İşsizlik bilindiği üzere hemen hemen bütün ülke ekonomilerin

Transkript

1 Ev Sahipliği- İlişkisi Üzerine: Oswald Hipotezinin Türkiye Örneğinde Test Edilmesi 1 bilindiği üzere hemen hemen bütün ülke ekonomilerin en büyük sorunlarından bir tanesidir. İşsizliğe sebep olan birçok makroekonomik faktörün varlığından söz edilebilir. Bu faktörler arasında, toplam talepteki azalma (Ball, 1999), piyasa şartlarındaki değişimler, küreselleşme (Wagner, 2000), yüksek maaş beklentileri (Yellen, 1984) sıralanabilir. Biz bu çalışmada, çok da değinilmeyen bir faktörün Türkiye deki işsizliğe olan etkilerini inceleyeceğiz: Ev sahipliği. Her ne kadar ilk bakışta anlaşılması güç olsa da, ev sahipliğinin işsizliğe sebep olduğuna dair önemli bir literatür vardır. Oswald (1996); Kanada, İrlanda, ABD, İtalya, Belçika, İspanya, Danimarka, İngiltere, Fransa, Hollanda, Almanya ve İsviçre gibi OECD ülkelerinin Oswald (1996); OECD ülkelerinin arası verilerini kullanarak yaptığı çalışmada işsizlik ve ev sahipliği arasında pozitif bir ilişki bulmuştur. arası verilerini kullanarak yaptığı çalışmada işsizlik ve ev sahipliği arasında pozitif bir ilişki bulmuştur. Bahsi geçen çalışmada ev sahibi olan insanların evlerini satıp yeni ev almaları zor olduğu için, yani hareket kabiliyetleri kısıtlı olduğu için, evlerinden uzak bir yerde iş bulsalar bile bu hareket zorluğundan ötürü çalışmayı değil kendi evlerine yakın yerlerde iş aramayı tercih ettikleri ileri sürülmektedir. Çalışmaya göre, ev sahipliği %10 daha fazla olan ülkelerde işsizlik oranı %2 daha fazladır. Oswald (1996) ın bu çalışmasından sonra aynı ilişkiyi farklı açıklayıcı değişkenler koyarak, farklı ülkeler için yapan çalışmalar da olmuştur. Nickell ve Layard (1999) ın yaptıkları çalışmada başka açıklayıcı değişkenler konularak OECD ülkeleri için ve yılları arası için incelenmiş ve ev sahipliğinin işsizliğe olan etkisinin diğer açıklayıcı değişkenler eklendiğinde azaldığı ortaya çıkmıştır. Green ve Hendershott (2001a) ise aynı çalışmayı ABD nin farklı eyaletlerini 1970 ve 1990 yıllar arasını alarak tekrar etmiş ve işsizlikle ev sahipliği arasındaki pozitif ilişkinin orta yaş grubunda Orhan Erdem İstanbul MK Borsası orhan.erdem@imkb.gov.tr Işıl Erol ODTÜ İktisat Bölümü isile@metu.edu.tr

2 18 İKTİSAT VE TOPLUM Sayı daha güçlü olduğunu öne sürmüştür. Bu çalışmalara ek olarak, Patridge ve Rickman (1997) yine farklı açıklayıcı değişkenler koyarak yılları arasında ABD nin 48 eyaleti için yaptıkları çalışmada Oswald ın hipotezini destekler nitelikte sonuçlar bulmuşlardır. Pehkonen (1997), Finlandiya için yaptığı çalışmada ev sahipliğinde meydana gelen %10 luk artışın işsizliği %1 artırdığını saptamıştır. Green ve Hendershott (2001b) yaptıkları bir diğer çalışmada, işsiz kalan ev sahiplerinin, işsiz kalan kiracılara oranla daha yavaş iş bulabildiklerini teyit etmişlerdir. Ancak bu etkinin Oswald (1996) nın bulduğu kadar güçlü olmadığını eklemişlerdir. Brunet ve Lesueur (2003) ise Fransa için ev sahipliği ve işsizlik süresi arasındaki ilişkiye bakmış ve yine pozitif bir ilişki bulmuşlardır. Brunet (), İngiltere ve Fransa için karşılaştırmalı bir çalışma yapmış ve Fransa da ev sahipliğinin işsizlik süresine etkisini pozitif bulurken İngiltere de bu etki anlamlı çıkmamıştır. Oswald ın bu hipotezini destekleyen çalışmaların yanında, tam aksini gösteren ampirik çalışmalar da vardır. Coulson ve Fisher (), Güncel Nüfus Anketi nden (Current Population Survey) aldıkları 25 ve 65 yaş arası erkeklerden oluşan kişilik örneklem üzerinden probit modelini kullanarak yaptıkları çalışmada ev sahiplerinin işsiz kalma sürelerinin kiracılara oranla daha az olduğunu öne sürmüştür. Leuvensteijn ve Koning (2004) ise yılları arası Hollanda verileriyle yaptığı çalışmada yine aynı sonucu bulmuştur. Munch, Rosholm ve Svarer (, ) Danimarka verileriyle yaptıkları çalışmada Oswald ın hipotezinin doğru olmadığına dair veriler elde etmişlerdir. Yani ev sahipliğinin yaşanılan bölgede iş bulma imkânını artırdığı, ev sahipliğiyle işsizlik arasında negatif bir ilişki olduğunu ve ev sahipliğinin ma- Çalışmaya göre, ev sahipliği %10 daha fazla olan ülkelerde işsizlik oranı %2 daha fazladır. aşların üzerine pozitif bir etkisi olduğu sonuçlarına ulaşmıştır. Coulson ve Fisher () ise, değişik yöntemler kullanarak yine aynı ilişkiye bakmış ve negatif yönlü bir ilişki bulmuşlardır. Her ne kadar aksi yönde fikirleri destekler nitelikte çalışmalar var olsa da genel olarak bakıldığında; yapılan çalışmaların çoğu Oswald ın hipotezini destekler niteliktedir. Ancak bu ilişki mikroekonomik yönden ele alındığında ise Oswald ın hipotezini red eden çalışmalarla da karşılaşılmaktadır. Bu çalışma, Oswald (1996) hipotezinin Türkiye için doğruluğunu sorgulamakta ve bu hipotez kapsamında - dönemi verilerini kullanarak Türkiye deki işgücü ve konut piyasaları arasındaki ilişkiyi anlamaya çalışmaktadır. Makalenin geri kalan bölümlerinde öncelikle Oswald (1996) hipotezinin temelini oluşturan, işgücü ve konut piyasaları dinamikleri arasındaki ilişki özetlenmektedir. Sonraki bölümde çalışmada kullanılan veri seti ve analiz sonuçları açıklanmaktadır. Son bölümde ise, elde edilen sonuçlar Oswald hipotezi doğrultusunda değerlendirilmektedir. İşgücü ve Konut Piyasaları İşgücü ve konut piyasaları iç içe geçmiş piyasalardır. Konut piyasası dinamikleri işgücü piyasası dinamiklerinden bağımsız olmadığı gibi, işgücü piyasası dinamiklerini de konut piyasası dinamiklerinden bağımsız düşünmek mümkün değildir. Hanehalkının bir piyasada sahip olduğu pozisyon, o hanehalkının diğer piyasadaki durumunu da doğrudan etkilemektedir. Örneğin, sözkonusu bir hanehalkı, konutu kullanım şekline (ev sahibi olma, kiracı olma, sosyal konutta kiracı olma) bağlı olarak farklı hareketlilik (mobilite) özelliklerine

3 İKTİSAT VE TOPLUM Sayı maktadır. Oswald (1996) hipotezi, tam olarak bu noktada tanımlanmaktadır. Kişinin ev sahibi olması, işgücü piyasasındaki hareketliliğini azaltmakta ve işsizliğe yol açmaktadır. Veri ve Analizi Bu çalışma, Türkiye nin işsizlik ve evsahipliği arasındaki ilişkinin analizine dayanmaktadır. Veriler - tarihleri arasını kapsamakta olup, TÜİK ten alınmıştır. Ancak ev sahipliği verisinin yılları arasındaki değerlerine ulaşılamadığı için bu tarihler, yapılan analizden çıkartılmıştır. Alınan verilere gerek ülke geneli için gerekse de kent/kır dağılımı için ayrı ayrı bakılarak sonuçlara ulaşılmaya çalışılmıştır. Verinin istatistiksel değerleri aşağıdaki tabloda verilmektedir: sahip olmakta ve bu da o hanehalkının iş bulma ihtimalini etkilemektedir. Benzer bir biçimde, kişilerin işgücü piyasasındaki mevcut durumu (çalışan, işsiz, işgücü piyasası dışında olma) da kredi piyasasına erişimlerini, sosyal konut olanaklarından yararlanmalarını ve dolayısıyla ev sahipliğini etkilemektedir. Kişilerin konut ve işgücü piyasalarındaki mevcut konumları aslında sahip oldukları iki temel sermaye varlığının göstergesidir: insan sermayesi ve taşınmaz mal (konut) sermayesi. İnsan sermayesi oldukça hareketli iken, taşınmaz mal sermayesi düşük likidite, sınırlı bölünebilme, benzersiz olma ve yüksek işlem maliyetine sahip olma özelliklerinden dolayı oldukça düşük hareketliliğe sahiptir. Sonuç olarak, taşınmaz mal sermayesi işgücü piyasasında değişmezlik yani rijiditeye neden ol- n Tablo 1: Verilerin Tanımlayıcı İstatistikleri Veri Ortalama Medyan Max. Min. Standart Sapma EvSahipliği Genel Kentsel Kırsal Genel Kentsel Kırsal n Şekil 1: Türkiye Geneli Ev Sahipliği ve (-) 80% 65% 50% 35% 20% 5% Evsahipliği Kaynak: TUİK

4 20 İKTİSAT VE TOPLUM Sayı Analizin ilk aşamasında, ev sahipliği ve işsizlik arasında bir nedensellik ilişkisi olup olmadığı Granger-nedensellik testi kullanılarak incelenmiştir. Türkiye genelinde, kentsel ve kırsal alanlarda ev sahipliği ve işsizlik arasındaki Granger-nedensellik testi sonuçları aşağıdaki tabloda verilmektedir. Sonuçlara göre, sadece kırsal alanlarda olmak üzere, konut sahipliğinden işsizliğe doğru işleyen tek yönlü Granger-nedenselliğinin olduğu saptanmıştır. Analizin ikinci aşamasında ise, Oswald (1996) hipotezi çerçevesinde, Türkiye deki ev sahipliğinin işsizliğe neden olup olmadığı test edilmiştir. Oswald (1996) ın çalışmasında OECD ülkeleri için tahminlenen eşitlik aşağıda tanımlanmıştır. Bu eşitlik, - dönemi verileri ve EKK (OLS) regresyon yöntemi kullanılarak Türkiye geneli için, ayrıca kentsel ve kırsal alanlar için tahminlenmiştir. U = β + β HO + υ (Denklem 1) t 0 1 t t Bu denklemde t yılına ait işsizlik oranı U t ile, aynı yıla ait ev sahipliği oranı ise HO t ile gösterilmektedir. Regresyon analizindeki hata terimi ise υ t dir. n Şekil 2: Granger Nedensellik Testleri Granger Nedensellik Testi Türkiye Geneli Örneklem: Gecikme uzunluğu: 2 H 0 (Sıfır Hipotezi) Gözlem sayısı F-İstatistiği Prob. İŞSİZLİKTR does not Granger Cause EVSAHİPTR EVSAHİPTR does not Granger Cause İŞSİZLİKTR Granger Nedensellik Testi Kentsel Alanlar Örneklem: Gecikme uzunluğu: 2 H 0 (Sıfır Hipotezi) Gözlem sayısı F-İstatistiği Prob. İŞSİZLİKKENT does not Granger Cause EVSAHİPKENT EVSAHİPKENT does not Granger Cause İŞSİZLİKKENT Granger Nedensellik Testi Kırsal Alanlar Örneklem: Gecikme uzunluğu: 2 H 0 (Sıfır Hipotezi) Gözlem sayısı F-İstatistiği Prob. İŞSİZLİKKIR does not Granger Cause EVSAHİPKIR EVSAHİPKIR does not Granger Cause İŞSİZLİKKIR *

5 İKTİSAT VE TOPLUM Sayı n Şekil 3: Kentsel Kırsal ve Genel ve Evsahipliği İlişkisi 15% 14% a) Türkiye Genel Ev Sahipliği ve İlişkisi - y = x R² = % 12% 11% 10% % 8% 57% 62% 67% 72% 77% Tr = Evsahip Tr R 2 =0.26 (3.83) (-1.77) Ev Sahipliği 17,00% 16,00% b) Türkiye Kentsel Ev Sahipliği ve İlişkisi - y = -0,069x + 0,173 R² = 0,045 15,00% 14,00% 13,00% 12,00% ,00% 10,00% 50,00% 55,00% 60,00% 65,00% 70,00% Kent = Evsahipliği Kent R 2 =0.04 (2.72) (-0.66) Ev Sahipliği 9,50% 9,00% c) Türkiye Kırsal Ev Sahipliği ve İlişkisi - y = -0,102x + 0,149 R² = 0,232 8,50% 8,00% 7,50% 7,00% 6,50% 6,00% 5,50% ,00% 72,00% 74,00% 76,00% 78,00% 80,00% 82,00% 84,00% 86,00% 88,00 Kır = Evsahipliği Kır R 2 =0.23 (2.92) (-1.65) Parantez içerisindeki sayılar tahmin edilen katsayıların t-istatistiklerini vermektedir. Kaynak: TUİK Ev Sahipliği

6 22 İKTİSAT VE TOPLUM Sayı Yukarıda verilen üç farklı grafikte sırasıyla, Türkiye geneli, kentsel alanlar ve kırsal alanlarda ev sahipliği ve işsizlik arasında tahminlenen istatistiksel ilişkiler sunulmaktadır. Her üç grupta da ev sahipliğiyle işsizlik arasında literatürün aksine ne- gatif bir ilişki gözlenmektedir. Ancak, t-istatistiği değerlerinden de anlaşılacağı üzere bu ilişki istatistiksel olarak anlamsızdır. Sonuç olarak, Türkiye örneğinden hareketle, ev sahipliğinin işsizliği anlamlı şekilde etkilediği söylenememektedir. Türkiye deki işsizlik oranı ev sahipliğinden negatif yönde etkilenmektedir. Bu negatif ilişkinin istatistiksel olarak anlamlı olmadığı göz önüne alınırsa ev sahipliğndeki artış, işsizliği azaltmıyorsa da OECD ülkerinde görüldüğü gibi işgücü piyasasına zarar da vermeyerek işsizliği arttırmamakta, yani nötr bir etkiye sahiptir.

7 İKTİSAT VE TOPLUM Sayı Veri sorunu olmadığı için çok daha karmaşık ekonometrik yöntemlerin, makroekonomik çerçevede kullanıldığı güncel çalışmalar da (Garcia ve Hernandez, 2004; Leuvensteijn ve Koning, 2004; Munch, Rosholm ve Svarer,, ; Coulson ve Fisher, ) ev sahipliği ve işsizlik arasında negatif bir ilişki olduğu sonucuna varmışlardır. Son Bir Değerlendirme Bu çalışmada, betimsel bir analiz yardımıyla Türkiye deki ev sahipliği ve işssizlik arasındaki ilişki incelenmiştir. Çalışmamız her ne kadar basit bir istatistiksel analizi içerse de, ülkemiz konut piyasası dinamiklerine ait detaylı verinin bulunmaması nedeniyle, Türkiye deki konut ve işgücü piyasası dinamiklerinin anlaşılmasına yönelik bir başlangıç çalışması olarak ele alınmalıdır. Gerçekleştirilen betimsel analiz sonucunda, OECD ülkeleri için geçerli olan ev sahipliği-işsizlik ilişkisinin Türkiye için geçerli olmadığı görülmüştür. Diğer bir deyişle, sonuçlarımız Oswald ın hipotezini desteklememektedir. OECD ülkelerindeki işsizlik oranındaki artışın temel nedeni ev sahipliğindeki artış olarak görülürken, Türkiye deki işsizlik oranı ev sahipliğinden negatif yönde etkilenmektedir. Bu negatif ilişkinin istatistiksel olarak anlamlı olmadığı göz önüne alınırsa ev sahipliğndeki artış, işsizliği azaltmıyorsa da OECD ülkerinde görüldüğü gibi işgücü piyasasına zarar da vermeyerek işsizliği arttırmamakta, yani nötr bir etkiye sahiptir. İşgücü ve konut piyasaları birbirleriyle olduğu kadar, hükümetlerin sosyal politikalarıyla da yakından ilişkilidir. Gerek konut piyasası, gerekse işgücü piyasasındaki gelecekteki olası hareketleri tahminlemek ve bunlara bağlı sosyal politikalar üretmek için öncelikle bu iki piyasa arasındaki mevcut ilişkinin anlaşılması gerekmektedir. SON NOT 1 Bu araştırmanın yapılmasında çok emeği geçen Hande Oruç a teşekkür etmeyi bir borç biliriz Kaynakça Ball, L. (1999) Aggregate Demand and Long-Run Unemployment, Brooking Papers on Economic Activity, 2, pp Brunet, C. and Lesueur J-Y. (2003) Le statut résidentiel affecte-t-il la durée de chômage?: Une estimation micro-économétrique sur données françaises, Revue Economique, 55(3), pp Coulson, N. and Fisher, N. () Tenure choice and labour market outcomes, Housing Studies, 17, pp Green, R. and Hendershott, P. (2001a), Homeownership and unemployment in the US, Urban Studies, 38, pp Green, R. and Hendershott, P. (2001b), Home ownership and the duration of unemployment: a test of the Oswald Hypothesis, Working paper, Centre for Property Research, Aberdeen University. Munch, J., Rosholm, M. and Svarer, M. () Are homeowners really more unemployed?, The Economic Journal, 116, pp Munch, J., Rosholm, M. and Svarer, M. () Homeownership, job duration, and wages, Journal of Urban Economics, 63(1), pp Nickell, S. and Layard, R. (1999) Labor market institutions and economic performance, in: O. Ashenfeiter and D. Card (Eds) Handbook of Labor Economics, Vol. 3c, pp , North Holland, New York. Oswald, A. (1996) A conjecture on the explanation for high unemployment in the Industrialized Nations. Economic Research Paper 475, University of Warwick. Patridge, M.D. and D.S. Rickman. (1997). The Dispersion of US State Unemployment Rates: The Role of Market and Non-market Equilibrium Factors. Regional Studies 31(6), pp Pehkonen, J. (1999) Unemployment and homeownership, Applied Economics Letters, 6, pp Van Leuvensteijn, M. and Koning, P. (2004) The effect of home-ownership on labor mobility in the Netherlands, Journal of Urban Economics, 55(3), pp Yellen, J Efficiency Wage Models of Unemployment, American Economic Review, 74, pp Wagner, H. (2000). Globalisation and unemployment, Springer-Verlag, New York.