DOĞA L A FETLERV ET OPLUM

Transkript

1 BÖLÜM 11 DOĞAL AFETLER E TOPLUM

2 BÖLÜM 11 Test 1 Doğal Afetler ve Toplum 5. Atmosferdeki doğa olayları sonucunda yıplar meydana getiren, normal yaşamı ve insan faaliyetlerini durdurarak veya kesintiye uğratarak toplulukları etkileyen doğal, teknolojik ve insan kökenli olaylara. denir. meydana gelen doğal afetlere meteorolojik afetler adı verilir. Aşağıdakilerden hangisi meteorolojik kökenli afetlere örnek olarak gösterilemez? Paragrafta boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Afet B) Tsunami C) Doğal Afet D) Taşkın A) Çığ C) Kuraklık E) Heyelan E) Beşeri afet Jeolojik kökenli afetler: Bunlar doğrudan doğruya kaynağını yer kabuğu ya da yerin derinliklerinden alan doğal afetlerdir. Deprem Heyelan Yanardağ Patlamaları Tsunami Kaya Düşmesi Çamur Akıntıları Meteorolojik kökenli afetler: Atmosferdeki doğa olayları sonucunda meydana gelirler. Sel Su taşkını Çığ Fırtına Kuraklık Orman Yangını İklim Değişiklikleri Hortum Aşırı Sıcaklar Aşırı Soğuklar Yıldırım Düşmesi Küresel sınma Tipi Kasırgalar ğu zaman can ve mal kaybına neden olan ve insanlara ciddi zararlar veren afetlere ne denir? Doğal Afet Deprem Çığ Tsunami Sel Tornado A) İnsan kökenli afetler B) Doğal afet C) Jeolojik kökenli afetler Jeolojik Afet Meteorolojik Afet D) Klimatolojik kökenli afetler E) Hidrolojik kökenli afetler 3. Doğal afetlerin oluşmasında, oluşan afetin meydana geldiği yerin doğal özellikleri temelinde yatar. Fakat bazı afetlerin oluşmasında insanların da katkısı vardır. Aşağıdakilerden hangisi doğal afetlerin özellikleri arasında gösterilemez? A) Doğal olması B) Can ve mal kayıplarına sebep olması C) Hemen hemen hepsinin aniden oluşması D) İnsan gücüyle durdurulamaması E) Hepsinin oluşumunun önceden tahmin edilmesi 4. Doğal olayların afetlere neden olmasında, aşağıdakilerden hangisinin etkisinden bahsedilemez? A) Yeryüzü şekillerinin özelliklerinden B) Beşeri faaliyetlerden C) Maden çeşitliliğinden E) İklim özelliklerinden 1. A 2. B 3. E Buna göre hangi doğal afetin oluşum kökeni yanlış eşleştirilmiştir? A) Deprem C) Tsunami E) Heyelan B) Çığ D) Sel 7. Aşağıdakilerden hangisi heyelanların doğal afete dönüşmesini önleyecek uygulamalardan biri değildir? A) Eğimli yamaçların teraslanarak yerleşime açılması B) Arazi çalışmaları yapılarak heyelan ihtimali fazla olan yerlerin yerleşime açılmaması C) Yamaçların doğal dengesini bozmadan drenaj kanalları açarak geçirimli tabakaların bünyelerine fazla su almasının önlenmesi D) Heyelan ihtimali olan yamaçlarda yol ve kazı çalışmalarının dikkatli yapılması, yamacın etek kısımlarına istinad duvarları yapılması E) Yamaç dengesinin bozulmaması ve toprak örtüsünün korunması D) Jeolojik yapının özelliklerinden 248 D) Sel kökenli afetler verilmiştir. 2. Oluşumu doğa olaylarına dayanan, oldu Doğal Afetler: Önlenmesi insan eliyle olmayan, sel, fırtına, deprem, dolu vb. felaketlerin her biridir. Doğal afet, doğanın neden olduğu yıkımdır. Jeolojik ve meteorolojik olmak üzere ikiye ayrılır. B) Tayfun 6. Aşağıdaki tabloda jeolojik ve meteorolojik COĞRAFYA İnsan toplulukları için başta can kayıpları olmak üzere ekonomik ve sosyal kayıplar oluşturan, genel hayatı ve insan aktivitelerini belirli bir süre kesintiye uğratarak yaşandığı bölgedeki geniş halk kitlelerini çok yönlü olarak etkileyen, doğal veya insan faaliyeti kaynaklı olaylar genel bir ifade ile afet olarak tanımlanmaktadır. 1. İnsan için fiziksel, ekonomik ve sosyal ka- 4. C 5. E 6. D 7. A

3 8. Doğal afetlere kurban gitme riskini taşıyanların yaşadığı ülkelerin başında Bangladeş, Çin, Hindistan ve Endonezya geliyor. BM Risk Azaltma Program ını kaleme alanlar, can kaybına yol açan başlıca doğal felaketler arasında..., ve... nı sayıyor. BM Genel Sekreter yardımcısı Margareta Wahlström, bir ülkenin afet tehlikesiyle karşı karşıya olduğunu, sadece kayıtlara geçen doğal felaketlerin belirlemediğini vurguluyor. Bu paragrafta boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi getirilemez? A) Toprak kaymaları B) Deprem C) Sel baskınlarını D) Don E) Tropik fırtınaları 9. Başta depremler olmak üzere, volkan patlamaları, seller, dev dalgalar, hortumlar, fırtınalar, büyük yangınlar birbirlerinden farklı şiddet ve etkilere sahiptirler. Ortak yönleri ise... dir. Paragraf aşağıda verilen cümlelerden hangisi ile tamamlanmalıdır? A)... oldukça kısa bir zaman içinde bir şehri, orada yaşayan insanları ve diğer tüm canlıları yok edebilmeleri ve büyük hasarlara yol açabilmeleridir. B)... jeolojik ve jomorfolojik kökenli olup önceden tahmin edilebilmeleridir. C)... teknolojinin geldiği nokta dikkate alınırsa bu tür afetler meydana geldiği ülkelerde artık eskisi kadar can ve mal kayıplarına yol açmamaktadır. D)... dünya nüfusunun çok sık nüfuslu bölgelerinde oluşmamaları nedeniyle fazla can ve mal kayıplarına yol açmamalarıdır. E)... bu tür doğal afetlerin sadece okyanus ya da deniz kıyılarında meydana gelmeleridir. 10. Bazı felaketler aniden bazıları da haftalar ya da aylar öncesinden uyararak meydana gelirler. Aşağıda verilen doğal olaylardan hangisi öncesinden doğal afete dönüşebileceği hakkında belirtiler gösterir? A) Hortum B) Sel C) Tsunami D) Deprem E) Kuraklık 11. Afetlere neden olabilecek çoğu doğa olayı önceden alınabilecek önlemlerle ya doğal afete dönüşmesi önlenebilir ya da doğal afete dönüşse bile olabilecek can ve mal kayıpları en düşük seviyeye indirgenebilir. Bu durum,. volkanik patlamalar,. deprem,. sel ve su taşkınları,. kasırgalar, gibi doğal olaylarından hangileri için daha geçerli olduğu söylenemez? A) Yalnız B) Yalnız C) ve D) ve E) ve 12. Bazı felaketler küçük bir alanda etkili olurken bazıları ülkenin tamamını etkileyebilir. Bazıları ise tek bir afetin neden olduğu ve başlangıçta küçük bir alanda etkili olan fakat zincirleme reaksiyonlarla diğer birçok afete de sebep teşkil eden ve böylece çok daha büyük alanlarda etkisini gösteren felaketlerdir. Aşağıdaki doğal afetlerin etki alanları düşünüldüğünde sırasıyla etki alanı dar olan ve etki alanı geniş olan birlikte verilmiştir? A) Deprem - Kasırga B) İklim değişimleri - Çığ C) Heyelan - Kuraklık D) Hortum - Çığ E) Yanardağ patlamaları - Aşırı sıcaklar 13. Aynı kökenli ve aynı şiddete sahip bir doğal afetin aşağıdaki ülkelerden hangisinde daha fazla can ve mal kaybı yaratabileceği söylenebilir? A) Hindistan B) İtalya C) Almanya D) Kanada E) ABD Hidrografik Afetler: Akarsu Taşkınları Baraj Taşkınları Baraj Yıkılmaları Göl Sularının Kirlenmesi Deniz Kabarmaları Biyolojik Afetler Erozyon Orman Yangınları Hayvan Salgınları Çekirge İstilası Böcek İstilası Doğal Hayvan Neslinin Tükenmesi Beşeri Afetler: Doğal olmayan, fakat insanlara ve çevreye büyük zararlar veren olaylardır. İnsanlar neden olduğu için bunlar beşeri afetler olarak nitelendirilirler. Terör saldırıları Açlık Salgınlar Bina yangınları Alkol ve Sigara Göçler ve Mülteciler Savaşlar ve Soykırımlar Doğal afetler; oluşum nedenlerine göre sınıflandırmanın yanı sıra birde oluşum hızlarına göre sınıflandırılabilir. Bunlar yavaş gerçekleşen doğal afet ve hızlı gerçekleşen doğal afetlerdir. Hızlı gelişen doğal afetler; depremler, ani seller ve çamur akmaları, çığ ve kaya düşmeleri, volkanik patlamalar, nükleer veya kimyasal kazalar, fırtına ve tayfunlar sayılabilir. En hızlı gerçekleşen doğal afet ise depremdir. Süresi çoğu zaman bir kaç saniyedir. Yavaş gerçekleşen doğal afetler; iklim değişimleri, kuraklık, erozyon, açlık, salgın hastalıklar, çölleşme vb. dir. En yavaş gerçekleşen doğal afet iklim değişimidir. Bu afet yüzyıllarca sürebilir. BÖLÜM 11 COĞRAFYA 8. D 9. A 10. E 11. B 12. C 13. A 249

4 BÖLÜM 11 COĞRAFYA Doğal afetler etkilerine göre sınıflandırılınca en önemlilerinin iklim değişimleri, kuraklık, şiddetli rüzgârlar, bölgesel sel ve taşkınların olduğu görülür. Bu afetlerin ortak özellikleri, önceden tahmin edilerek erken uyarı yapılabilen meteorolojik afetler olmalarıdır. Doğal Afetler ve Toplum 1. Aşağıdakilerden hangisi doğal bir olayın doğal afete dönüşmesine neden olmaz? A) Eğimi fazla olan bir yamaçta yol yapmak için yamaç eğiminin bozulması B) Tarım alanları oluşturmak amacıyla doğal bitki örtüsünün tahrip edilmesi C) Akarsu ya da dere yataklarına ev yapılması, moloz dökülmesi D) Kar yağışının fazla olduğu eğimli yamaçların önüne yerleşmelerin kurulması E) Eğimli yamaçların teraslandırılarak ağaçlandırılması Test 2 4. Fayların oluşmasında yer kabuğundaki sıkışma ve genişleme kuvvetleri en önemli rolü oynamaktadır. Bu tür kuvvetler kırıklar boyunca kaya kütlelerini hareket ettirmektedir. Ancak kırıklar boyunca kaya kütleleri hareket ettirilemediği bazı bölümlerde ise yoğun bir enerji birikmesine neden olmaktadır. Yerin derinliklerinde biriken enerjinin, sonuçta bir şekilde boşalması gerekmekte olup, bu enerjinin boşalması sırasında da.. olmaktadır. Paragrafta oluşum şekli anlatılan doğal afet aşağıdakilerden hangisidir? Gelişmekte olan ülkeler, afetlerden çok daha fazla etkilenir. Afetler so- 2. Doğal afet tehlikesi öncesinde, afetle oluşabilecek risk oranını azaltmak ve zamanında bildirmek amacıyla belli kurumlarca yayınlanan uyarı mesajları ve bildirilere erken uyarı denir. A) Kaya düşmesi B) Sel C) olkanik patlama D) Deprem E) Tsunami nucu ölümlerin %95 i gelişmekte olan ülkelerde olurken, yine bu ülkelerin maddi kayıpları gelişmiş ülkelerin kayıplarının 20 katına ulaşmaktadır. Aşağıdaki doğal olaylardan hangisinde erken uyarı sistemleriyle doğal afete dönüşmesi önlenemez? A) Deprem B) Heyelan C) Kasırga D) Sel E) Hortumlar 5. Aşağıdaki haritada Türkiye de deprem riskinin fazla olduğu alanlar gösterilmiştir. Bazı afetler dar alanda etkili olur- 3. Aşağıda dünyadaki bir bölgenin aylara göre ortalama sıcaklık ve yağış grafiği gösterilmiştir. ken (çığ, heyelan, yıldırım düşmesi gibi) bazıları ise (deprem, tsunami, volkan püskürmesi, kasırga gibi) çok geniş alanlarda etkili olabilmektedir. Yağış (mm) : Yağış (mm) : Sıcaklık ( C) Sıcaklık ( C) Bazı afetler önlenemezken (deprem, volkan püskürmesi, hortum, kasırga gibi), bazı afetler ise (sel, taşkın, kütle hareketleri, erozyon gibi) önlenemese bile alınan tedbirlerle zararları en aza düşürül O Ş M N M H T A E E K A A y l a r Buna göre sıcaklık ve yağış durumu yukarıdaki grafikteki gibi olan bu bölgede hangi doğal afetin görülme olasılığı daha yüksektir? Bu alanlarda deprem riskinin fazla olmasının temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Yer kabuğunun kırıklı yapı özelliği göstermesi B) Binalarda dayanıksız malzeme kullanılması C) Yer şekillerinin engebeli olması mektedir. A) Tsunami B) Heyelan C) Tayfun D) Kuraklık E) Aşırı soğuklar D) Zeminin kil, kum gibi dayanıksız malzemelerden oluşması E) Ortalama yüksekliğin fazla olması E 2. A 3. E 4. D 5. A

5 6. Türkiye de doğal afetler içerisinde, en sık karşılaşılan ve ekonomik kayıpları hayli yüksek olan olaylardır. Depremlerden sonra, en çok can ve mal kayıpları bu doğal afet ile meydana gelmektedir. Paragrafta anlatılan Türkiye de de sıklıkla görülebilen doğal afet aşağıdakilerden hangisidir? A) Seller B) Erozyon C) Çığ D) Hortum E)Toprak kaymaları 7. Aşağıdakilerden hangisi deprem öncesinde alınabilecek önlemlere örnek olarak gösterilemez? A) Yerleşim bölgelerini titizlikle belirleme, kaygan ve ovalık bölgeleri iskâna açmamalılı evimizi gevşek toprağa sahip meyilli yerlere yapmamalıyız. B) Deniz kenarı yerleşimlerinde, dev dalgaların oluşması olasılığına karşı deniz kenarından uzaklaşmalıyız. C) Yapıları deprem etkilerine karşı dayanıklı yapmalıyız D) İmar planında konuta ayrılmış yerler dışındaki yerlere ev ve bina yapılmamalıdır. E) Mevcut binaların dayanıklılıklarını arttırmalıyız. 8. Aşağıdakilerden hangisi deprem sonrasında alınabilecek önlemlere örnek olarak gösterilemez? A) Yıkılan binalarda yardıma ihtiyacı olanlara kurtarma, ilk yardım ve enkaz kaldırma çalışmalarında yardımcı olmalıyız. B) İkinci sarsıntı ihtimaline karşı tedbirli olmalıyız. C) Yollarda hasta ve yaralı nakli yapılacağı için trafiği engellememeliyiz. D) Eğimin fazla olduğu yerlerin yakınına, akarsu vadilerin içine bina yapmamalıyız. E) Deniz kenarı yerleşimlerinde, dev dalgaların oluşması olasılığına karşı deniz kenarından uzaklaşmalıyız. 9. Depremlerin büyüklüklerine göre yer yüzeyinde verdiği hasar çok yüksek oranda can ve mal kaybına yol açmakta, sosyal hayatı ve ülkenin ekonomik durumunu felç etmektedir. Aynı büyüklükteki bir deprem bazı ülkelerde büyük bir afete dönüşebilirken bazı ülkelerde de hafif etkilerle atlatılabilmektedir. Buna göre, aşağıda verilen ülkelerin gelişmişlik seviyeleri göz önüne alınırsa hangisinde aynı büyüklükteki bir depremin daha az can ve mal kaybına sebep olması beklenir? A) Türkiye B) İran C) Pakistan D) Şili E) Japonya 10. Yerleşim yerlerini su basmasıyla oluşan doğal afete sel veya su baskını denir. Sel suları hızla akar ve önüne gelen her şeyi sürükler, can ve mal kaybına sebep olur. Büyük çoğunluğu insan hataları sonucunda ortaya çıkmaktadır. Buna göre yukarıdaki haritada numaralandırılarak verilen yörelerden hangisinde sel ve su baskınları riskinin daha az olduğu söylenebilir? A) B) C) D) E) 11. Doğal afetlerin bazıları uzun bir dönem sonrasında biterken, bazıları ise süre sınırlamasına sahip değildir. Aşağıda verilen doğal afetlerin sırasıyla sona eriş süresi daha uzun ve daha kısadır? A) Hortum - Kuraklık B) Erozyon - Çığ C) Sel - Heyelan D) Aşırı sıcaklar - Deprem E) Kuraklık - Kasırga DOĞAL AFET TÜRLERİ D E P R E M L E R Yer kabuğunun derinliklerinden kaynaklanan ve yeryüzünde sarsıntılar ve titreşimler halinde çok hızlı gerçekleşen yer kabuğu hareketlerine deprem denir. Depremin süresi çok kısa (birkaç saniye ile bir, iki dakika arasında) olmasına rağmen, etkileri ve oluşturdukları hasarlar çok büyüktür. Doğal afetler arasında en fazla can ve mal kaybına neden olan felakettir. BİLGİ Yeryüzünde tektonik depremlerin en çok görüldüğü alanlar: Büyük Okyanus Kıyıları (Pasifik Kuşağı - Ateş Çemberi): Asya nın doğusunda Kamçatka, Japonya, Filipinler, Endonezya, Amerika nın batısında Aleut Adaları, Kaliforniya, Meksika, Şili, Peru dur. Dünya daki depremlerin %68 i burada görülür. Alp - Himalaya Kuşağı: Antiller den başlayarak Akdeniz çevresi, Alpler ve Hindistan ın doğusuna kadar uzanan doğu - batı doğrultulu bir kuşaktır. İspanya, İtalya, Kuzey Afrika, Yugoslavya, Yunanistan, Türkiye İran, Hindistan Pakistan, Afganistan, Doğu Hint Adaları. Dünya daki depremlerin %25 i burada görülür. Atlas Okyanusu nun orta kesimi: Asor Adaları ve İzlanda. Yeryüzünde deprem riskinin en az olduğu yerler: Avustralya nın batısı, ABD ve Kanada nın doğusu, Kuzeybatı Avrupa - Grönland, İskandinav Yarımadası, Doğu Avrupa, Asya nın kuzeyi (Sibirya), Güney ve Orta Afrika, Antarktika BÖLÜM 11 COĞRAFYA 6. A 7. B 8. D 9. E 10. E 11. A 251

6 BÖLÜM 11 COĞRAFYA Türkiye de Alp - Himalaya kıvrım dağları kuşağında olduğu için aktif fay hatlarını olduğu ve deprem riskinin fazla olduğu bir ülkedir. TÜRKİYE DE DEPREM KUŞAKLAR Aşağıda belirtilen yerler 1. dereceden deprem tehdidi altında olan yerlerdir. Kuzey Anadolu Deprem Kuşağı Saroz Körfezi nden Marmara Denizi ne oradan İzmit Körfezi, Adapazarı, Düzce, Hendek, Bolu, Çankırı, Amasya, Tokat, Erzincan ve Erzurum dan an Gölü nün kuzeyine kadar uzanan kuşak. Batı Anadolu Deprem Kuşağı Büyük Menderes, Küçük Menderes, Gediz, Bakırçay ovaları, Güney Marmara ve İç Batı Anadolu yu içerisine alan kuşak. Güneydoğu Anadolu Deprem Kuşağı Hatay, İskenderun, Kahramanmaraş oluğundan an Gölü nün güneyine kadar uzanan kuşak. Depremin ortaya çıkardığı sonuçlar: Can ve mal kayıplarına neden olur. Tsunami, kütle hareketleri, çığ, yangın gibi olaylara neden olabilir. Salgın hastalıklara ve çevre kirliliğine neden olabilir. Alt yapının zarar görmesine neden olur. Yolların zarar görerek ulaşımın aksamasına neden olur. Sanayi tesislerinin zarar görmesine, üretimin aksamasına ve insanların işsiz kalmasına neden olabilir. İnsanların ruh sağlıklarının bozulmasına neden olabilir. İnsanların barınma ve beslenme sorunlarıyla karşı karşıya kalmasına neden olabilir. Doğal Afetler ve Toplum 1. Depremlerin etkisi, şiddeti ve meydana getirdiği hasarlar birçok etkiye bağlıdır. Aşağıdakilerden hangisi depremin şiddetini ve meydana getirdiği hasarları arttıran bir özellik değildir? A) Depremin aletsel büyüklüğünün fazla olması B) Depremin süresinin uzun olması C) Arazinin alüvyal malzemeden oluşması D) Depremin odak derinliğini fazla olması E) Yerleşim biriminin depremin dış merkezine uzak olması 2. Türkiye de şiddetli tektonik depremlerin görüldüğü yerlerin arasında aşağıdakilerden hangisi gösterilemez? A) an B) Adana C) Muş D) Konya E) Afyon 3. Türkiye, yeryüzünün en genç oluşumlu bir sahası olan, Akdeniz, Alp, Himalaya kıvrım dağları kuşağı içersinde yer almaktadır. Alp sıradağları Asya ile Avrupa kıtalarının birbirlerine göre göreceli hareketlerinin oluşturduğu sıkıştırıcı kuvvetlerin etkisiyle meydana gelmiştir. Türkiye nin bulunduğu bu coğrafi konumu aşağıdaki doğal afetlerden hangisinin oluşumunu daha da kolaylaştırmıştır? A) olkanizma B) Deprem C) Kasırga D) Çığ E) Sel ve su taşkınları 4. Doğal afetler beraberlerinde veya sonrasında başka bir doğal afete neden olabilir. Aşağıdakilerden hangisi depremin oluşturduğu doğal afete örnek olarak gösterilemez? A) Kasırga B) Seller C) Tsunami D) Çığ E) Heyelan 5. Türkiye Alp - Himalaya kıvrım dağları kuşağında olduğu için aktif fay hatlarının olduğu ve deprem riskinin fazla olduğu bir ülkedir. Türkiye de şiddetli tektonik depremlerin görüldüğü yerlerin arasında yukarıdakilerden hangisi gösterilebilir? A) B) C) D) E) 6. Aşağıdakilerden hangisi deprem öncesi alınması gereken önlemler arasında gösterilemez? A) Deprem kuşağına yerleşim yeri kurulmamalıdır. B) Zemini sağlam olmayan yerlere yerleşilmemelidir. C) Binalar yüksek katlı olmamalı ve inşaat tekniklerine uygun yapılmalıdır. D) Halka deprem konusunda eğitim verilmelidir. E) Balkon ve pencereden atlanmamalıdır. 7. Yer altındaki boşlukların tavanlarının çökmesi sonucunda yer yüzeyinde görülen sarsıntılardır. Test 3 Buna göre, yukarıdaki haritada numaralandırılarak verilen yörelerin hangisinde ya da hangilerinde çökme depremleri görülme olasılığı daha fazladır? A) B) C) D) E) D 2. D 3. B 4. A 5. B 6. E 7. A

7 8. Tsunami, okyanus ya da denizlerde deprem nedeniyle meydana gelen dev yıkıcı dalgalardır. Haritada numaralandırılarak verilen noktaların hangisinde tsunaminin can ve mal kaybına neden olma olasılığı daha düşüktür? A) B) C) D) E) 11. Tsunamiden en çok etkilenen kıta aşağıdakilerden hangisidir? A) Güney Amerika B) Asya C) Avustralya D) Avrupa E) Kuzey Amerika 12. Bazı doğal afetlerin belirli bir dönem yoğunlaştığı bazılarının ise her an gerçekleşebileceği bilinmektedir. Buna göre aşağı verilen doğal afetlerden hangisinin belirli bir dönemde gerçekleştiği söylenemez? A) Orman yangınları B) Çığ T S U N A M İ Okyanus ya da deniz tabanlarında oluşan deprem, volkanik patlama ve heyelanlar sonusunda meydana gelen dev dalgalara tsunami adı verilir. BÖLÜM 11 COĞRAFYA 9... ve levhalarının hareketleri sonucunda oluşan sıkıştırıcı kuvvetlerin etkisiyle, Anadolu levhası batıya doğru hareket etmektedir ve bu levha hareketleri, Türkiye deki depremlerin temel nedenidir. Buna göre, Türkiye de bir doğal afet olarak görülen depremleri meydana getiren ve yukarıdaki paragrafta boş bırakılan yerlere aşağıdaki levhalardan hangileri getirilmelidir? A) Avrasya ve Arap levhaları B) Pasifik ve Avrasya levhaları C) Kuzey Amerika ve Afrika levhaları D) Afrika ve Arap levhaları E) Arap ve Kuzey Amerika levhaları 10. Tsunami, okyanus ve denizlerde meydana gelen dev dalgalardır. Tsunami bir doğal afet olup etkili olduğu kıyılarda can ve mal kayıplarına neden olmaktadır. Okyanus ya denize kıyısı olan ve kıyılarının ortalama yükseltisi az olan ülkeler tsunami riskiyle karşı karşıyadır. Buna göre aşağıdaki ülkelerden hangisinde aynı şiddetteki bir depremin yaratacağı olası bir tsunaminin daha fazla can ve mal kayıplarına neden olacağı söylenebilir? A) ABD B) Kanada C) Japonya D) Almanya E) Bangladeş C) Sel D) Deprem E) Heyelan 13. Aşağıda verilen doğal afet ve özelliği eşlemelerinden hangisi yanlıştır? Doğal Afet Özelliği A) Çığ Farklı nedenlerden dağdan aşağıya kayan büyük bir kar miktarıdır. B) C) D) E) Tayfun Deprem Sel Hortum Batı Afrika kıyılarında esen çok kuvvetli siklondur. Yer kabuğunun kırılması esnasında ortaya çıkan titreşimlerdir. Sürekli yağan yağmurdan veya eriyen kardan oluşan, geçtiği yerlere zarar veren taşkın sudur. Hava veya suyun kendi etrafında hızla dönüp buluttan yeryüzüne uzanan sütun biçiminde oluşan, alanı dar bir fırtına türüdür 14. Aşağıda verilen doğal afetlerden hangisinin dünyanın her yerinde görülme olasılığı daha fazladır? A) Tsunami B) Çığ C) Kasırga D) Sel E) olkan patlaması Tsunami dalgaları özellikle okyanus kıyısındaki alçak kıyılarda etkisi artan bir doğal afettir.tsunamilere bağlı olarak doğal afetlerin en çok görüldüğü yerler Büyük Okyanus kıyıları yani Ateş Çemberi kuşağıdır. 19. yüzyıl ortalarından günümüze yerel, bölgesel ve dünya genelinde belirlenen tsunamilerin okyanus ve denizlere göre dağılımında Büyük Okyanus %59 ile en fazla tsunamilerin meydana geldiği okyanustur. Bunu, %25 ile Akdeniz (Karadeniz de dahil), %12 ile Atlas Okyanusu (Baltık ve Kuzey Denizi dahil) ve %4 ü de Hint Okyanusu nda gerçekleşmiştir. Japonya, Filipinler, Papua Yeni Gine, Endonezya, Malezya, Çin, Hindistan, Meksika, Honduras, Şili, Türkiye, Yunanistan, İspanya ve Portekiz tsunami rsikinin fazla olduğu belli başlı ülkelerdir. Tsunaminin olumsuz etkilerini azaltmak için; Erken uyarı sistemleri kurmak, Tsunami esnasında olabildiğince yüksek yerlere çıkmak gerekmektedir. 8. C 9. A 10. E 11. B 12. C 13. B 14. D 253

8 BÖLÜM 11 Test 4 Doğal Afetler ve Toplum 1. Bazı doğal afetlerin dünyanın belirli iklim 5. olkanik püskürmeler sırasında magmanın yer kabuğuna yaptığı basınçların etkisiyle oluşan depremlere volkanik depremler denir. olkanik depremler beraberlerinde can ve mal kayıplarına yol açabilmektedir. Buna göre, aşağıdakilerden hangisi bu doğal afetlerden biri olarak gösterilemez? OLKANİK PATLAMALAR Magmanın yerin derinliklerinden A) olkanizma hareket ederek yeryüzüne çıkma- C) Don olayları sı veya yeryüzüne yakın derinliklere kadar gelerek soğuması olayına volkanizma denir. olkanların dünyada dağılışı: ASYA E R KUZEY AMERİKA İ T Ç E M B E Ş D) Çığ E) Aşırı sıcaklıklar ATLAS OKYANUSU C) Çığ Buna göre, yukarıdaki haritada numaralandırılarak verilen yörelerin hangisinde ya da hangilerinde volkanik depremlerin etkisiyle meydana gelebilecek can ve mal kayıplarının olasılığı daha fazladır? B) Tipi D) Kuraklık BÜYÜK OKYANUS Yeryüzündeki volkanların çoğu Büyük Okyanus çevresinde ve adalarındadır. Bundan dolayı buraya ateş çemberi denilmiştir. Özellikle Alaska-Aleut, Kuril ve Kamçatka bölümleri en çok volkanların bulunduğu sahalardır. Yeryüzünde 550 aktif volkanların yaklaşık 3/4 ü bu bölgede bulunur. Diğer önemli vol- E) olkanik patlamalar ketlerin meydana geldiği, can ve mal kayıplarının fazla olduğu yerlerden bir tanesidir. Büyük Okyanus ve çevresinde aşağıdaki doğal afetlerden hangilerinin daha sıklıkla meydana gelmesi can ve mal kayıplarını arttırmaktadır? Alp - Himalaya Dağları nın çevresi, C) Çığ olkanik patlamalar Doğu Afrika ve Orta Amerika dır. D) Deprem Erozyon Hawai Adaları ayrı volkanik bölge oluşturur. olkanlarda katı, sıvı ve gaz şeklinde çıkan malzemelerle volkanik E) Sel Su baskınları afete dönüşmesinde beşeri faaliyetlerin de etkisi bulunmaktadır. Aşağıdakilerden hangisi bu faktörlerden biri olarak gösterilemez? heyelan ve toprak kaymalarına sıklıkla karşılaşılmaktadır. D) Yerleşme ve yapılaşmada denetim eksiklikleri Aşağıdakilerden hangisi bu yörelerin ortak özelliğidir? E) Akarsu vadilerinde baraj yapımları 7. Aşırı yağışlarla suya doygun hale gelen A) Bitki örtülerinin gür olması C) Kahverengi orman topraklarının yaygın olması dana gelebilir. 6. Heyelanların ve toprak kaymalarının doğal 4. Rize, Trabzon, Ordu ve Artvin yörelerinde önemli olumsuzluklar meydana ge- akıntıları ve iklim değişimleri mey- E) C) Şehirsel alanlarda doğal tehlikeleri dikkate alan yeterli düzeyde arazi kullanım kararlarının ve planlarının bulunmayışı B) Yağış miktarlarının fazla olması yangınları, asit yağmurları, çamur D) B) Şehirsel alanlarda, dik eğimli ve yamaçlar üzerinde yoğunlaşan kaçak yapılaşmalar depremler doğa ve canlılar üzerinde tirir. olkan patlamalarıyla, orman C) A) Göçlerin yol açtığı hızlı nüfus artışları B) Heyelan Kuraklık ve İzlanda Adaları, Pasifik te ise B) A) olkanik patlamalar Deprem kanik olaylar ise Akdeniz çevresi, Ayrıca Atlas Okyanusu nda Asor A) 3. Büyük Okyanus çevresi sık sık büyük fela GÜNEY AMERİKA HİNT OKYANUSU 254 si etkili olduğu yörenin jeolojik yapısıyla ilgilidir? A) Aşırı sıcaklar AFRİKA B) Kuraklık 2. Aşağıda verilen doğal afetlerden hangi- A COĞRAFYA bölgelerinde yaşandığı bilinmektedir. toprak eğimli yamaçlarda aşağıdaki doğal afetlerden hangisini meydana getirir? A) Kasırga D) Dağların kıvrım dağı özeliği göstermesi C) Heyelan E) Denize kıyıları olmaları 1. A 2. E 3. A 4. B 5. D E) Erozyon 6. E B) Çığ 7. C D) Sel

9 8. Yağmur ve kar suları, yamaçları kaplayan toprağın içine sızar. Suyu geçirmeyen bir tabakaya rastlayınca burada birikir. Biriken sular, üstteki toprak tabakasının altında kaygan bir zemin oluşturarak yamacın hareket etmesine neden olur. Suyu içine almış, şişmiş ve ağırlığı artmış olanı toprak tabakası belli bir noktadan sonra yavaş yavaş ya da hızla kaymaya başlar. Kayan kitle bazen bir çamur biçiminde, bazen de büyük bir toprak kütlesi halinde yamaç aşağı akar. Paragrafta oluşum şekli anlatılan doğal afet aşağıdakilerden hangisidir? 11. Kütle hareketi, zemini kaya veya yapay dolgu malzemesinden oluşan bir yamacın yerçekimi, eğim, su ve benzeri diğer kuvvetlerin etkisiyle aşağı ve dışa doğru hareketidir. Aşağıda bir bölgenin izohips haritası verilmiştir. C D E A B H E Y E L A N Kayalardan, döküntü örtüsünden veya topraktan oluşmuş kütlelerin, çekimin etkisi altında yerlerinden koparak yer değiştirmesine Heyelan denir. Bazı heyelanlar büyük bir hızla gerçekleştikleri halde bazı BÖLÜM 11 COĞRAFYA A) Heyelan B) Sel C) Deprem D) Çığ E) Erozyon 9. Heyelan ya da toprak kayması, zemini kaya veya yapay dolgu malzemesinden oluşan bir yamacın yerçekimi, eğim, su ve benzeri diğer kuvvetlerin etkisiyle aşağı ve dışa doğru hareketidir. Ortaya çıkardığı sonuçlar itibariyle heyelanlar ve toprak kaymaları doğal afete dönüşebilmektedir. Aşağıdakilerden hangisi, heyelan ve toprak kaymalarına neden olan faktörler arasında gösterilemez? Deniz Buna göre, hangi noktada kütle hareketine bağlı olarak oluşabilecek doğal afetin görülme olasılığı daha fazladır? A) A B) B C) C D) D E) E 12. Aşağıdaki haritada dünyada çığ riskinin fazla olduğu alanlar gösterilmiştir. heyelanlar daha yavaş gerçekleşirler. Heyelanlar yer yüzünde çok sık meydana gelen ve çok yaygın bir kütle hareketi çeşididir ve aşınmada önemli rol oynarlar. Heyelanın en çok etkilediği ülkeler; Çin, Hindistan, Filipinler, Endonezya, Nepal, Bolivia, Şili, Peru, Çin, Kolombiya, İtalya, Honduras heyelanların etkilediği ülkelerdir. Türkiye de ise özellikle Doğu Karadeniz ve Batı Karadeniz de denize bakan yamaçlarda çok sıklıkla ve çok etkili heyelanlar oluşmaktadır. A) Yağışlar Çünkü bu alanlarda hem yağış mik- B) Jeolojik yapı tarı hem de eğim fazladır. C) Erozyon şiddeti Çığ riskinin yüksek olduğu bölgeler D) Yamaç eğimi E) Beşeri faaliyetler Buna göre, aşağıdakilerden verilenlerden hangisinin doğru olduğu söylenebilir? Heyelandan Korunma Yolları: Arazi çalışmaları yapılarak heye- 10. Kaya düşmeleri, deprem, donma-çözülme heyelan, yol yapımı, maden işletmeleri sonucunda eğimli ve kayalık arazilerde meydana gelmektedir. Aşağıda verilen yörelerden hangisinde kaya düşmelerine daha az rastlandığı söylenebilir? A) Trabzon B) Kayseri C) Mardin D) Edirne E) Nevşehir A) Çığ olayları daha çok Tropikal kuşakta görülmektedir. B) Çığ olaylarının en fazla oluştuğu yarım küre Güney yarım küredir. C) Çığ olayları sadece kıtaların iç kesimlerindeki yükseltinin fazla olduğu yerlerde görülmektedir. D) Çığ olaylarının yükseltinin fazla olduğu yerlerde görülme olasılığı fazladır. E) Çığ olaylarının en az görüldüğü kıta Güney Amerika dır. lan ihtimali fazla olan yerlerin yerleşime açılmaması gerekir. Yamaçların doğal dengesini bozmadan drenaj kanalları açarak geçirimli tabakaların bünyelerine fazla su alması önlenmeli. Heyelan ihtimali olan yamaçlarda yol ve kazı çalışmaları dikkatli yapılmalı, yamacın etek kısımlarına istinad duvarları yapılmalı. Yamaç dengesinin bozulmaması ve toprak örtüsünün korunması gerekir. 8. A 9. C 10. D 11. B 12. D 255

10 BÖLÜM 11 COĞRAFYA E R O Z Y O N Erozyon, bitki örtüsünden yoksun alanlarda başta toprak ve kayaç materyalleri olmak üzere yer kabuğu üzerindeki çeşitli yüzey maddelerinin dağlık ve tepelik arazilerden eğim boyunca, yer kabuğundan ayrılması ve su ve rüzgâr tarafından başka bölgelere taşınması olayıdır. Erozyonu artttıran faktörler: İklim: Düzensiz yağışların oluştuğu alanlarda yağışların sağanak şeklinde olması ve buna bağlı olarak suların bitki örtüsünden yoksun arazilerde yüzeysel olarak akışa geçmesi erozyona neden olur. Bitki örtüsü, erozyonu önleyen ve engelleyen etkin bir doğal faktördür. Bitkiler toprak üzerinde koruyucu bir örtü oluşturur. Kökleriyle toprak tanelerini bir arada tutarken gövdeleriyle dış kuvvetlerin hızlarını keserler. Bitki örtüsünün yeterli olduğu alanlarda erozyon azalır. Eğim arttıkça erozyon şiddeti de artar. Dış kuvvetlere karşı direnci zayıf (kalker, volkanik tüf gibi) ana materyalin hâkim olduğu yerlerde erozyon artar. Arazinin yanlış kullanılması da erozyonu hızlandıran bir başka durumdur. Meralarda erken ve aşırı hayvan otlatılması, tarla ve yerleşim yeri açmak için ağaçların yok edilmesi, yakacak temini için kaçak ağaç kesmek, çeşitli nedenlerden dolayı çıkan orman yangınları, anız yakılması, tarlaların eğim yönünde sürülmesi, toprakların nadasa bırakılması ve eğimli alanlarda tarım arazilerinin oluşturulması erozyonu hızlandıran faktörlerdir. Doğal Afetler ve Toplum 1. Jeolojik ve jeomorfolojik afetler, doğrudan doğruya kaynağını yer kabuğu ya da yerin derinliklerinden alan doğal afetlerdir. Aşağıdakilerden hangisi jeolojik ve jeomorfolojik kökenli afetlere örnek olarak gösterilemez? A) Deprem B) Heyelan C) Tsunami D) Erozyon E) Toprak kayması 2. Yer kabuğunun örtüsü durumundaki toprağın dış kuvvetler olan akarsular, rüzgâr, sel suları ve buzullar tarafından aşındırılması olayına erozyon adı verilir. Aşağıda verilen ülkelerin doğal koşulları göz önüne alındığında hangisinde rüzgâr erozyonun şiddetinin daha az olduğu söylenebilir? A) Kazakistan B) Pakistan C) Afganistan D) Türkiye E) Brezilya 3. Erozyon, bitki örtüsünden yoksun alanlarda başta toprak ve kayaç materyalleri olmak üzere yer kabuğu üzerindeki çeşitli yüzey maddelerinin dağlık ve tepelik arazilerden eğim boyunca, yer kabuğundan ayrılması ve su ve rüzgâr tarafından başka bölgelere taşınması olayıdır. Oluşan toprağın doğal güçler (akarsu, rüzgârlar, buzul gibi) tarafından aşındırılıp taşınması olayına doğal (jeolojik ya da normal) erozyon adı verilir. Aşağıdakilerden hangisi jeolojik erozyonun nedenleri arasında gösterilemez? A) Düzensiz ve sağanak şeklindeki yağışlar B) Doğal bitki örtüsünün cılız olması C) Arazi eğiminin fazla olması D) Yer altı su seviyesinin düşük olması E) Kurak ya da yarı kurak iklim özelliklerinin yaşanması 4. Toprak taneciklerinin rüzgâr erozyonunda taşınmasıyla ilgili olarak hangisi doğru değildir? A) Rüzgâr, toprak erozyonuna yol açan aşındırıcı bir kuvvet oluşturmaz B) Rüzgârın toprak taneciklerini harekete geçirebilecek kadar kuvvetli esmesi gerekir. C) Rüzgârın toprak tanelerini taşıyabilmesi için toprağın kuru ve taneli yapıda olması gerekir. D) Rüzgâr erozyonunun başlayabilmesi için toprak yüzeyi yakınındaki rüzgâr hızının belli bir hıza ulaşması gerekir. E) Toprağı aşınmaya karşı koruyan bitki örtüsünün ortadan kalkması halinde özellikle kurak bölgelerde rüzgâr erozyonu sorun oluşturur. 5.. Rüzgârın toprak taneciklerini harekete geçirecek kadar kuvvetli esmesi. Toprağı koruyan ve rüzgâr hızını keser bir bitki örtüsü bulunması. Toprağın kuru, gevşek ve kolay ufalanabilir nitelikte olması Rüzgâr erozyonunun meydana gelmesi için yukarıda belirtilendan hangisi veya hangileri gerekli koşullar değildir? A) Yalnız B) Yalnız C) ve D) ve E) ve 6. Kaya düşmesi, çevresine göre daha yüksekte bulunan bir yerden aşağıya doğru kaya ve taş parçalarının yuvarlanması olayıdır. Aşağıdakilerden hangisi kaya düşmelerine neden olan faktörlerden biri olarak gösterilemez? A) Depremler B) Aşırı yağışlar C) olkanik patlamalar D) Sıcaklık farkları E) Şiddetli rüzgârlar Test D 2. E 3. D 4. A 5. B 6. E

11 10. ler verilmiştir. Arazilerin özelliklerine uygun bir şekilde kullanılmaması Yanlış toprak işleme Doğal bitki örtüsünün özellikleri Yukarıdaki haritada numaralandırılarak verilen yörelerden hangisinde toprak erozyonunun daha şiddetli yaşandığı söylenebilir? Nadas uygulaması Nöbetleşe tarım sırasında uygun bitkinin kullanılmaması Anız yakılması A) Toprak erozyonunun oluşumunda aşağıdakilerden kaç tanesi insanlardan kaynaklanan faktörlerdendir? A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 D) E) erozyonunun oluşumunda rol oynayan doğal faktörlerden değildir? 8. Türkiye de sel ve taşkınların en çok mart, ni- A) İklim özellikleri san, mayıs, haziran ve temmuz aylarında oluştuğu görülmektedir. B) Toprak özellikleri C) Topografik yapı A) Tarımsal faaliyetlerde su kullanımının artması C) 11. Aşağıdaki faktörlerden hangisi toprak E) 6 Bu durumun öncelikli nedeni aşağıdakilerden hangisidir? B) D) Bitki örtüsü E) Anız yangınları 12. Aşağıdakilerden hangisi veya hangile- B) Akarsu aşındırma faaliyetlerinin artması ri su erozyonuna karşı tarım alanlarında alınabilecek önlemlerden değildir? C) Konveksiyonel yağışların oluşması A) Yatay sürüm D) Yağış artışına bağlı olarak baraj göllerindeki su seviyelerinin yükselmesi B) Nöbetleşe tarım E) Yer altı su seviyesinde düşüşlerin yaşanması D) Ağaçlandırma C) Taraçalama E) Nadas tarım 9. Aşağıdakilerden hangisi tarım alanlarında erozyona neden olan yanlış uygulamalardan değildir? A) Toprağı dinlendirmek yoluyla tarım yapılması B) Arazinin yetenekleri dışında kullanılması, 13. Yağış rejiminin düzensiz ve yıllık yağış miktarının 500 mm nin altında olduğu bir yerde aşağıdakilerden hangisinin görülmesi beklenmez? A) Toprak veriminin yüksek olması C) Çok dik yamaçlarda tarım yapılması B) Fiziksel çözünmenin fazla olması D) Hasattan sonra otlatılarak veya yakılarak yok edilmesi C) Erozyonun şiddetli olması E) Toprak işlemenin eğime parelel değil, dik doğrultuda yapılması 7. D 8. C 9. A 10. D D) Toprağın yılın büyük bir döneminde kuru olması E) Bitki örtüsünün cılız olması 11. E 12. E 13. A Erozyonu Azaltan Faktörler Bitki örtüsü korunmalı, çıplak araziler ağaçlandırılmalıdır. Tarla açma gibi nedenlerle ormanlar tahrip edilmemelidir. Kaçak ağaç kesimlerinin önlenmelidir. Doğal dengesi bozulmuş alanlar, bilimsel çalışmalar yapılarak ağaçlandırılmalıdır. Meraların ve otlakların aşırı otlatılması önlenmelidir. Barajların ve göllerin su toplama alanları ağaçlandırılmalıdır. Nadas alanları azaltılmalı, nöbetleşe ekim yaygınlaştırmalıdır. Araziler eğim doğrultusunda değil, eğime dik olarak sürülmelidir. Eğimli araziler aşırı işlenmemelidir. Eğimli arazilerde sekiler (taraçalar) yapılmalıdır. Ürünler hasat edildikten sonra anız örtüsü yakılmamalıdır. Araziler verim durumuna göre orman, otlak ve tarım alanları olarak sınıflandırılmalı ve bu doğrultuda kullanılmalıdır. Ormanlar ile otlak alanlar tarım alanına dönüştürülmemelidir. Dağ ve orman köylüleri ekonomik olarak kalkındırılmalıdır. Rüzgâr erozyonuna karşı, rüzgârın hızını kesen (rüzgâr perdesi) setlerin yapılmalıdır. Akarsu yatakları ıslah edilmelidir. İnsanları erozyon konusunda bilinçlendirmek gerekir. Bu amaçla kurulmuş (TEMA gibi) vakıf ve dernekler desteklenmeli, yenilerinin kurulması teşvik edilmeli ve milyonlarca öğrencimizin bu gibi kuruluşlarda aktif olarak görev alması sağlanmalıdır. 257 COĞRAFYA BÖLÜM Aşağıda erozyona neden olan bazı faktör-

12 BÖLÜM 11 Test 6 Doğal Afetler ve Toplum COĞRAFYA Erozyonun Zararları Toprağın verimini düşürür. Çölleşmeye sebep olur. Barajların ve göletlerin ömürleri kısalır. Kırdan kente göç hızlanır. Taşkınlar ve heyelanlar artar. Suları kirletir. Ürün kalitesini düşürür. Toprak ve arazi kaybına neden olur. Toprakların su depolama gücünü azaltır. Toprağın işlenmesini güçleştirir. KURAKLK Kuraklık, önemli ekonomik, sosyal ve çevresel etkileri olan doğal bir olaydır. Kuraklık başlangıç ve bitiminin belirlenmesinin güçlüğü nedeniyle diğer doğal afetlerden farklıdır. Yavaş yavaş kuvvetini artırır ve olay sona erdikten yıllar sonra bile etkisini devam ettirebilir. Kuraklığın etkileri genellikle ilk olarak tarımda görülür ve yavaş yavaş diğer suya bağımlı sektörlere yayılır. Kuraklığın ortaya çıkardığı sonuçlar Tatlı su kaynakları azalır, Tarımsal ürünlerde, otlaklarda ve ormanlık alanlarda azalma; Su seviyesinde düşme, Çölleşme hızlanır, kurak ve yarı kurak alanların sınırları genişler, Tarım topraklarında tuz birikimi ve erozyon artar, Evcil ve vahşi hayvanların ölüm oranında yükselme, Barajların doluluk oranı azalırken buna bağlı elektrik üretimi de düşer, Orman yangınları artar, Sınır aşan akarsuların geçtiği ülkeler arasında sorunlar artar Balık türlerinin zarar görmesi veya yok olması kuraklığın direkt etkilerine örnek olarak gösterilebilir. Göç hareketi artar, Gıda fiyatları artar Doğal afetler oluşum nedenleri dışında olu- 4. Bir bölgede nem miktarının geçici denge- şum hızlarına göre de sınıflandırılırlar. Bazı doğal afetler belirli bir süreçte yavaş gelişen doğal olayların neden olduğu afetlerken, bazıları ani olarak ortaya çıkan doğal tehlikelerin neden olduğu afetlerdir. Doğal afetler oluşum nedenlerine göre sınıflandırmanın yanı sıra bir de oluşum hızlarına göre sınıflandırılabilir. Bunlar yavaş gerçekleşen doğal afet ve hızlı gerçekleşen doğal afetlerdir. sizliğinden kaynaklanan su kıtlığı olarak tanımlanabilen kuraklık, doğal bir iklim olayıdır ve herhangi bir zamanda ve yerde meydana gelebilir. Aşağıda verilen ülkelerden hangisinde kuraklığın şiddetli olarak yaşandığı söylenemez? A) Etiyopya C) Malezya E) Sudan Buna göre aşağıda verilen doğal afetlerden hangisi diğerlerine göre daha uzun bir süre içinde kendini hissettirir? A) Kuraklık C) Heyelan E) Kasırga A) Tatlı su kaynaklarının azalması kır gibi yörelerde aşağıdaki doğal afetlerden hangisinin görülme ihtimali daha fazladır? B) Fırtına C) Tektonik deprem D) Çığ E) Kuraklık 3. Bir bölgede nem miktarındaki geçici dengesizliğin o bölgedeki su kıtlığı ilişkisine kuraklık adı verilir. Kuraklık doğal bir iklim olayıdır ve herhangi bir zamanda herhangi bir yerde meydana gelebilir. D) Çad lı olarak yaşanabilecek durumlardan biri değildir? D) Çığ B) Tarımsal ürünlerin, otlakların ve ormanlık alanları azalması 2. Gaziantep, Konya, Şanlıurfa ve Diyarba- A) Heyelan B) Somali 5. Aşağıdakilerden hangisi kuraklığa bağ- B) Deprem C) Çölleşmenin hızlanması, kurak ve yarı kurak alanların sınırlarının genişlemesi D) Tarım topraklarında tuz birikiminin ve erozyonun azalması E) Barajların doluluk oranının azalması ve buna bağlı elektrik üretiminin düşmesi 6. Çığ, genellikle bitki örtüsü olmayan engebeli, dağlık ve eğimli arazilerde, vadi yamaçlarında tabakalar halinde birikmiş olan kar kütlesinin iç ya da dış kuvvetlerin etkisiyle ya da beşeri sebeplerden dolayı başlayan bir ilk hareket sonucu yamaçtan aşağıya doğru hızla kayması olayıdır. Haritada numaralandırılarak verilen alanlardan hangilerinde kuraklık insan hayatını tehdit eder durumdadır? A) ve Haritada numaralandırılarak verilen yörelerden hangisinde kar yağışlarının çığ oluşturma ihtimali daha yüksektir? B) ve C) ve E) ve 1. A D) ve A) 2. E 3. E 4. C 5. D B) 6. A C) D) E)

13 7. Hidrolojik kuraklık, yer üstü ve yer altı sularındaki azalmanın ölçü olarak alındığı kuraklık olup hidrolojik açıdan yeterli suyun bulunmasıdır. Buna göre, aşağıda verilen göllerden hangisi hidrolojik kuraklığın ciddi boyutlara ulaştığı yerlerdendir? A) Superior Gölü B) Aral Gölü C) Tanganika Gölü D) an Gölü E) Baykal Gölü 8. Bitkiler ile meralar, çayırlar ve diğer tarımsal işletmelerin su ihtiyaçlarının karşılanamamasına tarımsal kuraklık adı verilir. Haritada numaralandırılarak gösterilen yerlerden hangisinde tarımsal kuraklıktan daha fazla etkilenildiği yerlerdendir? A) B) C) D) E) 9. Kıtlık, yaygın ve sürekli açlığa, etkilediği insanların aşırı zayıflayıp güçten düşmesine ve ölüm oranında önemli bir artışa yol açan aşırı ve uzun süreli gıda darlığı olarak tanımlanabilir. Aşağıda verilen hangisinin aşırı ve uzun süreli kıtlığa neden olan doğal afetlerin en önde gelenlerindendir? A) Kuraklık B) Hortum C) Heyelan D) Çığ E) Kaya düşmesi 10. Aşağıdakilerden hangisi çığ oluşumu için gerekli özellikler arasında gösterilemez? A) Mevcut kar üzerine yağmur yağması B) Eski kar üzerine yeni fazla kar yağması C) Hızlı ve uzun süreli rüzgârın esmesi D) Ağaçsız ve eğimli yamaçlar E) Rüzgâr almayan yamaçlar 11. Haritada numaralandırılarak verilen alanların hangilerinde çığ riskinin daha fazla olduğu söylenebilir? A) B) C) D) E) 12. Aşağıdakilerden hangisi çığlardan korunma ya da çığları önlemek amacıyla alınabilecek tedbirler arasında gösterilemez? A) Çığ riski olan yerleşim alanlarını, turistik kayak alanlarını, karayollarını geçici olarak kullanmamak B) Çoklu yerleşim alanlarını, kar barajı, dizi bariyer, sapmalar, sekileme ve bentleme ile korumak C) Çığ riski olan yerlerde yerleşmeleri yamaçlardan vadi içlerine taşımak D) Yapay çığ oluşturmak E) Riskli arazinin mevcut topoğrafyasını ve eğimini değiştirmek 13. Bazı doğal afetler oluşum yönünden birbirlerine benzerlik gösterirler. Aşağıda verilen doğal afetlerden hangileri oluşum yönüyle birbirlerine daha çok benzerler? A) Sel - Deprem B) Tsunami - Erozyon C) Kuraklık - olkan patlaması D) Deprem - Erozyon E) Çığ - Heyelan 14. Yer altı ve yer üstü sularının azlığına ve yağışların yetersizliğine bağlı olarak meydana gelebilecek doğal afet aşağıdakilerden hangisidir? A) Kasırga B) Kuraklık C) Heyelan D) Çığ E) Tsunami Kuraklığın yaşandığı yerler Kuraklığın en şiddetli olduğu yerler, Afrika dır (Somali, Sudan, Etiyopya, Çad, Nijer, Moritanya gibi). Bunun yanı sıra Çin ve Rusya gibi ülkeler de kuraklıktan zaman zaman etkilenmektedir. Türkiye de kuraklıktan etkilenme şu an için tehlikeli boyutlarda değildir. Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu, Akdeniz Bölgesi nin bazı yerleri nde bazı yıllarda yağışların azlığına bağlı olarak kuraklık yaşanmakta ve tarımsal verim düşmektedir. Ç Ğ Çığ, bitki örtüsü olmayan genellikle engebeli, dağlık ve eğimli arazilerde, vadi yamaçlarında tabakalar halinde birikmiş olan kar kütlesinin iç ve dış kuvvetlerin etkisi ile başlayan bir ilk hareket sonucu (tetiklenen), yamaçtan aşağıya doğru hızla kayması olarak tanımlanır. Çığ oluşabilmesi gerekli olan şartlar arasında, aşırı kar yağışı olması, yamaç arazinin çayır veya bitki örtüsünden yoksun olması, yamaç yüzeyinin pürüzsüz ve düz olması, eğimin fazla olması gerekir. Bu afetin en çok yaşandığı yerlerin başında Avrupa da Alp Dağları, Asya da Himalaya Dağları, Kafkas Dağları, Güney Amerika da And Dağları, Rusya da Ural Dağları, Orta Asya da Tanrı Dağları ve Altay Dağları, Kuzey Amerika da Kayalık Dağları, İskandinav Dağları gelmektedir. Türkiye de çığ olayı, özellikle Doğu Anadolu Bölgesi nde (Bitlis, Tunceli, an, Hakkâri ve Elazığ) etkilidir. BÖLÜM 11 COĞRAFYA 7. B 8. E 9. A 10. E 11. D 12. C 13. E 14. B 259

14 BÖLÜM 11 COĞRAFYA O R M A N Y A N G N Doğal ya da insan etkisiyle ormanların tamamen ya da kısmen yanmasına orman yangını adı verilir. Orman yangıları doğal ve beşeri nedenlerden çıkmaktadır. Doğal faktörler; yıldırım düşmesi, volkan patlaması ve aşırı sıcaklar olarak gösterilebilirken, insan kaynaklı orman yangınları da ortaya çıkamaktadır. İnsan kaynaklı faktörler; Ormana sönmemiş sigara, kibrit atılması, Anız yakılması, Çocukların ormanda ateşle oynamaları, Orman içinde ve kenarında çöplerin yakılarak imha edilmesi sırasında, Piknik amacıyla, yemek pişirmek su ısıtmak amacıyla yakılan ve terk edilen ateşlerden, Elektrik tellerinin kopmasıyla, Yol ve benzeri inşaatlarda patlayıcı maddeleri ateşleyecek fitilin otları tutuşturmasıyla, Trafik kazalarında yanan araçlardan, Terör amacıyla ormanların yakılması, Yerleşim yeri, tarla otlak kazanmak gayesiyle, Yol yaptırmak amacıyla, Doğal Afetler ve Toplum 1. Doğal ya da insan etkisiyle ormanların tamamen ya da kısmen yanmasına orman yangını adı verilir. Orman yangınları doğal ve beşeri nedenlerden çıkmaktadır. Ormanların yanması beraberinde aşağıdaki doğal afetlerden hangisinin oluşmasına neden olduğu söylenemez? A) Yer göçmeleri B) Erozyon C) Sel D) Kuraklık E) Su taşkınları 2. Sıcaklık değerlerinin yaz aylarında normal değerlerinin üzerine çıkması beraberinde orman yangınları riskini de arttırmaktadır. Buna göre, aşağıda verilen yörelerin yaz sıcaklık koşulları göz önüne alındığında hangisinde orman yangını çıkma ihtimali daha fazladır? A) Hakkâri B) Antalya C) Rize D) Ardahan E) Zonguldak 3. Orman yangınları doğal nedenlerle çıkabileceği gibi beşeri nedenlerle de oluşmaktadır. Aşağıda verilenlerden hangisi orman yangınlarının çıkma nedenleri arasında doğal bir neden olarak gösterilir? A) Anız yangınları B) Piknik amacıyla yakılan ateş C) Yağmur esnasında düşen yıldırım D) Maden aramaları sırasında patlatılan dinamitler E) Yol kenarına atılan cam parçaları 5. Aşağıdakilerden hangisi orman yangınlarına karşın alınacak önlemler arasında gösterilemez? 6. A) Piknik yapmak amacı ile özel hazırlanan alanlar dışına çıkılmamalıdır. B) Orman yangınlarına karşı toplum bilinçlendirilmelidir. C) Ormanlar içerisinde yangın söndürme ve haberleşme sistemi kurulmalı ve ormanlar içerisinde yollar açılmalıdır. D) Orman içindeki ve kenarındaki çöpler yakılarak imha edilmelidir. E) Kırılan cam şişelerin parçalarını ormanlık alana atmamalıdır. Test 7 Haritada taranarak numaralandırılan alanlarda aşağıdaki doğal afetlerden hangilerinin daha fazla etkili oduğu söylenebilir? A) Tsunami Heyelan Kuraklık B) Kuraklık Kasırga Sel C) Çığ Erozyon Deprem D) olkanizma Çığ Erozyon E) Sel Deprem Tsunami 7. Kasırgalar dünyada en fazla can ve mal kaybına yol açan doğal afetlerden biridir. Antalya, Muğla, Mersin, İzmir, Milas, Fethiye, Manisa, Akhisar, Nazilli, Ankara, Uşak, Hatay, Kemer orman yangınlarında en hassas alanlardır. 4. Aşağıdaki doğal afetlerden hangisinde beşeri faktörlerin etkisinden bahsedilebilir? A) olkan püskürmeleri B) Tsunami C) Deprem D) Hortum E) Orman yangınları Kasırgaların en fazla meydena geldiği kıta aşağıdakilerden hangisidir? A) Afrika B) Avrupa C) Antarktika D) Amerika E) Avustralya A 2. B 3. C 4. E 5. D 6. B 7. D

15 11. Sıcak iklim kuşağında, ani basınç farkların- lemleri arasında okyanuslar üzerinde oluşan çok kuvvetli rüzgârlardır. dan kaynaklanan ve hızları saatte km ye kadar olan kuvvetli rüzgarlara kasırga adı verilir. Genellikle okyanus üzerinde oluşurlar. Belirli bir yolu izleyerek karaların üzerlerine doğru sokulurlar. Buna göre, aşağıdaki ülkelerden hangi- sinde paragrafta anlatılan doğal afetin görülme olasılığı daha düşüktür? Tropikal siklonların haritada numaralandırılarak verilen alanlardan hangisinde diğerlerine göre daha sıklıkla görüldüğü söylenebilir? A) B) C) D) A) Endonezya B) ABD C) Çin D) İngiltere E) Hindistan 12. Kasırgalar, sıcak iklim kuşağında, ani ba- E) sınç farklarından kaynaklanan ve hızları saatte 120 km/saaten fazla olan çok şiddetli rüzgârlardır. 9. Orta Amerika yı kasıp kavuran Mitch Fır- tınası, neden olduğu seller ve toprak kaymalarıyla çok sayıda can aldı. Su ve elektrik şebekesiyle birlikte haberleşme ağı da fırtınadan büyük zarar gördü. Bu nedenle can kaybı konusunda uzun süre sağlıklı bilgi alınamadı. Saatteki hızı zaman zaman 295 km ye ulaşan Mitch Fırtınası yüzünden, Honduras ta 231, Nikaragua da 137, El Salvador da 25, Guatemala da 16, Kosta Rika da 7, Panama da ve Meksika da birer kişi öldü. Buna göre, haritada numaralandırılarak verilen alanların hangisinde kasırgaların daha etkili olduğu söylenebilir? Orta Amerika ülkelerinde etkili olan Mich Fırtınası, oluşum kökenine göre aşağıdaki doğal afetlerden hangine örnek olarak gösterilebilir? A) B) C) D) E) 13. Kasırgalarla ilgili olarak verilen bilgiler- A) Jeolojik Doğal Afet B) Hidrografik Doğal Afet den hangisi yanlıştır? C) Meteorolojik Doğal Afet A) Tropik olmaları, yani okyanusların Ekvator a yakın tropik bölgelerinden D) Biyolojik Doğal Afet kaynaklanıyor olmaları E) Beşeri Afet B) Meydana getirdikleri rüzgârın, göz tabir edilen bir merkez etrafında dönüyor ol- 10. Aşağıda verilen yörelerden hangisi çığ ması riski açısından hassas alanlardan biri değildir? C) Yüksek basınç sistemleri olmaları A) Erzurum B) Muş D) Okyanustan karaya doğru ilerlemeleri C) Hakkâri E) Konya D) Bitlis E) Çok şiddetli rüzgârlar olmaları 8. B 9. C 10. E 11. D 12. B 13. C FRTNA-KASRGA-HORTUM Fırtına Fırtınayı belirli bir hıza (63 km/saat km/saat arasında) ulaşan kuvvetli rüzgârlarla birlikte şiddetli yağışların ve şimşek ve yıldırım gibi diğer hava olayla rının görüldüğü atmosferik bir olaydır. Şiddetli yağışlara, deniz kabarmalarına bağlı olarak oluşan, sel ve taşkınlara, binaların yıkılmasına, deniz kazalarına, ağaçların kökünden sökülmesine, hava, deniz ve kara trafiğinin aksamasına, yıldırımdan kaynaklanan orman yangınlarına, yıldırım çarpasına ve pek çok istenmeyen doğal afetin yaşanmasına neden olur. Kasırga (Tayfun) Sıcak iklim kuşağında, ani basınç farklarından kaynaklanan ve hızları saatte 120 km/saaten fazla olan çok şiddetli rüzgârlardır. Daha çok okyanuslar üzerinde oluşurlar. Kasırgalar genellikle tropikal bölgedeki okyanus kıyılarında oluşur. Belirli yollar izleyerek karaların üzerine de sokulurlar. Sarmal hava hareketleri halinde olduklarından, genellikle hortumlara sebep olurlar. ABD, Japonya, Filipinler, Orta Amerika (Meksika, Haiti, Küba, Honduras, Nikaragua, El Salvador), Çin, Avustralya, Endonezya ve Malezya kasırgaların en sık görüldüğü yerlerdir. Hortum (Tornado) Tornadolar çok kuvvetli dönen fırtınalar oldukları için, oluştukları ve geçtikleri yerdeki su kütlesi başta olmak üzere, herşeyi yukarıya doğru emerek kaldırabilmektedir. Bunun için öncelikle kıyıdaki yerleşim birimlerinde büyük hasar ile önemli ölçüde mal ve can kaybı görülebilmektedir. En etkili hortumlar ABD ve Meksika Körfezi çevresinde görülür 261 COĞRAFYA BÖLÜM Kasırgalar, Tropikal kuşakta 50 ile 300 en-

16 BÖLÜM 11 COĞRAFYA S E L Sel, Dünya nın hemen her yerinde olduğu gibi ülkemizde de kolayca afete dönüşerek büyük mal ve can kaybına neden olan bir doğal tehlike dir. Selin oluşumu, büyüklüğü ve verdiği zararların boyutu, önemli ölçüde o yerin klimatolojik-meteorolojik, jeolojikjeomorfolojik, biyolojik özellikleri ve insanların çeşitli etkinlikleriyle doğrudan ilişkilidir. Sel ve taşkınların nedenleri: Yağışların kısa sürede ve çok miktarda (sağanak yağoşlar) olması, Karların ani ve hızlı erimesi, Bitki örtüsünün cılız olması, Arazi eğiminin fazla olması, Zeminin geçirimsiz malzemeden oluşması, Toprağın neme fazlasıyla doymuş olması, Doğal bitki örtüsünün tahrip edilmesi, Baraj kapaklarının açılması, Barajların çökmesi, Dere yatağına tekniğine ve kurallara aykırı olarak ve izinsiz menfez veya köprü yapılması, Dere yatağına tekniğine ve kurallara aykırı olarak bent veya dolgu yapılması, Dere yatağına moloz, sanayi ve evsel atıkların atılması, Dere yatağının üstünün kapatılarak otopark, konut gibi yapılar yapılması, Dere yataklarından kaçak kum çıkarılması, Havzalarda ormanlık alanların tahribi, arazi kullanım koşullarının değiştirilmesi, Sürekli ve şiddetli rüzgârların etkisiyle deniz suyunun kabarıp karaya doğru ilerlemesi, Tsunami dalgalarının karaya ulaşması, Akarsuların doğal yataklarının değiştirilmesi olarak gösterilebilir. Doğal Afetler ve Toplum 1. Sel oluşumunda, en önemli olanı yağış olup sel oluşumu için temel faktördür.(). Bir yerde kısa bir sürede fazla miktarda su bırakan bir yağış, sele neden olmazken, uzun sürede görülen ve daha az miktarda su bırakan yağış, sele neden olabilmektedir (). Çünkü şiddetli yağış sonucu kısa sürede oluşan büyük su kütlesi, bitki ve toprak tarafından tutulamadığından, doğrudan yüzey akışına geçmekte ve kontrolsüz akan bu sular, sele neden olmaktadır (). Yine kalın bir kar örtüsü üzerine, nispeten ılık bir havada yağan yağmur da, ani kar erimelerine neden olduğundan, sel olma şansını arttırmaktadır. Neme doymuş topraklar, suya doymuş olduğundan, emme kabiliyeti zayıflayacak ve şiddetli yağış sonrası oluşan su kütlesinin büyük bir bölümü yüzeysel akışa geçecektir (). Buna karşılık nemi düşük olan arazide yağış sularının bir kısmı toprak tarafından emileceği için, buralarda sel olasılığı da azalacaktır(). Paragrafta bir yerdeki sel oluşumunu ve onun bir afete dönüşmesine neden faktörler anlatılmıştır. Buna göre hangi cümlede bilgi yanlışlığı yapılmıştır? A) B) C) D) E) 2. Aşağıdakilerden hangisi taşkınların afete dönüşmesini önleyecek uygulamalardan biri olamaz? A) Başta ormanlar olmak üzere, doğal bitki örtüsü iyi korunmalı ve bitki örtüsünden yoksun alanlar ağaçlandırılmalıdır. B) Akarsuların doğal drenaj sistemleri değiştirilmelidir. C) Akarsu yatağı içinde suların akış hızını kesici setler ve göletler yapılmalıdır. D) Akarsu yatakları ve sele hassas alanlar hiçbir şekilde imara açılmamalıdır. E) Sele neden olabilecek dere ve akarsular kontrol altına alınmalı ve ıslah edilmelidir. 3. Dünyada en sık görülen doğal afet seldir. Tüm doğal nedenli olağandışı durumlar a bağlı mal kayıplarının yarıya yakını sel nedeniyledir. Sellerin sayısı ve olumsuz etkisi artsa da, ölüm sayısı yıldan yıla azalmaktadır. Ancak yine de tüm dünyada doğal nedenli olağandışı durumlara bağlı ölümlerin yarısından fazlası sellere bağlıdır. Ülkemizde ölüme yol açan doğal nedenli olağandışı durumlar arasında seller 2. sırada yer almaktadır. Aşağıdakilerden hangisi sellerin olumsuz sonuçlarından korunmak için alınabilecek önlemler arasında gösterilemez? A) Akarsu yatakları imara açılmalı ve sanayi tesislerinin buralarda kurulması amaçlanmalıdır. B) Sel riski olan bölgede, hangi sağlık sorunlarının yaşanabileceği önceden değerlendirilmelidir. C) En önemli ihtiyaç, sudur. Sel bölgesindekilere, günlük ihtiyacı kadar temiz su sağlanmalıdır. D) Suların sürekli dezenfeksiyonu sağlanmalı, sağlıklı olmayan sular için, evlere klor tabletleri dağıtılmalıdır. E) Yerel belediyelerce dere ve nehir yataklarına yerleşim konusunda titizlik göstermeli buralarda yerleşimin önlenmesinin yanısıra oluşacak engeller düzenli olarak temizlenmelidir. 4. Aşağıdakilerden hangisi olası sel felaketini önlemek amacıyla alınabilecek tedbirler arasında gösterilemez? A) Akarsu havzalarında ağaçlandırma yapılmalı ve doğal bitki örtüsü korunmalı B) Akarsu yatağında taşkın setleri yapılmalı C) Dere yatakları ıslah edilmeli Test 8 D) Taşkın riski olan alanlar yerleşime açılmamalı E) Akarsu yatağı içinde suların akış hızını kesici setler ve göletler yapılmalıdır A 2. B 3. A 4. E

17 sellerin bir diğer nedenidir. Bu değişimler yağışların zamanları, süreleri, şiddetleri, yağan yağmur miktarları ve havza üzerindeki etkileri açılarından henüz doğru tahmin edilememektedir. aşağı kolu ile Meghna gibi önemli nehirlerinin deltasında oluşan alüvyonlu ovalardan meydana gelir. Bu nehirler birleşerek Bengal Körfezi nde bir delta içinde akarlar. Ovaların büyük bir kısmının denizden yüksekliği 9 metreyi geçmemektedir. Bangladeş te genel olarak Muson iklimi görülür. Ülkeye düşen yağış miktarı yüksek olup, metrekareye mm arasında değişir. Bangladeş in bir çok yeri deniz seviyesindedir. Paragrafta anlatılan özellikler göz önüne alındığında Bangladeş te aşağıdaki doğal afetlerden hangisi kaçınılmazdır? Buna göre, haritada numaralandırılarak verilen alanların hangisinde sellerin neden olduğu can ve mal kayıpları daha fazla olmaktadır? A) B) C) D) A) Deprem B) Sel ve su baskınları C) Toprak kaymaları E) D) olkanizma lardaki kuru vadiler, şehirler, deniz, göl ve nehir kıyılarında daha çok olmak üzere dünyanın her yerinde oluşabilecek bir doğal afettir. Sellerde can mal kayıplarında ülkelerin ekonomik gelişmişlik durumlarıda etkili olmaktadır. Ülkenin ekonomik gelişmişliği arttıkça sellerden etkilenme durumu da azalmaktadır. E) Yer göçmeleri 6. Seller, dere ve nehir yatakları, dağlık alan- 9. Yeryüzünde yağışların normal değerlerin altına düşmesi aşağıda verilen yerlerden hangisinde bir doğal afete dönüşebileceği söylenebilir? A) Amazon Havzası B) Kongo Havzası C) Batı Avrupa Aşağıdaki ülkelerin gelişmişlik seviyeleri göz önünde bulundurulduğunda hangisinde sel ve su baskınlarının daha fazla can ve mal kayıplarına neden olabileceği söylenebilir? D) Kuzey Afrika E) Kuzeybatı Amerika 10. Özellikle, kurak ve yarı kurak bölgelerdeki A) Norveç B) Belçika D) İsviçre C) Bangladeş yetersiz bitki örtüsü, çıplak arazi ve dik meyiller ve yanlış insan müdahaleleri ani sellerin hızını artırmakta ve insan can ve malları üzerinde çok olumsuz etkilere yol açabilmektedir. E) Japonya 7. Dünya da bazı bölgeler oluşan doğal afetler- Buna göre, aşağıda verilen alanlardan hangisinde yukarıdaki paragrafta anlatılan nedenlerden dolayı sel olma riski artmaktadır? le anılırlar. Güneydoğu Asya denildiğinde akla gelen doğal afet aşağıdakilerden hangisidir? A) Erozyon B) Çığ C) Kaya düşmeleri A) Trabzon D) Kuraklık C) Ordu E) Sel ve su baskınları 5. B 6. C 7. E 8. B 9. D B) Konya D) Rize Sel ve su baskınlarına karşı alınması gereken önlemler: Başta ormanlar olmak üzere, doğal bitki örtüsü iyi korunmalı ve çıplak alanlar ağaçlandırılmalıdır. Doğal çevre korunmalı ve doğal kaynaklar bilinçli bir biçimde kullanılmalıdır. Arazi kullanımı ilkelerine uyulmalı havzalarda yeteri kadar sıklıkta meteorolojik ve hidrolojik gözlem istasyonları (erken uyarı istasyonları) kurulmalıdır. Akarsu yatağı içinde suların akış hızını kesici setler ve göletler yapılmalıdır. Ülkelerin meteoroloji ve hidroloji kuruluşları sel ve taşkın erken uyarı sistemi için yeterli eleman ve teknoloji ile donatılmalıdır. Akarsu yatakları ve sele duyarlı yerler, hiçbir şekilde yerleşime açılmamalıdır. Özellikle düşük kotlu yerlerde ve yerleşim alanlarında, yatak kenarlarına taşkın engelleyici setler yapılmalıdır. Yerleşim birimlerindeki kuru dere yatakları, asfaltlanarak yol haline getirilmemeli, meteoroloji kuruluşlarınca şiddetli yağış ihbarı yapılması halinde; mülki idareler ve yerel yönetimlerce gerekli önlemler alınmalı, özellikle akarsu kenarlarında, vadi tabanlarında yaşayan insanlar uyarılmalıdır. (Dik yamaçlarda tarım yapılmamalı, az eğilimli yerlerde de toprak koruma ilkelerine uyulmalıdır) Sele neden olabilecek dereler, kontrol altına alınmalı ve ıslah edilmelidir. Yerel belediyelerce dere ve nehir yataklarına yerleşim konusunda titizlik göstermeli buralarda yerleşimin önlenmesinin yanısıra oluşacak engeller düzenli olarak temizlenmelidir. E) Kastamonu 10. B 263 COĞRAFYA 8. Bangladeş; Ganj, Brahma Putra nehrinin BÖLÜM Küresel iklim değişiklikleri, beklenmeyen

18 BÖLÜM 11 COĞRAFYA Dünya da sel ve su taşkınlarının en fazla görüldüğü yerlere; Güney ve Doğu Asya (Hindistan, Bangladeş, Çin, Birmanya, Taylant, ietnam gibi), Batı Avrupa (İngiltere, Hollanda, Fransa gibi), Orta Avrupa (Romanya, Macaristan, Polonya, Almanya gibi) ve Amerika kıtasında (Meksika, Brezilya gibi) yerler verilebilir. Türkiye de çok sık görülen doğal tehlikelerin başında, sel olayları gelmektedir. Önemli can ve mal kaybına neden olan ve değişik nedenlerle oluşan sel, ülkemizin hızla değişen ve gelişen sosyal ve ekonomik yapısı içinde daha da etkili olmakta, büyük ekonomik kayıpların ve acıların yaşandığı afete dönüşmektedir. Sel ve taşkınların en çok mart, nisan, mayıs, haziran ve temmuz aylarında oluştuğu görülmektedir. Karadeniz, Akdeniz ve Marmara bölgelerinin taşkına en hassas bölgeler olduğu ortaya çıkmaktadır. 11. Bir bölgede toprak tarafından emilemeyecek kadar sağanak yağışların yağması, sıcaklık artışına bağlı olarak yüksek dağlara yağan karların hızlı şekilde erimesi sonucu akarsuların çok büyüyüp doğal yatağından taşması ve çevreyi sular altında bırakması olayına sel denir. Aşağıda verilenlerden hangisinin sellere neden olduğu söylenemez? A) Sağanak yağışlar B) Toprağın gözenekliliğinin fazla olması C) Ani kar erimeleri D) Doğal bitki örtüsünün tahrip edilmesi E) Akarsu yataklarının yerleşim yeri olarak kullanılması 12. Günümüz Dünya sorunlarından en önemlisini açlıktır. Açlık, özellikle üçüncü dünya ülkelerinde görülen ve çözümlenmesi oldukça güç olan önemli bir sorundur. Yemek yeme ihtiyacı olan ve yemek yemesi gereken bir kimsenin yiyecek bulamama haline açlık denir. Toplu açlık, kuraklık ve kıtlık sonucunda ortaya çıkar. Toprak erozyonu ise kuraklığı ortaya çıkarır. Buna göre, aşağıdaki ülkelerden hangisinde açlık sorunlarının yaşanmasında ülkede toprak erozyonu ve buna bağlı ortaya çıkan kuraklığıne etkisi daha belirgindir? A) Hindistan B) Brezilya C) Bangladeş D) Çin E) Etiyopya 13. Türkiye de özellikle bitki örtüsü seyrekliği, yağışların miktarca azlığına ve düzensizliğine bağlı olarak oluşan toprak erozyonu en fazla gerçekleştiği bölge çifti aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) İç Anadolu - Güneydoğu Anadolu B) Marmara - Ege 14. Çığ, yüksek dağların tepesinden kopup eğimi fazla yamaçlardan yuvarlanarak büyük kütleler haline gelen kar yığınları, dağlardan kopup yuvarlanan buz parçaları veya kütle halinde kayan karlardır. Çığlara sebep olan faktörlerin başında kar yağışları ve eğim gelmektedir. Buna göre haritada numaralandırılarak gösterilen yerlerden hangisinde çığ riskinin daha yüksek olduğu söylenebilir? A) B) C) D) E) 15. İngiltere, Fransa, İspanya ve Portekiz gibi ülkeler okyanusa kıyısı olmalarına rağmen kasırga ve tayfun gibi şiddetli rüzgârların görülmemesinin nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Tropikal kuşakta yer almamaları B) Kıyısı oldukları okyanusun yüz ölçümünün küçük olması C) Dağların kıyıya paralele uzanması nedeniyle rüzgârların iç kesimlere ulaşamaması D) Kara ve denizler arasında mevsimsel ısınma faklılığının bulunmaması E) Etkisi altında bulundukları basınç sistemlelerinin bu tür rüzgârları yaklaştırmamaları 16. Akdeniz e kıyısı olan ülkeleri. derecede tehdit eden doğal afet aşağıdakilerden hangisidir? C) Doğu Anadolu - İç Anadolu D) Güneydoğu Anadolu - İç Anadolu E) Akdeniz - Marmara A) Çığ B) Heyelan C) Kasırga D) Deprem E) olkanik patlamalar B 12. E 13. A 14. C 15. A 16. D