Azerbaycan: Petrol Zengini Bir Ülke, İnsan Hakları Fakiri Bir Halk. Özet

Transkript

1 Not: Bu yazı ilk olarak 27 Ekim 2016 tarihinde İsviçre merkezli bir İnsan Hakları Kuruluşu olan IYAH ın sitesinde Fransızca olarak yayımlanmıştır. Yazının orijinaline linkine tıklayarak ulaşabilirsiniz. Azerbaycan: Petrol Zengini Bir Ülke, İnsan Hakları Fakiri Bir Halk Özet Azerbaycan son yıllarda adını dünyaya duyurmak için Batı ülkelerinde yoğun tanıtım kampanyaları yürütmektedir. Azerbaycan hükümeti Batı ya entegre olmak istiyormuş gibi bir izlenim veriyormuş gibi gözükse de işin gerçek yüzü bundan çok farklı. Aliyev yönetiminin otoriter uygulamaları günbegün artmakta ve birçok temel hak ciddi şekilde ihlal edilmektedir. Zengin petrol kaynaklarına sahip olan bu ülkenin halkı Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi nden kaynaklanan haklardan faydalanamamaktadır. Bu durum, siyasi haklar ve ifade özgürlüğü açısından da geçerlidir. 1. Giriş Azerbaycan, Sovyetler Birliğinin dağılmasıyla birlikte 1991 de bağımsızlığını elde etti. Bağımsızlık ilanından hemen sonra kendini birçok sorunla sarılmış halde buldu. Bu sorunlardan birinin yaşandığı Dağlık Karabağ sonradan Azerbaycan ile Ermenistan arasında yoğun bir savaşa sahne oldu ve Dağlık Karabağ ile altı Azerbaycan ili Ermenistan tarafından işgal edildi. Bu işgal neticesinde bir milyon civarında kişi göç etmek zorunda kaldı. (Bu nüfus, Azerbaycan ın bugünkü nüfusunun yaklaşık olarak %10 unu oluşturmaktadır.) Bu savaştan kaynaklanan bütün sorunlara rağmen Azerbaycan sahip olduğu petrol kaynakları sayesinde önemli bir ekonomik gelişme gösterdi ve Kafkasya nın en zengin ülkesi oldu. Öte yandan, Azerbaycan Batılı ülkelerin gözünde iyi bir imaj edinmek amacıyla tanıtım kampanyalarına ağırlık verdi. Tanınmış futbol takımlarıyla sponsorluk sözleşmeleri imzaladı, uluslararası televizyon kanallarına reklamlar verdi vs. Ancak, madalyonun diğer yüzü hiç öyle değil. Azerbaycan halkı adaletsizliklere ve sürekli devam eden insan hakları ihlallerine

2 maruz kalmakta ve bu süreçte özgür basından mahrum bırakılmaktadır. Siyasi rejim gittikçe Aliyev ailesinin saltanatına dönüşmekte ve buna itiraz edecek güçlü bir muhalefet bulunmamaktadır. Bu durumu daha iyi anlayabilmek için, Azerbaycan daki otoriter rejimin tarihi gelişimini ve insan haklarıyla alakalı sorunları incelemek gerekmektedir. 2. Azerbaycan da Demokrasinin Yok Edilmesinin Tarihçesi Karabağ Savaşı sadece işgale ve iç göçe sebep olmadı, aynı zamanda Azerbaycan daki siyasi rejimi de önemli ölçüde etkiledi. Bu savaş yüzünden siyasi iklim gittikçe kaotik bir hale geldi ve 1993 te dönemin Cumhurbaşkanı olan Ebulfez Elçibey e karşı bir darbe teşebbüsünde bulunuldu. Sovyet dönemindeki bağımsızlık yanlılarının lideri ve Azerbaycan ın demokratik yollarla seçilmiş ilk Cumhurbaşkanına karşı yapılan bu darbe ilk etapta başarıya ulaşmamasına rağmen sonrasında Haydar Aliyev bir oldubitti neticesinde Cumhurbaşkanlığı makamını ele geçirdi. Aynı zamanda eski bir KGB Generali olan Haydar Aliyev, kendisine karşı etkin bir muhalefetin olmadığı bir düzen inşa etmeye başladı ve görevde kaldığı on yıl boyunca gücünü antidemokratik yöntemlerle sağlamlaştırdı. Örneğin, Azerbaycan Halk Cephesi Partisi (AXCP Ebulfez Elçibey in kurduğu parti) üyeleri bu hareketi yok etmek isteyen Aliyev rejiminin baskılarının kurbanı oldular yılında Haydar Aliyev sağlık durumu kötüleşince görevi oğlu İlham Aliyev e bıraktı ve aynı yıl öldü. Yeni Cumhurbaşkanı da babasının otoriter uygulamalarına devam etti. Cumhurbaşkanlığı ve Meclis seçimlerindeki adaylık taleplerini incelemek için Seçim Komiteleri kuruldu. Bu komiteler vasıtasıyla birçok muhalif siyasetçinin adaylığı engellendi. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi bu komitelerin insan haklarını ihlal ettiğini belirten birçok karar aldı ama Azerbaycan hükümeti bu kararları uygulamayı reddetti. Öte yandan, anayasa değişiklikleri de rejimi daha da güçlendirmek için bir araç olarak kullanıldı da Cumhurbaşkanlığına tekrar seçilme sınırını ortadan kaldırmak için bir referandum düzenlendi, ayrıca bu değişiklik ile basın özgürlüğü Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesini ihlal edecek şekilde sınırlandı. Anayasa

3 değişikliğinin referandumda onaylanmasından sonra, İlham Aliyev 2013 teki Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde üçüncü kez seçildi. Ancak bu Azerbaycan Cumhurbaşkanı için yeterli değildi. Bu sene (2016 da), yeni bir anayasa değişikliği hükümet tarafından teklif edildi ve geçtiğimiz Eylül ayında düzenlenen bir referandumla yürürlüğe girdi. Bu değişiklik cumhurbaşkanının görev süresini beş yıldan yedi yıla çıkarıyor ve cumhurbaşkanı seçilmek için gereken yaş sınırını kaldırıyordu. Özellikle yaş sınırının kaldırılması muhalefet ve insan hakları örgütleri tarafından İlham Aliyev in 19 yaşındaki oğlu Haydar Aliyev i Cumhurbaşkanı olarak seçtirmek istediği şeklinde yorumlandı. Bu eleştiri çok da hayalci sayılmaz, çünkü Aliyev ailesinin ekonomik ve siyasi gücü sürekli artmakta ve bir hanedana olan benzerlikleri gittikçe daha da belirgin bir hale gelmektedir. Referandumdan önce, muhalefete yönelik baskılar açıkça görülmekteydi. Muhalefetin düzenlediği mitinglere katılan yüzlerce kişi polis tarafından gözaltına alındı. Bu süreçte, muhalefetin önde gelen isimleri çeşitli suçlamalarla karşı karşıya kaldılar, bunlardan en tuhaf olanı ise 15 Temmuz Darbe Teşebbüsü ile bağlantılı olmaktı. Seçimler ve referandumlar esnasında yapılan hileler de aleni bir hale geldi. Seçimleri takip eden uluslararası örgütler ve STK lar bu konuda birçok rapor kaleme alsa da bu raporlar Batılı ülkeler tarafından dikkate alınmadı. Bunun sebebi, Azerbaycan daki petrol kaynaklarının bu ülkeler için önemli bir çıkar sağlaması ve bu çıkarın kaybedilmek istenmemesiydi. Özellikle 2016 referandumunda, vatandaşlar sosyal medyayı aktif olarak kullandı ve video, fotoğraf vs. gibi kanıtları hileleri belgelemek için paylaştı.. 3. Olmayan Bir Basın Özgürlüğü Sınır Tanımayan Gazeteciler Örgütünün (RSF) hazırladığı 2016 Dünya Basın Özgürlüğü İndeksine göre Azerbaycan 180 ülke arasında 163.sırada bulunmaktadır. Bu sıralamaya göre, Azerbaycan Avrupa Konseyi üyesi ülkeler arasında basın

4 özgürlüğünün en kötü durumda olduğu ülkedir. Azerbaycan hükümeti sadece gazetelere ve televizyon kanallarına değil; aynı zamanda haber sitelerine ve bloglara da müdahale etmektedir. Bu konudaki kanunlar basını korumak için gereken garantileri vermemekte ve bu yüzden bağımsız basın organları kolay bir şekilde yasaklanmaktadır. Hükümeti eleştiren gazeteciler ve blog yazarları adil yargılanma hakkına uymayan şekilde yargılanmaktadır. Kısaca söylemek gerekirse, Azerbaycan da gazetecilik faaliyeti yürütmek neredeyse imkânsızdır, az sayıda bağımsız bilgi kaynağı bulunmakla birlikte bunlara halkın erişimi çok sınırlıdır. Bu hususta, Avrupa da da bilinen bir örneğe değinmek gerekmektedir. Hatice İsmailova, 2010 dan itibaren Azerbaycan daki yolsuzluk ve Aliyev ailesinin zenginliği hakkında makale dizileri yayımlamıştır. Yazdığı bu yazılar Aliyev rejimini çok rahatsız etmiş ve mesleki faaliyetlerine son verebilmek için Hatica İsmailova intihara teşvik suçlamasıyla Aralık 2014 te tutuklanmıştır. Hatice İsmailova nın davası uluslararası kamuoyunun dikkatini çekebilmiş ve STK lar Azerbaycan makamlarının bu konudaki davranışları şiddetle kınamıştır. Bu baskı sayesinde, Mayıs 2016 da tahliye edilmiştir, ancak yurtdışına çıkış yasağı halen sürmektedir. 4. Kapatılan STK lar, Hapsedilen Aktivistler Bu yazıyı yazarken karşılaştığım en büyük zorluk Azerbaycan daki insan hakları durumuna dair kaynakların azlığıydı. Aslında bu durum, Azerbaycan hükümetinin insan haklarıyla ilgili bilgilerin yayılmasını engellemek için yürüttüğü uygulamalarının doğrudan bir sonucu olarak görülebilir. Bir taraftan, uluslararası STK ların üyeleri Azerbaycan da faaliyetlerini artık sürdüremez hale gelmişler ve Azerbaycan a girişleri yasaklanmıştır. Amnesty International ın Azerbaycan araştırmacısı Natalia Nozadze nin başına gelenler bunun bir örneğidir. Diğer taraftan, birçok yerel insan hakları aktivisti de tutuklandı. Yargılamalarda ileri sürülen suçlamalar ise aslında STK lar ile aktivistler arasındaki iletişimi kesme amacıyla ileri sürülen bahanelerden ibaretti.

5 Yüzlerce düşünce suçlusu arasından iki insan hakları aktivistinin başına gelenleri anlatmak mevcut durumu anlamak için yeterli olacaktır. Bir insan hakları derneğinin başkanlığını yapan İntigam Aliyev AİHM de Azerbaycan hükümetine karşı açtığı davalarla tanındı te bu insan hakları aktivisti yasadışı ticaret ve vergi kaçakçılığı gibi suçlamalarla tutuklandı. Yedi buçuk yıl hapis cezasına mahkûm edilse de Mart 2016 da Azerbaycan Yüksek Mahkemesinin aldığı karar neticesinde tahliye edildi. Diğer örnek ise çok daha yakın bir tarihten. 25 Ekim 2016 da, NİDA Hareketi aktivisti Giyas İbrahimov uyuşturucu bulundurma suçundan on yıl hapis cezasına çarptırıldı. Aslında uyuşturucu bulundurma, Azerbaycan da muhaliflere karşı yöneltilen en yaygın suçlama. Bu suçlamanın arka planında bambaşka bir olay var. Giyas İbrahimov, Haydar Aliyev in doğrum gününün Çiçek Bayramı adıyla resmi bayram olarak kutlanmasını Haydar Aliyev in bir heykelinin önüne yazdığı sloganla protesto etti ve hemen gözaltına alındı. Avukatının beyanına göre 22 yaşındaki bu genç gözaltı süresi boyunca polislerin işkencesine maruz kaldı. Yukarıda bahsedilen bu iki dava da bütün düşünce suçlularının yaşadığı insan hakları ihlalleri hakkında bir fikir verebilir. Gerçek dışı suçlamalar, polisler tarafından yapılan işkence, adil ve tarafsız bir yargılamanın bulunmaması neredeyse bütün davalarda ortak unsurlar. 5. Sonuç: Quo Vadis, Azerbaycan? Azerbaycanlı bir aktivistle iletişime geçme fırsatı bulduğumda kendisine Azerbaycan da hangi hakların ihlal edildiğini sormuştum. Cevap çok kısa ve netti: Sözleşme nin (AİHS) hiçbir maddesine uyulmuyor. Maalesef, Avrupa Konseyi ne üyesi olan bu ülke insan hakları alanında bir gelişme göstermek için hiçbir çaba göstermiyor. Hatta tam aksine, Aliyev rejimi gücünü artırmak için her gün yeni bir hak ihlaline sebep oluyor. Bu yazıda bahsettiklerimiz aslında sadece buzdağının görünen yüzü. Asıl sorunlar çok daha derinde ve bu yüzden Azerbaycan halkına, haklarını korumak için daha fazla yardım etmek gerekmektedir.

6