Destek Eğitim Odaları Ve Öğretmenler Üzerine Betimsel Bir Çalışma: Tokat İli Örneği

Transkript

1 Destek Eğitim Odaları Ve Öğretmenler Üzerine Betimsel Bir Çalışma: Tokat İli Örneği Sertan Talas*, Fatih Kaya*, Nail Yıldırım* Levent Yazıcı**, Halis Nural**, İsmail Çelebi**,Şükrü Keskin** Tansel Söylemez**, Ercan Nugay** *School of Education Gaziosmanpaşa University **Tokat Minister of Education Tokat, TURKEY (Received: , Accepted: ) DOI: /jee Özet Eğitim dünyasında yaşanan gelişmelerle dünyada ve Türkiye de özel eğitime verilen önem gittikçe artmaktadır. Özel eğitime verilen bu önemle birlikte özel eğitime gereksinim duyan öğrencilerin normal gelişim gösteren öğrencilerden ayrıştırılarak eğitim verilmesi anlayışı değişmekte ve mümkün olduğunca akranları ile birlikte eğitim almaları görüşüne dayalı kaynaştırma eğitimi ön plana çıkmaktadır. Kaynaştırma uygulamalarının en önemli unsurlarından birisinin de destek eğitim odaları olduğu bilinmektedir. Bu araştırmanın amacı Tokat ilinde kaynaştırma eğitimi kapsamında uygulanan destek eğitim odalarının mevcut durumlarının incelenerek niteliklerinin tespit edilmesi ve bu odalarda görev yapan öğretmenlerin yeterliliklerinin ve tutumlarının belirlenmesidir. Nicel ve nitel verilerin toplandığı bu araştırmada karma araştırma yöntemi kullanılmıştır. Verilerin toplanmasında Engelli Bireylerin Eğitilmesine İlişkin Tutum Ölçeği, İlkokul Öğretmenlerinin Zihinsel Engelli Çocukların Kaynaştırılmasına İlişkin Yeterliliklerini Belirleme Aracı ve yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Nicel verilerin frekans ve yüzdeleri hesaplanmıştır. Nitel veriler ise betimsel analizi ile yorumlanmıştır. Bulgular ışığında destek eğitim odalarının gittikçe yaygınlaşan ve kabul gören bir uygulama olmasına rağmen, destek eğitim odalarının fiziksel koşulları ve görev yapan öğretmen yeterliliği bakımından yetersizliklerinin olduğu ve geliştirilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır. Anahtar Sözcükler: Özel eğitim, destek odası, kaynaştırma eğitimi. A Descriptive Study on Resource Room and Teachers: Tokat Sample Abstract The importance given to special education in the World and Turkey has increased in conjunction with the developments and innovations in general education. Because of the given importance to special education, the way of the education of the students with special needs in separate schools or classrooms has changed. The idea that the students with special needs should be educated with their peers in the same classrooms, which is called inclusion, has become widespread. Resource room is one of the elements of inclusive education and has practiced within school settings. In this study, the aim was to describe the quality of the resource rooms by investigating the schools of the city of Tokat. Besides, this study aimed to explore to competencies and attitudes of the teachers working in the resource rooms. This study was designed as a mixed research in which qualitative and quantitative methods were applied. The data were collected with Attitudes Towards Education of Students with Special Needs Scale, the Scale of Elementary School Teachers Competencies in Inclusion of the Students with Mental Retardation, and a structured interview form developed by the researchers. Frequencies and percentages were calculated for the quantitative data. Qualitative data were interpreted with descriptive analysis. The findings showed that although the place of resource rooms in special education has gained importance and became prevalent, the physical conditions of the resource rooms as well as teacher quality and teacher competency need to be improved. Keywords: Special education, resource room, inclusive education 31

2 GİRİŞ Gelişen dünya düzeni ile birlikte eğitime verilen önem gün geçtikçe artmaktadır. Eğitim ve öğretim faaliyetlerine verilen önemin artması ile birlikte özel eğitim de önem kazanmaktadır. Özel gereksinimli öğrencilerin gereksinimlerine uygun olarak ve erken çocukluk döneminden başlayarak yoğun bir eğitim almaları gerekmektedir. Ülkemizde özel gereksinimli bireylere sunulan eğitim ve öğretim hizmetleri gün geçtikçe farklılaşmakta ve bu farklılaşma doğrultusunda zenginleşmektedir. Özel gereksinimli bireyler özel eğitim sınıflarında, iş okullarında ve normal gelişim gösteren akranları ile birlikte kaynaştırma ortamlarında eğitim öğretim faaliyetlerine katılmaktadır. Yapılan deneysel araştırmalar sonucunda elde edilen bulgular ışığında ve hümanist görüş açısının önem kazanması ile birlikte özel eğitimdeki anlayış özellikle son otuz yılda değişmeye başlamıştır. Özel gereksinimli öğrencilerin eğitimlerinde normal gelişim gösteren akranlarından ayrıştırılmasının uygun olmadığı; tam aksine özel gereksinimli öğrencilerin mümkün olduğunca akranları ile birlikte olmalarını sağlayan kaynaştırma eğitimine dâhil olmaları gerektiği görüşü ağırlık kazanmıştır (Gottlieb, Semmel ve Veldman 1978; Salend, 2001; Sucuoğlu ve Özokçu, 2005). Bu bağlamda kaynaştırma eğitimi; özel gereksinimli öğrencilerin gerekli destek hizmetleri sağlanarak, tam ya da yarı zamanlı olarak kendisi için en az kısıtlayıcı eğitim ortamı olan normal eğitim sınıflarında eğitim öğretim faaliyetlerine katılması olarak tanımlanmaktadır (Kırcaali-İftar, 1992). Halen yürürlükte olan Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği ne göre, kaynaştırma yoluyla eğitim, özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin eğitimlerini destek eğitim hizmetleri de sağlanarak yetersizliği olmayan akranları ile birlikte resmi ve özel okul öncesi, ilköğretim, orta öğretim ve yaygın eğitim kurumlarında sürdürmeleri esasına dayanan özel eğitim uygulamalarıdır (Milli Eğitim Bakanlığı [MEB], 2012). Kaynaştırma eğitimi tanımları incelendiğinde, özel gereksinimli öğrencilere yönelik planlanan eğitim öğretim hizmetlerinin sağlıklı bir şekilde yürütülebilmesi ve başarıya ulaşabilmesi için öğrenciye ve/veya öğretmene sunulan destek hizmetlerinin kaynaştırma eğitiminin olmazsa olmaz bir unsuru olduğu anlaşılmaktadır. Kaynaştırma eğitimine ilişkin öğretmen ve özel gereksinimli bireye yönelik sunulan destek hizmetleri; sınıf içi yardım, özel eğitim danışmanlığı ve destek odası eğitimi olarak adlandırılmaktadır (Batu ve Kırcaali-İftar, 2010). Sınıf içi yardım; destek eğitim uzmanının sınıf öğretmeni ile birlikte kaynaştırma eğitimi almakta olan öğrencinin sınıfına girmesi ve sınıf öğretmenine eğitim öğretim faaliyetlerinde destek olmasıdır. Sınıf öğretmenine yardımcı olmak için sınıfa girecek olan destek uzmanı kaynaştırma öğrencisinin gereksinim türüne göre dil ve konuşma terapisti, özel eğitim uzmanı ve fizik tedavi uzmanı olabilmektedir (Batu ve Kırcaali- İftar, 2010). Kaynaştırma eğitimi esnasında sunulabilecek diğer bir destek eğitim hizmeti ise özel eğitim danışmanlığıdır. Özel eğitim danışmanlığı, desteğin genellikle dolaylı olarak yapılması yönüyle diğer destek eğitim hizmetlerinden ayrılmaktadır. Özel eğitim danışmalığı danışman, danışan ve hakkında danışılan olmak üzere üç temel öğenin dâhil olduğu bir süreçtir. Bu süreçte danışman özel eğitim danışmanını, danışan özel gereksinimli bireyin sınıf veya branş öğretmenini, danışılan ise özel gereksinimli öğrenciyi ifade etmektedir. Özel eğitim danışmanlığı normal sınıfa yerleştirilmiş özel gereksinimli öğrencinin öğretmenlerine ve okulun diğer personeline özel eğitim danışmanı tarafından destek hizmeti verilmesidir (Salend, 1998). Özel eğitim danışmanlığı desteğinin en büyük avantajı, özel gereksinimli öğrencinin davranış ve öğrenme ile ilgili sorunlarının çözümlenmesinde uygulamaların sınıf öğretmeninin kendisi tarafından yapılmasıdır. Bu durum özel eğitim danışmanının dolaylı olarak daha fazla öğrenciye hizmet verebilmesini sağlamaktadır (Dowing ve Bailey, 1990). Ancak bu avantaj yanında bir dezavantajı da getirmektedir. Özel eğitim danışmanının özel gereksinimli 32

3 öğrenciler ile yüz yüze etkileşime girememesi, uygulamaların başarı düzeyini etkilemektedir (Şafak, 2005). Kaynaştırma eğitimi sürecinde kullanılan bir diğer destek hizmeti ise destek odası eğitimidir. Destek odası eğitimi, özel eğitime gereksinim duyan öğrencinin kaydının akranları ile birlikte eğitim aldığı normal sınıfta olduğu; ancak desteğe gereksinim duyduğu derslerde destek odasında özel eğitim öğretmeninden destek aldığı öğretim uygulamasındır (Kırcaali- İftar, Batu, 2010). Destek odası eğitiminin amacı, özel eğitime gereksinim duyan öğrencilerin akranları ile etkileşimini engelleyen sosyal, davranışsal ve akademik sorunlarını en az düzeye indirmektir. Bu bağlamda destek odası eğitimi, normal sınıfa yerleştirilmiş özel gereksinimli öğrenciye destek odada özel yetiştirilmiş bir özel eğitim öğretmeni tarafından özel araç gereçlerle destek hizmeti sunulmasıdır (Salend, 1998). Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği nde destek eğitimi odası; kaynaştırma uygulamaları yoluyla eğitimlerine devam eden öğrenciler ile üstün yetenekli öğrencilere ihtiyaç duydukları alanlarda destek eğitim hizmetleri verilmesi için düzenlenmiş eğitim ortamı olarak tanımlanmaktadır (MEB, 2012). MEB (2015) tarafından yayımlanan Destek Eğitim Odası Kılavuzu na göre destek eğitim odası; okul ve kurumlarda kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla eğitim uygulamaları kapsamında yetersizliği olmayan akranlarıyla birlikte aynı sınıfta eğitimlerine devam eden özel eğitim ihtiyacı olan öğrencilerin, sunulan eğitim hizmetlerinden en üst düzeyde yararlanmaları amacıyla özel araç-gereçler ile eğitim materyalleri sağlanarak oluşturulmuş eğitim ortamları olarak tanımlanmaktadır. Destek eğitim odaları il ya da ilçe özel eğitim hizmetleri kurulunun önerisi doğrultusunda il ya da ilçe milli eğitim müdürlükleri tarafından açılmaktadır. İlgili yönetmeliğe göre, destek eğitim odalarında eğitim hizmetlerinin planlanması okul yönetimince yapılırken, bir okulda birden fazla destek eğitim odası açılabilmektedir. Destek eğitim odasında eğitim alacak öğrenciler, Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı (BEP) geliştirme biriminin önerileri doğrultusunda rehberlik ve danışma hizmetleri yürütme komisyonunca belirlenmektedir. Her öğrencinin ihtiyacı doğrultusunda ve azami ölçüde bu eğitimden yararlanması sağlanmalıdır. Öğrencinin destek eğitim odasında alacağı haftalık ders saati, haftalık toplam ders saatinin %40 ını aşmayacak şekilde planlanmalıdır. Destek eğitim odasında öğrencilerin eğitim performansları dikkate alınarak birebir eğitim yapılır ve performans bakımından bir birine benzer olan öğrencilerin bulunduğu durumlarda grup eğitimi de yapılabilir. Destek eğitim odasında, öğrencilerin eğitim performansına, ihtiyaçlarına ve yetersizlik türüne uygun araçgereç ve eğitim materyalleri bulunur. Destek eğitim odası açılan okullarda öğrencilerin eğitim ihtiyaçlarına göre görme, işitme ve zihinsel engelliler sınıf öğretmenleri öncelikli olmak üzere, gezerek özel eğitim görevi yapan öğretmen, sınıf öğretmeni ve alan öğretmenleri görevlendirilir (MEB, 2015). İlgili yönetmelikte belirtilen amaçlar doğrultusunda kaynaştırma eğitim uygulamalarının yaygınlaştığı ve bununla birlikte okullardaki destek eğitim odalarının sayısının hızla arttığı görülmektedir. Niceliksel bir artışın yanında destek eğitim odalarının niteliklerinin de artırılması verimli ve etkili bir özel eğitim hizmetinin yürütülmesi için önemlidir. Bu nedenle sayısı artmakta olan destek eğitim odalarının mevcut durumları hakkında yapılacak araştırmalar ve yerinde gözlemler değerli görülmektedir. Bu nedenle bu araştırmanın amacı Tokat ilinde kaynaştırma eğitimi kapsamında uygulanan destek eğitim odalarının mevcut durumlarını yerinde görmek, niteliklerini incelemek ve bu odalarda görev yapan öğretmenlerin yeterliliklerini ve destek eğitim uygulamasına yönelik tutumlarını belirlemektir. 33

4 YÖNTEM Araştırma Deseni Eğitim ve öğretim kurumlarında kaynaştırma eğitiminin bir parçası olarak yürütülen destek eğitim odalarının mevcut durumlarının incelenmesini ve bu odalarda görev yapan öğretmenlerin yeterliliklerinin ve tutumlarının ortaya konulmasını amaçlayan bu çalışmada karma araştırma deseni kullanılmıştır. Destek odalarında eğitim öğretim faaliyetlerini yürütmekte olan öğretmenlerin görüşleri nitel araştırma desenlerinden durum çalışması deseni kullanılarak incelenmiştir. Durum çalışması, bir olgunun veya olayın derinlemesine incelenmesine olanak veren araştırma yöntemi olarak ifade edilmektedir (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Ayrıca araştırmaya katılan destek eğitimi odası öğretmenlerinin kaynaştırmaya yönelik tutumları ve kaynaştırma eğitimine ilişkin yeterlilikleri ile destek eğitim odalarının özellikleri frenkans ve yüzde dağılımları kullanılarak incelenmiştir. Katılımcılar Tokat il merkezi, merkeze bağlı köyler ile Turhal ve Yeşilyurt ilçelerinde yer alan toplam 24 farklı okulda görev yapmakta olan 24 destek eğitimi öğretmeni ile birebir görüşmeler yapılmıştır. Araştırmaya dâhil edilen il ve ilçelere bağlı okullar, amaçsal örnekleme yöntemi ile seçilmiştir. Örneklemde maksimum çeşitlilik sağlanmaya çalışılmıştır. Katılımcı öğretmenlerin bazı demografik özellikleri Tablo 1 de verilmiştir. Her okula O1 ve O2 gibi kodlar ve her bir öğretmene de aynı sıra ile K1 ve K2 gibi kodlar verilmiştir. Başka bir ifadeyle O1 okulunda görev yapan öğretmen K1 olarak kodlanmıştır. Tablo 1 e bakıldığında okullardan 15 tanesinin il merkezi ve merkeze bağlı belde veya köylerde, 7 okulun Turhal ilçesinde ve 2 okulun da Yeşilyurt ilçesinde yer aldığı görülmektedir. Okullardan 7 tanesi ilkokul, 9 tanesi ortaokul, 4 tanesi ilk ve ortaokul birlikte ve 4 tanesi de lisedir. Okullardaki destek odalarında görev yapan öğretmenlerin 19 u erkek ve 5 i kadındır. Öğretmenlerin branşlarına bakıldığında 5 Türkçe, 5 Sınıf, 2 Türk Dili ve Edebiyatı, 4 Sosyal Bilgiler, 3 Teknoloji Tasarım, 1 er tane Tarih, Bilgisayar, Müzik, Matematik ve Özel Eğitim öğretmeni bulunduğu görülmektedir. Öğretmenlerin mesleki kıdemleri 2 ile 35 yıl arasında değişmektedir. Öğretmenlerin destek eğitim odası tecrübesine bakıldığında 9 öğretmen 1 yıl veya daha az süredir destek odasında görev yaptığını belirtirken, 1 öğretmen 10 yıllık tecrübesi olduğunu ve diğer öğretmenler de 2 veya 3 yıllık tecrübeleri olduğunu belirtmişlerdir. Öğretmenlerden sadece bir tanesi lisans eğitimini Özel Eğitim alanında tamamlamıştır. Diğer öğretmenler farklı branşlardan olup 17 si özel eğitim, kaynaştırma eğitimi veya destek eğitimi konularında genellikle bir defaya mahsus 5 günlük veya 30 saatlik hizmet içi eğitim aldıklarını ifade etmişlerdir. 34

5 Yer Türü Okul Öğretmen Cinsiyet Yaş Branş Tablo 1. Katılımcı Okul ve Öğretmenler ile İlgili Bilgiler Mesleki Kıdem (yıl) Destek Eğitimi Tecrübe Destek Eğitimi İle İlgili Eğitim Merkez İlk O1 K1 E 54 Sınıf 28 6 ay Kaynaştırma Eğitimi (7 gün) Merkez İlk/Orta O2 K2 E 30 Türkçe 9 2 yıl Kaynaştırma Eğitimi (30 saat) Merkez Lise O3 K3 E 40 Tarih 19 1 yıl Kaynaştırma Eğitimi (7 gün) Merkez Lise O4 K4 K 30 Bilgisayar 8 1 yıl - Merkez İlk/Orta O5 K5 K 36 Türkçe 13 2 yıl - Merkez İlk O6 K6 E 45 Teknoloji 21 1 yıl - Merkez İlk/Orta O7 K7 K 38 Sosyal Bilg yıl Kaynaştırma Eğitimi (5 gün) Merkez Lise O8 K8 E 41 Türk Dili ve Edeb yıl Kaynaştırma Eğitimi (10 gün) Merkez Orta O9 K9 E 33 Teknoloji 11 1 yıl Destek Eğitim Kursu (5 gün) Merkez Orta O10 K10 E 44 Sosyal Bilg yıl Özel Eğitim Semineri (5 gün) Merkez Orta O11 K11 E 31 Türkçe 10 3 yıl Kaynaştırma Semineri (10 gün) Merkez Orta O12 K12 E 43 Türkçe yıl Destek Eğitim Kursu (5 gün) Merkez İlk O13 K13 E 56 Sınıf 35 - Kaynaştırma Eğitimi (10 gün) Merkez İlk O14 K14 K 25 Türkçe 3 2 yıl - Merkez Orta O15 K15 E 45 Sosyal Bilg yıl Kaynaştırma Eğitimi (30 saat) Turhal İlk/Orta O16 K16 E 29 Sınıf 6 1 yıl Kaynaştırma Eğitimi (30 saat) Turhal Orta O17 K17 E 29 Teknoloji 6 1 yıl - Turhal Orta O18 K18 K 35 Müzik 15 2 yıl Özel Eğitim Kursu (5 gün) Turhal İlk O19 K19 E 37 Sınıf 16 - Kaynaştırma Eğitimi (30 saat) Turhal Lise O20 K20 E 31 Türk Dili ve Edeb. 7 1 yıl Kaynaştırma Eğitimi (30 saat) Turhal Orta O21 K21 E 43 Matematik 20 6 ay Destek Eğitim Kursu (30 saat) Turhal İlk O22 K22 E 33 Sosyal Bilg ay Kaynaştırma Eğitimi (30 saat) Yeşilyurt Orta O23 K23 E 24 Özel Eğitim 2 2 yıl Lisans Eğitimi Yeşilyurt İlk O24 K24 E 57 Sınıf 24 3 ay - 35

6 Veri Toplama Araçları Destek eğitimi odaları ve bu odalarda görev yapan öğretmenlerin görüşlerini belirlemek için yapılan bu araştırmada, destek odasında eğitim veren öğretmenlerin destek odası eğitimi almakta olan zihin engellilere yönelik tutumlarını ölçmek amacıyla Kösterelioğlu (2013) tarafından geliştirilen Engelli Bireylerin Eğitilmesine İlişkin Tutum Ölçeği kullanılmıştır. Söz konusu ölçek 5 faktörlü yapıya sahip olup 20 maddeden oluşmaktadır. Ölçekten alınan yüksek puan zihin engelli bireylerin eğitimine yönelik olumlu tutumu, alınan düşük puan ise zihin engellilerin eğitimine yönelik olumsuz tutumu ifade etmektedir. Destek eğitim odalarında eğitim öğretim faaliyetlerini yürütmekle yükümlü olan öğretmenlerin kaynaştırma eğitimi ile ilgili yeterlilik düzeylerini belirlemek amacıyla, çalışmada Avcı (1999) tarafından geliştirilen İlkokul Öğretmenlerinin Zihinsel Engelli Çocukların Kaynaştırılmasına İlişkin Yeterliliklerini Belirleme Aracı kullanılmıştır. Ölçek 5 faktörlü yapıya sahip olup 50 maddeden oluşmaktadır. Ölçeğin yapı geçerliliği için faktör analizi yapılmış ve ölçek genel öğretim becerilerine ilişkin ve zihinsel engelli çocuklar ve eğitimleri ile ilgili beceriler olmak üzere iki alt testten oluşturulmuştur. Ölçeğin madde toplam korelasyonlarının.42 ile.79 arasında olduğu ve istatiksel olarak anlamlı olduğu belirlenmiştir. Ölçeğin güvenirlik analizi için iç tutarlılık (Cronbach alpha) ve testi yarılama yöntemi kullanılmıştır. Tüm ölçek için Cronbach alpha katsayısı.97 ve testi yarılama güvenirliği ise.96 olarak bulunmuştur. Ölçekten alınan yüksek puan yeterlilik düzeyinin yüksek olduğunu, alınan düşük puan ise yeterlilik düzeyinin düşük olduğunu ifade etmektedir. Destek eğitimi odalarında görev yapmakta olan öğretmenlerin destek odası eğitimi ile ilgili görüşlerini belirlemek amacı ile araştırmacılar tarafından hazırlanan ve 11 sorudan oluşan yapılandırılmış görüşme formu öğretmenlere birebir olarak uygulanmış ve araştırmanın nitel verileri yapılandırılmış görüşme tekniği ile toplanmıştır. Görüşme formu soruları hazırlanmadan önce alan yazın taraması yapılmış, nitel desenli görüşme tekniği ile yapılmış çalışmalar incelenmiş ve hazırlanan sorulara ilişkin alanda çalışan veya en az yüksek lisans eğitimine devam eden üç uzmandan görüş alınarak görüşme formuna son şekli verilmiştir. Nitel verilerin geçerliği ve güvenirliğini sağlamak için bu çalışmada görev alan ilk üç yazar verileri ayrı arı analiz etmiş, sonrasında bir araya gelerek ortak görüşler kabul edilmiş ve farklı görüş belirtilen konular üzerine tartışılarak görüş birliğine varılmıştır. Veri Toplama Süreci Araştırmada, destek eğitim odalarında görev yapan öğretmenlerin destek eğitim odaları hakkındaki görüşlerini belirlemek amacıyla 11 sorudan oluşan yapılandırılmış görüşme formu ile birebir görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Veri toplama amacıyla kullanılan diğer ölçekler ile birlikte görüşme soruları araştırmanın katılımcılarına araştırmacılar tarafından bireysel olarak ve yüz yüze uygulanmıştır. Katılımcı öğretmenler okullarında ziyaret edilmiş ve her bir öğretmene önce ölçekler uygulanmış, sonra yüz yüze görüşme gerçekleştirilmiş ve en son da destek odaları ziyaret edilerek gözlemler yapılmıştır. Verilerin Analizi Araştırmanın nicel boyutunda, destek eğitim odasında görev yapan öğretmenlere uygulanan ölçeklerin sonuçları üzerinden frekans ve yüzde dağılımları hesaplanarak nicel analizler gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın nitel boyutunda ise, destek eğitim odalarında görev yapan öğretmenlerden yapılandırılmış görüşme soruları ile elde edilen veriler betimsel analiz ile incelenmiştir. Verilerin analiz edilmesi süreci görüşme formunda yer alan her bir soruya bütün 36

7 katılımcıların verdiği cevaplar analiz edilerek yapılmıştır. Örneğin, birinci görüşme sorusuna verilen bütün cevaplar birlikte değerlendirilmiş ve sonra ikinci soru ile devam edilerek bu şekilde analizler tamamlanmıştır. BULGULAR Öğretmenlerin Tutumlarına İlişkin Bulgular Araştırmaya katılan öğretmenlerin özel gereksinimli bireylerin eğitilmesine ilişkin tutumlarını belirlemek üzere bu öğretmenlere Engelli Bireylerin Eğitilmesine İlişkin Tutum Ölçeği uygulanmıştır. Tutumların değerlendirilmesinde 5 li Likert tipinde bir tutum ölçeği kullanıldığından 5 düzey ile ilgili sayısal aralıklar hesaplanmış ve Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2. Tutumlara İlişkin Düzeylerin Sayısal Aralıkları Düzey Derece Aralık Tamamen katılıyorum 5 4, Katılıyorum 4 3,40-4,19 Kısmen katılıyorum, kısmen katılmıyorum 3 2,60-3,39 Katılmıyorum 2 1,80-2,59 Tamamen katılmıyorum 1 1,00-1,79 Tutumlara ilişkin betimsel bulgular Tablo 3 te gösterilmiştir. Tablo incelendiğinde madde bazlı değerlendirmeler görülmektedir. Ölçeğin ilk üç maddesinin eğitim çalışanlarının özel gereksinimli bireylerin eğitilmesine ilişkin olumsuz tutumlarını ölçmeyi amaçladığı görülmektedir. Bu üç maddenin özel gereksinimli bireylerin eğitiminin önemine yönelik tutumu ölçtüğü görülmektedir. Özel gereksinimli bireylerin eğitimine maliyetli olduğu için önem verilmemesi gerektiğine, eğitim çalışanları tamamen katılmıyorum şeklinde tutumlarını ifade etmişlerdir. Buradan da öğretmenlerin özel gereksinimli bireylerin eğitimine neye mal olursa olsun önem verilmesi gerektiği şeklinde tutum içerinde olduğu söylenebilir. Öğretmenlerin tamamen katılmıyorum şeklinde tutum içerisinde oldukları diğer ölçek maddeleri şunlardır: Engelliler için eğitim faaliyetlerinin anlamı olmadığını düşünüyorum, Engellilere verilen eğitimin hiçbir başarı sağlamayacağını inanıyorum., Toplumun gelişmesinde engelli bireylerin eğitilmesinin etkisi olmadığını düşünüyorum, Engelli bireylerin eğitimi masraflı bir iş olduğu için ikinci plana atılmalıdır. Bu maddeler incelendiğinde öğretmenlerin özel gereksinimli bireylerin eğitimine karşı olumsuz tutum göstermedikleri görülmektedir. Öğretmenlerin katılıyorum şeklinde tutum içerisinde oldukları ölçek maddeleri şunlardır: Engelli bireylerin eğitilmesi ile ilgili projelerde sorumluluk alabilirim, Engelli bireyler için düzenlenen eğitim faaliyetlerine gönüllü katılırım. Bu maddeler ile özel gereksinimli bireyler için eğitim faaliyetlerine katılma tutumu ölçülmeye çalışılmıştır. Buradan da şu çıkarılabilir; öğretmenler özel gereksinimli bireylerin eğitimine katılma konusunda gönüllüdürler ama tamamen bir gönüllülük anlamına gelmemektedir. Bu durum onların bu konuda kendilerini tam olarak yeterli görmemeleriyle açıklanabilir. Ölçeğin diğer maddeleri incelendiğinde öğretmenlerin özel gereksinimli bireylerin eğitimi konusunda son derece yüksek olumlu tutum içerisinde oldukları görülmektedir. 37

8 Tamamen Katılıyorum Katılıyorum Kısmen Katılıyorum Katılmıyorum Kesinlikle Katılmıyorum JEE ISSN Volume 6 Issue Talas vd. Tablo 3. Engelli Bireylerin Eğitilmesine İlişkin Tutum Ölçeği f % f % f % f % f % Ort. Sd 1 Engelli bireylerin eğitimi, maliyetlerinin çok olması nedeniyle önemli değildir. 1 4,2 6 25, ,8 1,33,56 2 Engelli bireylerin eğitiminin normal bireylerin eğitimi kadar öneme sahip olmadığını düşünüyorum. 2 8,3 2 8,3 1 4,2 4 16, ,5 1,83 1,34 3 Engellilerin eğitilmesine önem verilmemelidir. 1 4,2 6 25, ,8 1,38,71 4 Engelli bireylerin ihtiyaçlarını karşılaması için eğitime ihtiyaçları vardır ,2 4 16,7 1 4,2 4,71,69 5 Engelli bireylerin de eğitilme hakkı vardır ,0 5 20,8 1 4,2 4,63,88 6 Eğitimde her bireyin aynı değerde olduğuna inanıyorum ,0 5 20,8 1 4,2 4,67,70 7 Engelli bireylerin eğitimi daha da yaygınlaştırılmalıdır ,3 4 16,7 4,83, Engelli bireyler eğitim gereksinimlerinin karşılanması için İlgili kurumlar yaygınlaştırılmalıdır. Engelli bireyler için daha çok eğitim imkânının sağlanması gerektiğini düşünüyorum ,3 4 16,7 4,83, ,2 5 20,8 4,79,41 10 Engelli bireylerin eğitilmesi alanında personel yetiştirilmesini önemsiyorum ,3 3 12,5 1 4,2 4,79, Engelli bireylerin eğitilmesinin, onların toplumda kabullenilmesini kolaylaştıracağını düşünüyorum. Toplumun gelişmesinde engelli bireylerin eğitilmesinin etkisi olmadığını düşünüyorum ,0 6 25,0 4,75,44 1 4,2 1 4,2 1 4,2 9 37, ,0 1,75 1,03 13 Engelliler için eğitim faaliyetlerinin anlamı olmadığını düşünüyorum. 7 29, ,8 1,29,46 14 Engellilere verilen eğitimin hiçbir başarı sağlamayacağını inanıyorum. 1 4,2 5 20, ,0 1,33,70 15 Engellilerin eğitimi için gereken tüm kaynaklar ayrılmalıdır ,5 7 29,2 2 8,3 4,54,66 16 Toplumun gelişmesi, engelli bireylerin eğitilmesi ile doğru orantılıdır ,8 8 33,3 4 16,7 1 4,2 4,21,88 17 Engelli bireylerin eğitimi masraflı bir iş olduğu için ikinci plana atılmalıdır. 7 29, ,8 1,29,46 18 Engellilerin eğitilmesine yönelik özel eğitimin gerekliliğine inanırım ,7 7 29,2 1 4,2 4,54,88 19 Engelli bireylerin eğitilmesi ile ilgili projelerde sorumluluk alabilirim. 9 37, ,8 2 8,3 1 4,2 1 4,2 4,08 1,02 20 Engelli bireyler için düzenlenen eğitim faaliyetlerine gönüllü katılırım ,7 9 37,5 4 16,7 1 4,2 4,13,99 38

9 Öğretmenlerin Yeterliliklerine İlişkin Bulgular Öğretmenlerinin zihinsel engelli çocukların kaynaştırılmasına ilişkin yeterliliklerini belirlemek amacıyla İlkokul Öğretmenlerinin Zihinsel Engelli Çocukların Kaynaştırılmasına İlişkin Yeterliliklerini Belirleme Aracı Ölçeği uygulanmıştır. Yeterlik düzeylerinin sayısal aralıkları Tablo 4 te verilmiştir. Tablo 4. Yeterliliklere İlişkin Düzeylerin Sayısal Aralıkları Düzey Derece x Tamamen yeterliyim 5 4, Yeterliyim 4 3,40-4,19 Orta derecede yeterliyim 3 2,60-3,39 Yeterli değilim 2 1,80-2,59 Kesinlikle yeterli değilim 1 1,00-1,79 Uygulanan ölçeğe ilişkin bulgular Tablo 5 te gösterilmiştir. Tablo incelendiğinde madde bazlı değerlendirmeler aşağıda verilmektedir: Destek odasında çalışan öğretmenlerin kendilerini tamamen yeterli gördükleri ölçek maddeleri: Türkçe dersi için eğitsel değerlendirme yapma (planda belirtilen hedeflere ulaşıp ulaşılmadığını kontrol etme). Türkçe dersini planlandığı gibi yürütme Destek odasında çalışan öğretmenlerin kendilerini yeterli gördükleri ölçek maddeleri şunlardır: 3. Zihinsel engelli öğrencinin ihtiyaçlarını saptama 4. Zihinsel engelli öğrencinin ihtiyacına göre genel hedeflerini belirleme. 5. Hayat Bilgisi dersinin hedeflerini belirlerken zihinsel engelli öğrencinin ihtiyacına göre de hedef belirleme 6. Belirlenen hedeflere uygun olarak Hayat Bilgisi dersini planlama (uygun yöntem ve teknikler ile araç gereçleri seçme) 7. Hayat Bilgisi dersini planlandığı gibi yürütme. 8. Hayat Bilgisi dersi için eğitsel değerlendirme yapma (planda belirtilen hedeflere ulaşıp ulaşılmadığını kontrol etme). 9. Sosyal Bilgiler dersinin hedeflerini belirlerken zihinsel engelli öğrencinin ihtiyacına göre de hedef belirleme. 10. Belirlenen hedeflere uygun olarak Sosyal Bilgiler dersini planlama (uygun yöntem ve teknikler ile araç gereçleri seçme). 11. Sosyal Bilgiler dersini planlandığı gibi yürütme. 12. Sosyal Bilgiler dersi için eğitsel değerlendirme yapma (planda belirtilen hedeflere ulaşıp ulaşılmadığını kontrol etme). 13. Fen Bilgisi dersinin hedeflerini belirlerken zihinsel engelli öğrencinin ihtiyacına göre de hedef belirleme. 14. Belirlenen hedeflere uygun olarak Fen Bilgisi dersini planlama (uygun yöntem ve teknikler ile araç gereçleri seçme). 15. Fen Bilgisi dersini planlandığı gibi yürütme 16. Fen Bilgisi dersi için eğitsel değerlendirme yapma (planda belirtilen hedeflere ulaşıp ulaşılmadığını kontrol etme). 39

10 17. Türkçe dersinin hedeflerini belirlerken zihinsel engelli öğrencinin ihtiyacına göre de hedef belirleme. 18. Belirlenen hedeflere uygun olarak Türkçe dersini planlama (uygun yöntem ve teknikler ile araç gereçleri seçme). 21. Matematik dersinin hedeflerini belirlerken zihinsel engelli öğrencinin ihtiyacına göre de hedef belirleme. 22. Belirlenen hedeflere uygun olarak Matematik dersini planlama (uygun yöntem ve teknikler ile araç gereçleri seçme). 23. Matematik dersini planlandığı gibi yürütme. 24. Matematik dersi için eğitsel değerlendirme yapma (planda belirtilen hedeflere ulaşıp ulaşılmadığını kontrol etme). 25. Resim dersinin hedeflerini belirlerken zihinsel engelli öğrencinin ihtiyacına göre de hedef belirleme. 26. Belirlenen hedeflere uygun olarak Resim dersini planlama (uygun yöntem ve teknikler ile araç gereçleri seçme). 27. Resim dersini planlandığı gibi yürütme. 28. Resim dersi için eğitsel değerlendirme yapma (planda belirtilen hedeflere ulaşıp ulaşılmadığını kontrol etme). 29. Müzik dersinin hedeflerini belirlerken zihinsel engelli öğrencinin ihtiyacına göre de hedef belirleme. 30. Belirlenen hedeflere uygun olarak Müzik dersini planlama (uygun yöntem ve teknikler ile araç gereçleri seçme). 31. Müzik dersini planlandığı gibi yürütme. 32. Müzik dersi için eğitsel değerlendirme yapma (planda belirtilen hedeflere ulaşıp ulaşılmadığını kontrol etme). 33. Beden Eğitimi dersinin hedeflerini belirlerken zihinsel engelli öğrencinin ihtiyacına göre de hedef belirleme. 34. Belirlenen hedeflere uygun olarak Beden Eğitimi dersini planlama (uygun yöntem ve teknikler ile araç gereçleri seçme). 35. Beden Eğitimi dersini planlandığı gibi yürütme. 36. Beden Eğitimi dersi için eğitsel değerlendirme yapma (planda belirtilen hedeflere ulaşıp ulaşılmadığını kontrol etme). 37. Belirlenen hedeflere ulaşabilmek için gerektiğinde aynı hedefe yönelik farklı eğitim etkinlikleri planlama. 38. Sınıfın fiziksel koşullarını ihtiyaca uygun olarak düzenleme. 39. Zihinsel engelli öğrenci ile etkili iletişim kurma ( beden dili, aktif ve pasif dinleme vb. gibi teknikleri yerinde, zamanında ve doğru olarak kullanma). 40. Zihinsel engelli öğrencinin olumsuz davranışlarını ortadan kaldırabilmek için uygun yöntem ve teknikleri kullanma. 41. Zihinsek engelli öğrencinin olumlu davranışlarını uygun yöntem ve teknikleri kullanarak pekiştirme. 42. Zihinsel engelli öğrenci ile diğer öğrencilerin etkileşimini sağlamak üzere çeşitli sınıf içi etkinlikler (grup çalışmaları, drama çalışmaları vb. çalışmalar) düzenleme. 44. Zihinsel engelli öğrencinin ihtiyaçlarını karşılamak üzere gerektiğinde ilgili uzmanlardan yardım alma. 40

11 45. Eğitim programının yürütülmesinde velilerden yardım isteme. 46. Velileri okulda verilen eğitimi evde desteklemeleri için yönlendirme. 50. Sınıfına engelli öğrenci kaynaştırılan diğer öğretmenlerle işbirliği yapma. 41

12 Tablo 5. İlkokul Öğretmenlerinin Zihinsel Engelli Çocukların Kaynaştırılmasına İlişkin Yeterliliklerini Belirleme Ölçeği İstatistikler Kesinlikle yeterli değilim Yeterli değilim Orta derecede yeterliyim Yeterliyim Tamamen yeterliyim Ort. Sd f % f % f % f % f % 1. Zihinsel engelli öğrencilerin gelişim özellikleri hakkında bilgi sahibi olma. 2 12, ,5 3 18,8 1 6,3 3,19,75 2. Öğrenciyi tanıma tekniklerini zihin engelli öğrenciyi tanımak için etkili 1 olarak kullanma. 6,3 9 56,3 6 37,5 3,31,60 3. Zihinsel engelli öğrencinin ihtiyaçlarını saptama. 5 31, ,5 1 6,3 3,75,58 4. Zihinsel engelli öğrencinin ihtiyacına göre genel hedeflerini belirleme. 7 43,8 9 56,3 3,56,51 5. Hayat Bilgisi dersinin hedeflerini belirlerken zihinsel engelli öğrencinin ihtiyacına göre de hedef belirleme. 5 31,3 9 56,3 2 12,5 3,81,66 6. Belirlenen hedeflere uygun olarak Hayat Bilgisi dersini planlama (uygun yöntem ve teknikler ile araç gereçleri seçme). 5 31, ,8 3,69,48 7. Hayat Bilgisi dersini planlandığı gibi yürütme. 3 18,8 4 25,0 6 37,5 3 18,8 3,56 1,03 8. Hayat Bilgisi dersi için eğitsel değerlendirme yapma (planda belirtilen hedeflere ulaşıp ulaşılmadığını kontrol etme). 3 18,8 5 31,3 4 25,0 4 25,0 3,56 1,09 9. Sosyal Bilgiler dersinin hedeflerini belirlerken zihinsel engelli öğrencinin 6 ihtiyacına göre de hedef belirleme. 37, ,5 3,63, Belirlenen hedeflere uygun olarak Sosyal Bilgiler dersini planlama (uygun 7 43,8 yöntem ve teknikler ile araç gereçleri seçme). 8 50,0 1 6,3 3,63, Sosyal Bilgiler dersini planlandığı gibi yürütme. 6 37,5 7 43,8 3 18,8 3,81, Sosyal Bilgiler dersi için eğitsel değerlendirme yapma (planda belirtilen 6 hedeflere ulaşıp ulaşılmadığını kontrol etme). 37,5 8 50,0 2 12,5 3,75, Fen Bilgisi dersinin hedeflerini belirlerken zihinsel engelli öğrencinin ihtiyacına göre de hedef belirleme. 5 31, ,8 3,69, Belirlenen hedeflere uygun olarak Fen Bilgisi dersini planlama (uygun yöntem ve teknikler ile araç gereçleri seçme) ,5 5 31,3 1 6,3 3,44, Fen Bilgisi dersini planlandığı gibi yürütme 10 62,5 3 18,8 3 18,8 3,56, Fen Bilgisi dersi için eğitsel değerlendirme yapma (planda belirtilen hedeflere ulaşıp ulaşılmadığını kontrol etme). 4 25,0 8 50,0 4 25,0 4,00, Türkçe dersinin hedeflerini belirlerken zihinsel engelli öğrencinin ihtiyacına göre de hedef belirleme. 2 12, ,0 2 12,5 4,00, Belirlenen hedeflere uygun olarak Türkçe dersini planlama (uygun yöntem ve teknikler ile araç gereçleri seçme). 2 12, ,0 2 12,5 4,00, Türkçe dersini planlandığı gibi yürütme. 2 12,5 7 43,8 7 43,8 4,31, Türkçe dersi için eğitsel değerlendirme yapma (planda belirtilen hedeflere ulaşıp ulaşılmadığını kontrol etme). 1 6, ,5 5 31,3 4,25,58 42

13 21. Matematik dersinin hedeflerini belirlerken zihinsel engelli öğrencinin 7 ihtiyacına göre de hedef belirleme. 43,8 4 25,0 5 31,3 3,88, Belirlenen hedeflere uygun olarak Matematik dersini planlama (uygun yöntem ve teknikler ile araç gereçleri seçme). 6 37,5 7 43,8 3 18,8 3,81, Matematik dersini planlandığı gibi yürütme. 4 25,0 7 43,8 5 31,3 4,06, Matematik dersi için eğitsel değerlendirme yapma (planda belirtilen hedeflere ulaşıp ulaşılmadığını kontrol etme). 5 31,3 5 31,3 6 37,5 4,06, Resim dersinin hedeflerini belirlerken zihinsel engelli öğrencinin ihtiyacına göre de hedef belirleme. 1 6,3 3 18, ,8 1 6,3 3,75, Belirlenen hedeflere uygun olarak Resim dersini planlama (uygun yöntem ve teknikler ile araç gereçleri seçme). 7 43,8 7 43,8 2 12,5 3,69, Resim dersini planlandığı gibi yürütme. 2 12, ,0 2 12,5 4,00, Resim dersi için eğitsel değerlendirme yapma (planda belirtilen hedeflere 3 ulaşıp ulaşılmadığını kontrol etme). 18, ,8 2 12,5 3,94, Müzik dersinin hedeflerini belirlerken zihinsel engelli öğrencinin ihtiyacına göre de hedef belirleme. 4 25, ,0 3,75, Belirlenen hedeflere uygun olarak Müzik dersini planlama (uygun yöntem ve teknikler ile araç gereçleri seçme). 4 25, ,0 3,75, Müzik dersini planlandığı gibi yürütme. 7 43,8 8 50,0 1 6,3 3,63, Müzik dersi için eğitsel değerlendirme yapma (planda belirtilen hedeflere ulaşıp ulaşılmadığını kontrol etme). 9 56,3 6 37,5 1 6,3 3,50, Beden Eğitimi dersinin hedeflerini belirlerken zihinsel engelli öğrencinin ihtiyacına göre de hedef belirleme. 4 25,0 9 56,3 3 18,8 3,94, Belirlenen hedeflere uygun olarak Beden Eğitimi dersini planlama (uygun yöntem ve teknikler ile araç gereçleri seçme). 5 31,3 7 43,8 4 25,0 3,94, Beden Eğitimi dersini planlandığı gibi yürütme. 6 37,5 7 43,8 3 18,8 3,81, Beden Eğitimi dersi için eğitsel değerlendirme yapma (planda belirtilen hedeflere ulaşıp ulaşılmadığını kontrol etme). 6 37,5 6 37,5 4 25,0 3,88, Belirlenen hedeflere ulaşabilmek için gerektiğinde aynı hedefe yönelik farklı eğitim etkinlikleri planlama. 1 6,3 6 37,5 7 43,8 2 12,5 3,63, Sınıfın fiziksel koşullarını ihtiyaca uygun olarak düzenleme. 1 6,3 7 43,8 6 37,5 2 12,5 3,56, Zihinsel engelli öğrenci ile etkili iletişim kurma ( beden dili, aktif ve pasif dinleme vb. gibi teknikleri yerinde, zamanında ve doğru olarak kullanma). 1 6,3 3 18,8 9 56,3 3 18,8 3,88, Zihinsel engelli öğrencinin olumsuz davranışlarını ortadan kaldırabilmek için uygun yöntem ve teknikleri kullanma. 2 12,5 5 31,3 8 50,0 1 6,3 3,50, Zihinsek engelli öğrencinin olumlu davranışlarını uygun yöntem ve teknikleri kullanarak pekiştirme. 1 6,3 6 37,5 7 43,8 2 12,5 3,63, Zihinsel engelli öğrenci ile diğer öğrencilerin etkileşimini sağlamak üzere çeşitli sınıf içi etkinlikler (grup çalışmaları, drama çalışmaları vb. çalışmalar) düzenleme. 1 6,3 5 31,3 8 50,0 2 12,5 3,69,79 43

14 43. Zihinsel engelli öğrenci ile diğer öğrencilerin etkileşimini sağlamak üzere çeşitli ders dışı etkinlikler (sınıf çayları, piknikler ve çeşitli sosyal faaliyetler) 3 18,8 7 43,8 4 25,0 2 12,5 3,31,95 düzenleme. 44. Zihinsel engelli öğrencinin ihtiyaçlarını karşılamak üzere gerektiğinde ilgili uzmanlardan yardım alma. 3 18,8 3 18,8 9 56,3 1 6,3 3,50, Eğitim programının yürütülmesinde velilerden yardım isteme. 4 25,0 7 43,8 5 31,3 4, Velileri okulda verilen eğitimi evde desteklemeleri için yönlendirme. 4 25,0 8 50,0 4 25,0 4,00, Velilerin çocukların eğitimine etkin olarak katılabilmeleri için aile eğitim programları düzenleme. 1 6,3 7 43,8 2 12,5 4 25,0 2 12,5 2,94 1, Zihinsel engelli ve normal gelişim gösteren öğrenci velilerini birbirleri ile kaynaştırabilmek için sohbet toplantıları, çaylar vb. etkinlikler düzenleme. 1 6,3 7 43,8 4 25,0 3 18,8 1 6,3 2,75 1, Normal gelişim gösteren öğrenci velilerinin zihinsel engelli öğrenciyi kabul 1 düzeylerini arttırmak için çeşitli çalışmalar planlama. 6,3 2 12,5 6 37,5 6 37,5 1 6,3 3,25 1, Sınıfına engelli öğrenci kaynaştırılan diğer öğretmenlerle işbirliği yapma. 5 31,3 6 37,5 5 31,3 4,00,82 Toplam 3,

15 Destek odasında çalışan öğretmenlerin kendilerini orta derecede yeterli gördükleri ölçek maddesi 47. Velilerin çocukların eğitimine etkin olarak katılabilmeleri için aile eğitim programları düzenleme. 48. Zihinsel engelli ve normal gelişim gösteren öğrenci velilerini birbirleri ile kaynaştırabilmek için sohbet toplantıları, çaylar vb. etkinlikler düzenleme. 49. Normal gelişim gösteren öğrenci velilerinin zihinsel engelli öğrenciyi kabul düzeylerini arttırmak için çeşitli çalışmalar planlama. 43. Zihinsel engelli öğrenci ile diğer öğrencilerin etkileşimini sağlamak üzere çeşitli ders dışı etkinlikler (sınıf çayları, piknikler ve çeşitli sosyal faaliyetler) düzenleme. 1. Zihinsel engelli öğrencilerin gelişim özellikleri hakkında bilgi sahibi olma. 2. Öğrenciyi tanıma tekniklerini zihin engelli öğrenciyi tanımak için etkili olarak kullanma. Ölçeğin tamamı incelendiğinde yeterlik düzeylerinin sayısal dağılımı şu şekildedir: Destek odasında çalışan öğretmenlerin tamamen yeterli gördükleri madde sayısı 2 dir. Öğretmenlerin kedilerini yeterli gördükleri madde sayısı 42 dir. Destek odasında çalışan öğretmenlerin kendilerini orta derecede yeterli gördükleri madde sayısı 6 dır. Buradan da öğretmenler kendilerini tamamen olmasa da orta ve ortanın biraz üzerinde yeterli gördükleri görülmektedir. Ölçeğin toplam ortalamasına bakıldığında da bu durum görülmektedir. Ölçeğin toplam ortalaması x = 3.71 dir. Bu tür nicel araştırmalarda ölçeği dolduranların ideale, iyiye ve olması gerekene eğilimleri hesaba katıldığında destek odasında çalışan öğretmenlerin kendilerini orta derecede yeterli gördükleri söylenebilir. Destek Odaları İle İlgili Yapılan Bireysel Görüşmelerden Elde Edilen Bulgular Öğretmenlerin görüşme formundaki 11 soruya verdikleri cevaplardan elde edilen sonuçlar her bir soru için ayrı olarak sırasıyla aşağıda verilmiştir. 1. Sizce destek odası eğitiminin amacı nedir? Açık uçlu sorulardan oluşan görüşme formunda öğretmenlere sorulan ilk soru destek eğitiminin amacının ne olduğudur. Bu soruya öğretmenlerin verdiği cevaplarda öğrenciye destek olmak ve geri kalmış öğrenciyi akranlarının seviyesine ilerletmek ifadeleri ön plana çıkmıştır. Neredeyse bütün öğretmenler destek odasında eğitim alan öğrencilerin akranlarına göre geride kalmış öğrenciler olduklarına ve destek odasındaki eğitimin de bu geri kalmışlığı ortadan kaldırmayı veya azaltmayı amaçladığını belirtmişlerdir. Bazı öğretmenler destek verdikleri öğrenciyi göz önünde bulundurarak o öğrenciye yönelik özel olarak geliştirmeye çalıştıkları becerileri destek eğitiminin amacı olarak belirtmişlerdir. Örneğin, para saymayı öğretmek, okuma ve yazmayı öğretmek, yaşama veya sınıfına uyum sağlamasına destek olmak, matematik öğretmek ve bilgisayar kullanma becerilerini geliştirmek gibi özel gereksinimlerden bahsetmişlerdir. Sadece bir öğretmen BEP e işaret etmiş ve kendi amacını BEP de ifade edilen amaçlara ulaşmak olarak ifade etmiştir. Öğretmenlerin sadece üç tanesi özellikle öğrencilere sosyal beceri kazandırma amacından bahsetmiştir. 2. Destek odası eğitimine katılan öğrenciler hakkında genel olarak ne düşünüyorsunuz? İkinci soruya öğretmenlerin verdikleri cevaplar incelendiğinde, öğretmenlerin genelde destek eğitimi verilen öğrencilerin özelliklerini belirttikleri görülmüştür. Öğretmenlerin çoğunluğuna göre, bu öğrenciler belli alanlarda akranlarından geride kalmış öğrencilerdir. Ama diğer bazı alanlarda akranlarıyla aynı seviye olabilmektedirler. Sadece birkaç öğretmen öğrencilerin yetersizlik alanlarından bahsedip yeterli oldukları veya iyi oldukları alanlara değinmemişlerdir. 45

16 Öğretmenlerin sıklıkla ifade ettikleri yetersizlikler şunlardır: Dikkat sorunları, sosyal uyum sorunları, arkadaş ilişkileri kuramama ve yürütememe, dışlanmışlık, derslere ilgisizlik, desteğe ihtiyaç duymak ve zihinsel yetersizlik. Öğretmenlerin yaklaşık yarısı destek eğitiminin öğrencilerin yetersizlik alanlarını geliştirmeye yönelik verimli sonuçlar ortaya koyduğunu belirtmiştir. Örneğin K14 isimli öğretmen Ders saatlerinde yeteri kadar eğitim alamayan öğrenciler destek eğitim odalarında ilerleme kaydederek daha özgüvenli oluyorlar. Öğrencilerin özgüvenleri yerine gelmiştir. demiştir. Buna benzer şekilde diğer bazı öğretmenler de aldıkları olumlu ilerleme sonuçlarını ifade etmişlerdir. 3. Destek odası eğitimi verdiğiniz öğrencinin/öğrencilerin genel özelliklerini açıklayabilir misiniz? Görüşme yapılan öğretmenler eğitim verdikleri öğrencilerin genelde yetersizlik gösterdikleri ve geliştirilmesi gereken özelliklerini açıklamışlardır. Öğretmenlerin pek çoğu öğrencilerin neleri yapamadığı veya hangi alanlarda desteğe ihtiyacı olduğunu açıklarken öğrencilerin iyi oldukları alanları da belirtmişlerdir. Örneğin, K18 Fiziksel yapısında bozuklu yok ama yürürken veya koşarken düşerim korkusuyla düzgün yürüyemiyor diyerek öğrencisi hakkında detaylı bilgi sağlamıştır. Bazı öğretmenler ise sadece öğrencilerin yetersizliklerinden bahsetmişlerdir. Bu durumları açıklarken genelde şu betimlemeleri kullanmışlardır: Öğrenme güçlüğü, okuma ve yazma sorunları, çabuk sıkılma, dikkat verememe, dikkati sürdürememe, düşük başarı, zayıf hafıza, dinleme ve anlamada sorunlar, uyum sorunları, mutsuzluk, öz bakım becerilerinde sorunlar, duygusallık, iletişime geçmede ve diyalog kurmada sorunlar, dil ve konuşma sorunları, algılama sorunları ve ince motor becerilerinde sorunlar. Genel olarak öğretmenler öğrencilerinin fiziksel, bilişsel, akademik ve sosyal özelliklerine daha fazla vurgu yapmışlardır. K7 nin öğrencisi hakkında ifade ettiği Okulun eşyalarına, taşınırlarına ve duvarlarına herhangi bir zarar vermeleri görülmedi cümlesi ise öğretmenin bu öğrencilerden beklentileri hakkında ipuçları vermektedir. 4. Destek odası eğitimine gelen öğrencinizle geçirdiğiniz bir ders saatinde genel olarak neler yaptığınızı kısaca özetleyebilir misiniz? Öğretmenler bir ders saatinde öğrencileriyle yaptıklarını genel hatlarıyla özetlemişlerdir. Bazı öğretmenler derse öğrenci ile sohbet ederek başladığını ifade etmiştir. Genelde bir ders saatinde önceki derslerin tekrarı, konu anlatımı veya eksik konuların telafisi, tekrar ve alıştırmalar ve en son da değerlendirme veya özetleme yapıldığı pek çok öğretmen tarafından belirtilmiştir. Öğretmenler derslerde şunları yaptıklarını belirtmişlerdir: Genel sohbet, ödev verme ve ödev kontrolü, konu anlatımı, konu tekrarı, sesli okuma, ritmik sayma, oyun oynama, alıştırmalar yapma, akıllı tahta kullanımı, küçük ödüllendirmeler (kek ve çikolata gibi) veya hediyeler verme, bahçeye çıkarma, dikte çalışmaları, kısa cevaplı sorularla konu öğretimi, öğrencinin okul dışı yaşamı ile ilgili sohbet, resim yapma ve ses temelli cümle öğretimi. Bazı öğretmenler bu öğrenciler için hazırlanan ders planına özellikle vurgu yapmıştır. Bazı öğretmenler ders planı yapmak zorunda olmadıklarından bahsetmişlerdir. Örneğin, K20 isimli öğretmen ders planı yapmadığından, BEP ve yıllık plana bağlı olarak ders işlediğinden bahsetmiştir. K18 ise BEP doğrultusunda ritmik saymalar yaptırıyorum demiştir. K17 ise Her ne kadar BEP e dayalı olarak hazırlanan yıllık planı esas almam gerekse de bazen plana bağlı kalamıyorum demiştir. K17 nin söylediğine benzer şekilde diğer iki öğretmen daha bazı zamanlar BEP dışına çıktığından bahsetmiştir. 5. Destek eğitimine katılan öğrencilerin genel olarak size karşı tutumlarını açıklayınız? Destek odalarında eğitim alan öğrencilerin öğretmenlerine karşı tutumlarını anlamaya çalışan bu soruya, öğretmenler genelde öğrencilerin çok olumlu tutumlarından bahsederek cevap vermişlerdir. Neredeyse öğretmenlerin hepsi öğrencilerin derslere istek ve ilgiyle geldiğinden, destek odasından daha fazla zaman geçirmek istediklerinden, öğretmenleri ile daha rahat 46

17 iletişim kurabildiklerinden ve hatta diğer öğrencilerin destek odaya gelme talebinde bulunduğundan bahsetmişlerdir. Öğretmenler öğrencilerin tutumlarını betimlerken genelde saygılı, öğrenme beklentileri olan, önceleri ürkek ama sonraları daha rahat olan, istekli, paylaşımcı, sınıf ortamına göre daha rahat iletişim kurabilen ve destek odasında daha fazla zaman geçirmek isteyen gibi ifadeleri kullanmışlardır. Öğretmen ve öğrenci arasında karşılıklı bir bağlanmanın gerçekleşebileceğine bir örnek olarak K5 isimli öğretmenin Öğrencinin annesi olmadığı için beni ananesi yerine koyuyor. Birlikte çay içiyoruz, zevk alıyor. ifadesi örnek olarak gösterilebilir. Öğrencilerin destek odasına istekle geldiğini ve bu durumun diğer öğrenciler arasında imrenme bile oluşturduğunu belirten öğretmenlerin sayısı az değildir. Örneğin, K5 isimli öğretmen Derse ilgi ile geliyorlar. Ben özel ders alıyorum diye hava atıyorlar. demiştir. Diğer taraftan K11 isimli öğretmenin Bu durumun arkadaşları tarafından bilinmesini istemiyormuş. cümlesinde belirtildiği gibi az da olsa destek odasına gelirken zıt düşüncelerde olan öğrenciler de bulunmaktadır. 6. Destek odası eğitimine katılan öğrenciler için ne gibi ders öncesi hazırlıklar yapmaktasınız? Öğretmenler ders öncesi hazırlıkları ile ilgili olarak kısa cevaplar vermeyi tercih etmişlerdir. Öğretmenler genelde ders öncesinde ders planlarını kontrol ettiklerinden ve derste işleyecekleri konuya göre gerekli materyalleri hazırladıklarından belirtmişlerdir. Belirtilen bazı materyaller şunlardır: Abaküs, boyama ve resim kâğıtları, okuma metinleri, yazma çalışmaları ile ilgili materyaller, videolar ve resimler, küçük ödüller ve oyun oynamak için yönergeler. Materyaller için en sıklıkla başvurulan kaynak olarak internet göze çarpmaktadır. Öğretmenler genelde ders hazırlığını internetten yapmaktadır. Öğretmenlerin büyük çoğunluğu kaynak ve materyal eksikliğinden özellikle bahsetmiştir. Örneğin, K15 isimli öğretmen Hiçbir materyalle sınıfa giremiyorum, çünkü yok. derken K14 isimli öğretmen Bir kılavuz kitap olsa iyi olur. diyerek bu sorunu dile getirmiştir. K6 isimli öğretmen ise Alanın yabancısı olduğumuz için elimizden geldiği kadar, bilebildiğimiz kadar araç gereç hazırlığı yaparak ders işliyoruz. diyerek yaşanan sorunları farklı bir şekilde dile getirmiştir. 7. Destek odası eğitiminde ne tür materyaller kullanıyorsunuz? Öğretmenlerin destek odalarında ders işlerken kullandıklarını belirttikleri materyaller şunlardır: Bilgisayar, boyama kitabı, oyun kartları, telefon, küre, geometrik şekiller, hikaye kitapları, sözlük, hece tabloları, saat, projeksiyon, kartonlar, boya kalemleri, boncuklar, müzik aletleri, haritalar, yapbozlar, bulmacalar, etkileşimli tahta ve üç boyutlu cisimler. Öğretmenlerden 4 ü materyaller konusunda sorun yaşadıklarını ve destek odasında materyalleri bulunmadığını veya eksik olduğunu belirtmiştir. K11 isimli öğretmen sadece Materyalimiz yok. diyerek durumu özetle ifade etmeyi tercih etmiştir. Bir diğer öğretmen ise genelde kendi geliştirdikleri materyallerle ders işlediklerini dile getirmiştir. 8. Destek odası eğitimine katılan öğrencilerin ölçme ve değerlendirme sürecini nasıl yapmaktasınız? Destek eğitim odalarında ölçme ve değerlendirmenin nasıl yapıldığı ile ilgili öğretmenler arasında çok farklı uygulamalar olduğu bulgusuna ulaşılmıştır. Bazı öğretmenler hiçbir ölçme ve değerlendirme yapmadığını belirtmiştir. Çünkü öğrencinin kazanımlarını nasıl ölçeceklerini ve değerlendireceklerini bilmediklerini veya öğretmen olarak kendilerinden beklenilenler konusunda emin olmadıklarını ifade etmişlerdir. Örneğin, K18 isimli öğretmen Değerlendirmeyi nasıl yapacağımı bilmiyorum. Geçen yıl da bu yıl da hiç değerlendirme yapılmamış. Dersin asıl öğretmeni ile mi yoksa müstakil değerlendirme mi yağacağımı bilmiyorum. demiştir. Bazı öğretmenler ise kendilerine göre bir şekilde bir değerlendirme yöntemi uyguladıklarını ifade etmişlerdir. Örneğin, K21 isimli öğretmen Derse giren diğer öğretmenlerle birlikte karar veriyoruz. demiştir. Benzer şekilde alternatif sınav yapan, kaba değerlendirme yapan veya belirli periyotlarda öğrenci kazanımlarını gözlem veya kendi 47

18 hazırladığı sınavlarla ölçen öğretmenler de bulunmaktadır. Örneğin, K22 isimli öğretmen Gözleme dayalı ölçme ve değerlendirme yapıyorum. Verdiğim notlar karneye yansıtılmıyor. diyerek uyguladığı yöntemi dile getirmiştir. Genel olarak öğretmenlerin pek çoğu bu konuda bir kafa karışıklığı yaşadıklarını çeşitli şekillerde belirtmişlerdir. 9. Destek odası eğitiminde etkili ve verimli öğretim yapabilmek için hangi yöntemleri kullanıyorsunuz? Öğretmenlerin destek odalarında kullandıkları öğretim yöntemleri çok çeşitlilik göstermekle birlikte belli yöntemler neredeyse tüm öğretmenler tarafından ifade edilmiştir. En yaygın olarak kullanılan bu teknikler anlatım, soru cevap, örnek olay ve gösterip yaptırmadır. Öğretmenlerin kullandıklarını belirttikleri diğer yöntemler ise şu şekilde sıralanmaktadır: Okuma yazma eğitimi, ses yöntemi, güncel yaşantıyla ilişkilendirme, tartışma, rol oynama, boşluk doldurma, tekrar yapma, örneklendirme, anlattırma, dikte, görsel okuma, düz anlatım, problem çözme, yorumlatma, çoklu fırsat sunma ve sabit beklemeli öğretim. 10. Destek odası eğitimi hakkında genel görüşleriniz nelerdir? Öğretmenlere destek eğitim odaları hakkında genel görüşleri sorulmuştur. Öğretmenlerin hepsi destek oda uygulamasının iyi ve faydalı bir uygulama olduğunu belirtmişlerdir. Hatta bu uygulamanın yaygınlaştırılmasını öneren pek çok öğretmen bulunmaktadır. Ama öğretmenlerin pek çoğu bu faydanın yanında işleyişte yaşanılan sorunlara ve özellikle materyal ve uygun personel eksikliği veya olmayışına dikkat çekmiştir. Genel görüş bu uygulamanın öğrencilere fayda sağladığı yönündedir. Çünkü öğrenciye daha fazla zaman ayrılmasını sağlamaktadır. K16 isimli öğretmenin ifadesiyle Öğrenciye kendini değerli hissettiren bir uygulama olarak görülmektedir. Fakat amaçlanan fayda yaşanılan sorunlar veya eksiklikler nedeniyle tam anlamıyla gerçekleşememektedir. Örneğin K22 isimli öğretmen Elimizden geleni yapıyoruz ama bazı öğrenciler için daha uzman birileri lazım. demiştir. K19 isimli öğretmen ise Bu iş olsun dediler yaptık düşüncesiyle yapılmamalı. Faydalı olması için yapılmalı. Okulumda bir masa ve iki sandalyeden ibaret bu oda amaca uygun değil. diyerek okulundaki destek oda uygulamasına yönelik eleştirilerini dile getirmiştir. K14 isimli öğretmen uygulama ile ilgili olarak önerilerini şu şekilde sıralamıştır: Öğretmenlere kılavuz kitap olmalı. Öğrencilere ders kitabı olmalı (özür grubuna bağlı). Velilere yönelik bilgilendirme broşürü olmalıdır. Ayrıca öğrencilerin sadece okuma ve yazmasına değil sosyal becerilerinin gelişimine de odaklanılmalıdır. K3 isimli öğretmen de önerilerini şu şekilde belirtmiştir: Sınav kaygısı yaşadıkları için ölçme ve değerlendirilmeleri düzenlenmeli. Destek odası yerine kütüphane gibi daha doğal ortamlar kullanılmalı. Diğer öğrenciler bu uygulama hakkında bilgilendirilmeli. 11. Okulda destek odası olarak kullanılan mekân veya mekânların özellikleri: Öğretmenlere son soru olarak okullarındaki destek odanın veya destek oda olarak kullanılan mekânın fiziksel koşulları ile ilgili bazı sorular sorulmuştur. Bu sorulardan birincisi okulda müstakil destek oda olup olmadığı sorusudur. Okulların 15 inde müstakil destek odası bulunurken diğer 9 unda bir oda bulunmamaktadır. Destek odası olmayan okullarda destek eğitimlerinin nerelerde yapıldığı ile ilgili soruya verilen cevaplar genelde müdür odası, öğretmeler odası, boş derslikler olmuştur. Müstakil destek odaların fiziksel koşullarına bakıldığında, odaların büyüklüğü 12 ile 30 m 2 arasında değişmekte ve genelde 20 m 2 büyüklüğündeki odaların varlığı dikkat çekmektedir. Müstakil destek odalarında bulunan araç ve gereç durumu ile ilgili soruya 13 öğretmen yetersiz, 3 öğretmen ise yeterli demiştir. Destek odaların genel fiziksel koşulları (ısınma, ışık, hava ve ortam dizeni gibi) ile ilgili soruya cevap veren öğretmenlerden 11 i yeterli derken 3 ü yetersiz demiştir. Araştırma kapsamında ziyaret edilen destek eğitim odalarından bazılarını gösteren fotoğraflar Şekil 1 de gösterilmiştir. 48