstermiştir bin hektarlık bir ekiliş alanına sahip olan mısır, ülkemizde Karadeniz ve Güney Marmara da ana ürün, Ege ve Çukurova da ana ve ikinci ürün olarak yetiştirilmektedir (Tansı 1987). Daha öncede belirtildiği gibi silaj yapımına son derece uygun bir bitki olan mısır hem silajlık olarak, hem de hasıl yem elde etmek amacıyla yetiştirilen önemli bir kaba yem kaynağıdır. Mısırdan üretilen yemde olumsuz değerlendirilebilecek bir konu protein oranının düşük olmasıdır. Mısırın çeşitli baklagil bitkileriyle (soya, fasulye, börülce vb.) birlikte yetiştirilmesinden yalın mısır yetiştiriciliğine göre protein, yağ, vitaminler ve mineral maddelerce daha zengin bir kaba yem elde edilebilir. Aynı zamanda birim alandan alınan yem miktarı da artırılmış olur. Baklagiller familyasına dahil olan soyanın insan beslenmesinde kullanılmasının yanısıra, yeşil ot ve taneleri hayvan yemi olarak da değerlendirilmektedir. Ancak yem amaçlı soya yetiştiriciliği ülkemizde pek yaygın değildir. Ege ve Akdeniz bölgelerimizde hasıl yem ve silajlık materyal elde edilmek üzere mısırla birlikte 2

17 yetiştiriciliği görülmektedir (Tansı 1987). Soyanın havanın serbest azotunu toprağa bağlayabilme özelliği birlikte ekim sistemlerinde önemli faydalar sağlamaktadır. Uygun bakteri türü ile aşılanarak mısırla birlikte ekilen soyanın toprağa fikse ettiği azottan mısırın faydalanabildiği belirlenmiştir (Martin et al. 1990). Bu sayede mısır ve soya bitkilerinin birlikte yetiştiriciliğinde önemli bir tarımsal girdi olan azotlu gübre konusunda da tasarruf yapılabilir. Son yıllarda tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de yaygınlaşan organik (ekolojik) tarım yönünden de bu konu önem arzetmektedir. Birlikte ya da karışık ekim dünyada daha çok Afrika, Asya ve Latin Amerika nın gelişmekte olan ülkelerinde uygulanmaktadır. Bu bölgelerde bu tip yetiştiricilik tarım alanlarının kullanım etkinliğinin artırılması amacıyla yapılmaktadır. Ülkemizde birlikte ekim uygulamaları Orta ve Doğu Karadeniz de görülmektedir. Özellikle Çarşamba- Fatsa arasında mısır yetiştiriciliği ile uğraşan çiftçilerin çoğu mısırı uzun yıllardır fasulye ile karışık olarak ekmektedir. Ancak bu yetiştiricilik belli bir tarım tekniğinden yoksun olarak gerçekleştirilmektedir (Öz ve Uyanık 1984). Daha öncede belirtildiği gibi mısır ve soyanın birlikte yetiştiriciliği ikinci ürün olarak son yıllarda Ege ve Akdeniz bölgelerimizde yaygınlaşmaya başlamıştır. Bu bölgelerimiz iklim ve toprak özellikleri sayesinde ana ve ikinci ürün yetiştiriciliğine oldukça uygundur. Ekolojik yönden uygun olan bölgelerimizde hasıl yem ve silajlık mısır-soya karışık ekiminin yaygınlaştırılması darboğazda olan hayvancılığımızın geleceği açısından çok önemlidir. Orta Anadolu da yem amaçlı mısır-soya birlikte yetiştiriciliği pek bilinmemektedir. Bu konuda araştırma sayısı da oldukça azdır. Bu araştırmada amaç hasıl yem veya silajlık materyal elde etmek amacıyla yalın olarak ve farklı ekim oranları şeklinde birlikte yetiştirilen mısır ve soya bitkisinden en fazla ve en kaliteli yemin hangi ekim oranı ile elde edilebileceğini belirlemektir. 3

18 2. KAYNAK ÖZETLERİ Bu bölümde, ülkemizde ve dünyada mısırda ve soyada morfolojik özellikler ve yem verimleri ile bu bitkilerin birlikte yetiştirilmesi konularında yürütülen araştırmalar kısaca özetlenmiştir. Triplett (1962), mısır-soya birlikte ekiminde azotlu gübre kullanmanın mısır verimini korumak ve artırmak için gerekli olduğunu bildirmektedir. Marinov ve Marinova (1967), mısır veriminin yalın olarak ekildiğinde, soya ile birlikte yetiştirilmesine oranla biraz daha yüksek olduğunu, mısır ham protein veriminin ise birlikte ekimde artış gösterdiğini bildirmektedirler. Selina (1967), mısırın çeşitli baklagillerle birlikte yetiştirilmesinden elde edilen yemin yalın mısırdan üretilene göre daha yüksek oranda ham protein içerdiğini bildirmektedir. Musatov ve Novak (1968), mısırı yalın olarak ve bezelye, acı bakla, fasulye ve soya bitkileri ile birlikte yetiştirdiklerinde mısır-soya karışımında kuru madde veriminin yalın mısır verimine eşit yada çok az yüksek olduğunu belirlemişlerdir. Kalaidzhieva (1970), mısırı kuru koşullarda silaj üretmek amacıyla soya, nohut, bezelye ve fasulye ile birlikte ekim şeklinde ve yalın olarak yetiştirmiştir. Araştırıcının bildirdiğine göre mısır kuru madde verimi birlikte ekimde yalın ekimden daha az elde edilirken, mısır ham protein verimi birlikte ekimlerde daha yüksektir ve yalın mısıra göre ham protein verimi değerlerindeki bu artış miktarları sırasıyla soya ile % , nohut ile % 37.2, bezelye ile % 15 ve fasulye ile %13.7 oranında gerçekleşmiştir. Marinova (1970), silaj amaçlı olarak mısır, tatlı sorgum ve sudan otunu saf şekilde ve soya bitkisi ile karışım halinde yetiştirdikleri araştırmada ekim sistemleri içinde en yüksek ham protein verimini yalın soya ve mısır+soya karışımında belirlemiştir. 4

19 Enyi (1973), İlonga Composite mısır çeşidi ve Serena sorgum çeşidini farklı bitki sıklıklarında yalın olarak ve börülce, fasulye ve güvercin bezelyesi ile birlikte yetiştirdiğinde, mısır ve sorgum bitki boyları ile kuru madde verimleri tüm birlikte ekim uygulamalarında yalın ekime göre azalmıştır. Aynı araştırıcı mısırı fasulye ve börülce ile birlikte yetiştirmenin toplam tane (tahıl+baklagil) verimini azalttığını bildirmektedir. Willey ve Osiru (1973), Diacolonima fasulye çeşidi ile Katumonic mısır çeşidini yalın olarak veya a) % 33 fasulye + % 67 mısır, b) % 67 fasulye + % 33 mısır ekim oranları şeklinde yürütttükleri denemede, birlikte ekimde mısır verimi yalın ekimden ortalama % 38 daha fazla olarak saptanmış, mısır verimi birinci birlikte ekim şeklinde ikinci birlikte ekim şeklinden önemli oranda yüksek bulunmuştur. Permeti ve Shkodra (1975), soyayı, mısır ve sorgum bitkileri ile çeşitli oranlarda karışım halinde yetiştirdikleri araştırmada soyanın hektara 60 kg tohum atılarak mısırla birlikte yetiştirildiği ekim sisteminin yalın ekime göre toplam yem verimi ve kalitesini önemli oranda artırdığını belirlemişlerdir. Petrakieva (1975), mısır-soya birlikte yetiştirildiğinde soya bitkisinin büyüme ve gelişmesinin önemli ölçüde bastırıldığını, mısır bitkisinin ise bu açıdan birlikte ekildiği soyadan hemen hemen hiç etkilenmediğini bildirmektedir. Aynı araştırıcı mısır-soya karışık ekiminden elde edilen yemin yeşil ot, kuru madde ve ham protein verimi açısından yalın mısırdan üretilene oranla avantajlı olduğunu bildirmektedir. Schuster ve Asenime (1975), mısırı yalın olarak ve metrekarede 12 mısır+40 soya, 8 mısır+ 40 soya ve 12 mısır+ 70 soya olacak şekilde soya ile birlikte yetiştirdikleri araştırmada, ham protein verimini yalın mısırda 0.78 t/ha, 12 mısır + 40 soya ve 12 mısır + 70 soya karışımlarında sırasıyla 1.05 ve 1.02 t/ha olarak saptamışlardır. Aynı araştırıcıların bildirdiğine göre karışımlarda kuru madde verimi yalın ekim verimlerine oldukça yakındır. Isaev (1976), mısır ve bazı baklagil bitkilerini yalın ve birlikte yetiştirdiği araştırmada, uygulanan tüm ekim sistemleri içerisinde kuru madde veriminde en yüksek değeri yalın 5

20 mısır ekim sistemi verirken, ham protein veriminde en düşük değeri vermiştir. Aynı araştırıcının bildirdiğine göre birlikte ekimde, baklagil bitkileri yalın ekime göre ham protein veriminde düşük, kuru madde veriminde yüksek değerler vermiştir. Garcia ve Pinchinat (1976), Tuxpena mısır ve Jupiter soya çeşitlerini a) yalın mısır, b) yalın soya, c) % 100 mısır + % 50 soya, d) % 50 mısır + % 100 soya ve e) % 100 mısır + % 100 soya ekim oranlarında yetiştirmişlerdir. Araştırıcıların bildirdiğine göre, c) ve d) birlikte ekim sistemlerinde mısır verimi yalın ekime göre değişiklik göstermezken, e) de mısır verimi belirgin şekilde azalmıştır. Ayrıca birlikte ekimlerde alan eşdeğer oranı ortalama 1.41 olarak bulunmuştur. Beets (1977), mısır ve soyayı farklı ekim sıklıklarında birlikte ekim şeklinde ve saf olarak yetiştirdiğinde, birlikte ekimde mısır ham protein verimini yalın ekime göre daha yüksek bulmuştur. Aynı araştırıcının bildirdiğine göre alan kullanım intensitesi açısından tüm birlikte ekimler önemli derecede avantajlı bulunmuştur. Ibrahim vd (1977), mısır ve soyayı farklı ekim oranlarında yetiştirdikleri denemede birlikte ekimde mısır bitki boyunun azaldığını, mısır bitki sıklığı arttıkça koçan sayısının azaldığını, bitki sıklığı azaldıkça çift koçanlı bitki sayısında artış olduğunu belirlemişlerdir. Aynı araştırıcılar birlikte ekimde soya bitki boyunun önemli oranda arttığını, bakla sayısının ise azaldığını bildirmektedirler. Karyagin (1978), mısır bitkisi hasıl yem ve silajlık olarak soya ile birlikte yetiştirildiğinde yeşil ot veriminin yalın mısır ekimine göre daha yüksek olduğunu ve birlikte ekimden elde edilen materyalle yapılan silajın ham protein oranı açısından saf ekimden yapılan silajdan daha üstün olduğunu ifade etmektedir. Velde vd (1978), Hollanda da yalın mısır silajının ve mısır+ soya karışık ekiminden elde edilen silajın ham protein verimi ve kuru madde verimini inceledikleri araştırmalarında, mısır silajında kuru madde verimini, karışım silajına göre daha yüksek bulsalar da aradaki farkı önemsiz olarak belirlemişler, ham protein oranını ise karışım 6

21 silajında % arasında, yalın mısır silajında ise % olarak saptamışlardır. Crookston ve Hill (1979), mısır ve soyanın birlikte yetiştirilmesinin mısır tane verimini artırıcı herhangi bir etkisinin olmadığını bildirmektedirler. Poque ve Arnold (1979), silaj amaçlı olarak mısır ve soya bitkilerini yalın ve birlikte ekim şeklinde yetiştirdikleri denemede, mısır hasıl verimini birlikte ekimde yalın ekime göre daha yüksek bulmuşlardır. Singh vd (1980), mısırı saf olarak ve soya fasulyesi, yem bezelyesi ve Cyamopsis tetragonoloba ile alternatif sıralar halinde birlikte yetiştirdikleri araştırmada, birlikte ekimin mısır kuru madde üretimini ve tane verimini önemli ölçüde artırdığını saptamışlardır. Srivastava vd (1980), mısır ve soyayı, mısır sıralarının arasına 1, 2 ve 3 sıra soya ekmek suretiyle birlikte ve yalın olarak yetiştirdikleri iki yıllık araştırmada, her iki yılda da en yüksek mısır verimi ve koçan oranını birlikte ekim uygulamalarından almışlardır. Aynı araştırıcılar soyada tohum verimi ve dal sayısının, mısırda ise bin tane ağırlığının birlikte ekimle azalma gösterdiğini bildirmektedirler. Searle vd (1981), Galler de mısır ve baklagil bitkilerini birlikte yetiştirdikleri denemede birlikte ekimin mısırda tane verimi, bitki başına koçan sayısı ve bin tane ağırlığını etkilemediğini, baklagillerde ise bitki başına dal, bakla sayısının ve bin tane ağırlığının önemli oranda azaldığını saptamışlardır. Aynı araştırıcılar mısır bitkisi ile ışık için rekabete giren baklagillerin verim ve bitkisel özellikler bakımından olumsuz etkilendiğini, bitki boylarının ise uzadığını bildirmektedirler. Ahmed ve Rao (1982), yıllarında yedi farklı ülkede gerçekleştirdikleri denemelerde mısır-soya birlikte ekim sistemini bitkilerin yalın ekimi ile karşılaştırmışlardır. Araştırıcılar tüm denemelerde mısır verimlerini birlikte ekimde, 7

22 yalın ekime göre önemli oranda yüksek olarak belirlemişler ve ayrıca birlikte ekimden elde edilen toplam verimin saf ekimden daha fazla olduğunu saptamışlardır. Rahman vd (1982), mısırı çeşitli baklagil bitkileri, yağlı tohumlu bitkiler ve tatlı patatesle birlikte ve ayrıca saf olarak yetiştirdiklerinde mısırın yalnız yetiştirilmesine oranla birlikte ekim şeklinde yapılan yetiştiriciğinden elde edilen net karın çok daha yüksek olduğunu belirlemişlerdir. Risch ve Hansen (1982), mısır, fasulye ve kabak bitkilerini birlikte ve yalın olarak yetiştirdiklerinde fasulye bitkileri birlikte ekimde daha geç çiçeklenme göstermiş ve fasulye bakla sayısı birlikte ekimden etkilenmemiştir. Allen ve Obura (1983), 751 MASE mısır çeşidini yalın veya Pinkeye Purple Hull börülce ve Bragg soya çeşitleri ile birlikte yetiştirmişlerdir. Birlikte ekimde verimler ortalama olarak mısırda yalın ekimin %46-90 ı, börülcede % si ve soyada ise % ı kadar daha az miktarlarda bulunmuştur. Buna rağmen aynı araştırıcılar toplam birim alan verimi açısından mısır-soya birlikte ekiminin yalın ekime göre avantajlı olduğunu ifade etmektedirler. Faris vd (1983), mısır-börülce, mısır-fasulye, sorgum-fasulye ve sorgum-börülce birlikte ekimlerinde ortalama olarak alan eşdeğer oranını 1.32 olarak saptamışlardır. Camarena ve Cerrate (1984), fasulyenin mısırla birlikte yetiştirilmesinin yalın ekime göre alan kullanımı açısından ortalama olarak % 37 daha avantajlı olduğunu ifade etmişlerdir. Elmore ve Jackobs (1984), iki yıllık bir araştırmanın ilk yılında Amsoy 71 soya çeşidini kısa boylu (1.2 m) ve uzun boylu (1.6 m) iki sorgum çeşidi ile birlikte ve ayrıca yalın olarak yetiştirdikleri araştırmada, soya verimlerini uzun boylu sorgum-soya birlikte ekiminde, kısa boylu sorgum-soyaya göre daha düşük elde etmiş, en yüksek soya verimi yalın soyadan almışlardır. 8

23 Fontana vd (1984), normal boyda ve kısa boylu mısır çeşitleri ile bir fasulye çeşidini farklı bitki sıklıklarında yalın ve birlikte ekim şeklinde yetiştirmişlerdir. Araştırıcılar, fasulyenin birlikte ekildiği mısırın bitki boyundan çok az etkilendiğini ve populasyonunda mısır sayısındaki artışın fasulye veriminde azalmaya sebep olduğunu ifade etmişlerdir. Perera (1984), mısırı yalın olarak ve soya ve börülce ile birlikte ekim şeklinde yetiştirdiği araştırmasında mısır veriminin değişmediğini, soya veriminin ise birlikte ekimlerde % 50 oranında azalma gösterdiğini saptamıştır. Aynı araştırıcı, birlikte ekimin sulama, gübreleme ve yabancı ot mücadelesi olmadan ekonomik bir ekim sistemi olmadığını kaydetmiştir. Portes ve Carvalho (1984), fasulyeyi uzun ve kısa boylu iki mısır çeşidi ile birlikte ekim şeklinde ve saf olarak yetiştirdikleri araştırmada ortalama fasulye tane verimini yalın ekimde 900 kg/ha; birlikte ekimlerde uzun mısır çeşidi ile 435 kg/ha, kısa mısır çeşidi ile 402 kg/ha olarak saptamışlardır. Aynı araştırıcıların bildirdiğine göre birlikte ekimde fasulye bakla oranı yalın ekime göre önemli oranda düşük çıkmıştır. Herbert vd (1984), Amerika da yıllarında mısır ve soyada farklı ekim şekillerinin yem verimi üzerindeki etkilerini inceledikleri araştırmada, mısır verimi birlikte ekimde yalın ekime göre çok fazla değişiklik göstermezken, soya veriminin azaldığını saptamışlardır. Aynı araştırıcılar kuru madde veriminde yalın ekime göre mısırda belirgin bir artış, soyada ise azalma belirlemişler, ham protein oranını yalın mısırda % , birlikte ekimde ise % arasında saptamışlardır. Ham protein verimini ise her üç yılda da birlikte ekimde yalın mısıra göre % 8-17 oranında yüksek bulmuşlardır. Yadav (1984), Hindistan da mısır, güvercin bezelyesi ve şeker kamışını yalın ve alternatif sıralarda birlikte ekim şeklinde yetiştirdiği araştırmasında, tüm bitkilerin birlikte ekimde tohum verimi kaybına uğradığını ve mısırda yalın ekimle karşılaştırıldığında birlikte ekimde tohum verimi kaybının yaklaşık % 30 olduğunu 9

24 belirlemiştir. Aynı araştırıcı mısırda yeşil ot veriminin en fazla yalın ekimden elde edildiğini bildirmektedir. Chang ve Shibles (1985), Kosta Rika da mısır ve börülceyi farklı bitki sıklıklarında yalın ve birlikte ekim şeklinde yetiştirdikleri denemede birlikte ekimde mısır bitki sıklığındaki artışın alan eşdeğer oranını önemli oranda artırdığını belirlemişlerdir. Aynı araştırıcılar, mısır bitki sıklığındaki artışın birlikte ekildiği börülcenin tane verimini azalttığını, birlikte ekimde mısır tane veriminin arttığını ve bu artış oranının % arasında değiştiğini bildirmektedirler. Putnam vd (1985), mısır ve soyayı yalın ve altenatif sıralarda birlikte yetiştirdikleri araştırmada, mısırda yem veriminin düşük bitki sıklığındaki alternatif ekimlerde yalın mısıra göre % 25 azalma gösterdiğini; mısır bitki sıklığı iki katına çıkarıldığında ise verimin yalın ekime yaklaştığını ifade etmektedirler. Dwivedi ve Awasthi (1986), mısır-soya birlikte yetiştiriciliğinde toplam verim ve net kazancı araştırdıkları denemede, uygulanan tüm birlikte ekim sistemlerinde yalın ekime göre daha yüksek toplam tane verimi elde edildiğini ve bu verim farkının ekonomik açıdan önemli olduğunu ifade etmişlerdir. Toplam tane verimleri en yüksek 5.43 t/ha ile 1:2 mısır+ soya uygulamasından elde edilmiştir. Bunu 5.24 t/ha ile 1:1 mısır+soya ve 4.5 t/ha ile 1:3 mısır+soya uygulamaları izlemiştir. Edje (1986), MH12 mısır çeşidi ile Davis, Gaysoy, Gedult, Hardee ve Improved Pelican soya çeşitlerini yalın ve birlikte ekim şeklinde yetiştirmiştir. Araştırıcı soya veriminin, yalın ekimle karşılaştırıldığında birlikte ekimde yarı yarıya azaldığı belirlemiştir. Aynı araştırıcı birlikte ekimde soyanın dal ve bakla sayısının azaldığını, soya ile birlikte ekim şeklinde yetiştirilen mısırın koçan sayısının arttığını, kuru madde verimi ve tane veriminin ise değişmediğini bildirmektedir. Verma vd (1986), soya ve mısırı farklı ekim şekillerinde yetiştirdikleri denemede en yüksek mısır veriminin alternatif sıralar halinde 1 mısır+1 soya ekim şeklinden elde 10

25 edildiğini ve tüm birlikte ekimlerde soya veriminin yalın ekime göre önemli oranda azaldığını saptamışlardır. Anwarhan (1987), DMR-2 mısır ve TK5 soya çeşitlerini mısır için ve bitki/ha ve soya için ve bitki/ha ekim sıklıklarında ve 0, 60 ve 120 kg/ha azotlu gübre uygulayarak. birlikte ve yalın ekim şeklinde yetiştirmiştir. Araştırıcı en yüksek mısır tane verimini 4.35 t/ha ile yalın ekimde bitki/ha bitki sıklığı ve 120 kg/ha N uygulamasından, en yüksek soya tane verimini ise 0.89t/ha ile yalın soyada bitki/ha, 120 kg/ha N ve bitki/ha, 60 kg/ha N uygulamalarından almıştır. Aynı araştırıcı alan eşdeğer oranını en düşük 0.99 ile bitki/ha soya ile birlikte ekilen bitki/ha mısır ve 120 kg/da N dan alırken; en yüksek değeri 1.28 ile bitki/ha soya ile ekilen bitki/ha mısır ve 120 kg/ha N uygulamasından elde etmiştir. Bryan ve Materu (1987), mısır-fasulye ve mısır-börülce birlikte ekimlerinde uygulanan farklı bitki sıklıklarının verim üzerindeki etkilerini araştırdıkları denemede, mısır bitki sıklığındaki artışın mısır tane verimi ve kuru made verimini artırdığını, fasulye verimini ise etkilemediğini belirlemişlerdir. Aynı araştırıcılar fasulye bitki sıklığındaki artışın mısır tane verimini bir miktar azalttığını, fasulye verimini ise artırdığını ifade etmişlerdir. Ancak fasulye bitki sıklığındaki artış mısır-fasulye birlikte ekiminde toplam tane verimini etkilememiştir. Davis ve Garcia (1987), Mısır-fasulye birlikte ekiminde bitki sıklığı ve ekim düzenlemesinin verim üzerindeki etkisini inceledikleri araştırmada, sıra arası mesafesinin azalması ve fasulye bitki sıklığının artması ile mısır-fasulye birlikte ekiminde toplam üretkenliğin de artırdığını saptamışlardır. Tansı (1987), ikinci ürün olarak mısır ve soyayı 7 farklı ekim şeklinde (yalın mısır, yalın soya, 1 mısır + 1 soya, 1 mısır + 2 soya, 2 mısır + 1 soya, 2 mısır + 2 soya ve aynı sıra üzerinde 1 mısır + 1 soya) yetiştirdiği denemede mısırda bitki boyu, koçan sayısı, yaprak oranı, yeşil ot verimi ve kuru madde verimi değerlerini sırasıyla cm, adet, % 14-20, % 48-53, kg/da ve kg/da arasında; 11

26 soyada yaprak oranını da % arasında belirlemiştir. Araştırıcının bildirdiğine göre, mısırda bitki boyu, koçan sayısı, yaprak oranı, koçan oranı ve ham protein oranı; soyada bitki boyu ve ham protein verimi birlikte ekimde daha fazla olmuştur. Angiras ve Singh (1989), Hindistan da gerçekleştirdikleri bir denemede mısır ve soya bitkilerini farklı bitki sıklıklarında, yalın ve birlikte ekim şeklinde yetiştirmişlerdir. Araştırıcıların bildirdiğine göre birlikte ekim mısırın fosfor ve potasyum alımını artırmış, ancak azot alımı yalın ekime göre azalma göstermiştir. Birlikte ekimin hasatından sonra topraktaki kullanılabilir fosfor, potasyum ve azot mısırın yalın ekildiği yerlere göre düşük çıkmıştır. Mısır bitki sıklığındaki artış mısır kuru ot ağırlığını artırmıştır. Birlikte ekimin bitki sıklığındaki artış ve yabancı ot savaşı ile beraber toprak verimliliğinin korunması ve artırılmasında yararlı olduğu belirlenmiştir. Chui (1989), yıllarında mısır ve fasulyeyi a) aynı sırada ve b) alternatif sıralarda birlikte ekim şeklinde ve yalın olarak yetiştirmiştir. Araştırıcının bildirdiğine göre, fasulye kuru madde verimi çiçeklenme döneminde ekim sisteminden etkilenmezken, baklaların olgunlaştığı dönemde her iki birlikte ekim sisteminde de % 49.7 oranında azalma göstermiştir yılında mısır kuru made verimi yalın ekime göre, a) da % 24.4 ve b) de % 11.6 oranında azalma göstermiştir. Birlikte ekim sistemi alan eşdeğer oranını önemli oranda artırmış ve a) da b) den daha yüksek alan eşdeğer oranı elde edilmiştir. Toplam besin maddeleri alımı her iki birlikte ekim sisteminde de yalın ekime göre yüksek çıkmıştır. Parkinson vd (1988), Afrika da yaptıkları bir araştırmada, mısırın yalın olarak ekildiği yerlerle karşılaştırıldığında soya ile birlikte ekim şeklinde yetiştirildiği alanlarda Striga yabancı ot populasyonunda önemli oranda azalma meydana geldiğini ve mısır veriminin arttığını belirlemişlerdir. Prusty (1989), mısır-soya birlikte ekiminin uygulanan azot seviyelerindeki artış ve elle yabancı ot mücadelesi ile birlikte mısır tane verimini artırdığını ve yabancı otların gelişmesini önemli oranda engellediğini belirtmektedirler. 12

27 Martin vd (1990), mısır- soya birlikte ekiminde soya kuru madde veriminin toplam kuru madde içindeki payının % oranında olduğunu, buna karşılık yalın soya ham protein veriminin yalın mısır ve birlikte ekim sistemlerinden önemli derecede yüksek olduğunu ve soyanın karışımdaki protein oranına katkısının % arasında gerçekleştiğini ifade etmektedirler. Patra vd (1990), mısır ile soya, yem bezelyesi, güvercin bezelyesi ve yerfıstığını birlikte ekim şeklinde ve yalın olarak yetiştirdiklerinde, mısırın verim ve verim ögeleri üzerinde birlikte yetiştirildiği baklagillerin etkisini önemsiz bulmuş, birlikte ekim sistemlerinde alan eşdeğer oranları 1 in üzerinde saptamışlardır. Aynı araştırıcılar ekonomik açıdan da birlikte ekimin yalın ekime göre daha avantajlı olduğunu bildirmektedirler. Bilgen vd (1991), Antalya da tane amaçlı olarak mısırı yalın ve soya, börülce ve fasulye ile birlikte ekim şeklinde yetiştirdikleri araştırmada, birlikte yetiştirme sistemlerinde baklagillerin verim kaybına uğradığını, mısır veriminin arttığını ve toplam verimin tüm ekim sistemlerinde yalın ekimlerden fazla olduğunu belirlemişlerdir. Aynı araştırıcılar, birlikte ekimde mısırda bitki boyu azalırken, koçan ağırlığı ve tane veriminde artışlar olduğunu; soyada ise mısırın aksine, bitki boyu artaken bitki başına tane verimi ve tane veriminin önemli ölçüde azaldığını bildirmektedirler. Gidnavar vd (1991), Hindistan da Deccan 103 mısır çeşidini yalın ve çeşitli baklagil bitkileri ile birlikte ekim şeklinde yetiştirmişler ve aynı alanda daha sonra buğday ekmişlerdir. Araştırıcılar mısır tane verimini yalın ekimde 3.08 t/ha, birlikte ekim sistemlerinde ise t/ha olarak bulmuşlar, birlikte ekimde mısır veriminin azalma gösterdiğini ve ayrıca daha sonra aynı alanda yetiştirilen buğday bitkisinin veriminin değişmediğini belirlemişlerdir. Zaffaroni vd (1991), Brezilya da mısır ve fasulyeyi yalın ve birlikte ekim şeklinde yetiştirdikleri denemede, fasulye verim ve verim ögelerinin birlikte ekimden 13

28 etkilenmediğini, mısır veriminin ise birlikte ekimde azalma gösterdiğini belirlemişlerdir. Andrighetto vd (1992), İtalya da Lorena ve Luana isimli mısır çeşitlerini saf olarak ve Futura ve King adlı soya çeşitleri ile birlikte yetiştirdikleri araştırmada, mısırda kuru madde verimi açından birlikte ekimle, yalın ekim arasında fark bulunmadığını, ham protein veriminin birlikte ekimde artış gösterdiğini belirlemişlerdir. Aynı araştırıcılar birlikte ekim ve yalın ekim silajlarında kayıplar hemen hemen aynı olduğunu, birlikte ekim silajının ham protein oranının daha yüksek olarak belirlendiğini bildirmektedirler. Hikam vd. (1992), silaj kalitesini artırmak amacıyla erkenci ve geçci iki mısır çeşidini Psophocarpus tetragonobulus L. (winged bean) ile farklı bitki sıklıklarında birlikte ve yalın olarak yetiştirmişlerdir. Ekim sıklığındaki artış iki mısır çeşidinde de yeşil ot verimi, tane verimi ve tanede azot verimini artırmıştır. Birlikte ekimde yalın ekime oranla mısırda yeşil ot verimi, tane verimi ve tanede azot verimini sırasıyla % 7, % 14 ve % 14 oranında yüksek bulunmuştur. Hektara azot verimi erkenci mısır-winged bean birlikte ekiminde % 67, geçci mısır-winged bean birlikte ekiminde ise % 46 oranında artış göstermiştir. Aynı araştırıcılar sonuç olarak birlikte ekimin silajın verimini ve protein içeriğini artırdığını ifade etmektedirler. Khalia vd (1992), mısırı yalın olarak ve Bragg, Himso-107, Himso-333 ve Himso-558 isimli soya çeşitleri ile birlikte ekim şeklinde yetiştirdikleri denemede alan eşdeğer oranı değerlerini tüm birlikte ekim uygulamalarında 1 in üzerinde bulmuşlardır. Aynı araştırıcılar mısır veriminin genel olarak birlikte ekimde yalın ekimdekinden daha düşük bulunduğunu ifade etmektedirler. Khan ve Saeed (1992), mısır ve soyayı yalın ve birlikte ekim şeklinde (aynı ve alternatif sıralarda) yetiştirmiş ve ayrıca farklı dozlarda azotlu gübre uygulamışlardır. Araştırıcıların bildirdiğine göre birlikte ekimde her iki bitki verimi de düşüş göstermiş, birlikte ekim sistemleri içinde mısır ve soya verimleri alternatif sıralarda yetiştirmede, aynı sırada yetiştirmeye oranla daha düşük olarak belirlenmiştir. Ayrıca aynı sırada 14

29 birlikte ekimde alan eşdeğer oranı değerleri ortalama olarak 1.40 ın üzerinde bulunmuştur. Marchiol vd (1992), İtalya da silaj ve hasıl yem amaçlı olarak Kefir soya çeşidini yalın ve Furia mısır çeşidi ile birlikte ekim şeklinde yetiştirdiklerinde, birlikte ekimlerde soya bitki boyu artmış, ancak yeşil ot verimi ve bakla sayısı azalma göstermiştir. Aynı araştırıcılar mısır yeşil ot veriminin artan soya bitki sıklığı ile birlikte azaldığını, birlikte ekimden üretilen silajın ham protein oranının yalın ekime göre daha yüksek olduğunu ve soya bitki sıklığındaki artışın silajın ham protein oranını etkilemediğini bildirmektedirler. Rezende vd (1992), Brezilya da ve bitki/ha ekim sıklıklarında BR201, CMS350 ve Cateta Sete Legoas isimli üç mısır çeşidini yalın olarak veya Carioca fasulye çeşidi ile birlikte ekim şeklinde yetiştirdikleri denemede, tüm birlikte ekim sistemlerinde fasulye verimlerin azalan mısır bitki sıklığı ile arttığını, mısır verimlerinin ise artan bitki sıklığı ile artış gösterdiğini saptamışlardır. Aynı araştırıcılar toplam verimler incelendiğinde birlikte ekime en uygun mısır çeşidinin BR201 olarak belirlendiğini bildirmektedirler. West ve Griffit (1992), Orta Hindistan da mısır ve soyayı şeritler halinde birlikte ve yalın olarak yetiştirdikleri denemede, birlikte ekimin dış sıralarda mısır verimini % 25.8 artırırken, soya verimini % 26.6 azalttığını saptamışlardır. Pal vd (1993), Samsoy-2 soya çeşidini yalın olarak yada KSV4 sorgum ve T2ESRCY mısır çeşitleri ile birlikte ekim şeklinde yetiştirmişlerdir. Araştırıcıların bildirdiğine göre birlikte ekimde soya verimi önemli oranda azalmış, alan eşdeğer oranı soya-sorgum birlikte ekiminde soya-mısır ekim sistemine göre daha yüksek olarak olmuştur. Etebari ve Tansı (1994), Çukurova koşullarında ana ürün olarak tane ve hasıl amacıyla birlikte yetiştirilen mısır ve börülcenin farklı ekim sistemlerinde verim ve bazı tarımsal karakterlere etkisini incelediği araştırmada, incelenen özelliklerin birlikte ekimden 15

30 önemli ölçüde etkilendiğini saptamışlardır. Araştırmada, birlikte ekimde börülce tane ve hasıl veriminin azaldığı, mısırda ise her iki verimin arttığı saptanmıştır. Birlikte ekim sistemlerinde alan eşdeğer oranı ortalama 1.71 olarak saptanmıştır. Araştırıcılar bu sonucu birlikte ekimde ekolojik koşulların çok daha etkin kullanıldığı şeklinde yorumlamışlardır. Hintz ve Albrecht (1994), mısır ve soya birlikte yetiştirildiğinde bitkiler arasında yaşanan rekabetin sonucu olarak soyada yem verimlerinin önemli derecede azaldığını; yine bu rekabet nedeniyle soyada yaprak ve sap kısımları artarken, bakla oranının azaldığını ifade etmektedirler. Samson ve Autfray (1994), Kamerun da mısır ve soya bitkilerini aynı sırada ve alternatif sıralarda birlikte ekim şeklinde yetiştirmişlerdir. Her iki bitki de yalın olarak ekilmiş ve ayrıca farklı azot dozları uygulanmıştır. Araştırıcıların bildirdiğine göre mısır verimi birlikte ve yalın ekimde birbirine yakın bulunmuş, soya verimleri ise birlikte ekimden olumsuz etkilenmiş ve önemli oranda düşmüştür. Ayrıca uygulanan azot dozlarındaki artış birlikte ekimlerde mısır verimini biraz artırırken, soya verimini değiştirmemiştir. Chittabur vd (1995), Deccan-103 mısır çeşidini saf olarak ve altı farklı baklagil bitkisi ile karışım halinde yetiştirdikleri araştırmada mısır bitki boyu ve kuru madde veriminin birlikte ekimden etkilenmediğini, mısır tane veriminin ise birlikte ekimde yalın ekimden biraz daha yüksek olduğunu belirlemişlerdir. Hiebsch vd (1995), mısır ve soya bitkilerini farklı bitki sıklıklarında birlikte ve yalın olarak yetiştirdikleri denemede, genel olarak soya bitki sıklığının mısır verimi üzerindeki etkisi önemsiz bulunmuştur. Aynı araştırıcılar mısır bitki sıklığındaki artışın ise, birlikte yetiştirildiği soyanın verimini olumsuz yönde etkilediğini bildirmektedirler. Martin vd (1995), birlikte yetiştirildiği soyadan mısıra en fazla azot transferinin tam ışık ve 200 mg azot ile gölge ve 400 mg azot uygulamalarında gerçekleştiğini belirlemişlerdir. 16

31 Prasad ve Rafey (1996), yürüttükleri araştırmada birlikte ekimde mısır tane veriminin yalın ekimle elde edilene eşit olduğunu, ancak soya tane veriminin birlikte ekimde % oranında azalma gösterdiğini saptamışlardır. Balyan (1997), mısırı çeşitli baklagil bitkileri ile birlikte ekim şeklinde yetiştirmenin mısır verimini artırdığını bildirmektedir. Khola vd (1997), Hindistan da mısırı yalın olarak ve Vigna unguiculata, Vigna mungo ve Glycine max ile birlikte yetiştirdikleri denemede, soya kuru madde veriminin birlikte ekimden etkilenmediğini, mısır kuru madde veriminde ise birlikte ekimde önemli oranda azaldığını saptamışlardır. Liphadzi ve Hammes (1998), mısır ve soyayı tahta sandıklarda dört hafta süreyle farklı bitki sıklıklarında birlikte ve yalın olarak yetiştirmişler ve bitkilere büyümeyi artırmak için damla sulama ile düzenli olarak besin maddesi vermişlerdir. Araştırıcıların bildirdiğine göre soya bitkileri birlikte yetiştirmede mısır bitki sıklığının artışı oranında daha az gelişme göstermişler ve kuru ağırlıkları azalmıştır. Benzer şekilde mısır kuru ağırlığı da artan bitki sıklığına paralel olarak düşüş göstermiştir. Akman ve Sencar (1999a), Tokat koşullarında hasıl amaçlı ikinci ürün olarak mısır ve fasulyeyi, birlikte ekimin bazı karakterler ve verim üzerindeki etkilerini incelemek amacıyla yalın mısır, yalın fasulye, 1 mısır + 1 fasulye, 2 mısır + 1 fasulye, 1 mısır + 2 fasulye, 2 mısır + 2 fasulye ve aynı sırada 1 mısır + 1 fasulye olmak üzere yedi farklı ekim sisteminde yetiştirmişlerdir. Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre, mısırda sap oranı aynı sırada 1 mısır + 1 fasulye ekim sistemi hariç birlikte ekimden etkilenmemiş, hasıl mısır verimi ise birlikte ekimden olumsuz etkilenmiştir. Yaprak oranı en düşük yalın ekimden elde edilmiş ve genel olarak birlikte ekimden olumlu etkilenmiştir. En yüksek bakla oranı en düşük fasulye bitki sıklığına sahip 1 mısır + 1 fasulye ekim sisteminden alınmıştır. Fasulyede hasıl verim en yüksek olarak yalın ekimden alınmış ve birlikte ekim sistemlerinde hasıl fasulye verimi önemli oranda azalma göstermiştir. 17

32 Akman ve Sencar (1999b), Tokat koşullarında mısır, fasulye ve börülceyi farklı bitki sıklıklarında, yalın olarak ve birlikte ekim şeklinde yetiştirmişlerdir. Araştırmada mısırda en yüksek bitki boyu yalın mısırdan elde edilirken, ham protein oranı bakımından yalın ekim ve birlikte ekim sistemleri arasında önemli bir farklılık saptanmamış ve bu durum mısır parsellerinde uygulanan azotun (15 kg/da) ekim sistemlerinde azota bağlı tür içi ve türler rekabeti azaltması ile açıklanmıştır. Börülcede birlikte ekim bitki boyunu artırırken, dal sayısını azaltmıştır. Aynı sırada 1 mısır + 1 fasulye ekim sistemi dışında fasulye ve börülceye ait tüm birlikte ekim sistemlerinde bakla sayısı yalın soyaya göre düşük çıkmıştır. Fasulye ve börülce ham protein oranları birlikte ekimden olumsuz etkilenmiştir. Her iki baklagil bitkisinde de ham protein oranı birlikte ekim sistemlerinde mısır bitki sıklığındaki artış oranında azalmıştır. Araştırıcılar alan eşdeğer oranı açısından en avantajlı ekim sisteminin alternatif sıralarda 1 mısır + 1 fasulye olduğunu belirlemişlerdir. Kara vd (1999), kompozit Karadeniz Yıldızı mısır çeşidi ile yürüttükleri denemede mısırda bitki boyunun yeşil ot verimine etkisinin % 35 oranında olduğunu saptamışlardır. Aynı araştırıcılar yem amaçlı mısır yetiştiriciliğinde elde edilen ürünün yeşil kitle olarak % sinin, üretilen silajın besleme değerinin de % 70 inin koçandan kaynaklandığını bildirmektedirler. Redfearn vd (1999), sorgumla birlikte yetiştirmenin yemlik soyanın verim, morfoloji ve kalitesine etkilerini araştırdıkları denemede, birlikte ekilen soyanın protein içeriğinin yalın ekilene oranla daha düşük olduğunu ve birlikte ekimin soya kuru madde verimini olumsuz etkilediğini saptamışlardır. Carruthers vd (2000), yaptıkları araştırmada mısır bitkisi soya, acı bakla ve çeşitli yem bitkileri ile birlikte yetiştirildiğinde soya veriminin % 80-98, acı bakla veriminin ise % oranında azaldığını saptanmışlardır. Aynı araştırıcılar mısırı baklagillerle birlikte ekim şeklinde yetiştirmenin yalın ekime göre çeşitli yönlerden daha avantajlı olduğunu, birlikte ekimde silaj kalitesinin yükseldiğini bildirmektedirler. 18