T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI ORMAN VE SU İŞLERİ XI. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ AMASYA ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ

Transkript

1 T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI ORMAN VE SU İŞLERİ XI. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ AMASYA ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ Yedikır Barajı Sulak Alan Alt Havzası Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Alt Projesi Gelişme Raporu Kasım, 2012 Çevre ve Doğa Araştırma Plan Proje Danışmanlık Ltd. Şti 1

2 Proje Sahibi T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı XI. Bölge Müdürlüğü Amasya Şube Müdürlüğü Projenin Adı Yedikır Barajı Sulak Alan Alt Havzası Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Alt Projesi Gelişme Raporu Projenin Yeri Amasya Raporu Hazırlayan Kuruluş Çevre ve Doğa Araştırma Plan Proje Danışmanlık Ltd. Şti Adresi 1237 Sokak Tansu Sitesi 7A Blok Daire: 4 Yenimahalle/Ankara Telefon ve Faks Numarası Telefon : 0 (312) Faks : 0 (312) Rapor Sunum Tarihi 31/10/2012 2

3 PROJE EKİBİ 1 Osman Erdem Proje Koordinatörü 2 İlker ÖZBAHAR Biyolog (Zoolog +Ekolog) 3 Itri Levent ERKOL Su Ürünleri Mühendisi CBS ve Uzaktan Algılama Uzmanı 4 Esra Ergin Biyolog ( Botanik uzman) 5 Kuş gözlemcisi Riyat Gül - Süleyman Ekşioğlu 3

4 İÇİNDEKİLER... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. 1 GİRİŞ TANIMLAMA Alan Konumu, Tanımı ve Sınırları Mülkiyet Durum Yönetim Yapısı (Koruma Statüleri ve Yönetim Çerçevesi) DOĞAL VE ÇEVRESEL ÖZELLİKLER Jeolojik ve Topografik Özellikler Toprak Yapısı İklim Hidrolojik yapı Yedikır Barajı: Tersakan Çayı: Su kalitesi: Yedikır Baraj Gölü Tersakan Çayı BIYOLOJIK ÖZELLİKLER Bitkisel ve Hayvansal Planktonlar Yedikır Baraj Gölü Vejetasyon Analiz ve Haritalandırılması Metot Bulgular Endemizm Flora ve Vejetasyon Sonuç Balıklar Karasal memeli türleri Yedikır Baraj Gölü Kuşları Metodoloji Bulgular Alan için önemli kuş türleri: Alanda (kesin) kuluçkaya yatan diğer su kuşu türleri Alanda muhtemelen kuluçkaya yatan su kuşu türleri Alanda görülen diğer su kuşları Proje süresince alanda görülen diğer kuş türleri Alandaki Önemli Habitatlar SOSYOEKONOMİK DEMOGRAFİK YAPI

5 5.1 Bölgenin sosyoekonomik yapısı hakkında genel bilgi: Yöre insanının alanla ilişkisi: Kaynakça

6 1 GİRİŞ Sulak alan kavramı asıl unsuru su olan göl, lagün, haliç, delta, bataklık, sazlık, taşkın ovası, mangrov ormanı, su basar orman vb. doğal oluşumların yanı sıra, baraj, gölet, tuzla gibi yapay oluşumlar olan çok sayıda coğrafi terimi kapsamaktadır. Bu nedenle uzmanlar ve bilim insanları tarafından pek çok farklı sulak alan tanımı yapılmıştır. Ancak uluslararası alanda yapılan en geniş ve en fazla kabul gören tanım Ramsar Sözleşmesi nde yer alan tanımdır. RAMSAR Sözleşmesi nde (Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar Hakkında Sözleşme) sulak alanlar; doğal veya yapay, devamlı veya geçici, suları durgun veya akıntılı, tatlı, acı veya tuzlu, denizlerin gel-git hareketinin çekilme devresinde altı metreyi geçmeyen derinlikleri de kapsayan bütün sular, bataklıklar, sazlıklar ve turbalıklar olarak tanımlanmıştır. Bu tanım 17 Mayıs 2005 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde, 01/07/2003 kabul tarihli 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanununda ve 26/04/2006 tarihinde yürürlüğe giren değişiklikle 2872 sayılı Çevre Kanununda yer alarak ulusal mevzuatımıza girmiştir. Ramsar Sözleşmesi ile sulak alanların bulunduğu bölgenin su rejimini düzenlemesi, karakteristik bitki ve hayvan topluluklarının, özellikle su kuşlarının barınmasına olanak sağlaması ekonomik, bilimsel ve rekreasyonel olarak büyük bir kaynak teşkil etmesi, kaybedilmesi halinde bir daha kazanılması mümkün olmaması nedeniyle sulak alan kaybına neden olacak hareketlerin önlenmesi amaçlanmıştır. Sulak alanlar, ekolojik ve ekonomik yönden büyük bir öneme sahip olup, doğal işlevleri ve ekonomik değerleriyle yeryüzünün en önemli ekosistemleridir. Ayrıca tropik ormanlardan sonra biyolojik çeşitliliğin ve organik madde üretiminin en yüksek olduğu ekosistemlerdir. Sahip olduğu biyolojik çeşitlilik nedeniyle dünyanın doğal zenginlik müzeleri olarak kabul edilirler. Sulak alanlar insan yaşamı için ekonomik, kültürel, bilimsel ve rekreasyonel değerlerin önemli kaynağını teşkil ederler. Ayrıca, doğal dengenin sürdürülmesinde de önemli bir rol oynamaktadırlar. Sulak alanlar gerek ekolojik değeri gerekse ticari değeri yüksek zengin ve çeşitli bitki ve hayvan türünün yaşamasına olanak sağlar. Nadir ve tehdit altındaki birçok bitki ve hayvan türü sulak alanlarda yaşamakta, hayatta kalabilmek için sulak alan kaynaklarına ihtiyaç duymaktadır. Tüm Akdeniz de yaşayan 50 amfibi türünden 27 si endemiktir. Yani sadece Akdeniz e özgüdür. Çim yılanı, engerek yılanı, su kaplumbağası ve çeşitli türleri sıkça görülürken, Nil Kaplumbağası sade Türkiye nin Akdeniz e dökülen Göksu, Seyhan ve Ceyhan Nehirlerinin deltalarında ürer. Sulak alanlarda çok fazla memeli görülmemesine karşın, sıcak ve kurak yaz aylarında sulak alanlar için ideal sığınak yerleridir. Sulak alanların en görkemli canlısı muhakkak ki kuşlardır. Değişik türden binlerce kuş üreme kışlama ya da göç esnasında Türkiye deki sulak alanları kullanırlar. 6

7 Sulak alanların korunması balık, kabuklular ve diğer su ürünleri gibi ekonomik açıdan önemli canlılardan elde edilen verimin sürekliliği açısından da hayati önem taşırlar. Bu durum insanlığın geleceği için apayrı bir önem arz etmektedir. Yedikır barajı yapay bir sulak alan ekosistemi olmasına rağmen, barındırdığı yaban hayatı ve rekreaktif faaliyetler için sağladığı imkanlar bakımından oldukça değerli bir sulak alan ekosistemidir. Bu çalışma kapsamında elde edilen verilerin değerlendirilmesinden alanın uluslararası ölçütlere göre önemli kuş alanı ve uluslararası öneme sahip sulak alan özelliğine sahip olduğunu göstermiştir. 7

8 2 TANIMLAMA 2.1 Alan Konumu, Tanımı ve Sınırları Yedikır Baraj Gölü, Amasya'da, Tersakan Çayı üzerinde, yaklaşık 1000 hektarlık bir alana DSİ tarafından sulama amaçlı kurulmuş baraj gölüdür yılında başlamış olup 1985 yılında tamamlanmıştır. Maksimum su seviyesinde göl alanı 593 ha, depolama hacmi ise 60,3 hm 3 dür. Yedikır barajından 7403 hektarlık alana sulama hizmeti verilmektedir. Baraj gölü Tersakan çayı ile beslenmektedir. Sulama amaçlı kullanıldığı için yıllara göre göl su seviyesi değişmektedir. Harita 1: Yedikır barajı Gölün etrafı tel çitle çevrilmiştir. Baraj gölünün kuzeyinde yer alan araziler çam türleri yoğunlukta olmak üzere ağaçlandırılmıştır. Gölün kuzeyi hariç üç tarafı baraj gövdesini oluşturan seddeyle çevrilidir. Gölün kuzeyindeki söğütlükler yüksek su seviyesinde baraj sularıyla kaplanmaktadır. Gölün kuzeydoğusunda Suluova Belediyesi tarafından düzenlenen mesire yeri bulunmaktadır. Gölün güneybatısında ise DSİ ye ait balık üretme tesisleri bulunmaktadır. Çevresindeki orman alanlarının sağladığı doğal güzellik, yürüyüş parkuru, Belediye sosyal tesisleri ve amatör balık avcılığına sağladığı imkanlarla bölgenin en çekici günübirlik kullanım alan durumundadır. Baraj gölü, Amasya iline bağlı Suluova ilçe merkezinin batısında, Merzifon ilçesinin güney doğusunda yer almaktadır. Suluova ya mesafesi 7 km, Merzifon a ise yaklaşık 12 km.dir. Yaklaşık 5 km kuzeybatısında Merzifon havaalanı bulunmaktadır. Kuzeybatısında Merzifon a bağlı Ortaova köyü, güneybatısında ise Yalnız ve Yenice köyleri bulunmaktadır. Batısında ise Suluova ilçesine bağlı Çayüstü, Gürlü ve Kulu köyleri ile güneyinde Kapancıağılı köyü yer almaktadır. 8

9 2.2 Mülkiyet Durum Baraj gölü ve yakın çevresi DSİ nin mülkiyetindedir. DSİ ye ait arazi tel çit ile sınırlandırılmıştır. Gölün kuzey doğusunda Suluova Belediyesince düzenlenen mesire yeri bulunmaktadır. Fotoğraf 1: Yedikır barajı sulak alanına ait bir görüntü 2.3 Yönetim Yapısı (Koruma Statüleri ve Yönetim Çerçevesi) Yedikır baraj gölü yapay bir sulak alan ekosistemidir. Sulak Alanların Korunması Yönetmeliğinin 16. Maddesi ile yapay sulak alanlar için Yapay sulak alanlar, yaban hayatı varlığına özen gösterilerek yapım maksadına uygun olarak kullanılır. Uluslararası öneme sahip olmayan yapay sulak alanlar, koruma bölgeleri uygulamasından muaftır. hükümleri getirilmiştir. Yedikır barajı barındırdığı kuş varlığı ile uluslararası öneme sahip sulak alan statüsü kazandığı için Yönetmeliğin yukarıda belirtilen 16. Maddesi gereğince koruma bölgeleri uygulamasına tabidir. Barındırdığı kuş varlığı sebebiyle Kayseri Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu'nun gün ve 489 sayılı kararı ile 1. Derece Doğal Sit Alanı olarak ilan edilmiştir. 9

10 Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulunun tarih ve 659 sayılı kararında I. Derece doğal sit Bilimsel muhafaza açısından evrensel değeri olan, ilginç özellik ve güzelliklere sahip olması ve ender bulunması nedeniyle kamu yararı açısından mutlaka korunması gerekli olan, korumaya yönelik bilimsel çalışmalar dışında aynen korunacak alanlar olarak tanımlanmıştır. Aynı kararda alanda yapılması zorunluluk arz eden faaliyetler, Koruma Kurullarının iznine tabi tutulmuştur. Merkez Av Komisyonu tarafından av döneminde Yedikır baraj göleti ve 2 kilometrelik çevresinde her türlü kara avcılığı yasaklanmıştır. Alanın korunması ve yönetiminde farklı kurumların görev ve sorumlulukları bulunmaktadır. Sulama göleti olması sebebiyle DSİ 7. Bölge Müdürlüğü, Amasya Şube Müdürlüğü, kara avcılığına kapalı alan olması, önemli kuş alanı ve uluslararası öneme sahip sulak alan olması sebebiyle Orman ve Su İşleri Bakanlığı VII. Bölge Müdürlüğü Amasya Mersin Şube Müdürlüğü, mesire alanından ise Suluova Belediye Başkanlığı sorumludur. Alanla ilgili diğer yasalar ve ilgili hükümleri; Çevre Kanunu: Kanununun kirletme yasağını düzenleyen 8. Maddesi ve çevrenin korunmasını düzenleyen 9. Maddesinin aşağıdaki (c ve e)bentleri doğrudan sulak alanlarla ilgilidir. c) Ulusal mevzuat ve taraf olduğumuz uluslararası sözleşmeler ile koruma altına alınarak koruma statüsü kazandırılmış alanlar ve ekolojik değeri olan hassas alanların her tür ölçekteki plânlarda gösterilmesi zorunludur. Koruma statüsü kazandırılmış alanlar ve ekolojik değeri olan alanlar, plân kararı dışında kullanılamaz. e) Sulak alanların doğal yapılarının ve ekolojik dengelerinin korunması esastır. Sulak alanların doldurulması ve kurutulması yolu ile arazi kazanılamaz. Bu hükme aykırı olarak arazi kazanılması halinde söz konusu alan faaliyet sahibince eski haline getirilir. Sulak alanların korunması ve yönetimine ilişkin usûl ve esaslar ilgili kurum ve kuruluşların görüşü alınarak Bakanlıkça çıkarılacak yönetmelikle belirlenir. Kara Avcılığı Kanunu: Sulak alan tanımının yer aldığı ilk kanuni düzenlemedir. Kanunun av ve yaban hayvanlarının korunması ve koruma alanları yla ilgili 4. Maddesi sulak alanların ve sulak alanlarda yaşamının sürdüren canlıların korunmasıyla ilgili pek çok hükmü içermektedir. 4. Maddenin 4.fıkrasında; Av ve yaban hayvanlarının beslenmesine, barınmasına, üremesine ve korunmasına imkân veren doğal yaşama ortamları zehirlenemez, sulak alanlar kirletilemez, kurutulamaz ve bunların doğal yapıları değiştirilemez. hükmü yer almaktadır. Yine, 21.madde; 4. maddenin 4. fıkrası gereğince av ve yaban hayvanlarının beslendikleri ve 10

11 barındıkları ortamı zehirleyenlere iki yıldan az olmamak üzere hapis, üçmilyar liradan az olmamak üzere ağır para cezası verilir hükmünü öngörmektedir. Su Ürünleri Kanunu: Su ürünlerinin korunması, istihsali ve kontrolüne dair hususları ihtiva eder. Yukarıdaki kanunlara dayanılarak çıkarılan pek çok yönetmelik mevcuttur. Mevzuatımızda bu kanun ve düzenlemelerin dışında da doğrudan sulak alanlarla ilgili olmasa da sulak alanları etkileyen pek çok düzenleme mevcuttur. 11

12 3 DOĞAL VE ÇEVRESEL ÖZELLİKLER Bu başlık altında verilen bilgiler literatür verilerine dayanılarak hazırlanmıştır. Bu başlıkla ilgili proje kapsamında herhangi bir araştırma yapılmamıştır. 3.1 Jeolojik ve Topografik Özellikler Yedikır baraj gölü Suluova ovasının Tersakan çayının sağ sahilinde kalan bölümünde yer almaktadır. Ovanın ortalama yüksekliği 450 m civarındadır. Ovanın kuzey ve güneyinde yükseklikleri m.yi geçmeyen sırtlar mevcuttur. Baraj gölünü besleyen tek akarsu olan Tersakan çayı Ladik gölünden doğar. Fındıcak, Hamamayağı, Havza ve Derinöz kollarını alarak Suluova ya girer, Amasya şehrinin 1-2 km mansabında Yeşilırmak a karışır. Proje sahasının diğer iki akarsuyu Salhan çayı ile Gümüşdere sidir. Bunlar proje sahası içinde birleşirler ve Tersakan çayına karışırlar. Harita 2: Yedikır barajı genel jeoloji haritası Proje alanı Merzifon ovasının doğusunda yer alır. Merzifon ovası kuzeyde mezozoik yaşlı silsilelerle, güneyde paleozoik yaşlı silsileler arasında doğu-batı yönünde sıralanmış çöküntü ovalarından biridir. Pirine safhası sonunda denizin çekilmiş olduğu ve bu çöküntü bölgesinde lagün şeklinde kapalı göllerin oluştuğu kabul edilmektedir. Neojen süresinde bu kısımda kilitli, kumlu, marnlı çökeller oluşmuştur. Etüt alanında neojen yaşlı tortul kayaçlarda tabakalanma genellikle kuzeybatı-güneydoğu yönlüdür. Alanda Alpin orojenezinin çok fazla etkisi görülür. Özellikle eosen yaşlı seriler oldukça kırıklı ve kıvrımlıdır. Faylar Merzifon Ovası nın kuzey ve güneyinde kuzey-güney yönünde gelişmiştir. 12

13 Deprem Durumu: Kuzey Anadolu Fayı, Yedikır barajının 25 km kuzeyinden geçmektedir. Kuzey Anadolu Fayı doğrultu atımlı, sağ yönlü bir faydır. Bu fayın genellikle 1-2 km genişliğinde parçalı bir zonu vardır. İmar ve İskan Bakanlığının deprem bölgeleri haritasına göre, alan 1. derecede deprem bölgesi içerisinde kalmaktadır. Harita 3: Türkiye deprem bölgeleri haritası Anadolu daki en eski yerleşimlerden biri olan Amasya da tarih boyunca kaydı tutulmuş şiddeti 5-6 arasında değişen bir çok deprem yaşanmıştır. Bölge hakkında detaylı bilgi edinilen ilk deprem 1579 yılına aittir. Bu depremin kaydı Osmanlı Mühimme Defterlerinde tutulmuştur. Buna göre deprem özellikle Çorum da etkisi olmuş, Amasya da da Hızır Paşa Camii, İmaret ve Medresesinde hasar oluşturmuştur. Tarihsel depremlerden tespit edilen durum Amasya ve çevresinin yakın dönemde (1500 sonrası) birçok kere büyük ve yıkıcı depremlere maruz kaldığıdır. Kuzey Anadolu fay hattı boyunca son yüzyılda büyük depremlerde batıya doğru düzenli bir göç söz konusudur Erzincan depremi ile başlayan ve en son 17 Ağustos 1999 İzmit depremi ile Kuzey Anadolu Fay hattının tamamı kırılmıştır. 13

14 3.2 Toprak Yapısı Alanın toprak yapısına özel bir çalışmaya rastlanmamıştır. Sadece Yedikır Suluova Projesi ile Amasya ili için 2008 yılında hazırlanan Amasya İli Çevre Durum Raporu da (Amasya ili Tarım Müdürlüğünden alınan) Amasya ili genel toprak yapısı hakkında bilgi verilmiştir. Yedikır Suluova Projesi raporunda, alandaki toprakların büyük bir bölümünü oluşturan taban arazilerin IV. Jeolojik zamanda oluşmuş alüvyonlardan ibaret olduğu bildirilmiştir. Bu alüvyonlar Tersakan ve türnük çaylarının birikintisidir. Taşınma topraklar olduğu için genetik horizonları oluşmamış azonal topraklardır. Genellikle ağır bünyeli (kil, siltli kil, kumlu kil) topraklardır. Derinlikleri 1,5 m. veya daha derindir. Toprak renkleri genellikle grikahverenginin çeşitli tonlarındadır. Direnaj yetersizliği gösteren sahalarda, toprağın çok miktarda organilk madde taşıması nedeniyle toprak rengi çok koyulaşmış, hatta bazı yerlerde siyaha döüşmüştür. Amasya İli Çevre Durum Raporu da yer alan Amasya ili genel toprak yapısı başlığı altında Suluova ve çevresinde 4 farklı toprak yapısından (Alüviyal topraklar, kahverengi topraklar, kestane rengi topraklar) bahsedilmiştir. Bunlarla ilgili bilgiler aşağıda verilmiştir. Alüvyal Topraklar Bu topraklar; akarsular tarafından taşınıp depolanan materyaller üzerinden oluşan (A) profilli genç topraklardır. Mineral bileşimleri, akarsu havzasının litojik bileşimi ile jeolojik periyotlarda yer alan heterojendir. Profilinde horizonlaşma ya hiç yok, yada çok az belirgindir. Buna karşılık, değişik özellikte katlar görülmektedir. Çoğu yukarı arazilerden yıkanan kireççe zengindir. Alüvyal topraklar, bünyelerine veya bulundukları bölgelere veya evrim devrelerine göre sınıflandırılmaktadırlar. Bunlarda, üst toprak alt toprağa belirsiz olarak geçiş yapar, ince bünyeli ve taban suyu yüksek alanlarda düşey geçirgenlik azdır. Yüzey nemli ve organik maddece zengindir. Alüvyal topraklar Amasya İlinde, daha çok Yeşilırmakta ve Yeşilırmağın kolları olan Çekerek ve Tersakançayı boyunca uzanmaktadır. Kahverengi Topraklar Çeşitli ana maddelerden oluşan ABC profilli topraklardır. Profillerinde çok miktarda kalsiyum bulunur. Doğal drenajları iyidir. Kahverengi topraklarda bütün profil kireçlidir. Bu topraklar yazın uzun periyotlar kuru kalmaktadır. Kahverengi topraklar Merzifon, Suluova ve Gümüşhacıköy İlçesinin güneyinde, Amasya Merkez İlçenin çevresinde yaygın olarak görülmektedir. Eğimleri genellikle hafif ve 14

15 orta meyilli olup, derinlikleri sığ ve derindir.bu toprakların %32 si taşlı, %1 i kayalıdır. İl genelinde taşlı toprakların %15 i, kayaların ise %2 si kahverengi topraklarda bulunmaktadır. Kestane Rengi Topraklar Kestane rengi topraklar ot, çalı veya seyrek ağaç örtüsü altında kalsifikasyon sonucu oluşurlar. Bol miktarda kalsiyum ihtiva ederler. Orta derecede kireçlidir. CaCO3 miktarı alt katlara doğru artış göstermektedir. Bunlarda Siyolojik etkinlik fazla ve doğal drenaj iyidir. Üzerindeki bitki örtüsü tahrip olduğunda kolayca erozyona uğramaktadırlar. İşlemeli tarım altında olanlarda daha çok tahıl, özellikle buğday yetiştirilir. Yağış yeterli olduğunda verimleri oldukça yüksektir. Amasya da bu topraklar daha çok Amasya Merkez İlçe, Taşova İlçelerinde yaygın, Merzifon ve Suluova İlçelerinde mevzi olarak görülmektedir. Toplam alanları hektar genişliktedir. Eğimleri çoğunlukla % arasında değişmektedir. Derinlik çoğu yerde 50 cm. altındadır. Yaklaşık % 39 unda taşlılık ve % 27 sinde ise kayalılık sorunu vardır. İl genelinde taşlı toprakların % 28 i kayalıların ise % 75 i kestane rengi topraklarda bulunmaktadır. 3.3 İklim Bölge, İç Anadolu Bölgesi karasal iklimi ile Karadeniz Bölgesi iklimi arasında kaldığından, geçiş iklim özelliklerine sahiptir. Yazları nispeten sıcak ve kuraktır. Yağışlar en çok ilkbahar ve kış aylarında gözlenir. Kar yağışı daha çok yükseklerde görülür, baraj glü çevresinde kar yağışı enderdir. Alanın yüksekliği 2000 m yi bulan Akdağ ve 1500 m yi bulan Canik Dağları etkisi altında kalır. Suluova ilçesi Meteoroloji istasyonu kaynaklarından elde edilen yılları arasındaki sıcaklık verilerine göre yıllık sıcaklık ortalaması C 0 olup maksimum sıcaklık ortalaması C 0, minimum sıcaklık ortalaması ise 2.21ºC dir. En yüksek sıcaklık 28.6 C 0 ile Temmuz ayında, en düşük sıcaklık ise 1.41 C 0 ile Ocak ayında gözlenmiştir. Uzun yıllar tespit edilebilen verilere göre bölgede ilk donlar Ekim ayında, son donlar ise Nisan ayında hatta bazı yıllarda Mayıs ayının ilk yarısında görülmüştür. Amasya ili Meteoroloji istasyonu yılları aylık ortalama sıcaklıkları tablo- de verilmektedir. Bu dönem içerisinde en düşük sıcaklık yaşandığı 2000 yılı Ocak ayı ortalaması -0,8 C 0 dir. En yüksek sıcaklığın yaşandığı ay ise ortalama 27,9 C 0 ile 2010 yılı Ağustos ayıdır (Tablo-1). 15

16 Tablo yılları Amasya ili aylık ortalama sıcaklık değerleri Yıllar Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Agu Eyl Eki Kas Ara Ort ,8 1,3 7,2 15,7 16,4 20,3 26,2 23,6 20,6 14,2 8,7 4,6 13, ,7 6,4 12,5 14,7 16,3 22,9 26,4 25,9 22,6 14,1 9,2 5,6 15, ,9 6,1 10,5 12,5 18,4 21,3 26,3 23,4 21,1 15,9 9,1 1,0 13, ,0 3,0 4,3 11,9 20,1 22,0 24,5 24,3 19,1 15,6 8,0 3,9 13, ,1 4,6 8,3 13,3 16,9 20,6 23,2 24,2 19,8 15,4 8,6 3,5 13, ,2 5,5 7,4 13,9 17,8 20,9 25,5 26,1 20,7 13,3 7,4 4, ,5 2,1 9,9 13,8 17,4 22,6 22,8 28,0 20,1 15,3 6,8 1,5 14, ,4 3,6 8,5 10,6 21,3 23,7 26,2 26,4 21,9 17,0 8,4 4,4 14, ,9 0,3 12,8 15,8 17,0 21,6 24,7 25,7 20,7 15,0 9,4 2,4 13, ,8 7,0 8,2 12,0 17,0 22,9 24,3 22,5 19,0 17,8 8,9 7,4 14, ,8 9,6 9,3 13,3 19,5 23,4 26,4 27,9 22,7 14,1 10,5 7,3 15, ,8 5,2 7,9 11,7 16,8 21,4 25,9 23,6 20,4 14,0 4,7 4,8 13,6 Ort. 2,8 4,6 8,9 13,3 17, ,2 25,1 20,7 15,1 8,3 4,2 Suluova İlçesi Tarım Müdürlüğünden elde edilen yağış verilerine göre yılları arası aylık ortalama yağış miktarları ile yılları aylık ortalama yağış miktarları karşılaştırılmalı olarak aşağıdaki tablo-2 de verilmiştir. Tablo 2. Suluova ilçesi uzun yıllara ait aylık ortalama yağış miktarı Yıllar Oca Şub Mar Nis. May Haz. Tem Agu Eyl Eki Kas Ara Ort Tablo yılları Amasya ili aylık yağış miktarı Yıllar Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Agu Eyl Eki Kas Ara Ort ,2 75,5 32,8 70,0 103,3 26,1 0 17,3 6,4 10,3 0, ,2 35,9 36,2 27,2 70,2 1,8 0,5 29,4 0,8 21,0 90,7 90,7 406, ,2 25,1 29,4 62,0 11,6 42,5 23,6 68,5 61,5 22,1 38,3 13,0 467,8 16

17 ,9 25,2 28,1 71,5 29,0 0,6 0,0 1,3 44,3 67,3 24,0 66,6 406, ,2 42,0 59,8 43,9 48,6 69,4 8,1 43,2 6,7 7,1 105,4 29,0 561, ,3 32,2 11,6 89,7 41,9 46,4 19,5 5,2 9,2 45,0 46,3 27,5 396, ,9 71,1 7,4 33,5 49,7 35,4 10,7 0,0 72,1 37,3 40,9 13,2 415, ,0 35,9 5,8 32,7 72,5 59,5 1,3 11,8 33,6 38,4 108,1 53,0 485, ,9 24,2 5,8 72,2 31,2 32,9 0,4 0,0 53,3 44,2 71,3 85,9 464, ,8 10,1 8,2 56, ,0 26,6 1,0 41,8 19,8 76,2 94,8 512, ,5 43,4 5,0 73,8 51,4 68,5 8,1 0,0 8,4 133,1 11,3 14,6 489, ,0 13,7 59,7 32,7 104,9 19,3 41,1 25,0 6,4 27,7 7,3 39,9 425,7 Ort. 53,3 36,2 24,2 55,5 55, ,7 16,9 28,7 39,4 51,7 47,3 456,7 Buharlaşma ve Evapotranspiyon: Proje sahasına komşu istasyonlardan Amasya da buharlaşma rasadı yapılmaktadır. Amasya istasyonuna ait buharlaşma değerleri tablo-4 de verilmiştir. Tablo 4. Amasya ili uzun yıllar ortalama aylık buharlaşma değerleri Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Agu Eyl Eki Kas Ara Toplam 102,3 148,0 190,4 230,3 216,0 140,4 69,2 1096,6 17

18 3.4 Hidrolojik yapı Yedikır Barajı: Yapımı 1985 yılında tamamlanmıştır. Maksimum su seviyesinde gölalanı 593 ha, depolama hacmi ise 60,3 hm 3 dür. Yedikır barajından 7403 hektarlık alana sulama hizmeti verilmektedir. Baraj gölü Tersakan çayı ile beslenmektedir. Sulama amaçlı kullanıldığı için yıllara göre göl su seviyesi değişmektedir. Baraj gölü ile ilgili bilgiler aşağıda verilmektedir. Barajın Yeri Bölge Şube Su kaynağı Y Çeltek regülatörü kret kotu Amasya - Suluova D.S.İ. VII Bölge Müdürlüğü 73. Şube Müdürlüğü Tersakan çayı üzerine kurulan Çeltek regülatörden kanalla alınan su baraja verilmektedir m Amacı Sulama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı Gövde dolgu tipi Toprak dolgu Y Gövde hacmi 6,000 hm 3 Yükseklik (talvegden) Yükseklik (temelden) Normal su kotunda göl hacmi 25,2 m 28 m 60,30 hm 3 Normal su kotunda göl alanı 0,59 km 2 Karakteristik özellikleri : Sulama alanı Sulama modülü Su kalitesi Kanal kapasitesi Suluova sağ sahil sulamasının rezervuarını oluşturmaktadır. 7,200 ha 1,2 i/ s/ha C2S m³/s 18

19 Yedikır baraj gölünün beslenimi ve boşalımı: Gölün beslenimi göl yüzeyine ve havzasına düşen yağışlar ve Tersakan çayından verilen sularla gerçekleşmektedir. Tersakan çayı üzerine Çeltek bölgesinde yapılan regülatör vasıtasıyla baraja kontrollü olarak su verilmektedir. Gölün boşalımı ise sulama amacıyla gölden alınan sular ve buharlaşma ile gerçekleşmektedir. 19

20 Harita 4: 27 Eylül 2003 ve 13 Temmuz 2010 tarihlerine ait uydu görüntüleri (google earth) Göl su seviye değişimi yağışlara ve sulamaya verilen su miktarı ile değişmektedir Tersakan Çayı: Tersakan Çayı, Ladik ilçesinin doğusundaki Ladik Gölü nden doğar ve Havza ilçesinin doğu ve güneydoğu istikametinden akarak Suluova ilçesinin çıkışında Gümüş deresi ile birleşerek, Amasya il merkezi çıkışında Kunç köprü civarında Yeşilırmak a dökülmektedir. Ayrıca Akdağ eteklerinden doğan Derinöz Çayı da, Beşgöz un fabrikasının önünde Tersakan çayına karışmaktadır 20

21 Harita 5 : Yeşilırmak nehri ve Tersekan çayı Yedikır baraj gölü açısından önemli tek akarsudur. Tersakan çayı Samsun İli Ladik İlçesi doğusundaki m. rakımlı Akdağ dan doğar. Havza ilçesinin doğu ve güneydoğu istikametinden akarak Suluova ilçesinin çıkışında Gümüş deresi ile birleşerek, Amasya il merkezi çıkışında Kunç köprü civarında Yeşilırmak a dökülmektedir. Ayrıca Akdağ eteklerinden doğan Derinöz Çayı da, Beşgöz un fabrikasının önünde Tersakan çayına karışmaktadır. Uzunluğu 100 km. olan Tersakan çayının bugüne kadar gözlenmiş en yüksek debi 317m3/sn. minimum debi 0,021 m³/ sn.dir. Nehrin ortalama dbisi 9 m3/sn.dir. Yıllık toplam akım ise 125 m³ dür. Taşkınlar genellikle Mart, Nisan ve yaz aylarındaki sağanak yağışlardan meydana gelmektedir. 3.5 Su kalitesi: Su kalitesi baraj gölü ve gölü besleyen Tersakan çayı olmak üzere iki başlık altında incelenmiştir. Baraj gölünün su kalitesiyle ilgili veriler Hitit Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü öğretim üyesi Dr. Faruk Maraşlıoğlu nun doktora tezi olan Yedikır Baraj Gölü (Amasya-Türkiye) Fitoplanktonu ve Mevsimsel Değişimi Üzerine Bir Araştırma çalışmasından alınmıştır Yedikır Baraj Gölü Göl suyunun fiziksel ve kimyasal özelliklerinin tespiti amacıyla çalışma kapsamında Yedikır garaj gölü yüzey suyundan alınan su örneklerinde yapılan fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Tablo-5 de verilmektedir. 21

22 Fiziksel Özellikler Su Sıcaklığı: Yedikır Baraj Gölü nde araştırma süresince ölçülen en düşük su sıcaklığı Aralık 2004 de 5,6 ºC, en yüksek su sıcaklığı Ağustos 2005 de 23 ºC olarak ölçülmüştür. Ortalama su sıcaklığı ise 12,6 ºC olmuştur. Suyun Rengi ve Saydamlığı: Araştırma süresince yapılan gözlemlerde suyun mavi, mavi-yeşil ile kahverengi arasında değiştiği ve çoğu zaman bulanık olduğu tespit edilmiştir Kimyasal Özellikler Çözünmüş Oksijen: Alınan su örneklerinden yapılan ölçümlerde en düşük çözünmüş oksijen değeri Temmuz 2005 de 5,10 mg/l, en yüksek çözünmüş oksijen değeri Şubat 2005 de 10,20 mg/l olarak ölçülmüştür. ph: Göl suyunun ph değerleri 6,8 9,0 arasında değişmiştir. En düşük değer Ekim 2005 te, en yüksek değer ise Mayıs 2005 de ölçülmüştür. İletkenlik: Yapılan iletkenlik ölçümlerinde en düşük değer Nisan 2005 de 269 μmhos/cm, en yüksek değer ise Ağustos 2005 de 628 μmhos/cm olarak kaydedilmiştir. Klorür: Klorür miktarı en düşük Kasım 2004 de 20 mg/l, en yüksek Mart 2005 de 44 mg/l olmuştur. Toplam Alkalinite: Ölçüm yapılan tarihler arasında toplam alkalinite miktarı mg/l CaCO3 arasında değişirken, en düşük değere Ağustos 2005 de ve en yüksek değere ise Nisan 2006 da rastlanmıştır. Toplam Sertlik: Toplam sertlik en düşük Mart 2005 de 125 mg/l, en yüksek Ocak 2005 de 220 mg/l olarak kaydedilmiştir. Besin Tuzları: Amonyak-N (NH3-N): Amonyak azotu 0,05 0,50 mg/l arasında değişim göstermiştir. En düşük 2005 Şubat ayında, en yüksek ise 2005 Mart ve Kasım aylarında tespit edilmiştir. Nitrit-N (NO2-N): En düşük nitrit azotu değeri 2005 Şubat ayında 0,001 mg/l, en yüksek değer ise 2005 Ağustos ayında 0,050 mg/l olmuştur. Nitrat-N (NO3-N): En düşük nitrat azotu değeri Mayıs 2005 ayında kaydedilirken (0,33 mg/l), en yüksek değer Şubat 2005 ayında ölçülmüştür (2.01 mg/l). Orto-Fosfat (HPO3): En düşük fosfat değeri 2005 Mayıs, Haziran ve Ağustos aylarında (0,008 mg/l), en yüksek değer ise 2005 Mart ayında 0,150 mg/l olarak ölçülmüştür. Sülfat: Araştırma süresince en düşük değer Mart 2005 de 165 mg/l, en yüksek değer Mart 2006 da 450 mg/l olarak ölçülmüştür. 22

23 Su Sıcaklığı ph İletkenlik (umlıos/cm) Klorür (mg/l) Amonyak (mg/l) Nitrit-N (mg/l) Nitrat-N (mg/l) Top.Alkalinite CaC0 3 (mg/l) Çözünmüş Oksijen (mg/l) Orto-Fosfat (mg/l) Sülfat (mg/l) Sodyum (mg/l) Potasyum (mg/l) Kalsiyum (mg/l) Magnezyum (mg/l) Toplam Sertlik (mg/l) Demir (mg/l) Turbidite (m) Tablo-5: Yedikır baraj gölünün fiziksel ve kimyasal özellikleri Aylar o o o Kasım ,0 8, ,45 0,003 1, ,25 0, , , ,00 Aralık 5,6 8, ,35 0,005 0, ,80 0, , , ,20 Ocak ,2 8, ,20 0,007 1, ,10 0, , ,21 9 1,40 Şubat 8,6 7, ,001 2, ,20 0, ,05 3 1,50 Mart 10,2 8, ,50 0,005 1, ,25 0, , , ,60 Nisan 15,0 8, ,45 0,008 0, ,45 0, , , Mayıs 18,0 9,( ,013 0, ,80 0, , , ,70 Haziran 20,0 8, ,030 0, ,80 0, , , ,30 Temmuz 21,0 8, ,30 0,031 0, ,10 0, , , ,25 Ağustos 23,0 8, ,20 0, ,80 0, , , ,30 Eylül 20,0 7, ,10 0,014 0, ,20 0, , , ,60 Ekim 13,0 6, ,25 0,015 0, , S , , ,40 Kasım 11,0 7, ,50 0,002 1, ,85 0, , ,50 Aralık 8,0 8, ,35 0,006 0, ,15 0, , , Ocak ,0 8, ,003 1, ,35 0, , ,23 9 0,90 Şubat 6,3 8, , ,85 0, , ,10 7 1,20 Mart 9,1 8, ,35 0,005 1, ,45 0, , ,92 5 1,00 Nisan 12,0 8, ,30 0,008 0, ,10 0,0 İS , , ,75 Demir: 2005 Mart, Haziran ve Ekim aylarında yapılan ölçümlerde demire hiç rastlanmamış, en yüksek değer ise 2006 Mart ayında 0,92 mg/l kaydedilmiştir. Sodyum, Potasyum, Kalsiyum ve Magnezyum (Na, K, Ca, Mg): En düşük sodyum değeri 2005 Temmuz ve 2006 Nisan aylarında 8 mg/l, en yüksek değer ise 2005 Ocak ve 2006 Şubat aylarında 15 mg/l olarak ölçülmüştür. Potasyum değerleri araştırma süresince 3,20 5,46 arasında değişmiştir. Kalsiyum, Mart 2005 de 52 mg/l ile en düşük, Şubat 2006 da 91 mg/l ile en yüksek değerde kaydedilmiştir. Magnezyum değerleri 5 21 mg/l arsında değişmiştir. 23

24 3.5.2 Tersakan Çayı Tersakan çayının su kalitesine yönelik en kapsamlı bilgiler Amasya İl Özel İdaresi tarafından Biosfer Danışmanlık ve Mühendislik Ltd. Şti.ye 2009 yılında hazırlattırılan Tersakan Havzası Entegre Koruma Eylem Planı projesi kapsamında bulunmaktadır. Proje raporunda proje amacı Evsel ve endüstriyel atıksular, yayılı kirletici kaynaklar ve bilhassa çiftlik atıkları ile yoğun şekilde kirletilmiş durumda bulunan Tersakan Çayı nın kirlenmeye karşı korunmasını sağlamak ve karar vericilere yol göstermek üzere bir Entegre Koruma Eylem Planı hazırlanması olarak bildirilmiştir. Proje kapsamında Tersakan Çayı (Yeşilırmak) Alt Havzası Entegre Su Kalitesi Yönetimi Acil Önlemler Eylem Planı ile Suluova (Amasya) Besi Organize Sanayi Bölgesi (OSB) Merkezi BiyometanTesisi Fizibilite Raporu hazırlanmıştır. Tersakan Çayı (Yeşilırmak) Alt Havzası Entegre Su Kalitesi Yönetimi Acil Önlemler Eylem Planı; Tersakan çayının kirlenmeye karşı korunmasını sağlayacak, evsel ve başlıca (büyük) endüstriyel atıksular ile kentsel katı atıkların yönetimi ve iyi tarım/hayvancılık uygulamalarını içeren yılları öncelikli çevre koruma faaliyetleri ile Tersakan Çayı ndaki ekolojik hayatın devamlılığının sürdürülebilmesi için sulama sisteminden (regülatör) dere yatağına bırakılması gereken ekolojik ihtiyaç debisi ile ilgili bir bilimsel değerlendirmeyi içermektedir. Çalışmada Tersakan çayı su kalitesiyle ilgili aşağıdaki bilgiler verilmektedir. Yedikır baraj gölü Tersakan çayından sularla beslenmektedir. Tersakan çayı havzasında Ladik, Havza, Suluova, Merzifon ve Gümüşhacıköy İlçeleri yer almaktadır. Yaz aylarındaki yoğun sulama suyu çekimi dolayısıyla, DSİ Suluova sol sahil sulaması regülatörü ile Gümüşsuyu katılımı arasında Temmuz-Ekim döneminde Tersakan çayı, kuruma noktasına gelmekte ve dere yatağından hemen tamamen evsel/endüstriyel atık sular ile suyla kürenmiş büyükbaş hayvan atıkları akmaktadır. Yeşilırmak Nehri ve kollarındaki kirliliğin tespiti ve önlenmesi amacıyla Amasya Valiliğince oluşturulan Çevre Komisyonunca 2006 yılında yürütülen faaliyetler kapsamında hazırlanan Yeşilırmak Nehri ile Kollarındaki Kirlilik ve Çözüm Önerileri başlıklı raporda, Tersakan Çayı nın Ladik Gölü ile Suluova girişi arasında çok az kirli, buna mukabil Suluova dan itibaren Gümüşsuyu çayı ile birlikte Yeşilırmak katılım noktasına kadar yılın her mevsiminde çok kirli durumda bulunduğu belirtilmektedir (Harita-5). 24

25 Harita 6: Yeşilırmak ve Yan Kolları Kirlilik Durumu Haritası Aynı çalışmada verilen ve Yeşilırmak Havza Koruma Birliğince hazırlanan Yeşilırmak ve yan kolları kirlilik kaynakları haritasına göre (Harita-6) Tersakan ve Gümüşsuyu çayları Yeşilırmak katılım noktasına kadar evsel, endüstriyel, tarımsal ve bilhassa büyükbaş hayvan atıkları ile yoğun şekilde kirletilmektedir. Örneğin Suluova merkezi civarında, Eylül-Kasım 2004 döneminde Tersakan da ölçülen askıda katı madde (AKM), kimyasal oksijen ihtiyacı (KOİ) ve biyokimyasal oksijen ihtiyacı (BOİ5), parametreleri sırası ile 460, 630 ve 400 mg/l olup bu durumdaki bir su, tipik orta kirlilikte kentsel atıksu karakterine karşı gelmektedir. Harita 7: Yeşilırmak ve Yan Kolları Kirlilik Durumu Haritası 25

26 Tersakan çayı su kalitesi durumu ile ilgili olarak DSİ VII. Bölge Müdürlüğünce yürütülen başka bir çalışmada, DSİ nin akım gözlem istasyonunun bulunduğu Boğazköy İstasyonundaki Tersakan/Gümüşsuyu karışımı su kalitesi durumu, Ocak 1998 Ekim 2002 dönemi için temel parametreler itibarıyla aşağıdaki gibidir (DSİ, 2006): KOI 100 mg/l (maks: 400mg/L) BOI5 10 mg/l (maks: 30-60mg/L) NH4-N 5 mg/l (maks: 10mg/L) NO3-N 1 mg/l (maks: 2-3mg/L) Orto Fosfat 1,5 mg/l (maks: 3,5-4mg/L) Bu verilere göre, Boğazköy İstasyonundaki su kalitesi takriben ikinci kademe biyolojik arıtma uygulanmış tipik bir kentsel atıksu deşarjı kalitesine karşı gelmekte olup zaman zaman ortalama değerlerde gözlenebilmektedir. Yukarıda kısaca özetlendiği üzere, Tersakan Çayı su kalitesi özellikle Suluova İlçesi sınırları içinde çok yoğun oranda kirletilerek tipik bir açık atıksu kanalı halini almaktadır. Bu kirlenmedeki ana etken de, büyükbaş hayvan atıklarından suyla kürenerek yapılan %5-8 katı maddeli hayvan atığı (dışkı+idrar) deşarjlarıdır. Yoğun kirliliğin hakim olduğu bu kesimlerde dere yatağına bozulmuş sebze/meyve atıkları ile muhtelif türde başka katı atıkların da dökülmekte olduğu gözlenmektedir. Yedikır baraj gölü Tersakan çayı sularıyla beslendiği için çayın taşıdığı kirlilik yükü doğrudan göle taşınmaktadır. 26

27 4 BIYOLOJIK ÖZELLİKLER 4.1 Bitkisel ve Hayvansal Planktonlar Hitit Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü öğretim üyesi Dr. Faruk Maraşlıoğlu nun doktora çalışması olan Yedikır Baraj Gölü (Amasya-Türkiye) Fitoplanktonu Ve Mevsimsel Değişimi Üzerine Bir Araştırma dışında Yedikır Baraj Gölü nde bugüne kadar algolojik ve ekolojik yönden hiçbir araştırma yapılmamıştır. Yedikır Baraj Gölü Fitoplanktonu ve Mevsimsel Değişimi Üzerine Bir Araştırma adlı tez çalışması Kasım 2004-Nisan 2006 tarihleri arasında gerçekleştirilmiş ve Yedikır Baraj Gölü nün alg florası, mevsimsel değişimi ve bu değişimi etkileyen fiziksel ve kimyasal faktörlerin belirlenmesi ile fitoplankton biyomasının sayım ve klorofil-a miktarının ölçülmesi yolu ile hesaplanması amaçlanmıştır. Elde edilen sayım sonuçlarına Shannon-Weaver tür çeşitliliği, kümeleme analizi ve çok boyutlu ölçekleme (NMDS) analizi uygulanarak fitoplankton birlik yapısındaki değişimlerin incelenmesi ve komünite yapısının özetlenmesi amaçlanmıştır. Ayrıca ekolojik şartlar göz önüne alınarak fitoplankton fonksiyonel grupları Reynolds ve ark. (2002) nın sistemine göre belirlenmesi ve göl suyunda ölçülen seki diski derinliği, toplam fosfat ve klorofil-a yoğunluğundan hareketle Yedikır Baraj Gölü nün verimlilik düzeyinin Carlson (1977) un Trofik Yapı İndisine göre sınıflandırılması hedeflenmiştir. Araştırmada 126 takson tespit edilmiştir. Bunlardan 50 si Chlorophyta, 47 si Bacillariophyta, 13 ü Cyanophyta, 8 i Euglenophyta, 5 i Dinophyta, 1 er taksonda Chrysophyta, Cryptophyta ve Xantophyta divizyolarına aittir. (Listeler rapor ekinde verilmiştir.) Yedikır baraj Gölü fitoplanktonu ve mevsimsel değişimi üzerinde fiziksel faktörlerden ışık ve sıcaklık etkili olmuştur. Işıktaki artışa bağlı olarak Yedikır Baraj Gölü nde ilkbahar ve yaz aylarında diyatomelerden Cyclotella ocellata, sonbahar aylarında Cyanophyta dan Aphanizomenon flos-aquae, yazın ise Chlorophyta dan Crucigenia fenestrata ile Dinophyta dan Peridinium aciculiferum türlerinin çoğaldığı görülmüştür. Işık, fitoplanktonun vertikal dağılımını da etkilemiştir. Araştırma alanımızda da yüzey su örneklerinde Chlorophyta ve Cyanophyta üyeleri yoğun olurken, 2m derinlikteki su örneklerinde daha çok Euglenophyta ve Dinophyta üyelerinin yoğun olduğu gözlenmiştir. Işık ve sıcaklık, fotosentezin ve fitoplanktonun gelişmesi için birbirini tamamlayan iki önemli fiziksel faktördür. Genellikle diyatome türleri az ışık ve düşük sıcaklığı tercih eder. Chlorophyta üyeleri ise yüksek sıcaklığı severken Volvocales üyeleri soğuk suları sever (Hutchinson, 1967). Yedikır Baraj Gölü nde Chlorophyta üyelerinin tamamına yakınının Chlorococcales ordosuna ait olması ve Volvocales ordosu üyelerine rastlanılmaması bu durumu desteklemektedir. Sıcaklığın artmasıyla birlikte Chlorococcales üyelerinin 27

28 yoğunluğunun da arttığı gözlenmiştir. Bununla birlikte su sıcaklığının düşük olduğu kış aylarında, Kirchneriella gibi küçük yapılı Chlorococcales üyeleri daha yaygın olmuştur. Yedikır Baraj Gölü nde Peridinium türlerinin su sıcaklığının ºC arasında olduğu Nisan-Eylül aylarında artış gösterdiği, artan su sıcaklığının bu alglerin gelişmelerini desteklediği görülmüştür. Gölde sıcaklığın artışı ile Chlorococcales üyelerinin yanı sıra Cyclotella ocellata türünün birey sayılarında artışlar olmuştur. Fitoplanktonda ışık ve sıcaklık gibi fiziksel faktörlerin yanı sıra kimyasal faktörlerden özellikle nitrat belirli alg türlerinin gelişmesinde sınırlayıcı etki göstermiştir. Gölde gözlemlenen türlere bakıldığında araştırma alanının toplam azot bakımından fakir olduğu anlaşılmaktadır. Gölde fitoplankton üretimi ve biyokütlesinin fosfor gereksinimi ile de kontrol edildiği gözlemlenmiştir. Gölde gerek fosfat miktarının gerekse yağışın kısmen yüksek olduğu sonbahar ve kışın ilk aylarında yüzeyde ve 2m derinlikte Cyanophyta divizyosundan Aphanizomenon flos-aquae türü dominant olmuştur. Gölde tür sayısı bakımından Chlorophyta ve Bacillariophyta üyeleri, tür yoğunluğu bakımından ise Chlorophya ve Cyanophyta üyeleri dominant olmuştur. Chlorophyta divizyosundan Crucigenia fenestrata (Schmidle) Schmidle ve Kirchneriella lunaris (Kirchner) K.Möbius türleri sırasıyla 2005 yaz ve kış mevsimlerinde artışlar göstermişlerdir. Cyanophyta divizyosundan Aphanizomenon flosaquqe (Linnaeus) Ralfs 2004 Kasım ve 2005 sonbahar aylarında aşırı çoğalma yapmıştır. Örnek alma istasyonlarının farklı derinliklerinde, fitoplankton tür çeşitliliğinde bir değişiklik görülmemiştir. Yüzeyde daha çok Chlorophyta ve Cyanopyta üyeleri hâkim iken, 2m derinlikte Euglenophyta ve Dinophyta üyeleri hâkim olmuştur. Hem kümeleme analizi hem de NMDS analizi sonuçları ilkbahar ve yaz ayları arasında bir benzerliğin olduğunu ortaya koymuştur. Yüzeyde türce en zengin istasyon 2005 Kasım ayında 1,196 indis katsayısı ile 1. istasyon olmuştur. Yedikır Baraj Gölü nde, seki diski derinliği ve klorofil indisleri birbirine yakın olup kış ayları dışında toplam fosfat indis değerlerinden yüksek olmuştur. İlkbahar, yaz ve sonbahar aylarında algal biyokütlenin fosfor dışında nitrojen, zooplankton beslenmesi ve toksinler gibi çeşitli faktörlerce sınırlandırıldığı anlaşılmıştır. Ayrıca klorofil-a miktarı ve mevsimsel değişimi çoğu zaman fitoplankton yoğunluğu ve mevsimsel değişimi ile paralel bir gelişim göstermiştir. Besin tuzlarınca zengin ve kirlilik biyomonitörleri olan Volvocales ordosuna ait hiçbir türe Yedikır Baraj Gölü nde rastlanmamıştır. Cocconeis placentula, Cyclotella meneghiniana, Cymbella lanceolata, Gomphonema olivaceum, Nitzschia palea, Rhoicosphenia curvata ve Fragilaria ulna gibi besin tuzlarınca zengin suları seven Bacillariophyta türlerinin gölde yaygın olmaması, Yedikır Baraj Gölü nün besin tuzlarınca fazla zengin olmadığını göstermektedir. Buna karşın Desmidiales ordosu üyelerinden Cosmarium ve Staurastrum cinslerine ait türlere Yedikır Baraj Gölü nde nadiren rastlanmış olması, tür sayısı ve yoğunluğu yönünden de önemli olmamaları gölün ötrofik olarak yorumlanabileceğini 28

29 göstermiştir. Yine gölde sonbahar aylarında yoğunluğu artan nitrat ve kısmen fosfatın A. flosaquae türünün aşırı çoğalmasına neden olabileceği düşünülürken, yaz aylardaki M. punctata yoğunluğunun artışında ise sıcaklığın etkili olabileceği düşünülmektedir. Bu türlerin artması da gölün ötrofik olduğunu düşündürmektedir. Tarımsal sulama amaçlı kurulan Yedikır Baraj Gölü nde de yazın suların boşaltılması ve ilkbaharda gelen sel suları ile akıntının artması sonucunda algal flora, diğer göllerde bu mevsimlerde gözlenen iyi gelişme imkânına ulaşamamış ve bazı türlerin dominatlığı dışında beklenen tür çeşitliliği ve bolluğunu gösterememiştir. Suyun devamlı akış halinde olması, gölde düşük fitoplankton biyokütlesine sebep olmuştur. Türlerin çeşitliliği ve nisbi bollukları üzerine önemli etkilerinin olduğu bilinen organik zenginleşme (arıtılmamış atıkların boşaltılması), besinler, sediment yükleri ve kanalizasyondan kaynaklanan fiziksel değişimler Yedikır Baraj Gölü için özellikle bazı aylar önemli stres kaynağı oluşturmuştur ve düşük Shannon çeşitlilik indisi (H ) değerleri hesaplanmıştır. Ancak göl yüzeyinin yağışlı mevsim süresince kararsızlığı kış aylarında türlerin bolluğundaki değişimleri ve Shannon çeşitlilik değerini ve tür çeşitliliğini artırır. Reynolds ve ark. (2002) na göre yapılan fonksiyonel sınıflandırmada Yedikır Baraj Gölü nün fitoplanktonunu oluşturan algler; C, D, N, P, X1, Y, E, F, G, J, H1, L 0, L M, M, W1 ve W2 gruplarına aittir. N, F, H1 ve L 0 fonksiyonel gruplarının bazı özellikleri Yedikır Baraj Gölü nün habitat özelliklerini açıklasa da tam bir uyum göstermemektedir. Mezotrofik epilimnion tabakasına sahip olan N Grubu üyeleri, besin noksanlığı şartlarına toleranslı olup ph artışı ve göl suyu tabakalaşmalarına karşı hassastırlar. F Grubu üyeleri ise temiz sularda iyi gelişir ve derin karışımlara toleranslıdır, aynı zamanda mezotrof göllerin temsilcileridir. F Grubu içerisine CO 2 noksanlığına karşı hassasiyetleri olan, koloni oluşturan ve Yedikır Baraj Gölü fitoplanktonunda yaygın olarak rastlanan Kirchneriella ve Crucigenia türleri girmektedir. Zayıf ışık, düşük fosfor ve karışıma karşı hassas olan H 1 grubu üyeleri düşük nitrojen ve düşük karbona karşı toleranslıdırlar. Özellikle sonbahar mevsiminde araştırma alanında fitoplanktonda aşırı çoğalmalar yapan Aphanizomenon flos-aquae H 1 Grubuna girmektedir. L 0 Grubu ise düşük besine toleransları, CO 2 noksanlığına hassasiyetleri olan bir gruptur, Peridinium ve Merismopedia türlerini içerisine almaktadır. Nygaard (1949) Bileşik indisi ve Carlson (1977) Trofik Yapı İndis modeli sonuçları ve bazı ötrofik türlerin gözlemlenmesi gölün ötrofik karakterli olduğunu ortaya koymuştur. Ancak gölün morfomotrik yapısı, fitoplankton türleri arasında oligotrofik ve mezotrof özellikli türlerin bulunması nedeniyle araştırmanın sonuçları Yedikır Baraj Gölü nün, oligotrofik özellikten ötrofiye geçişi gösteren mezotrof göl olarak tanımlanabileceğini göstermiştir. 29

30 Yedikır Baraj Gölü fitoplanktonunda tespit edilen taksonlar CYANOPHYTA Chroococcales Chroococcus varius A.Braun Microcystis aeruginosa (Kützing) Kützing Merismopedia glauca (Ehrenberg) Nägeli Merismopedia punctata Meyen Gloeothece rupestris (Lyngbye) Bornet Nostocales Anabaena augstumalis Schmidle Anabaena scheremetievi Elenkin var. recta Elenkin Anabaena spiroides Klebahn Anabaenopsis elenkinii V.V. Miller Aphanizomenon flos-aquae (Linnaeus) Ralfs Nodularia spumigena (Mertens) Bornet Oscillatoriales Oscillatoria amphibia (C.Agardh) Gomont Oscillatoria prolifica (Greville) Gomont BACILLARIOPHYTA Centrales Aulacoseria distans (Ehrenberg) Simonsen Cyclotella meneghiniana Kützing Cyclotella ocellata Pantocsek Melosira varians C.Agardh Pennales Achnanthes rupetris Krasske Aneumastus stroesei (Østrup) D.G.Mann Amphora libyca Ehrenberg Anomoeoneis serians (Brėbisson) Cleve Cocconeis pediculus Ehrenberg Craticula cuspitata (Kützing) D.G.Mann Craticula halophila (Grunow) D.G.Mann Cymbella aequalis W.Smith Cymbella affinis Kützing Cymbella cistula (Hemprich) O.Kirchner Cymbella cymbiformis Agardh Cymbella leptoceros (Ehrenberg) Kützing Cymbella naviculacea Grunow Cymbella norveciga Grunow Cymbella obscura Krasske Cymbella lanceolata (Ehrenberg) Kirchner Diatoma hyemale (Roth) Heiberg Encyonema prostratum (Berk.) Kützing Encyonema elginense (Krammer) D.G.Mann Encyonema lacustre (Agardh) D.G.Mann Encyonema minutum (Hisle) D.G.Mann Fragilaria ulna (Nitzschia) Lange-Bertalot Gomphonema olivaceum (Hornemann) Brėbisson Gomphonema truncatum Ehrenberg Hantzschia amphioxys (Ehrenberg) Grunow 30

31 Navicula cincta (Ehrenberg) Ralfs Navicula cryptocephala Kützing Navicula gotthlandica Grunow Navicula lanceolata Ehrenberg Navicula menisculus Schumann Navicula minuscula Grunow Navicula salinarum Grunow Navicula veneta Kützing Nitzschia acicularis (Kützing) W.Smith Nitzschia angustata (W.Smith) Grunow Nitzschia clausii Hantzsch Nitzschia fonticola Grunow Nitzschia gracilis Hantzsch Nitzschia heufleriana Grunow Nitzschia palea (Kützing) W.Smith Nitzschia sublinearis Hustedt Nitzschia vermucularis (Kützing) Hantzsch Rhoicosphenia curvata (Kützing) Grunow CHLOROPHYTA Chlorococcales Acanthosphaera zachariasi Lemmermann Ankistrodesmus falcatus (Corda) Ralfs Ankistrodesmus spiralis (W.B.Turner) Lemmermann Ankyra ancora (G.M.Smith) Fott Botryococcus braunii Kützing Characium obtusum A.Braun Coelastrum microporum Nägeli Crucigeniella crucifera (Wolle) Komárek Crucigenia fenestrata (Schmidle) Schmidle Crucigenia tetrapedia (Kirchner) West et G.S.West Fernandinella alpina Chodat var. semiglobosa F.E.Fritsch Kirchneriella aperta Teiling Kirchneriella irregularis (G.M.Smith) Korshikov Kirchneriella lunaris (Kirchner) K.Möbius Kirchneriella obesa (West) Schmidle Monoraphidium arcuatum (Korshikov) Hindák Monoraphidium minutum (Nägeli) Komárková-Legnerová Monoraphidium pusillum (Printz) Komárková-Legnerová Oocystis elliptica West Oocystis parva West et G.S.West Pediastrum boryanum (Turpin) Meneghini Pediastrum simplex Meyen Raphidocelis contorta (Schmidle) Marvan et al. Raphidocelis subcapitata (Korshikov) Nygaard Scenedesmus arcuatus (Lemmermann) Lemmermann Scenedesmus caudato-aculeolatus Chodat Scenedesmus communis E.H.Hegewald Scenedesmus ellipticus Corda Scenedesmus intermedius Chodat var. balatonicus Hortobágyi Scenedesmus magnus Meyen Scenedesmus obtusus Meyen Scenedesmus parisiensis Chodat Scenedesmus verrucosus Y.V.Roll Schroederia robusta Korshikov 31

32 Tetradesmus wisconsinensis G.M.Smith Tetraedron minimum (A.Braun) Hansgirg Tetrastrum triangulare (Chodat) Komárek Desmidiales Cosmarium depressum (Nägeli) P.Lundell Cosmarium pseudopyramidatum P.Lundell Cosmarium sphalerostichum Nordstedt Staurastrum cingulum (West) G.M.Smith var. obesum G.M.Smith Staurastrum crenulatum (Nägeli) Delpont Staurastrum sebaldii Reinsch var. gracile Messikommer Oedogoniales Oedogonium suecicum Wittrock Zygnematales Closterium dianae Ehrenberg ex Ralfs Closterium juncidum Ralfs Closterium parvulum Nägeli Closterium parvulum var. angustum West et G.S.West Spirogyra condensata (Vaucher) Kützing CHRYSOPHYTA Chrysomonadales Dinobyron sociale Ehr. var. americanum (Brunnthaler) H.Bachmann CRYPTOPHYTA Cryptomonadales Cryptomonas ovata Ehrenberg DINOPHYTA Gymnodiniales Gymnodinium helveticum Penard Gonyaulacales Ceratium hirundinella (O.F.Müller) Dujardin Peridiniales Peridinium aciculiferum Lemmermann Peridinium incospicuum Lemmermann Peridinium volzii Lemmermann EUGLENOPHYTA Euglenales Colacium epiphyticum F.E.Fritsch Phacus crenulata Prescott Trachelomonas armata (Ehrenberg) F.Stein var. longispina Playfair Trachelomonas eurystoma F.Stein var. minuta Van Oye Trachelomonas granulata Svirenko Trachelomonas hispida (Perty) F. Stein Trachelomonas volvocina Ehrenberg Trachelomonas volvocina var. punctata Playfair XANTOPHYTA Mischococcales Goniochloris mutica (A. Braun) Fott 32

33 4.2 Yedikır Baraj Gölü Vejetasyon Analiz ve Haritalandırılması Metot Araştırma alanında 5 Haziran 2012 ve 16 Temmuz 2012 tarihlerinde arazi çalışması gerçekleştirilmiştir. Arazi çalışmalarının içeriği; çalışma alanının floristik ve habitat özellikleri yönüyle gözlemlenmesi, bitki türlerinden teşhis edilmesi amacıyla laboratuvar örneklerinin toplanması, toplanan örneklerin ve habitat tiplerinin fotoğraflarının çekilmesi ve çalışma noktalarının koordinat kayıtlarının alınması şeklinde gerçekleştirilmiştir. Günlük olarak planlanan hat boyunca yapılan çalışmalarda; bitki örtüsünde oluşan farklılığı tespit amacıyla yol kenarı, nemli-sulak bölgeler, ağaçlandırma sahaları, tarla kenarı gibi habitat değişimlerinin olduğu noktalardan toplamalar yapılırken; bir habitat içerisindeki tür değişimlerini görmek içinde belirli mesafeler yürüyerek habitat içinde toplama ve gözlem yapılmasıyla ve yine araçla hareket esnasında çevre gözlemi yapılarak farklı olduğu görülen türlerin bulunduğu noktalarda park edilerek toplama ve gözlem yapılması ve fotoğrafların çekilmesi çalışma şeklini oluşturmuştur. Bu şekilde yapılan çalışmalar esnasında alandan 105 kadar bitki örneği toplanmıştır ve gözlem yapılmıştır. Toplanan numuneler ile ilgili bilgiler toplama numarası ile birlikte arazi defterlerine kaydedilmiştir. Alanın florasını temsil edecek olan bu örnekler sağlıklı şekilde kurutulması amacıyla 3. hamur kağıtlar arasına konularak numaralandırılmış, numaralı kağıtlar yine kurutma kartonlarının arasına dizilerek pres tahtaları ile bağlanarak sıkıştırılmıştır. Presler bir hafta boyunca her gün kartonları değiştirilerek bitkilerin kurutulması sağlanmıştır. Toplanan bu örnekler GAZI herbaryumunda saklanmaktadır. Kurutma işlemi sona eren bitkilerin tür tayinleri yapılmıştır. Teşhiste öncelikle, P.H. Davis' in Flora of Turkey and the East Aegean Islands ]adlı eseri teşhiste kullanılmıştır. Örneklerin teşhisinde GAZI herbaryumundaki örnekler de karşılaştırma materyali olarak kullanılmış ve teşhisler sonlandırılmıştır. Takson isimleri TÜBİTAK web sayfasında yer alan Türkiye Bitkileri Veri Servisi TÜBİVES sitesinden ( otör isimleri de International Plant Name Index sayfasından ( kontrol edilmiştir. Lokalite bilgilerinde yükseklikler, toplama tarihleri, habitatı, koordinatı, toplayıcı numarası, endemik olup olmadığı, şayet biliniyorsa fitocoğrafik bölge elementi ve tehlike sınıfları sırasıyla yazıldı. Endemik taksonların tehlike kategorileri, Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı ndan (Ekim ve ark., 2002) kontrol edildi. Habitat sınıflandırılması, önemli habitatların tanımlanmasında kullanılan Avrupa Çevre Ajansı (EEA- European Environment Agency) tarafından desteklenen Avrupa ölçeğinde habitat tipleri kullanılmak istenmiş fakat Yedikır daki habitatları bu sınıflandırmalara dahil etmekte bazı sıkıntılarla karşılaşılmıştır. Korunması Gerekli Habitat Tipleri sınıflanmasında kullanılan indikatör türler Türkiye de doğal yayılışı olmayan veya cins seviyesinde benzer ancak tür seviyesinde farklı türlerle temsil edilebilmektedir. Bu kapsamda habitat sınıflandırılmasında alanda yaygın türler esas alınarak bir kategori yapılmıştır. 33