HOLLANDA`DA YAŞAYAN TÜRKLERİN YAŞAM MEMNUNİYETİ ÇALIŞMASI

Transkript

1 HOLLANDA`DA YAŞAYAN TÜRKLERİN YAŞAM MEMNUNİYETİ ÇALIŞMASI T.C. Dışişleri Bakanlığı, T.C. Rotterdam Başkonsolosluğu, TÜBİTAK, YÖK, Marmara Üniversitesi ve İstanbul Üniversitesi destekleri ile ve Maastricht Üniversitesi ev sahipliğinde, 1 Şubat Eylül 2013 tarihleri arasında Marmara Üniversitesi nden Doç.Dr. Devrim Dumludağ, İstanbul Üniversitesi nden Dr. Özge Gökdemir ve Maastricht Üniversitesi nden Dr. Maarten Vendrik tarafından yürütülen Hollanda da Yaşayan Türklerin Yaşam Memnuniyeti çalışmasının yöntemi ve bulguları aşağıda yer almaktadır. 1) Anketin Oluşturulması: Şubat Haziran 2012 tarihleri arasında, alanında uzman çeşitli akademisyenlerin görüşü alınarak bir anket taslağı ortaya çıkarılmıştır. Ankette yer alan soruların araştırma konusu (nispi gelir etkisi) ile uyumlu olması ve uluslararası açıdan karşılaştırılabilir olmasına dikkat edilmiştir. 2) Anketin Uygulanması: 4 Eylül 2013 tarihi itibariyle T.C. Rotterdam Başkonsolosluğu bekleme salonunda anketin uygulanmasına başlanmıştır. 16 Mayıs 2013 tarihine kadar süren anket çalışması sonucu 850 katılımcıya ulaşılmıştır. Ankete katılma oranı yüzde seksendir. Konsolosluk bekleme salonunda (işlem yapılan bölmelerden ayrı bir yerde olmasına rağmen) katılımcıların anketi bir kamu kurumunda cevaplıyor olmalarının yaşam memnuniyetlerini ifade etmeleri üzerinde olumsuz etki yaratabilmesi ihtimali (işlem yapacak olmanın üzerlerinde yaratabileceği stres vb.) nedeniyle belediye ve sivil toplum kuruluşlarına kayıtlı olan Türk vatandaşları (tesadüfi olarak) seçilerek, anket 157 kişiye internet üzerinden uygulanmıştır. Elde edilen sonuçlar yaşam memnuniyeti açısından iki grup arasında dikkate değer önemli bir farkın ortaya çıkmadığını göstermektedir. Sonuç olarak 4 Eylül 2013 ve 16 Mayıs 2013 tarihleri arasında toplamda 1007 katılımcıya anket uygulanmıştır. Hollanda da yaklaşık Türk yaşamaktadır. Hollanda da faaliyet gösteren iki konsolosluktan biri olan Rotterdam Başkonsolosluğu civarında vatandaşa hizmet vermektedir. 1 Konsolosluğun hizmet bölgesi Noord Holland, Zuid Holland, Zeeland, Noord Brabant ve Limburg bölgelerini içermektedir. Konsolosluğun görev alanının kapsayıcı olması ve hizmet verdiği vatandaşların sayısının oldukça fazla oluşu, mevcut çalışmadaki grubun Hollanda da yaşayan Türkleri temsil etmesi açısından büyük önem taşımaktadır. 2 3) Yaşam Memnuniyeti Son dönemde Yaşam Memnuniyeti konusu uluslararası literatürde oldukça dikkat çekmektedir. Özellikle kişi başına düşen gelirin tek başına refah ölçütü olarak yeterli olmaması, bireylerin mutluluğunun da dikkate alınması geretiğine yönelik tartışmaları getirmiştir. 1 Diğer konsolosluk Deventer dedir yılı içinde Amsterdam Konsolosluğu nun da hizmete girmesi beklenmektedir. 2 Konsolosluğun hizmet konuları askerlik, evlilik, tereke, noter, doğum ve vatandaşlık gibi alanları içermektedir.

2 Yaşam memnuniyeti anketler aracılığı ile ölçülen bir kavramdır. TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) da aralarında olmak üzere dünyanın pek çok ülkesinde enstitüler, kuruluşlar ve araştırma merkezleri yaşam memnuniyetini ölçen anketler uygulamaktadırlar. Düzenli aralıklarla uygulanan bu anketler sonucu toplumların uzun süreli mutluluk seyri kolaylıkla takip edilebilmektedir. Yaşam memnuniyeti anketlerde genellikle aşağıda yer alan soru ile ölçülmektedir: Hayatınızı bir bütün olarak değerlendirdiğinizde; genel olarak hayatınızdan ne kadar memnunsunuz? (Hiç memnun değilseniz 0; çok memnun hissediyorsanız 10 olmak üzere bir puanlama yapınız) Hiç Memnun değil Çok Memnun Katılımcıların yaşam memnuniyetlerine yönelik verdikleri cevapların ortalaması 10 üzerinden 6.7 dir. Bu rakam Hollanda da yaşayan etnik grupların yaşam memnuniyetini araştıran az sayıdaki araştırmanın sonuçları ile de paralellik taşımaktadır. Bu çalışmalarda Hollanda da yaşayan en az mutlu etnik grubun Türk göçmenler olduğu vurgulanırken yaşam memnuniyeti ortalaması aralığında hesaplanmıştır. 3 Mevcut çalışmada katılımcılardan 5 yıl önceki yaşam memnuniyetlerini belirtmeleri de istenmiştir. Katılımcıların verdikleri cevapların ortalaması 7.02 dir. Geçmişteki yaşam memnuniyetin yüksek çıkmasında, geçmişe bugünün koşullarından bakılıyor olması ve son dönemde yaşanan ekonomik kriz koşullarının önemli rolü mevcuttur. Ekonomik kriz etkileri ile ilgili detaylı bilgi ilerleyen bölümlerde verilecektir. Şekil 1. Yaşam Memnuniyeti (Şu an ve 5 yıl önce) 7, , Şu an 5 yıl önce 3 Hollanda dünyanın en mutlu ülkelerinden biri olup yapılan araştırmalarda yaşam memnuniyeti ortalama olarak 10 üzerinden aralığında çıkmaktadır.

3 Şekil 2. Yaşam Memnuniyeti nin dağılımı Şu an 5 yıl önce Katılımcılar Cinsiyet, Yaş Ortalaması ve Kuşaklara göre dağılım: Katılımcıların yüzde 62 si erkek yüzde 38 i kadındır. Katılımcıların yaş ortalaması 36 dır. Erkeklerde yaş ortalaması 36.8 iken kadınlarda ise 34.6 dır. Şekil 3. Yaşam memnuniyeti cinsiyet 6,84 6, Kadın Erkek Uluslararası arastırmalara paralel olarak, mevcut çalışmada da kadınların yaşam memnuniyeti erkeklerden daha yüksek çıkmaktadır. Erkekler için yaşam memnuniyeti ortalaması 6.6, kadınlar için ortalama 6.8 dir. Kuşakların Tanımı: Uluslararası çalışmalara paralellik göstermesi açısından kuşaklar aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır: 1. Kuşak: Anne-Baba Türkiye doğumlu olup, katılımcı da Türkiye doğumludur. 1.5 Kuşak: Anne-Baba Türkiye doğumlu olup katılımcı da Türkiye doğumludur, ancak katılımcı 12 yaşından önce Hollanda ya gelmiştir. 2. Kuşak: Anne-Baba Türkiye doğumlu olup katılımcı Hollanda doğumludur. 2.5 Kuşak: Anne veya Baba dan biri Hollanda doğumlu olup, katılımcı da Hollanda doğumludur. 3. Kuşak: Anne-Baba ve katılımcı Hollanda doğumludur.

4 Şekil 4. Kuşakların dağılımı Çalışmada Kuşakların Dağılımı 1% 30% 20% 49% 1.kuşak 1.5 kuşak 2. kuşak 2.5 kuşak Şekil 4 den görülebileceği üzere çalışmada yer alan katılımcıların büyük çoğunluğunu 1. kuşak göçmenler oluşturmaktadır. 3 kuşak ise Hollanda ya göç edilen tarih nedeniyle henüz fazla sayıda değildir. Anketi cevaplama yaşı 18 olduğundan 3. Kuşak çalışmada yer almamaktadır. Şekil 5 Yaşam memnuniyeti kuşaklar 7, ,125 6, ,3 1.kuşak 1.5 kuşak 2. kuşak 2.5 kuşak Şekil 5 yaşam memnuniyeti açısında birinci kuşağın en düşük mutluluk ortalamasına sahip olduğunu göstermektedir. Katılımcıların yaşam memnuniyeti ortalaması kuşak kategorisinde değerlendirildiğinde, ikinci kuşak en mutlu grup olarak öne çıkmaktadır.

5 4) Eğitim Durumu Şekil 6. Katılımcıların Eğitim Durumlarına Göre Dağılımı 3% 11% 23% 24% 11% 28% İlkokul Orta-öğretim Lise Meslek-Yüksek Okul Üniversite Lisans-üstü Şekil 6 katılımcıların eğitim durumlarına göre dağılımını göstermektedir. Meslek-Yüksek okulları ve lise eğitimi en fazla paya sahip olan eğitim durumlarıdır. Bu oran özellikle 1.5 ve 2. Kuşaklarda yüksek iken, birinci kuşak katılımcılarda ilkokul ve orta okul eğitiminin payı yükselmektedir. Üniversite ve lisans üstü eğitim ise 2 ve 2.5 kuşaklarda daha fazla paya sahiptir. Ekonometrik analizler eğitim düzeyi arttıkça mutluluk düzeyindeki artışın istatistiksel olarak anlamlı olduğunu göstermektedir. Bir başka deyişle, daha yüksek eğitim düzeyine sahip olanlar daha mutlu olmaktadırlar. Eğitim düzeyinin artışı mutluluğu pozitif olarak etkilemektedir. 5) İş Gücü Şekil 7. Katılımcıların İş Gücüne Göre Dağılımı ev-kadını 3% emekli 3% kendi işi 15% öğrenci 9% çalışmıyor 19% tam-zamanlı 37% yarı-zamanlı 14% Katılımcıların iş gücüne göre dağılımı şekil 7 te yer almaktadır. Katılımcıların yarısı tam-zamanlı ve yarı-zamanlı işlerde çalışmaktadırlar. Katılımcıların yüzde 15 i kendi işini yürütürken emekli ve ev kadınlarının payı toplamda yüzde 6 da kalmaktadır. Çalışmayanlar grubun yüzde 19 unu oluştururken öğrencilerin gruptaki payı ise yüzde 9 dur.

6 Şekil 8. Katılımcıların çalıştıkları işten memnuniyetleri hiç memnun değil 13% çok memnun 36% orta 10% memnun değil 11% memnun 30% Şekil 8 çalışan katılımcıların çalıştıkları işten ne derece memnun olduklarını göstermektedir. Çalışmakta olan katılımcıların yarısından çoğunun çalıştığı işten memnun olduğu görülmektedir. Çalıştığı işten memnun olmayanların payı yüzde 24 dür. 6) Gelir Ankete katılanlar gelir düzeylerini hanehalkının (vergi sonrası aylık net geliri) olarak ifade etmektedirler. Gelir düzeyini ölçmek için 10 luk kategori kullanılmıştır. Sonuçta ankete katılanların (aylık) gelir düzeyinin ortalaması 2500 euro olarak hesaplanmıştır. (Ancak standart sapmanın yaklaşık 2,5 olduğunu belirtmek gerekir). Gelir Düzeyinden Memnuniyet Katılımcılara sorulan hane halkı gelirinden ne kadar memnun sunuz? sorusuna verilen cevapların dağılımı şekil den görülebilmektedir. Şekil 9. Gelir düzeyinden memnuniyet hiç memnun değil 14% çok memnun 29% memnun değil 15% memnun 28% orta 14% Katılımcıların yarısından fazlası hane halkı gelirinden memnun-çok memnun iken gelir düzeyinden memnun olmayanların oranı yaklaşık yüzde 30 civarındadır.

7 Şu andaki yaşam standardınızı anne-babanızın sızın yaşınızdaki durumları ile karşılaştırırsanız sonucu nasıl değerlendirirsiniz sorusuna verilen cevaplar katılımcıların yarısından fazlasının durumlarının ailelerinin (kendi yaşlarındaki) durumlarından daha iyi olduğunu göstermektedir. Şekil 10. Katılımcıların yaşam standartlarını anne-babalarının (katılımcıların yaşındaki) durumları ile karşılaştırmaları. daha kötü 18% daha iyi 61% benzer 21% Kriz Etkisi Gelir ve yaşam standartlarını etkileyen önemli faktörlerden biri de son dönemde global düzeyde etkisini hisstettiren ekonomik krizlerdir. Çalışmada yer alan Dünyada ekonomik kriz pek çok insanı olumsuz olarak etkilemekte, son iki yıl içinde sizin aileniz krizden nasıl etkilendi? şeklindeki kriz sorusuna verilen cevaplar, katılımcıların krizden büyük ölçüde etkilendiklerini göstermektedir. Şekil 11. Kriz etkisi hiç etkilenmedik 8% az etkilendik 28% çok etkilendik 26% etkilendik 38% Kriz koşullarına tepki: Katılımcıların ekonomik krize karşı finansal tepkilerini ölçmek için borçlanma ve tasarruflar ile ilgili bir soru sorulmuştur. Son bir yıl içinde ailenizin gelir ve harcamaları konusunda aşağıdaki hangi durum geçerli olmuştur? sorusuna verilen cevaplar son dönemde para biriktirebilen katılımcıların payının toplam içinde oldukça düşük olduğunu göstermektedir.

8 Şekil 12. Finansal tedbirler para biriktirebildik 19% borçlandık 33% ancak geçinebildik 24% birikimlerimizi harcadık 24% Gelir Durumlarının Karşılaştırılması Gruplar: Uluslararası literatürde yer alan pek çok çalışma bireylerin yaşadıkları toplum içinde yaşam standartlarını diğerleri (komşu, meslektaş vb.) ile karşılaştırdıklarını ve bu karşılaştırmanın da mutluluklarını olumlu/olumsuz olarak etkilediğini ortaya çıkarmıştır. Karşılaştırmaların etkisini ölçmek için hazırladığımız sorular gelir karşılaştırmalarını ve referans grupların yaşam standartlarının ne derece takip edildiğini içermektedir. Bu bulgular ekonometrik modellerde formüller aracılığı ile incelenmektedir. Ancak burada sadece betimsel olarak ifade edilmektedir. Katılımcılara sorulan Size göre hane halkınızın gelir düzeyi aşağıdaki gruplara kıyasla ne durumdadır? sorusuna verilen cevaplar katılmcıların gelir düzeylerinin Türkiye de yaşayanlardan daha yüksek olduğunu ifade ettiklerini göstermektedir. Yine katılımcıların büyük bir çoğunluğu, gelirlerinin Hollandalılar dan düşük olduğunu ifade etmektedirler. Gelir düzeylerinin benzerliği açısından Hollanda da yaşan diğer Türkler en çok referans verilen grup olarak göze çarpmaktadır. Şekil 13. Gelir karşılaştırmaları (Etnik gruplar) Düşük Benzer Yüksek 0 Türkiye'de Yaşayanlar Diğer Göçmenler Hollanda'da yaşayan diğer Türkler Hollandalılar Gelir Durumlarının Karşılaştırılması Yakın Çevre Çalışmada gelir karşılaştırması etnik grupların yanı sıra katılımcıların yakın çevresi için de ölçülmüştür. Bu soruya verilen cevaplar içinde benzerlikler daha ağır basmaktadır. Farklılık, katılımcıların büyük çoğunluğunun gelir düzeylerinin Türkiye de yaşayan ından daha yüksek olduğunu belirtmeleri ile ortaya çıkmıştır. Bir diğer ilginç

9 sonuç, diğer referanslara kıyasla, daha fazla sayıda katılmıcının AB de yaşayan ına göre gelir düzeylerini daha düşük olarak belirtmeleridir. Yapılan röportajlarda katılımcıların özellikle Belçika ve Almanya da yaşayan ının yaşam standartlarının daha iyi olduğuna yönelik tespitleri dikkat çekmiştir. Bu durumu açıklamaya yönelik olarak, bu ülkelerde taşıt vergisinin (genelde vergilerin), kiraların, gayrımenkullerin ve akaryakıtın daha ucuz olması örnek verilmiştir. Şekil 14. Gelir karşılaştırmaları (Yakın çevre) Hollanda'daki AB'deki Türkiye'deki Komşular İş Arkadaşları yüksek benzer düşük Nispi gelir hipotezi ile ilgili çalışmalarda karşılaştırmaların yaşam memnuniyeti üzerindeki etkisi incelenirken, gelir farklılıklarının yanı sıra, katılımcıların sosyal karşılaştırmalara ne kadar önem verdiği de araştırılmaktadır. Bu nedenle katılımcılardan gelirlerini karşılaştırdıkları grupları ne derece takip ettiklerini aşağıdaki soru ile belirtmeleri de istenmiştir. Hollanda da yaşayan bir Türk olarak yaşam standartları ve ekonomik konumları açısından aşağıdaki grupları ne derece takip etmektesiniz? Şekil 15. Sosyal karşılaştırma etnik gruplar Hiç Bazen Sıkça Hollandalılar Hollanda'daki Türkler Diğer Göçmenler Türkiye'de yaşayanlar Şekil 15 katılımcıların sıkça takip ettikleri grubun Türkiye de yaşayanlar olduğunu göstermektedir. Hiç takip edilmeyenlere verilen cevapta Hollanda da yaşayan diğer göçmenler ilk sırayı almaktadır. Katılımcıların Hollandalıları ve Hollanda da yaşayan Türkleri takip etme eğilimlerinin benzer olduğu grafikten görülebilmektedir.

10 Karşılaştırma sorusunun yakın çevre ile ilgili boyutu ilginç sonuçlar sunmaktadır. Grafiğe göre katılımcılar referans grupları arasından sıklıkla Türkiye deki ı takip etmektedirler. İkinci sırayı Hollanda daki alırken üçüncü sıklıkla takip edilen grup iş arkadaşlarıdır. Şekil 16. Sosyal karşılaştırma yakın çevre Hollanda'daki AB'deki Türkiye'deki Komşular İş Arkadaşları Sıkça Bazen Hiç Çalışmanın ilgi çeken konularından biri katılımcıların kendilerini nereye ait hissettikleri ile ilgilidir. Katılımcıların Kendinizi aşağıdaki yerlerden en fazla hangisinin bir parçası olarak hissediyorsunuz? sorusuna verdikleri cevap içinde ağırlığı Türkiye oluşturmaktadır. Türkiye yi Hollanda ve yaşadıkları şehir (örn. Rotterdam) takip etmektedir. Verilen cevaplar kuşaklar açısından incelendiğinde birinci kuşağın cevaplarında Türkiye nin ağır bastığı genç kuşakta ise Hollanda ve yaşanan şehirin paylarının daha yüksek olduğu görülmektedir. Şekil 17. Aidiyet Diğer 3% Mahalle 5% Şehir 14% Türkiye 56% Hollanda 22% Dışlama: Katılımcılara göçmenlere yönelik hükümet politikaları ve ayrımcılık ile ilgili sorular da sorulmuştur.

11 Katılımcılar arasında toplumda dışlamanın olduğunu düşünenlerin sayısı ayrımcılık olmadığını düşünenlere göre oldukça fazla sayıda. Ancak bu farklılık Bizzat dışlamaya maruz kaldınız mı? sorusuna verilen cevaplarda ciddi biçimde azalmaktadır. Şekil 18. Ayrımcılıkla ilgili sorular (hissedilen/bizzat yaşanan) Ayrımcılık var Ayrımcılık yok Dışlamaya maruz kaldım Dışlamaya maruz kalmadım Şekil 19. Göçmen politikaları: Hollanda hükümetlerinin göçmen politikalarını değerlendirilişi çok iyi 1% iyi 9% çok kötü 22% orta 27% kötü 41% HAZIRLAYANLAR Doç. Dr. Devrim Dumludağ Dr. Özge Gökdemir Dr. Maarten Vendrik Marmara Üniversitesi & Maastricht University İstanbul Üniversitesi & Maastricht University Maastricht University