GEZİ NOTLARI. Yanık Ülke: Katakekaumene

Transkript

1 Yanık Ülke: Katakekaumene KULA Daha sonra Katakekaumene denen ve uzunluğu 500 stadion (9 km.), genişliği 400 stadion (7 km.) olan arazi gelir. Buraya hem Mysia hem de Maionia (Gökçeören-Menye) denmektedir. Kalite bakımından rakiplerinden hiç de geri kalmayan Katakakekaumene şarabının üretildiği bağlar dışında, her taraf çoraktır. Ovanın yüzü küllerle kaplanmıştır. Dağlık ve kayalık olan arazinin simsiyah oluşu buradaki yangınlara bağlanmıştır ama şimdi bazıları bunu yeraltında meydana gelen patlamalar sonucu ortaya çıkan ateşle açıklarlar ve ardından Typhon masalını anlatırlar. Ama bütün bölgenin bu tür nedenlerle bir defada bu hale geldiğini düşünmek doğru değildir. Bunun asıl nedeni yeraltından gelen ateştir ve bu ateşin çıktığı kaynak şimdilerde yok olmuştur. Burada üç tane, birbirinden 40 stadion mesafede körük dedikleri çukur bulunmaktadır. Bunların herbirinin yanı başında birer tepe yükselir. Haklı olarak, bunların yeraltından püsküren sıcak cisimden oluştuğu düşünülmektedir. Strabon Bu sayımızda girişte dünyanın ilk coğrafyacısı Amasyalı Stra - bon un satırlarında anlattığı Ege Bölgesi ndeki Peribaca la - rı nın ve volkanitlerin görmek üzere büyük bir merakla Kula ilçesine doğru yol alıyoruz. Ege Bölgesi nin İç Batı Anadolu bölümünde, Manisa ili sınırları içinde, Anadolu yu Ege Böl ge - si ne bağlayan İzmir-Ankara karayolu üzerinde yer alan Kula ilçesine Yanık Bir Ülkenin izlerini sürmeye gidiyoruz. İzmir e 147 km, Mani sa merkezine ise 118 km uzaklıkta bulunan ilçe, deniz seviyesinden 720 metre yükseklikte, etrafı tepelerle çevrili, çanak şeklinde volkanik bir arazi üzerinde kurulmuştur. İlçenin kuzeyinde Demirci ve Selendi, güneyinde Alaşehir, doğusunda Uşak- Eşme, batısında Salihli ilçeleri yer almaktadır. Kula nın 7-11 yüzyılları arasında Bizans askeri ve idari bölgelerinden biri olan Opsikion olduğu sanılmaktadır. Bizans döneminde ülke, idari ve daha çok savunma amaçlı Thema adı verilen ve sayıları önceleri 4 ve daha sonraları 40 olan ve birer komutan tarafından yö- 66 Actual Medicine

2 netilen bö lümlere ayrılmıştır. Bi zans kaynaklarına göre Bi - zans tarihçilerinden Pachy me - res, Ku la nın Türklerle-Bi zans - lılar arasında sık sık el değiştiren müstahkem bir mevki olduğundan söz etmektedir. Ku la nın Türk dönemi tarihi, özellikle Germiyan Beyliği nden başlayarak açıklığa kavuşmuştur. Yıldırım Beyazıt tahta geçtikten sonra, Germiyanoğlu Bey - liği ni, Osmanlı topraklarına katmıştır Ankara savaşından sonra Timur, beyliğin topraklarını Yakup Bey e vermiştir. Osmanlı kaynakları, II. Yakup Bey in 1428 de başkent Edirne ye gelerek Germiyan oğul ları Bey liği ni Sultan II. Murat a vasiyet ettiğini ve 1429 da vefat ettiğini yazmaktadır. Osmanlı yönetimi altında Kütahya sancak merkezi olmuştur. Kula, Kü tahya sancağına bağlı bir kaza merkezi olarak yönetilmiştir. İzmir valisinin önerisi üzerine 1852 yılı Mart ayından başlamak üzere Kula kazasının Saruhan Sancağı na bağlanması uygun görülmüştür. Kula civarındaki volkanik bölgeye antik devirde Ka takekaumene adı verilmiştir. Yanık, yanmış ara zi anlamına gelen bu söylem, antik yazarlar Strabon, Vitruvius, Bizanslı Stephanos ve Eustha tios un eserlerinde görülmüştür. Kula volkanitleri, yaklaşık km uzunlukta ve km genişlikteki bir alanda, ilçe merkezi çevresindeki bu ilginç volkanizma Türkiye nin ku va - ter ner yaşlı genç volkanitlerinin ender olarak görüldüğü alanlardan biri olup, volkan konileri, kraterler, lav akıntıları ve tefra örtüsü şeklinde ve aktüel volkan görünümündedir. Kula ilçe merkezinden başlayarak, Demirköprü barajının batısına kadar uzanan volkanik alan, metre yükseklikteki bir yayla üzerinde yer alıyor. Bu yayla, kuzeyde Gediz nehri ve güneyde Alaşehir- Salihli grabeni ile sınırlanmıştır. Alan da volkan konileri, Ala - şehir-salihli grabeninin (Gediz grabeni) uzanımına uygun olarak kuzeybatı-güneydoğu yönünde irili ufaklı bir şekilde dizilmektedirler ve graben kırık sistemi ile ilgilidirler. Volkan konileri sinder ve spatter tiptedirler ve yaşları ile aşınma dereceleri bakımından bazı farklılıklar gösterirler. Sayıları yetmişi bulan bu konilerin çevrelerinde, çıkardıkları siyah bazaltik lav akıntıları görülmektedir. En genç koniler güncel koni görünümündedirler ve halk bunlara div lit adını vermektedir. Bazı volkan konilerinde ise kraterler çifttir. Çalışma alanında yapılan araştırmalar sonucu Ku la volkanitlerinin aralıklı üç ayrı evrede etkin oldukları saptanarak Bur gaz volkanitleri, Elekçitepe vol ka nitleri ve Div lit tepe volka nitleri olarak adlandırılmışlardır. Burgaz volkanitleri, saptanan ilk evre olup, altlarındaki daha yaşlı kaya birimleri üzerinde plato-bazaltları şeklinde tepelerde yer alırlar. Daha genç olan ikinci ve üçüncü evre lavlarından daha yüksektedirler ve volkan konileri zamanın etkisiyle bozulmuş ve şekilleri yuvarlaklaşmıştır. Lavlar genellikle metre yükseklikteki şev leri içeren yüksek platolar oluştururlar. Burgaz volkanitleri için 1,1 milyon yıllık bir değer bulunmuştur. Peri bacalarının yer aldığı; Bur - gaz Volkanit bölgesi kuzeydoğuda Burgaz köyü ile Ge diz nehrinin iki yanında yer alıyor. Bu platoda yüzeydeki bazalt lavlarının kalınlığı yer yer metreye ulaşmaktadır. Flüv - yal kökenli çökeller üzerinde akan lavlar killi siltli bölümlerde kırmızı renkli bir pişme zonu oluşturmuştur. Plato 100 metreye varan bir diklikle çepeçevre kuşatılmıştır. Bu dik zonun al- Actual Medicine 67

3 tında peribacaları ve badlands şekilleri yer almaktadır. Gediz 1 köprüsünü geçtikten 100 metre sonra sola kıvrılan patika yol ile başlayan alan, Ege Bölgesi nde hiç rastlanmayan bu coğrafik oluşumla insanı şaşırtıyor. Peri - ba calarının içinde yer aldığı 37,5 hektar alan doğal sit ilan edilmiş ve korunuyor. Perib a ca - ları en altta yaşlı çökelleri ve onların üzerinde ilk patlamanın ürünü bazaltların yer aldığı peyzaj mimarlığının adeta görsel bir şölen sunduğu bir alan görünümündedir. Kula volkanitlerinin ikinci evresi olan Elekçitepe volkanitleri olasılıkla 200 ile 300 bin yıllık olup, volkan konileri ve kraterler daha az aşınmış ve daha iyi korunmuşlardır. Bu ikinci evrede, birinci ve üçüncü evredeki volkanizmada bulunmayan bazı özel erüpsiyon ürünü oluşumlar izlenmiştir. Volkan konileri ve kraterler, birinci evreye kıyasla daha az aşınmış ve daha iyi korunmuşlardır. Kula volkanitlerinin üçüncü ve en yeni evresini oluşturan Div lit tepe volkanitlerine ilişkin volkan konileri, kraterler ve lav akıntıları tamamen güncel görünümdedirler. Vadi içlerinde eski alüvyon çökelleri üzerinde akarak kilometrelerce yol katetmişlerdir. Sanki yeni meydana gelmiş gibi taze görünümleri vardır. Sert ve sivri şekillerinden dolayı halk tarafından divlit adı ile diğer eski volkanitlerden, ayıklanmışlardır. Kraterlerden püsküren lavlar, koyu siyah renkleri ile diğer evrelerden ayırt edilirler ve son derece akıcı bazaltlardan oluşmuşlardır. Bu nedenle çok uzun mesafeler kat edebilmişler, lav şelaleleri oluşturarak vadileri aşmışlar ve aktıkları vadilerin bütün girintilerine sokulmuşlardır. Lav akıntıları içinde biriken gazlar yer yer yüzeyde kabartılara neden olmuşlar ve gazlarını kaybederek katılaşıp, kabuklaşan bazı lavların altında lav tünelleri oluşmuştur. İlkel insanlar, binlerce yıl önce bazı kraterleri doğal bir kale olarak kullanmış ve içlerinde yerleşip yaşamışlardır. Bugün bazı kraterlerde eski ilkel bina ve eşya kalıntıları bulunmaktadır. Ayrı ca Demir köp rü Baraj Gölü yakınlarında yine bu evreye ait bazaltik tüfler üzerinde ilkel insan ayak izleri, zamanımıza kadar korunarak kalabilmişler ve alınan örnekleri dünyadaki çeşitli müzeleri süslemişlerdir. Bu ayak izleri, dünyadaki dördüncü buluntu olup, 12 bin yıllıktırlar. Bu volkanit oluşum aşamaları yeryüzünde oluşturduğu Pe ri - bacaları ve konilerin haricinde termal su kaynaklarını da ilçeye kazandırmışlardır. Gediz nehrinin 5 km. uzağında ve 59 C sıcaklıkta Emir Hamamları adı verilen kaplıcalar, Roma - lılar döneminde dini ve tedavi merkezi olarak kullanılmıştır. Su kaynağının bulunduğu yerin çevresi, antik döneme ait büyük taşlarla çevrilidir. Büyük bir kısmı şiddetli yer sarsıntılarında yıkılarak toprak altında kalmış, güney kısmında, dağ eteğinde antik oymalı kabartmalar bulunmuştur. Bu kabartmalarda Romalılar ve Hititler serpuşunu giymiş ve arkasında mabude işareti olan hilal konmuş bir çerçeve tasvir edilmiştir. Kap lıca alanında iki adet sondaj kuyusu bulunmaktadır. Birinci sondaj kuyusu 33 metre derinlikte 40 litre /sn ile 63 o C sıcaklıktadır. İkinci sondaj kuyusu 162 metre derinlikte 100 litre/sn ile 59 o C sıcaklıkta termal su içermektedir. Emir Ha - mam ları Kula-Selendi yolu üzerinde, Kula ilçesinin 18 km kuzeydoğusunda, Gediz nehrinin yakınında bulunan Şehitlioğlu köyünün güneyinde Ilıca hamam deresi (Gerençayı) kenarındadır. Emir Hamamları içinde belediye tarafından yaptırılan 37 aparttan oluşan konaklama tesisi mevcuttur. 68 Actual Medicine

4 Kula-Selendi yolu üzerinde Ku - la ya 14 km, Emir Hamam la - rı na 4 km. uzaklıkta Gediz nehrinin yanında Kula Maden Suyu tesisleri de bulunmaktadır. Kula maden suyu, litresinde 3 grama yakın toplam mineralizasyon bulunduran alkalik ve toprak alkalik bikarbonatlı özellik taşımaktadır. Kap - lıcaları ve maden suları ile Kula günümüzde sağlık turizmi için de seçilebilecek merkezlerin ba şında gelmektedir. İlçenin bir başka doğa harikası ise Kula nın doğal envanterlerinin çıkartılması çalışmaları kapsamında tespit edilen Börtlüce Mağarası dır. Yapılan incelemelerde Börtlüce Mağarası nda oldukça geniş ve önemli mağara figürlerine rastlandığı tespit edilmiştir. Mağaranın teknik ra poru hazırlandıktan sonra Kültür Bakanlığı tarafından tescil işlemleri yapılarak, koruma altına alınması ve yatırım planı ile birlikte turizme kazandırılması bekleniyor. Bu arada yine aynı bölgede tespit edilen aynı özelliklerdeki ikinci mağaranın da incelenmesinin devam ettiğini öğreniyoruz. Kula çeşitli nedenlerle günümüze kadar bozulmadan gelebilmiş bir anıt kent konumundadır. İlçe aslında kaleiçi bir yerleşim özelliği taşımaktadır. Ev ler iç içe gelecek şekilde sıkı bir doku oluşturmuş, evlerin çatıları sokakları örtmüştür. Kula da yaşam, sokakla direkt ilişkilidir. Her evin sokağı gören penceresi ve mutlaka bahçesi vardır. Tarihi Kula evleri genellikle iki katlı ve ahşap olarak yapılmışlardır. Üst katlar sokağa doğru çıkıntılı olup, kiremitle örtülü çatılar bir saçak ile biter. Bu saçakların alt kısmında süslemeler vardır. Pen ce reler tahta kepenklidir, iç kısmı avlu ya da bahçe ile bir bütün olup, günlük yaşam biçimi ile uyumlu bir yapıdadır. Kula daki kapı tokmaklarının tasvirleri de ilginç sembollerden oluş mak - tadır. Kapı tokmaklarının üzerindeki figürler her dönemin sanatçıları tarafından inançları, korkuları, ümitleri ve meslekleri doğrultusunda sembolik anlamları düşünülerek yapılmıştır. Mese la melek sembolü inancı temsil ederken, de nizci sembolü ev sahibinin mes leğini işaret etmektedir. Ay rıca kapı halkalarının bir iple ile sıkı sıkıya bağlanması evde kimsenin olmadığını, gevşek bağlanması evdeki kişinin yakın zamanda döneceğini, sadece bir halkanın bağlanması ise evde insan olduğunu gös termektedir. Kapı tokmakları ve ev süslemelerinde kendini gösteren ve babadan oğla geçen bir anlayışla günümüze kadar gelen Kula el sanatları ise keçecilik, halıcılık, ayakkabıcılık, testici- Actual Medicine 69

5 lik, demircilik, bakırcılık, kalaycılık, semercilik, saraçlık, yorgancılık, dericilik, dokumcacılık, leblebicilik ve helvacılıktan oluşmaktadır. Yıllarca Germiyanoğullarına baş kentlik ve birçok medeniyete ev sahipliği yapan Kula, camileriyle, tarihi kiliseleriyle ülkemizin inanç turizmi kategorisinde önemli merkezlerinden biridir. Geçmiş dönemlerde Ka - raman Rumlarını da ev sahipliği yapan Kula da toplam 3 adet kilise ve 20 adet tarihi cami bulunmaktadır. Yunus Emre nin Hocası Tabduk Emre nin Türbesi de Kula nın Emre Köyü nde bulunmaktadır. Emre Köyü, Tabduk Emre tarafından günümüzden 700 yıl kadar önce Saruhan Oğul - ları Beyliği ne bağlı olarak kurulmuş olup, Batı Anadolu da kurulan ilk Türk köylerindendir. Köyün burada kurulmasının en önemli nedeni türbenin kuzeyinden geçen ticaret yoludur. Emre Köyü, uzun yıllar çevrenin merkezi konumunda bulunmuştur. Günü müz de Tab - duk Emre Türbesi olarak anılan yapı mimari unsurlar bakımından Manisa daki Saru han Bey Türbesi ile büyük benzerlikler taşımaktadır. Türbe içinde ortada Tabduk Emre ye, diğerleri ise aile fertlerine ait olduğu söylenen 10 mezar bulunmaktadır. Türbe kapısının hemen önünde, taşında balta tasviri bulunan mezarın ise Yunus Emre ye ait olduğuna inanılmakta ve her yıl binlerce kişi tarafından ziyaret edilmektedir. Yine Emre köyünde bulunan Carullah Bin Süley - man tarafından yaptırılan kendisi ile aynı ismi taşıyan caminin, güneyinde bir çeşme, güneydoğusunda 16. yy a ait bir hamam kalıntısı mevcuttur. Eskiden burada bir külliyenin varlığından söz edilmektedir. Şehzade Abdurrahman Efendi tarafından yapılan iç süslemelerinde manzara tasvirleri ve 3-6 kat arasında değişen apartmanların resmedilmiş olması ilginç bulunmaktadır. Camide en yaygın süsleme konusu olarak karşımıza çıkan natürmortların bazıları ilk bakışta tekrar gibi görünse de, bu kompozisyonların hiçbiri diğerinin aynısı değildir. Natürmortlarda karanfil, lale, gül gibi çiçekler ile nar, armut, üzüm, çam fıstığı kozası, kiraz gibi meyveler sık olarak kullanılmıştır. Ayrıca cami içerisinde bulunan hat sanatı eserleri de Hattat Banazlı Mehmet Dem ni ye aittir. İlçede Kula Minyatür Projesi kap samında başlatılan çalışmalarla yeniden gün yüzüne çıkan tarihi çukur çeşmeler de görülmesi gereken mimari güzellikler arasındadır. Beş Ulalı, Eski Çeşme, Hocacı Çeşme, Paşa Camii Çeşme, Yemişciler Yon - ca sı Çeşmesi, Ağa Çeşme, Gül - mezoğlu Çeşme, Yeni Su Çeşme, Aşağı Çeşme, Ağabeyoğlu Çeşmesi, Çırçır Çeşme ve Alan Çeşme isimli 12 adet çukur çeşmeden ancak iki tanesi restorasyon çalışmalarının ardından gün yüzüne çıkartılabilmiştir. Tarihi, kültürel ve coğrafik varlıkları ile Kula kendi halinde sessizce yaşayan bir küçük Ege ilçesi olsa da şimdilerde doğal, kültürel, sağlık ve inanç varlıkları hak ettiği ilgiyi görmesini sağlıyor. Kula mutfağı da tipik Ana dolu ilçelerinin hepsinde olduğu gibi ziyaretçilerinin damağını tatlandırmayı ihmal etmiyor. Toplam 50 adet yöresel yemek içinden, ön plana çıkan tatları ise kapama, oğlak dolması, kıymalı su böreği, yuvarlak, susam böreği, şekerli pide, döndürme ve yöresel pideleridir. Geçmişte Yanık Bir Ülke olarak hatırlansa da sürpriz doğa aktivitelerinin oluşturduğu harika volkanitleri ve Periba ca la rı, mağaraları, kaplıcaları, tüm tarihi ve kültürel varlıkları ile bu sessiz küçük ilçe şimdilerde merakla ziyaretçilerini bekliyor. 70 Actual Medicine