Süzek Yemleme Sistemi ile Meraya Ek Olarak Baklagil Yem Bitkileri veya Kesif Yem ile Beslemenin Besi Kuzularının Performansına Etkisi *

Transkript

1 BİLDİRİLER

2 Süzek Yemleme Sistemi ile Meraya Ek Olarak Baklagil Yem Bitkileri veya Kesif Yem ile Beslemenin Besi Kuzularının Performansına Etkisi * Uğur DEMİRCİ 1, Serkan ATEŞ 2, Şükrü DOĞAN 1, Gürhan KELEŞ 3 Özet Bu çalışmada, yapay merada anaları ile beraber otlayan kuzuların, mera ve ana sütüne ilave olarak süzek yemleme sistemiyle yonca, gazal boynuzu veya karma yem ile ek yemlemeye tabi tutulmasının kuzu ve koyunların performansları üzerine olan etkileri araştırılmıştır. Herhangi bir ek yem uygulaması yapılmadan anaları ile beraber merada otlatılan kuzular denemenin kontrol grubunu oluşturmuştur. Çalışma da Orta Anadolu merinosu koyunlar ile onların yaklaşık 12 günlük yaştaki tekiz kuzuları 18 Nisan-10 Temmuz tarihleri arasında yapay meralar üzerinde besiye alınmıştir. Kuzular 42. günden itibaren süzek yemleme sistemi ile mera parsellerine bitişik olarak kurulmuş olan saf yonca ve gazal boynuzu parsellerini rotasyonlu olarak otlamışlar, ek olarak karma yem tüketen kuzularda yine otlanan meralara bitişik boş parseller üzerinde süzek yemleme ile besiye alınmışlardır. Koyun ve kuzuların canlı ağırlık değişimleri her 3 haftada bir yapılan tartımlarla belirlenmiş, değerler 4 dönem halinde değerlendirilmiştir. Deneme tesadüf blokları deneme desenine göre 3 tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Koyunların 1. dönemdeki ortalama 229 g olan canlı ağırlık artışları en yüksek; ek yemlemenin başladığı 3. dönemdeki canlı ağırlık artışları ise, 2. ve 4. dönemlerden daha yüksek (P<0.01) belirlenmiştir. Buna karşın, kuzuların canlı ağırlık değişimleri bakımından dönemler ve muamele grupları arasında interaksiyon ortaya çıkmış, kontrol, baklagil ve karma yemle beslenen kuzuların ilk 2 dönemde birbirlerine benzer olan canlı ağırlık artışları 3. ve 4. dönemlerde doğrusal azalırken kontrol grubu kuzuların canlı ağırlık artışlarındaki düşüş diğer kuzulardan çok daha belirgin (P<0.01) tespit edilmiştir. Araştırma sonuçları baklagil yem bitkilerinin, kesif yeme benzer şekilde ek olarak merada otlayan kuzuların besisinde başarılı bir şekilde kullanılabileceğini göstermiştir. Anahtar Kelimeler: mera, kuzu besisi, süzek yemleme, yonca, gazal boynuzu The effect of supplemental feeding on the performance of pasture fed lambs either with leguminous or concentrated feed with the creep feeding system Abstract In this study, the effects of supplemental feeding of pasture fed lambs either with alfalfa, birdsfoot trefoil or concentrated feed with creep feeding system, in addition to pasture and milk feeding, on the liveweight changes of lambs and their mothers were investigated. The lambs that grazed on pastures with their mothers without any supplemental feeding served as the control group of the study. In the trial, central Anatolia merino ewes and their 12 days old single lambs were fattened on sown pastures during 18 April-10 July. The lambs rotationally grazed the adjacent alfalfa or birdsfoot trefoil plots with the creep feeding system, starting from the day 42. The creep feeding of the lambs with concentrated feed were also realized in the adjacent bare plots. The liveweight changes of ewes and lambs were measured at 3 weekly intervals and the data were evaluated at 4 periods. The experiment was the randomized complete block design with three replicates. The highest live weight gains of 229 g/head/day in ewes occurred in the 1 st period, while the liveweight gains at the 3 rd period when the supplemental feeding started was greater (P<0.01) than their liveweight gains at the 2 nd and the 4 th periods. An interaction between the supplemental feeding and periods for the liveweight gains of the lambs was detected (P<0.01) as the similar liveweight gains of the lambs in each group during the 1 st and the 2 nd periods linearly decreased at the 3 rd and the fourth periods with the decreases in the control group being more pronounced than the other groups. It was concluded forage legumes like concentrated feed could be successfully used as the supplemental feed source for the fattening of pasture fed lambs. Key words: pasture, lamb fattening, creep feeding alfalfa, birdsfoot trefoil Giriş Ülkemizde yapay meralarda yürütülen kuzu besisi ile ilgili yeterli çalışma bulunmamaktadır. Öte yandan besleme değeri yüksek meralarda kuzuların oldukça hızlı bir canlı ağırlık artışı ile kısa sürede kesime getirilebilecekleri sonucunu içeren yabancı araştırmalar bulunmaktadır (1-3). Yüksek besleme değerine sahip *: Bu çalışma Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü tarafından TAGEM/HASYUD/12/07/04/01 nolu proje desteklenmekte ve halen devam etmektedir. 1 Bahri Dağdaş Uluslararası Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Konya. 2 : International Centre for Agricultural Research in the Dry Areas (ICARDA), Aleppo, Syria. 3 :Adnan Menderes Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, Yemler ve Hayvan Besleme Anabilim Dalı, Aydın, gurhan.keles@adu.edu.tr. Tel:

3 olan baklagil yem/mera bitkileri düşük girdili mera yönetimi sistemlerinde toprakta azotu fikse ederek meraların verimini artırmaları nedeniyle tohum karışımlarının içerisine dahil edilmektedirler (4). Ancak ruminantlarin baklagil yem bitkilerini buğdaygillere kıyasla daha çok tercih etmeleri baklagiller üzerindeki otlatma baskısını artmakta ve buğdaygillerle olan rekabetlerinde bir dezavantaj oluşturmaktadır (5). Bu durum yapay olarak oluşturulmuş meralardaki baklagil yem bitkilerinin genellikle arzu edilen oranın (>%30) altında kalmasına neden olmaktadır. Öte yandan yapay meralar üzerinde yapılan kuzu besilerinde artan baklagil oranının kuzuların daha fazla canlı ağırlık artışı kazanmalarını sağladığı değişik çalışmalarda bildirilmiştir (6,7). Ayrıca, iklim ve çevre koşulları ile bitkilerin değişen fizyolojisi (örn. buğdaygil yem bitkilerinin sapa kalkma eğilimi) nedeniyle yaz aylarına doğru meraların verim ve kalitesi azalmaktadır (8,9). Bu durum erken ilkbaharda hızlı bir büyüme ve gelişme gösteren kuzuların artan besin madde ihtiyaçları ve analarının azalan süt verimi yüzünden düşen süt tüketimleri nedeniyle meralar üzerinde anaları ile ot tüketimi konusunda daha çok rekabete girmelerine ve dolayısıyla otlatma baskısının artmasına neden olmaktadır (7). Kasaplık kuzuların tükettikleri yemi en etkin biçimde verime dönüştürebildikleri dönemde hızlı bir şekilde kesime getirilmesinin temin edilmesi kuzu besisinde temel amaçtır (10). Geleneksel olarak kuzuların canlı ağırlık kazanımlarının arzu edilen seviyede tutulması amacıyla karma yemlerle ek yemleme yapılabilmektedir. Yapılan çalışmalarda karma yemlerle ek beslemenin kuzuların performanslarını artırdığı ortaya konmuştur (11). Kuzulara daha hızlı canlı ağırlık artışı sağlamaları için ilave olarak yoğun yem verilmesi iklim koşulları, yem ve et fiyatlarına göre belirlenmekte, ekonomik olmadığı durumlarda kuzuların daha az canlı ağırlık kazanmaları ile yetinilmektedir. Kuzuların yüksek canlı ağırlık kazanmaları için uygulanabilecek diğer bir strateji, besleme değeri yüksek baklagil otları ile ek yemleme yapılmasıdır. Yonca ve gazal boynuzu gibi baklagil yem bitkileri karma yemlere göre daha düşük masraflar ile üretilebildiği gibi yapay meralara kıyasla, kazıksı kök yapıları ve sıcaklığa dayanıklılıkları nedeniyle yaz aylarında da yüksek verime ve besin maddesi içeriğine sahip olmaktadırlar (12-13). Dolayısıyla baklagil yem bitkileri meralarda beslenen kuzuların yüksek canlı ağırlık kazanımları için ek yem kaynağı olarak kullanılabilmektedirler. Ancak karma yeme göre üretim maliyetleri daha düşük ve yüksek besleme değerine sahip baklagil otları ile ek yemleme yapılması konusunda yeterli araştırma sonucu ortaya konmamıştır. Bu nedenle bu çalışmada ilkbahar ve erken yazda anaları ile beraber yapay merada otlayan kuzuların süzek yemleme metodu ile yonca, gazal boynuzu yada karma yem ile ek olarak beslenmesinin kuzu ve koyunların performansına olan etkileri incelenmiştir. Materyal ve Metot Deneme Bahri Dağdaş Uluslararası Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Konya da (37 51 N, E, 1008 m a.s.l.) yürütülmüştür. Denemenin üzerinde yürütüleceği mera Ekim 2011 yılında Domuz ayrığı (Dactylis glomerata L.) (3 kg/ha), İngiliz çimi (Lolium perenne L) (7.5 kg/ha), kamışsı yumak (Festuca arundinacea L) (7.5 kg/ha), ak üçgül (Trifolium repens L) (4.5 kg/ha) ve gazal boynuzu (Lotus corniculatus) (2.3 kg/ha) bitki karışımları ile tesis edilmiştir. Tesis edilen 21.6 da büyüklüğündeki mera her biri 36 x 50 m boyutlarında (1.8 da), çitlerle 12 adet parselle ayrılmıştır. Ek yemleme amaçlı olarak deneme parsellerine bitişik ekilen yonca ve gazal boynuzu parselleri ise 9 x 50 m boyutlarında, 0.45 da büyüklüğünde oluşturulmuştur. Her bir baklagil yem bitkisi parseli rotasyonlu otlatmaya göre 3 alt parsele bölünmüştür. Alt parseller 9 x 17 m boyutlarında oluşturulmuştur. Kesif yem ile ek yemleme yapılan kuzular yine meraya bitişik boş parsellerde yemlenmiştir. Deneme tesadüf blokları deneme deseninde 3 tekerrürlü olarak tesis edilmiştir. Otlatma grupları 3 blokta 4 er parsel üzerinde 5 adet tekiz kuzulu Orta Anadolu Merinosu koyunlar ile hektara 27.7 tekiz kuzulu koyun/ha otlatma yoğunluğu nispetinde oluşturulmuştur. Yaklaşık 12 günlük yaştaki dişi ve erkek karışık tekiz kuzulu koyunlar deneme öncesi canlı ağırlıklarına göre seçilip deneme gruplarına dağıtılmışlardır. Denemde kullanılan koyunlarının tamamı 1-7 nisan arasında doğum yapacak şekilde Ekim ayında sekronize edilerek elde aşım yöntemiyle tohumlanmışlardır. Ortalama 12 günlük yaştaki kuzular anaları ile beraber 18 Nisanda mera parsellerine alınmışlardır. Denemenin ilk iki döneminde (42 gün) sadece ana sütü ve meradaki otlarla beslenmişlerdir. Deneminin 3. dönemi başlangıcında kuzuların mera parselleri yanına tesis edilmiş olan yonca, gazal boynuzu ve karma yem tüketimi süzek yemlemesi ile ad libitum sağlanmıştır. Süzek yemlemesi uygulanmadan anaları ile merada otlatılan kuzular denemenin kontrol grubunu oluşturmuştur. Alt parsellerde (baklagiller) kuzular 7 gün süre ile kalacak şekilde rotasyonlu otlatılmışlardır. Karma yem grubunda yer alan kuzular ad libitum % 17 ham protein, 2700 Mcal/kg metabolik enerjili yem tüketmişlerdir. Mera ve anne sütüne ilave olarak yonca ile beslenen kuzuların olası şişme rahatsızlığının önüne geçmek için poloxalene içerikli kimyasal ilaç otlatmadan önce yoncanın üzerine % 1 (100 g yaş ot için 1 g poloxalene) nispetinde püskürtülmüştür (14). Bulgular ve Tartışma Mevcut çalışmada meraya dayalı bir beslemede, ek yem kaynağı olarak baklagil yem bitkileri veya kesif yem ile meralarin verimlerinin ve koyunlarin sut veriminin azaldigi yaz donemine dogru besiye alınmaları 374

4 durumunda, kuzu ve analarının performansları ile hayvanların mera ve baklagil otları üzerine yapmış oldukları etkilerin araştırılması amacıyla 2 yıl üst üste yapılması planlanan projenin hayvan performansına ait ilk yıl sonuclari değerlendirilmiştir. Sadece anaları ile merada ana sütü ve meraya dayalı beslenen kuzularla (kontrol), ana sütü ve meraya ilave olarak baklagil otları ve karma yemle beslenen kuzular ve bu kuzuların analarının canlı ağırlık artışları Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1. Koyun ve kuzuların canlı ağırlık artışları Canlı ağırlık artışı, g/günn Muameleler 1. Dönem ( ) 2. Dönem ( ) 3. Dönem ( ) 4. dönem ( ) Kontrol Koyun Gazal boynuzu Karma yem Yonca P Ek 0.11 P EkxD 0.71 SH 29.9 Kontrol Kuzu Gazal boynuzu Karma yem Yonca P Ek 0.01 P EkxD 0.01 SH 11.7 : Muamele grupları ve dönemler arası ikili interaksiyon Ek: ek yemle grupları; D: canlı ağırlık ölçüm dönemleri Koyunların canlı ağırlık değişimi bakımından muamele grupları arasında farklılık gözlenmemiştir (P=0.11). Buna karşın 1. dönemde koyunların ortalama 229 g olan canlı ağırlık artışları diğer dönemlerden daha yüksek belirlenirken (P<0.01) 3. dönemde, koyunların canlı ağırlık kaybettikleri, 2 ve 4. dönemlere kıyasla kazandıkları canlı ağırlık artışı önemli belirlenmiştir (P<0.01). Bu durum meraların erken ilkbahar döneminde (18 Nisan-08 Mayıs) daha yüksek ot üretme potansiyelleri ve içermiş oldukları yüksek besin madde içeriğine bağlı olarak gerçekleşmiş (3,15) ve meraların özellikle yaz başında koyunların besin madde ihtiyacını karşılamakta kontrollü otlatma koşullarında (otlatma yoğunluğu) yeterli olabileceğini göstermiştir. Dolayısıyla çalışmada yaz başında koyunların canlı ağırlık kaybetmemeleri otlatma baskısının ve yönetiminin ideal koşullarda olduğunu gösterirken, ilerleyen dönemlerde koyunların canlı ağırlık kaybetmeleri özellikle meraların besleme değerlerinin en düşük olduğu yaz ortasında (15) otlatma yönetimine oldukça dikkat edilmesi gerektiğini ortaya koymuştur. Nitekim yüksek yoğunluktaki otlatma uygulamalarında bu dönemlerde koyunlarda yüksek canlı ağırlık kayıplarının ortaya çıkabileceği bildirilmiştir (3). Kuzuların canlı ağırlık değişimleri bakımından dönemler ve muamele grupları arasında interaksiyon ortaya çıkmıştır (P<0.01). Kontrol, baklagil otları ve karma yemle beslenen kuzuların ilk 2 dönemde birbirlerine benzer olan canlı ağırlık artışları 3. ve 4. dönemlerde doğrusal azalırken kontrol grubu kuzuların canlı ağırlık artışlarındaki düşüş diğer kuzulardan çok daha belirgin (P<0.01) tespit edilmiştir. Bu değerler araştırma koşullarında bir kaç konuyu ön plana çıkarmaktadır. Bunlardan ilki, yüksek besleme değerine sahip baklagil yem bitkilerinin başarılı bir şekilde kuzu besisinde kullanılabileceğinin ortaya konulmuş olmasıdır. Baklagilleri otlayan kuzular 3. dönemde daha düşük ot verimi ve besin madde içeriğine sahip meralarla besleme sonucunda süt verimleri düşen koyunları emmelerine rağmen kontrol grubundan daha yüksek canlı ağırlık artışına sahip olmuşlardır. Bu durum erken dönemde kuzuların canlı ağırlık artışı sağlamalarında ana sütünün diğer yem kaynaklarına önemli üstünlükleri bulunduğunu (7,10) ve baklagil otlarının yüksek besleme değerini ön plana çıkarmıştır. Kuzuların 3. ve 4. dönemde azalan canlı ağırlık artışlarının nedeni olarak gösterilecek diğer bir sebep, ek yemlemenin başlama tarihinde kuzuların henüz ortalama 50 günlük olmasından dolayı yeterli rumen gelişimine sahip olmamaları gösterilebilir. Çünkü bu dönemde analarının süt verimi de meranın düşen besleme değerine bağlı olarak düşmüştür. Ancak baklagillerle otlatılan kuzuların karma yemle beslenen kuzulara benzer canlı artışına sahip olmaları oldukça dikkat çekici bir konudur. Çünkü rumen gelişimi üzerine özellikle dane yemlerin etkileri kaba yemlerden daha belirgin olabilmektedir (16). Dönemlerin ilerlemesi ile düşen canlı ağırlık kazancının diğer nedenleri olarak kuzuların ilerleyen yaşla beraber canlı ağırlık artışlarının da düşük olması, besinin ilerlemesi ile birlikte artan hava sıcaklığının oluşturduğu stres ve kuzuların süzek yemlemeye hemen adapte olamamaları gösterilebilir (10). 375

5 Tablo 2. Koyun ve kuzuların et üretimi (kg/ha/gün) Et üretimi, (kg/ha/gün) 1. Dönem ( ) 2. Dönem ( ) 3. Dönem ( ) 4. dönem ( ) Kontrol Koyun Gazal boynuzu Karma yem Yonca P Ek 0.11 P EkxD 0.71 SH 0.83 Kontrol Kuzu Gazal boynuzu Karma yem Yonca P Ek 0.01 P EkxD 0.01 SH 0.31 : Muamele grupları ve dönemler arası ikili interaksiyon Ek: ek yemle grupları; D: canlı ağırlık ölçüm dönemleri Birim alandan üretilen et miktarları ise Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2 incelendiğinde ek parsellerde otlatılmayan koyunlarda dönemler ve muamele grupları arasındaki farklılıkların canlı ağırlık artışlarına benzer şekilde değiştiği görülmektedir. Buna karşın kuzulardan birim alan üretilen et miktarları incelendiğinde kuzulardan üretilen et miktarı dönemlerin ilerlemesine paralel olarak doğrusal bir şekilde düşmüştür (P<0.01). Denemede karma yem ve yonca ile beslenen kuzulardan üretilen et miktarı kontrol grubundan daha yüksek (P<0.01) belirlenmiştir. Kuzulardan üretilen et miktarları ve muamele grupları arasında interaksiyon ortaya çıkmıştır (P<0.01). Kuzulardan üretilen et miktarları ilk iki dönemde birbirlerine benzer belirlenirken, 3. dönemde karma yemle beslenen kuzulardan üretilen et miktarı, gazal boynuzu ve kontrol grubu kuzulardan üretilen et miktarından daha yüksek, 4. dönemde ise kontrol grubu kuzulardan üretilen et miktarı diğer gruplardan daha düşük bulunmustur. Bu sonuçlar birim alandan yonca ile kuzu besisine alınan kuzuların karma yemle besiye alınan kuzulara eşdeğer ancak muhtemelen daha ucuz et üretileceğini göstermektedir. Kaynaklar 1. Muir, PD., Smith, NB., Lane, JC.: Maximising lamb growth rate-just what is possible in a high performance system. Proceedings of New Zealand Grassland Association, 2003; 65, Ates, S., Brown, HE., Lucas, RJ., Smith, MC., Edwards, GR.: Effect of ewe stocking rate in spring on subterranean clover persistence and lamb liveweight gain. Proceedings of the New Zealand Grassland Association, 2006; 68: Ates S., Lucas RJ., Edwards GR.: Pasture production and liveweight gain from cocksfoot-subterranean clover pastures grazed at two stocking rates and closed at different times during spring, Proceedings of the New Zealand Grassland Association, 2008; 70: Ledgard, SF., Steele, KW.: Biological nitrogen fixation in mixed legume/grass pastures Plant and soil, 1992; 141: Edwards, GR., Lucas, RJ., Johnson, MR.: Grazing preference for pasture species by sheep is affected by endophyte and nitrogen fertility. Proceedings of New Zealand Grassland Association, 1993; 55, Hyslop, MG., Slay, MWA., Moffat, CA.: Dry matter accumulation and sheep grazing preference of six winter active annual legumes. In D. J. Moot (Ed.), Legumes for dryland pastures. Proceedings of a New Zealand Grassland Association (Inc). Symposium held at Lincoln University, New Zealand. Grassland research and practice series No , pp Litherland, AJ., Lambert, MG.: Herbage quality and growth rate of single and twin lambs at foot. Proceedings of New Zealand Society of Animal Production, 2000; 60: Brown, HE., Moot, DJ., Lucas, RJ., Smith, MC.: Sub clover, cocksfoot and lucerne combine to improve stock production. Proceedings of New Zealand Grassland Association, 2006; 68: Mills, A., Smith, MC., Lucas, RJ., Moot, DJ.: Dryland pasture yields and botanical composition over 5 years under sheep grazing in Canterbury. Proceedings of New Zealand Grassland Association, 2008; 70:

6 10. Nicol, A.M.: Feeding livestock on pasture. New Zealand Society of Animal Production, Hamilton, New Zealand, 1989; No:10, 145 p. 11. Dove, H.: Principles of supplementary feeding. In 'Sheep nutrition'. (Eds) M. Freer and H. Dove, CABI Publications, 2002; pp Reeve, JL., Sharkey, MJ.: Effect of stocking rate, time of lambing and inclusion of lucerne on prime lamb production in north-east Victoria. Australian Journal of Experimental Agriculture and Animal Husbandry, 1980; 20: Brown, HE., Moot, DJ : Quality and quantity of chicory, lucerne and red clover production under irrigation. Proceedings of New Zealand Grassland Association, 2004; 66: Holmes, CW., Brookes, IM., Garrick, DJ., Mackenzie, DDS., Parkinson, TJ., Wilson, GF. Milk production from pasture. Published by Massey University Smetham, M L.: Pasture management. In: Pastures: their ecology and management. Eds. Langer, R. H. M. Oxford university press, Auckland. 1990; pp Göncü, S., Boğa, M., Kılıç, Ü, Görgülü, M., Doran, F.: Effects of Feeding Regime Without Roughage on Performances and Rumen Development of Calves During Preweaning Period. Tarım Bilimleri Dergisi, 2010; 16: