YÜKSEKÖĞRETİMDE KADIN LİDERLİĞİNİ GELİŞTİRME VE GÜÇLENDİRME ÇALIŞTAYI RAPORU

Transkript

1

2 YÜKSEKÖĞRETİMDE KADIN LİDERLİĞİNİ GELİŞTİRME VE GÜÇLENDİRME ÇALIŞTAYI RAPORU Prof. Dr. Funda SİVRİKAYA ŞERİFOĞLU Düzce Üniversitesi Rektörü Yrd. Doç. Dr. Ayla KEÇECİ Düzce Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Müdürü Prof. Dr. Nigar DEMİRCAN ÇAKAR Düzce Üniversitesi Rektör Yardımcısı

3 İÇİNDEKİLER** Yükseköğretimde Kadın Liderliğini Geliştirme ve Güçlendirme Çalıştayı Yönetici Özeti... 5 Çalıştayın Amaç ve Kapsamı Aile Ve Sosyal Politikalar Bakanı Fatma Şahin in Konuşması Açılış Konuşmaları Panel I: Yükseköğretimde Kadın Liderliği Panel II: Yükseköğretimde Kadın Liderliğinin Geliştirilmesine İlişkin Stratejiler Grup Çalışması I: Yükseköğretimde Kadın Liderliği: Sorunlar Grup Çalışması II: Yükseköğretimde Kadın Liderliği: Öncelikler ve Stratejiler Yükseköğretimde Kadın Liderliği: Sorunlar ve Öneriler Konulara Göre Özet Tablolar Yapılması Beklenen Düzenlemeler Sosyal Program Katılımcılar... Error! Bookmark not defined. Grup Çalışması Grupları

4 TABLOLAR LİSTESİ** Tablo 1. Çalışma gruplarının yükseköğretimde kadın liderliği ile ilgili belirledikleri sorunlar Tablo 2. Çalışma gruplarının yükseköğretimde kadın liderliği ile ilgili belirledikleri öncelikler ve stratejiler Tablo 3. Konulara göre derlenmiş sorunlar listesi Tablo 4. Konulara göre derlenmiş öneri ve stratejiler... 29

5 YÜKSEKÖĞRETİMDE KADIN LİDERLİĞİNİ GELİŞTİRME VE GÜÇLENDİRME ÇALIŞTAYI YÖNETİCİ ÖZETİ DÜZCE ÜNİVERSİTESİ 29 Kasım 2012, DÜZCE Ülkemizin yükseköğretim alanında önemli bir ikilem mevcuttur: Türkiye de yükseköğretim kurumlarında kadın akademisyen oranlarının Batılı ülkelere kıyasla oldukça yüksek olmasına ve kadın akademisyenlerin akademik kariyer basamaklarını tırmanırken cam tavan ile karşılaşmamalarına rağmen, kadınlar ülkemizdeki yükseköğretim kurumlarının yöneticilik/liderlik pozisyonlarında çok az temsil edilmektedirler. Ülkemizde kadın akademisyenler için cam tavan akademik kariyerde değil yöneticilik pozisyonlarına yükselirken mevcuttur. Çalıştay da yer alan iki panelde ve grup çalışması oturumunda bu ikileme yol açan nedenler ve çözüm önerileri tartışılmıştır. Açılış panelinin başkanlığını İstanbul Teknik Üniversitesi eski rektörü Prof. Dr. Gülsün SAĞLAMER yürütmüş olup, Kocaeli Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Sezer KOMSUOĞLU, ; UNESCO Cinsiyet Eşitliği Birimi Başkanı Saniye Gülser CORAT ve Wissema Danışmanlık Şirketi kurucusu, Towards Third Generation Universities Kitabının yazarı Prof.Dr. Johan G. WISSEMA panelist olarak yer almışlardır. Yükseköğretimde Kadın Liderliğinin Geliştirilmesine Yönelik Stratejiler başlıklı kapanış panelinde Ortadoğu Teknik Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Yıldız ECEVİT in panel başkanlığında Ortadoğu Teknik Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Feride ACAR ile Başkent Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Berna DENGİZ yer almışlardır. Çalıştay a katılan tüm katılımcılar, her masada bir rektör, bir rektör yardımcısı ve bir kadın araştırmaları merkezi müdürü olacak şekilde beş ayrı masada gruplanarak iki ayrı grup çalışması yürütülmüştür. İl grup çalışması oturumunda yükseköğretimde kadın liderliğini engelleyen sorunlar, ikinci grup çalışmasında ise bu sorunlara yönelik çözüm önerileri ve stratejiler tartışılmıştır.

6 Panel ve grup çalışmalarında yürütülen tartışmalarda, kadınların yükseköğretim kurumlarında yöneticilik pozisyonlarında az görülmeleriyle ilgili olarak aşağıdaki ana sorunlar dile getirilmiştir: Kadın liderliğini teşvik eden politika/mevzuat eksikliği, yetersizliği, yaptırım gücünün olmaması Çalışma hayatında kadının iş-aile yaşamı dengesini sağlamasına yönelik destek mekanizmalarının (kreş, yarı-zamanlı çalışma, esnek çalışma, vb) eksikliği/yetersizliği Kadınlar arası işbirliği ağlarının, destek mekanizmalarının (koçluk) ve örgütlenmenin eksikliği Akademik yaşamda erkek egemen karar alma süreçleri, kurallar ve eğilimler Kadın lider rol modellerinin az sayıda olması ve görünür olmaması Kadınların yöneticilik pozisyonlarına aday olmaması, özgüven eksikliği Yükseköğretim kurumlarında kadın liderliğinin gelişmesi ve güçlenmesi için önerilen politika ve stratejiler de şunlardır: HÜKÜMET VE TBMM DEN BEKLENTİLER Yeni yükseköğretim yasasında her düzey için en az yüzde 30 kadar kadın yönetici kuralı getirilmesi Yeni yükseköğretim yasasında toplumsal cinsiyet eşitliğine ilişkin düzenlemelerin yer alması Mevcut 2547 sayılı Yasa da üniversitelerin yönetim organlarına yönelik maddelerde (Madde 13-Madde 19) kadınlar lehine yüzde 30 kota konması Akademik ve idari kurullarda ve komisyonlarda kadın oranları için 2023 e kadar yüzde 50 hedefinin belirlenmesi Kadının annelik rolüne ilişkin sorumluluklarından kaynaklanan sorunların çözülmesinde kreş, yaz okulu, etüt evleri, oyun evleri, lojman olanakları vb. destek mekanizmalarının arttırılması ve işyerleri için yasal zorunluluk haline getirilmesi 08/10/1996 Tarihli Sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Özel Kreş ve Gündüz Bakımevleri ve Özel Çocuk Kulüpleri Kuruluş ve İşleyiş Esasları Hakkında Yönetmeliğin 21. Maddesi nde yer alan kuruluşların tatil günlerinde de hizmet verebilmelerinin zorunlu olması 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu 192. Maddesinin yoruma açık olduğu, evlilik birliğinin huzur ve yararının gözetilmesinde subjektif değerlendirmelerin yapılabileceği düşünülmektedir. Bu nedenle ilgili kanun maddesinin daha açık ifade edilmesi

7 önerilmektedir. 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu 207. Maddesinde yer alan doğum yardımı ödeneğinin anne-babaya ayrı ayrı verilmesi önerilmektedir. Ödeneğin yalnızca babaya verilmesinin kadın-erkek eşitsizliğini derinleştireceği düşünülmektedir. 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu 104. Maddesine kadın memurlar için yarı-zamanlı çalışma olanağının eklenmesi ve babanın çocuk bakımına daha fazla zaman ayırmasına olanak sağlanması Kadın yöneticilerin yasaların üretilmesinde aktif rol alması 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu Madde 105 te cinsel tacize yönelik yaptırımların arttırılması 15/02/2011 tarihli sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 6112 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun un Yayın Hizmeti İlkeleri Bölümünde yer alan Madde 8 e ve Yayın Hizmeti İçeriği bölümünde yer alan Madde 14 e ek bir madde ile kadın liderliğine yönelik programların hazırlanması önerilebilir/vurgulanabilir. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI NDAN BEKLENTİLER Müfredatın ve eğitim kitaplarının aile içi rollerin paylaşımı, erkek-kadın rolleri, toplumsal cinsiyet eşitliği açısından gözden geçirilmesi ve yenilenmesi Aile içi rollerin paylaşımı, erkek-kadın rolleri, toplumsal cinsiyet eşitliği konularında eğiticilerin eğitimi çalışmalarının yürütülmesi YÖK TEN BEKLENTİLER Yeni yükseköğretim yasasında her düzey için en az yüzde 30 kadar kadın yönetici kuralı getirilmesi Yeni yükseköğretim yasasında toplumsal cinsiyet eşitliğine ilişkin düzenlemelerin yer alması Kurumsal yapılarda eşit temsil hakkı, kadın adayların pozisyon başvurularına teşvik mekanizmaları, çalışma etiğine yönelik mevzuatın yürürlüğe konması Öğretim üyesi yetiştirme programları benzeri kadın lider yetiştirme programlarının geliştirilmesi Mevcut 2547 sayılı Yasa da üniversitelerin yönetim organlarına yönelik maddelerde (Madde 13-Madde 19) kadınlar lehine yüzde 30 kota konması Akademik ve idari kurullarda ve komisyonlarda kadın oranları için 2023 e kadar yüzde 50 hedefinin belirlenmesi Kadınların akademik yaşamda daha fazla yer almasını sağlayacak uygulamaların (yarı zamanlı çalışma, evden çalışma, vb) mevzuatta yer alması

8 Her yıl düzenli olarak Kadın konulu sempozyum, kongre vb. bilimsel toplantıların yapılması, periyodik toplantılarda rol modeller olarak başarılı kadınların davet edilmesi Üniversitelerdeki kadın araştırma ve uygulama merkezlerinin YÖK bünyesinde genel bir koordinasyon biriminin oluşturulması Kadın konulu sempozyum, kongre vb. bilimsel toplantılar konusunda üniversitelerin kaynaklarının arttırılması Kadınların yöneticiliğin alt kademelerinden itibaren cesaretlendirilmesi Kadın yöneticilerin yükseköğretimle ilgili yasaların üretilmesinde aktif rol alması Üst düzey erkek yöneticilere yönelik farkındalık eğitimlerinin verilmesi ÜNİVERSİTELERDEN BEKLENTİLER Üniversitelerde kreş oluşturularak çalışma hayatının kolaylaştırılması Akademisyen Kadınlar Birliği nin kurulması Kadın araştırma ve uygulama merkezleri arası işbirliği, her yıl düzenli olarak Kadın konulu sempozyum, kongre vb. bilimsel toplantıların yapılması, periyodik toplantılarda rol modeller olarak başarılı kadınların davet edilmesi Web sayfası, ilişki ağları (network) kurulması, kadın yöneticilerin diğer kadınlara koçluk (mentor) yapması Rol modellerin geliştirilmesi ve iyi uygulamaların paylaşılmasını sağlayan ağların oluşturulması Kadınların yöneticiliğin alt kademelerinden itibaren cesaretlendirilmesi Kadın lider yetiştirme eğitimlerinin kurumsallaşması, kadın liderlik becerilerinin geliştirilmesi için çeşitli eğitim programlarının sunulması (İletişim becerileri, çatışma çözümü, zor insanlarla başa çıkma, kriz yönetimi) Çalıştay da kadın yöneticilerin içeriden bakış açısıyla değerlendirilen sorunlar ve çözümler, yükseköğretim kurumlarının tüm üst düzey yöneticilerinin ve ilgili diğer paydaşların katılımıyla düzenlenecek ikinci bir toplantıya temel teşkil edecektir. Kadın akademisyenlerin yöneticilik pozisyonlarına aday olmalarını desteklemek, kadın liderliğini geliştirmek ve güçlendirmek üzere bir dizi kişisel gelişim ve liderlik eğitimleri de düzenlenecektir.

9 Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı Fatma ŞAHİN ve Düzce Valisi Adnan YILMAZ ile birlikte katılımcılar TBMM Eşitlik Komisyonu Başkanı, Kocaeli Milletvekili Azize Sibel GÖNÜL ile birlikte katılımcılar

10 ÇALIŞTAYIN AMAÇ VE KAPSAMI Ülkemizin yükseköğretim alanında önemli bir ikilem mevcuttur: Türkiye de yükseköğretim kurumlarında kadın akademisyen oranlarının Batılı ülkelere kıyasla oldukça yüksek olmasına ve kadın akademisyenlerin akademik kariyer basamaklarını tırmanırken cam tavan ile karşılaşmamalarına rağmen, kadınlar ülkemizdeki yükseköğretim kurumlarının yöneticilik/ liderlik pozisyonlarında çok az temsil edilmektedirler. Kısaca, ülkemizde kadın akademisyenler için cam tavan akademik kariyerde değil yöneticilik pozisyonlarına yükselirken mevcuttur. İstatistikler bu gerçeği çarpıcı bir şekilde ortaya koymaktadır. Yükseköğretim kurumlarındaki öğrencilerin yüzde 45 i, akademisyenlerin yüzde 40,8 i ve profesörlerin yüzde 27,6 sı kadındır (Türkiye de Kadın ın Durumu Raporu, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü, Nisan 2012). Avrupa Birliği (AB) ülkeleri arasında sadece Romanya ve Letonya bu kadar yüksek oranda kadın profesöre sahiptir; AB ortalamaları yüzde 17 seviyesindedir (She Figures 2009, Statistics and Indicators on Gender Equality in Science, European Commision, 2009). Doğa bilimleri, mühendislik ve teknoloji ile tıp bilimleri alanlarında ülkemizdeki kadın profesör oranları AB ortalamalarının iki katından fazla seviyelere ulaşmaktadır. AB nin bilimde cinsiyet eşitliğiyle ilgili olarak kullandığı bir cam tavan endeksi göstergesi olan GCI (Glass Ceiling Index); tüm öğretim üyeleri (profesör, doçent ve yardımcı doçent) nüfusu içindeki kadınların oranının, profesörler içindeki kadın oranına bölümü olarak tanımlanmıştır. Endeks 1 den büyüktür ve 1 değerini alması akademik kariyerde cam tavanın var olmadığını göstermektedir. Türkiye için bu endeks tüm AB ülkeleri arasında en düşük değere (1,3) sahiptir (She Figures, 2009); diğer bir deyişle, kadın akademisyenlerin yardımcı doçentlikten profesörlüğe yükselmede en az zorlukla karşılaştığı ülke Türkiye dir. Yükseköğretim kurumlarında kadın lider (rektör) oranlarına bakıldığında ise durum tam tersi bir görünüm sergilemektedir: Ülkemizde mevcut olan 168 üniversiteden sadece 12 sinde kadın rektör görev yapmaktadır. Bu da yüzde 7 oranına karşılık gelmektedir. Avrupa Birliği ülkelerinde çalışan araştırmacılara yönelik olarak Avrupa Komisyonu tarafından 2012 yılında hazırlanan rapora göre; AB de kadın profesör oranı yüzde 18 gibi Türkiye dekine göre çok düşük bir seviyede olmasına rağmen kadın rektör oranı yüzde 13 seviyesinde görünmektedir;

11 bu oran Norveç te yüzde 32 yi, İsveç te yüzde 27 yi ve Finlandiya da yüzde 25 i bulmaktadır (Researchers' Report, European Commission, 2012). Düzce Üniversitesi tarafından düzenlenen Yükseköğretimde Kadın Liderliğini Geliştirme ve Güçlendirme Çalıştayı ya da kısaca Yükseköğretimde Kadın Liderliği Çalıştayı, yükseköğretim alanında liderlik pozisyonlarında kadın akademisyenlerin yer almaları konusundaki engelleri irdeleyebilmek, sebepleri ortaya koyabilmek ve kadın akademisyenlerin yöneticilik görevlerinde daha fazla yer almasını sağlayacak adımları tartışmak amacıyla gerçekleştirilmiştir. Elginkan Vakfı nın destekleriyle düzenlenmiş olan Çalıştay a Düzce Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Funda SİVRİKAYA ŞERİFOĞLU ev sahipliği yapmıştır. Çalıştaya; Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı Fatma ŞAHİN, TBMM Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu Başkanı ve Kocaeli Milletvekili Azize Sibel GÖNÜL, UNESCO Cinsiyet Eşitliği Birim Başkanı Saniye Gülser CORAT, Elginkan Vakfı Müdürü İlhan ÜTTÜ, Kocaeli Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Sezer KOMSUOĞLU, Nevşehir Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Filiz KILIÇ, Giresun Üniversitesi Rektörü Prof.Dr. Aygün ATTAR, Okan Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Ayşe Şule KUT, İstanbul Kültür Üniversitesi Rektörü Prof.Dr. Sıddıka Semihat DEMİR ve çeşitli üniversitelerden dokuzu rektör yardımcısı olmak üzere yöneticiler ve akademisyenlerden oluşan toplam 36 kişi katılmıştır. Çalıştay da kadın yöneticilerin içeriden bakış açısıyla değerlendirilen sorunlar ve çözümler, yükseköğretim kurumlarının tüm üst düzey yöneticilerinin ve ilgili diğer paydaşların katılımıyla düzenlenecek ikinci bir toplantıya temel teşkil edecektir. Kadın akademisyenlerin yöneticilik pozisyonlarına aday olmalarını desteklemek, kadın liderliğini geliştirmek ve güçlendirmek üzere bir dizi kişisel gelişim eğitimleri de düzenlenecektir.

12 AİLE VE SOSYALPOLİTİKALAR BAKANI FATMA ŞAHİN İN KONUŞMASI Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı Fatma ŞAHİN Çalıştay a katılarak yükseköğretim alanında da kadın varlığına verdiği önemi göstermiştir. Bakan Fatma ŞAHİN; kadın rektörler, rektör yardımcıları ve yöneticiler ile tanışmış ve önemli bir konuşma yapmıştır. Konuşmasında; dünya ile rekabet etmek için özellikle kadın-erkek eşitliği ve kadın liderliğinin önemine değinmiştir. Bu konularda Bakanlık nezdinde ilgili çalışmaları yürüttüklerini dile getirmiştir. Her aşamada bilimin üstünlüğüne inanmak gerektiğini belirten Bakan ŞAHİN, yenidünya düzenine ulaşabilmek için bilimsel verilerden ve kaynaklardan yararlanılması gerektiğini ifade etmiştir. Kadın liderliği konusunun ülkemizde geri planda kaldığının altını çizen Bakan ŞAHİN; kadın liderliği için her alanda, çiftçi, işçi, esnaf ve iş hayatında yapılan her türlü etkinliğin oldukça önemli olduğunu vurgulamıştır. Bakanlık olarak Çalıştay raporlarını önemsediklerini belirtmiştir. Kadın rektörlerin oranının ülkemizde yüzde yedi civarında olduğunu söyleyen Fatma ŞAHİN, bu oranın arttırılması yönündeki çalıştay önerilerini değerlendirerek YÖK, Hükümet ve Meclis nezdinde ilgili girişimleri başlatacaklarını ifade etmiştir.

13 AÇILIŞ KONUŞMALARI Açılış konuşmasını yapan Düzce Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Funda SİVRİKAYA ŞERİFOĞLU, amacın kadın-erkek tüm akademisyenlerin birlikte ürettikleri, kadınların kullanılmayan kapasitelerini gerçekleştirmelerini destekleyen çalışma ortamlarının oluşturulmasına katkı sağlamak olduğunu ifade etmiştir. Ülkemizde akademik alanda kadınların varlığının Avrupa ortalamalarının üstünde olduğunu; ancak karar alma mekanizmalarında yeterince temsil edilemediklerini istatistiklerle göstermiş ve bu durumu Yükseköğretimde kadın ikilemi olarak adlandırmıştır. Bu duruma sebep olan faktörler arasında; kadının üst pozisyonlara aday olma konusundaki isteksizliği, kadının performans-bazlı kültürde rekabet etme konusundaki gönülsüzlüğü (aile-çocuk sorumlulukları, kreş/anaokulu yetersizliği, eşin kariyeri, araştırma yeterliliğinde sorun, özgüven eksikliği, rol model eksikliği,.. gibi sebeplerle), rol modellerin sayıca az oluşu ve görünür olmayışı, kadının tanınma ve yükselme için daha fazla çaba harcamasının gerekmesi, değerlendiricilerin erkek ve değerlendirme süreçlerinin erkek egemen çevreler olması, ayrımcılığın gizli kalması, kadının kendi hakları konusundaki eğitimsizliği ve bilgisizliği ile ataerkil düşünce yapısını saymıştır. Yükseköğretimde kadın liderliğini geliştirmek ve güçlendirmek için; kadının üst pozisyonlara aday olmasını kolaylaştıracak destek sistemlerinin kurulmasını, esnek - aile dostu istihdam koşullarının oluşturulmasını, okulöncesinden itibaren eğitim sistemi ve eğitim malzemesinin kadının ev dışı rollerini tanıtan şekilde değiştirilmesini, akran eğitimi, mentorluk ve iletişim ağları yoluyla kadın lider adaylarının desteklenmesini, olumlu rol modellerin tanıtımıyla kadınların yöneticilik görevlerine özendirilmesini önermiştir. Değişimin gerçekleşmesi için, erkeksi yönetim modellerinden uzaklaşılarak transformasyonel/dönüşümsel liderlik anlayışının benimsendiği bir paradigma değişimi gerektiğini vurgulamıştır.

14 Çalıştaya katkı ve destek sağlayan Elginkan Vakfın Müdürü İlhan ÜTTÜ, Vakıf olarak bu türlü etkinlikler için her zaman destek sağlayacaklarını ifade etmiştir. Özellikle kadınların eğitim olanaklarının desteklenmesini önemsediklerini belirten ÜTTÜ, kadınların çalışma hayatına daha fazla katılmalarının kaliteyi arttıracağına dikkat çekmiştir. Ülkemizde seçme ve seçilme hakkının birçok Avrupa ülkesinden daha önce kazanıldığını söyleyen ÜTTÜ, geçen süreyi çok iyi değerlendiremediğimizi belirtmiş, Çalıştay ın ise özellikle yükseköğretim alanında oldukça önemli katkılar sağlayacağına inandığını belirterek sözlerini sonlandırmıştır. TBMM Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu Başkanı ve Kocaeli Milletvekili Azize Sibel GÖNÜL ise 2009 yılında kurulmuş olan Komisyon un çalışmalarından bahsederek, erkeklerin bu tür toplantılara katılımlarını sağlamakta güçlük yaşadıklarını ifade etmiştir. Kadın varlığının Meclis ten Bakanlıklara kadar yeterli olmadığını belirtmiştir. Anayasa da Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür maddesinin yer aldığını, kadına pozitif ayrımcılığın uygulanmasının gerekliliğini vurgulamıştır. Ülke olarak özel sektörde kadın yöneticiliği oranında ikinci sırada olduğumuzu, ancak ataerkil yapı nedeniyle yükseltilmelerde performansın çok fazla ön plana alınmadığını belirtmiştir. GÖNÜL bu sorunun çözümü için gayretli, istekli, kararlı ve mücadeleci olunması gerektiğini ifade etmiştir. Parlamentoda yüzde 14 lük kadın oranının her yıl yüzde 5 lik bir artış gösterdiğini, bunu diğer alanlarda da görmek istediklerini belirtmiştir. Kadın oranlarının arttırılması için; pozitif ayrımcılık, performansa dayalı değerlendirme ve liderlik pozisyonlarında isteğin arttırılması gerektiğini belirterek sözlerini tamamlamıştır.

15 PANEL I: YÜKSEKÖĞRETİMDE KADIN LİDERLİĞİ Panel Başkanı Prof.Dr. Gülsün SAĞLAMER, İstanbul Teknik Üniversitesi eski rektörü, EUA/IEP Yönetim Kurulu Üyesi Konuşmacılar Saniye Gülser CORAT, UNESCO Cinsiyet Eşitliği Birimi Başkanı Prof. Dr. Sezer KOMSUOĞLU, Kocaeli Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Johan G. WISSEMA, Wissema Danışmanlık Şirketi Kurucusu, Towards Third Generation Universities Kitabının Yazarı Yükseköğretimde Kadın Liderliği konulu panelde; İstanbul Teknik Üniversitesi eski rektörü, Avrupa Üniversiteler Birliği Kurumsal Değerlendirme Programı (EUA-IEP) Yönetim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Gülsün SAĞLAMER açılış konuşmasını gerçekleştirmiştir. Prof. Dr. Gülsün SAĞLAMER; kadın liderliğinin geliştirilmesi ve güçlendirilmesinin günümüz için oldukça büyük bir önem taşıdığını belirtmiştir. Ülkemizde liderlik kavramından söz edilirken tek kişi ve onun yeteneklerine ve birikimlerine yönelik tanımlar yapıldığını, bu durumun ise otoriteyi pekiştirdiğini, aslında Liderlik ten çok Lider Takımı kavramının ön plana çıkması gerektiğini vurgulamıştır. Kaotik bir yaşam alanı olan dünyamızda patronlara değil fakat liderlere ve lider takımlara ihtiyacımız olduğunu vurgulamıştır. Yükseköğretimde kadın akademisyenlerin karar verme süreçlerine talip olmaları için daha fazla Rol Model e gereksinim olduğunu ve Cam Tavan ın ötesine geçmeyi başarmış kadın akademisyenlerin görünürlüğünün arttırılmasının gerektiğini belirtmiştir. Kadın akademisyenler için ödüllendirme mekanizmalarının oluşturulması ve araştırma olanaklarının dağılımına dikkat edilmesi gerektiğini ifade eden SAĞLAMER, pozitif ayrımcılık kavramının Avrupa da yıl önce kullanıldığını ancak pozitif ayırımcılığın liyakate göre yapılması gereken atama ve yükseltmelerde yoğun eleştiri aldığını bu nedenle de günümüzde daha az kabul gördüğünü belirtmiştir. Yaşam ve iş dengesinin kurulabilmesi için kreş, anaokulu vb. olanakların

16 geliştirilerek kadınların çalışma hayatının kolaylaştırılması gerektiğini vurgulayan Prof. Dr. Gülsün SAĞLAMER; yükseköğretimde kadının temsili konusunda Yükseköğretim Kurulu nun aktif rol alması gerektiğini ve konu ile ilgili toplantılara daha fazla katılım sağlamasının ve çeşitli projelerle konunun gündemde kalmasının sağlanmasının önemini vurgulayarak sözlerini sonlandırmıştır. UNESCO Cinsiyet Eşitliği Birim Başkanı Saniye Gülser CORAT; UNESCO nun kadın ve kızların eğitimleri ile ilgili projelerinden söz etmiş, kadının akademik alan dâhil tüm alanlarda ihmal edildiğini belirtmiştir. OECD, AB ve ABD den istatistikler veren CORAT; ABD de yükseköğretim kurumu rektörleri içinde kadın oranının yüzde 26 olduğunu göstermiştir. Kadınların bu pozisyonlara gelirken ortalama olarak erkeklerden daha fazla yıl eğitim verdiklerini ve önce başka bir yöneticinin yanında çalıştıklarını belirtmiştir. Kadınların erkekler tarafından belirlenmiş olan ve onların standart ve kriterlerini yansıtan sistemler içinde değerlendirildiklerini, ortalama olarak daha az ücret aldıklarını ifade etmiştir. Türkiye de kadın akademisyen oranının yüksek olmasının ülkemiz açısından değerli olduğunu, ancak dünya ölçeğini yansıtmadığını ifade etmiştir. Pozitif ayrımcılığı önemsediğini belirten CORAT; kota sistemlerinin oldukça gerekli olduğunu, mentorluk, rol model vb. uygulamaların engellerin kaldırılmasında önemli bir araç olduğunu, toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin dünyanın her yerinde görülebildiğini ve kararlı bir şekilde konuyu sürekli gündemde tutmak gerektiğini vurgulamıştır. Yükseköğretimde Kadın Liderliği konulu Panelde konuşmacı olarak yer alan Kocaeli Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Sezer KOMSUOĞLU; sözlerine Türkiye deki yerel

17 yönetimlerdeki ve üniversitelerdeki durumu değerlendirerek başlamıştır. Yükseköğretim alanında kadın rektör oranının çok düşük olduğunu vurgulayan KOMSUOĞLU, batıda rol model olan kadın sayısının doğu ve güneydoğu bölgelerinden daha yüksek olduğuna dikkat çekmiştir. Genç akademisyenlerin ülkenin bu bölgelerine de giderek hizmet etmelerinin önemine değinmiştir. Cumhuriyetin kuruluşunun ilk yıllarında olduğu gibi kadınların yaşama katılmasını sağlayan etkinlikleri örneklemiştir. Dünyadan ve ülkemizden kadına özgü olarak kabul edilmeyen (Savunma Bakanlığı gibi) alanlarda dahi çok başarılı olan ve rol model olabilecek kadın liderlerden örneklerden vermiştir. Kadınların çoğunlukla seçim yarışına girmekten çekindiğini, eşlerin ve çocukların bu süreçte destek olmasının liderlik yolunda önemli bir katkı sağlayacağını belirterek konuşmasını sonlandırmıştır. Üçüncü Kuşak Üniversitelere Doğru kitabının yazarı, Wissema Danışmanlık Şirketi kurucusu Johan G. WISSEMA panelde yaptığı konuşmada, kadınların liderlik pozisyonlarında yer almak istememe nedenlerini iddialı olmama, iş yaşamının ikinci planda tutulmasına ilişkin bilinçaltı düşünceler, terfi aşamalarını yeteri kadar bilmeme, iş hayatında liderlik pozisyonları için erkekleri daha çok destekleme olarak açıklamıştır. Örgütlerdeki liderlik pozisyonlarını elde edebilmek için öncelikle yapılan işte iyi olunması ve işin peşinin bırakılmaması gerektiğini vurgulayan WISSEMA; kadın dayanışmasının çok önemli olduğunu, mentorluk yapılması gerektiğini, üniversitelerde kadın liderliği bölümlerinin kurulması gerektiğini belirterek konuşmasını tamamlamıştır.

18 PANEL II: YÜKSEKÖĞRETİMDE KADIN LİDERLİĞİNİN GELİŞTİRİLMESİNE İLİŞKİN STRATEJİLER Panel Başkanı Prof. Dr. Yıldız ECEVİT, Ortadoğu Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi Konuşmacılar Prof. Dr. Feride ACAR, Ortadoğu Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Berna DENGİZ, Başkent Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dekanı Yükseköğretimde Kadın Liderliğine İlişkin Stratejilerin Değerlendirilmesi konulu panelde; Ortadoğu Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yıldız ECEVİT ve Prof. Dr. Feride ACAR, Başkent Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Berna DENGİZ yer almışlardır. Panelin açılış konuşmasını yapan Ortadoğu Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yıldız ECEVİT; Çalıştayın ilk oturumunda da yer alan pozitif ayrımcılık kavramının değerini düşürmeye çalışan akımların var olduğunu; ancak kadın-erkek eşitliğini sağlamak ve arzu edilen yönetici kadrolarında yer almak bakımından bu kavrama eskiden olduğu gibi değer vermek gerektiğini belirtmiştir. Toplumsal cinsiyet yargılarıyla mücadele etmede Kadından kadına köprü olarak tanımladığı mentoring kavramını çok önemli bulduğunu belirten ECEVİT, daha üst kademelerde yer almış akademisyenlerin yükseköğretim alanında ilerlerken daha alt kademedeki meslektaşlarının ellerini tutmaları gerektiğini ifade etmiştir. Yükseköğretimde kadın liderliğine yönelik önemli bir engel olarak görülen iş-aile yaşamı dengesinin kurulabilmesi için çocuk ve yaşlı bakımı vb. konularda devlet desteğinin sağlanması gerektiğini vurgulamıştır. Yükseköğretimde toplumsal eşitliği sağlayabilmek için üniversitelerde kadın-erkek eşitliği ikliminin yaratılmasının, üniversitelerin kadın dostu

19 olmasının ve bu düşüncenin akademik ve idari tüm personele yayılmasının gerektiğine dikkat çekerek sözü diğer panelistlere devretmiştir. Ortadoğu Teknik Üniversitesi Sosyoloji Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Feride ACAR, Birleşmiş Milletler (BM) Kadınlara Yönelik Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi (CEDAV) sözleşmesi ile ilgili bilgiler vermiştir yılından itibaren Sözleşmeye Türkiye nin taraf olduğunu belirten ACAR; sözleşmenin dokuz (9) temel insan hakları sözleşmesinden biri olduğuna dikkat çekmiştir. CEDAV a taraf olmanın kadınlara karşı -dolaylı ya da dolaysız- her türlü ayrımcılığa yönelik mücadele etmek ve bu ayrımcılıkları ortadan kaldırmak amacıyla çalışmaların yürütülmesini kabul etmek anlamını taşıdığını ifade etmiştir. CEDAV denetim organlarının eğitim (10. Madde), eşitlik (7.Madde) ve istihdamda eşitlik (11.Madde) bakımından ülke raporlarını değerlendirdiğini, son 10 yılda akademide kadın konusunda birçok ülkenin sıkıntı yaşadığını dile getirmiştir. Sıkıntı yaşayan ülkelerin beklenenin aksine ekonomik göstergeler bakımından üst sıralarda olan ülkeler olduğunu ifade etmiştir. Pek çok ülkede akademik yaşamda kadınların seçtikleri alanların toplumun kalıp yargılarının çok fazla etkisi olduğunu, özellikle mühendislik, matematik, fen bilimleri vb. alanları erkekler, daha kadınsı görülen sosyal, tıp vb. alanların kadınlar tarafından tercih edildiğini belirtmiştir. CEDAV tarafı ülkelerden gelen raporlarda kadın liderlerin az olduğunun, kadın akademisyenlerin araştırma fonlarına ve kaynaklarına sınırlı ölçüde erişebildiklerinin, öğrencilerin toplumsal kalıp yargılara göre alan seçiminde bulunduklarının yer aldığına dikkat çeken ACAR; CEDAV ın topyekûn kültürel değişime gidilmesi yönünde önerileri bulunduğunu belirtmiştir. CEDAV dilinde pozitif ayrımcılık kavramı yerine geçici özel önlemler kavramının yer aldığını belirten Prof. Dr. Feride ACAR, işe alımda, alan seçimlerinde, işte yükselmede eşitliğin sağlanabilmesi için somut tarih, oran vb. belirtilmesi gerektiğini vurgulamıştır. Bununla birlikte devlet teşviklerinin arttırılması, kaynak kullanım açısından araştırma fonu sağlayan kuruluşların denetlenerek cinsiyet eşitliği konusunda teminat vermelerinin gerekliliği

20 ortaya konmuştur. Türkiye de akademide kadın konusunda olumlu bir tablo olduğunu belirten ACAR; bu durumu Cumhuriyet dönemi reformlarıyla gelişen devlet ideolojisi, sosyal ve kültürel olarak akademisyenliğin kadınlara uygun görülen meslek olması ve erkekler tarafından boş bırakılan alanlar olmasına bağlamıştır. Prof. Dr. Feride ACAR üniversitelerde her türlü ayrımcılığın kadınlar lehine bile olsayapılmaması, girişimlerin üniversite yapısının feminizasyonuna yol açmaması gerektiğini vurgulamıştır lı yıllardan sonra Yükseköğretim Kurumu (YÖK) nun yapısının değişmesiyle birlikte terfilerin standardize edilmesinin, her kurumun içyapısı ve kültüründen ziyade rakamlarla tanımlanan liyakat ölçülerine dayandırılmasının kadınların lehine işlediğini belirtmiştir. Ancak YÖK ün toplumsal cinsiyete bağlı olan güçlüklerle mücadele etmede özel önlemler almadığını, tam tersine herkes için eşit olan bir yaklaşım getirdiğini ifade etmiştir. Türkiye de toplumsal cinsiyeti temel alan eylem planları ve stratejik planların bir an önce hayata geçirilmesi gerektiğini vurgulayan ACAR, üniversitelerde yaşanan iç evliliğe yönelik (kadın akademisyen-erkek akademisyen) olarak eşlerin kariyer planlamalarını göz önünde bulundurmak gerektiğini de belirterek sözlerini sonlandırmıştır. Başkent Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Berna DENGİZ; Başkent Üniversitesi ndeki kadın akademisyen oranının yüzde 56, idari personel oranını yüzde 52 olduğunu belirterek Amerika daki kadın akademisyen oranı ile karşılaştırıldığında kendilerini bu konuda oldukça ilerlemiş gördüğünü ifade etmiştir. Ülkemizde Mühendislik Fakültelerinde çalışan kadın akademisyen oranının yüzde 28 olduğunu ifade eden DENGİZ, bu oranla ilgili düşüşe yönelik bir kaygı taşıdığını belirtmiştir. Prof. Dr. Feride ACAR ın belirttiği üzere Cumhuriyet döneminin mirasını tükettiğimizi ifade eden DENGİZ, bu mirası tüketmemek için farklı politikalar üretilmesi gerektiğinin altını çizmiştir. Ülkemizde kadınların yükseköğretim alanına daha fazla katılımını sağlamak için kurumsal desteklerin yaratılması gerektiğini belirterek; siyasilerin bunun üzerinde düşünmelerini, hukuksal düzenlemelerin gerekli olduğunu, yeni YÖK yasasında bazı değişikliklerin yapılmasını önermiştir. Aile ve Sosyal

21 Politikalar Bakanlığı ile kadın akademisyenlere rol model olacak öğretim üyelerinin kadınların akademik hayata kazandırılmasında ve liderlerin yetiştirilmesinde her bir akademisyenin sorumluluğu olduğunu ve konunun peşini bırakmamamız gerektiğini vurgulamıştır. Daha çok lider yaratabilmek için hukuki boyutuyla Üniversitelerdeki yapılanmalarda (bölüm başkanlıkları, kurullar, çeşitli yönetim kademeleri vb.) belli oranların konması gerektiğini belirten DENGİZ, özellikle yönetim alanına girmeye çekinen akademisyenler için sürekli destek mekanizmalarının sağlanması gerektiğini, çeşitli dernekler, kuruluşlar vb. kurulması gerektiğini ifade ederek sözlerini sonlandırmıştır.

22 GRUP ÇALIŞMASI I YÜKSEKÖĞRETİMDE KADIN LİDERLİĞİ: SORUNLAR Yükseköğretimde Kadın Liderliğini Geliştirme ve Güçlendirme Çalıştayı na katılan tüm katılımcılar; her masada bir rektör, bir rektör yardımcısı ve bir kadın araştırmaları merkezi müdürü olacak şekilde beş ayrı masada gruplanarak iki ayrı grup çalışması yürütmüştür. Bu grup çalışmalarının birincisinde, yükseköğretimde kadın liderliğinin önündeki engeller ve yaşanan sorunlar tartışılmıştır. Her grubun listelediği ve aşağıdaki tabloda yer verilen sorunlar, oturumun sonunda tüm gruplarla paylaşılmıştır. TABLO 1. Çalışma gruplarının yükseköğretimde kadın liderliği ile ilgili belirledikleri sorunlar GRUP 1 GRUP 2 GRUP 3 1. Akademik kültürün bilimsel rekabete uygun olmaması 2. Erkek egemen kültür (güven eksikliğinin oluşması)/ Toplumsal cinsiyet konusunda kalıp yargıların bulunması 3. Hedeflerin yüksek olmaması ve rol model eksikliği 4. Biyolojik indirgemecilik anlayışının bulunması 1. Çalışma hayatında destek mekanizmalarının eksikliği 2. Kadın liderliğini teşvik eden politika/ mevzuat eksikliği ve yaptırımın olmaması 3. Ailesine yeterli zaman ayıramayacağı endişesinin bulunması 1. YÖK Yasasında ve yeni yasa taslağında toplumsal cinsiyet eşitliliği ile ilgili herhangi bir etik kavramının, ilkelerin ve maddelerin olmaması/ uygulamayı teşvik edecek yasal etik anlayışının bulunmaması, kadınların ekonomik yoksunluk ve dışlanma nedeniyle öğrenim-öğretim hayatından dışlanması, devletin sistemli kaynak ve desteğinin olmaması 2. Baskı ve ayrımcılık uygulanması (Mevcut eşitlik gözeten yasal uygulamada hakların gaspı, yükselme eşit ücret vb. yetersizliği, kadınların çalışma hayatını kolaylaştıracak değil vazgeçirecek uygulamaların bulunması, evlendirme çocuk sahibi olma vb.) 3. Kadınların bilgilendirilerek güçlendirilmesine ilişkin teşvik/ destek mekanizmasının ve araçlarının geliştirilmemesi, çalışma-aile/çocuk yaşamı dengesinin kurulamaması ve bunun için gerekli düzenlemelerin yetersiz olması 4. Mücadele, direnme, dayanışma zayıflığı (Kadınların ilişki ağlarının olmaması, bilgi kaynak israfının olması) 5. Çevrenin etkisi ve kadınların özgüven isteğinde kültürel engellerin bulunması (Kadınların yöneticiliğe talip olması yolunda önündeki engellerin adlandırılıp gerekli bilgi/konuşma/ifade özgürlüğünün meşru ortamının bulunmaması, çevrenin kadını yönetici pozisyonda görmemesi, yeterli rol model olmaması

23 GRUP 4 GRUP 5 1. Rol çatışması 2. Kurum içi erkek egemen eğilimlerin bulunması 3. Liderliğe ilişkin kişisel/ kişiler arası tercihlerde farklılıkların yaşanması 1. Kadının çok fazla rolünün olması, annelik rolünü destekleyecek kurumsal desteğin yeterli olmaması 2. Kadınlar arası desteğin ve örgütlenmenin eksik olması 3. Hedefe odaklanma ve hedef (dava) yetersizliği, toplumsal bilinçaltı oluşturmada medyanın olumsuz bir etki yaratması

24 GRUP ÇALIŞMASI II YÜKSEKÖĞRETİMDE KADIN LİDERLİĞİ: ÖNCELİKLER VE STRATEJİLER Grup çalışmalarının ikincisinde, yükseköğretimde kadın liderliğini geliştirebilmek ve güçlendirebilmek üzere, bir önceki grup çalışmasında listelenen sorunlara çözüm önerileri ve stratejiler tartışılmıştır. Her grup, kendi gruplarının listelediği sorunları veya diğer katılımcıların listelediği sorunları veya sorunların bütününü göz önünde bulundurarak çözüm önerileri ve stratejiler geliştirmekte serbest bırakılmıştır. Grupların listelediği ve aşağıdaki tabloda yer verilen öneriler, oturumun sonunda tüm gruplarla paylaşılmıştır.

25 Tablo 2. Çalışma gruplarının yükseköğretimde kadın liderliği ile ilgili belirledikleri öncelikler ve stratejiler GRUP 1 GRUP 2 1. Kadınların daha fazla yer almasını sağlayacak uygulamaların (part time-home ofis) yaratılması (Bu sayede kadın akademisyen havuzu geliştirilebilir ve liderlik programı için fırsat yaratılabilir) 2. Ev işleri, yemek vb. kolaylaştırmak için ekonomik katkı payı arttırılırak ekstra ücretlendirmenin sağlanması. 3. Akademisyen Kadınlar Birliğinin kurulması (Özellikle kadın hakları alanında çalışan kişilerin katılımının sağlanması) 4. Mentorlük uygulamalarının yapılması 5. Kadın yöneticilerin yasaların üretilmesinde aktif rol almasının sağlanması 6. Başarıya yönelmeyi sağlamak için erken yaşta kız çocukların eğitilmesi 7. Rol modellerin daha görünür olması için medyadan destek alınması, medyada farkındalık oluşturulması 8. Yasal düzenlemeler (Üniversitede kreş oluşturulmasında kolaylıklar vb.), iyileştirme çalışmalarının yapılması 9. Kadınların çalışma hayatını kolaylaştıracak önlemlerin alınması (kreş vb.) 1. İyi örnekler ve rol modellerle buluşmaların sağlanması 2. Toplumsal önyargıları giderici girişimlerin geliştirilmesi 3. Anaokulundan itibaren eşitlik eğitiminin (cinsiyet eşitliği, yurttaşlık eğitimi) verilmesi 4. Yeni yükseköğretim yasasında her düzey için minimum yüzde 30 kadar kadın yönetici kuralı getirilmesi 5. Genç kadın akademisyenlere idari görevlere gelebilmeleri için zaman tanıyarak destek mekanizmalarının yasal kurumsal zorunluluk haline getirilmesi (Kreş, esneklik vb.) 6. Akademik veya idari komisyon veya kurullarda kadınların belli oranda (2023 e kadar yüzde 50 ) belirlenmesinin yasal olarak zorunlu bulunması/ uygulanmadığı durumlarda yaptırım uygulanması 7. Kadın liderliği kültürünün gelişmesi için çalıştaylar, projeler, ve programlar geliştirilmesi, uygulanması, kadınların bunlara katılımının teşvik edilmesi 8. Üniversiteler tarafından kadın liderlik becerilerinin geliştirilmesi için özel eğitim imkanlarının sunulması (iletişim becerileri, çatışma çözümü, zor insanlarla başa çıkma, kriz yönetimi, müzakere vb.)

26 GRUP 3 GRUP 4 1. Mevcut yasalarda, YÖK 2547 sayılı Yükseköğretim Yasasında, Toplumsal Cinsiyet Eşitliği ile ilgili herhangi bir düzenlemenin olmaması; bu düzenlemenin yeni yasa taslağında yer alması 2. Kreşlerin açılması, çalışma saatleri konusunda esneklik sağlanması, süreçlerin şeffaflığı ve kontrolü, lojman vs. 3. Karar mekanizmalarının hesap verilebilirliğinin olması 4. Mentorlük, eğitim programları, farkındalık yaratılması için eğitim programlarının düzenlenmesi, rol modellerin geliştirilmesi ve iyi uygulamaların paylaşılması ve bu yönde kadınlar arası ağların geliştirilmesi 1. Aile paylaşımının geliştirilmesi ve desteklenmesi, erkek-kadın rollerinin açıkça ortaya konması, program değişikliklerinin yapılması, eğiticilerin eğitimi uygulamalarının yapılması, kitapların cinsiyet eşitliği açısından gözden geçirilmesi 2. Kreş ve anaokullarının kurumlarda yeteri miktarda olması ve ekonomik olarak elverişli olması (Kampüs için sayıca yeterli) 3. Etüt evleri-oyun evleri, lojman olanaklarının bulunması 4. Kurumsal yapılarda eşit temsil hakkının olması, kadın adayların pozisyon başvurularına teşvik edilmesi, çalışma etiğine yönelik mevzuatın yürürlüğe konulması (cinsel taciz dahil) 5. Akademide kadın lider yetiştirme eğitimlerinin kurumsallaşması 6. Öğretim üyesi yetiştirme programlarına kadın lider yetiştirme modülünün eklenmesi 7. Mentoning, networking uygulamalarının yapılması 8. Rol modellerin görünür kılınması (İyi örneklerin öne çıkarılması) 9. Kadınların yöneticiliğin alt kademelerinden itibaren cesaretlendirilmesi 10. Üst düzey erkek yöneticilerin kadınları cesaretlendirmek için farkındalık eğitimi alması GRUP 5 1. Kadınlar arası ilişki ağının güçlendirilmesi (Kadın merkezleri arası işbirliği, her yıl düzenli olarak kadın konulu sempozyum türü bilimsel toplantıların yapılması, periyodik toplantılarda rol modeller olarak başarılı kadınların davet edilmesi, web sayfası-network kurulması, kadın bilim adamları derneğinin kurulması) 2. Medyada başarılı kadın rol modellerin güncel tutulması (sohbet programları, dizilerde cinsiyet ayrımcılığının denetlenmesi) 3. Kadının annelik rolünden kaynaklanan sorumluluk çözülmesinde kreş, yaz okulu vb. destek merkezlerinin arttırılması 4. Göreve yükselme ve girişte standartların olması, yasal uygulamaların olması

27 YÜKSEKÖĞRETİMDE KADIN LİDERLİĞİ: SORUNLAR VE ÖNERİLER KONULARA GÖRE ÖZET TABLOLAR Grup çalışması oturumlarında katılımcılar tarafından gruplar halinde listelenen sorunlar ve çözüm önerileri, aşağıdaki tablolarda konulara göre derlenmiş ve özetlenmiştir.

28 Tablo 3. Konulara göre derlenmiş sorunlar listesi ANA TEMA AKADEMİK KÜLTÜR/ ÇALIŞMA ORTAMI YASAL DÜZENLEMELER SOSYO-KÜLTÜREL ETKENLER KİŞİSEL ÖZELLİKLER SORUNLAR Bilimsel rekabete uygun olmayan kültür Çalışma hayatında destek mekanizmalarının eksikliği/yetersizliği Kadınların bilgilendirilerek güçlendirilmesine ilişkin destek mekanizmasının ve araçlarının geliştirilememesi, çalışma-aile-çocuk yaşamı dengesinin kurulamaması, rol çatışması ve bunun için gerekli düzenlemelerin (kreş, anaokulu vb.) eksikliği Mücadele-direnme-dayanışma zayıflığı, ilişki ağlarının yeterince kurulamaması, kadınlar arası desteğin ve örgütlenmenin eksikliği, bilgi kaynak israfı Kurum içi erkek egemen eğilimler Kadın liderliğini teşvik eden politika/mevzuat eksikliği, yetersizliği, yaptırım gücünün olmaması YÖK yasasında ve yeni taslakta toplumsal cinsiyet eşitliği ile ilgili herhangi bir etik kavramının, ilkelerin, maddelerin bulunmayışı Devletin sistemli kaynak ve desteğinin olmaması Baskı ve ayrımcılık uygulanması, eşitlik gözeten mevcut yasal uygulamalarda hakların gaspı, yükselme, eşit ücret vb. yetersizliği, Kadınları çalışma hayatına özendirecek, kolaylaştıracak değil vazgeçirecek uygulamaların (erken yaşta evlendirme, çocuk sahibi olma vb.) bulunması Biyolojik indirgemecilik Çevrenin etkisi ve kadınların özgüven isteğinde kültürel engellerin bulunması, kadınların yöneticiliğe talip olmaması, önündeki engellere yönelik bilgi/konuşma/ifade özgürlüğünün meşru ortamının bulunmaması, çevrenin kadını yönetici pozisyonda görmek istememesi, yeterli rol model bulunmaması Toplumsal bilinçaltı oluşturmada medyanın rolü Hedeflerin yüksek olmaması Kişisel/kişilerarası tercihler Hedefe odaklanma ve hedef (dava) yetersizliği

29 Tablo 4. Konulara göre derlenmiş öneri ve stratejiler ANA TEMA ÇALIŞMA KOŞULLARI MALİ DESTEKLER ÖRGÜTLENME İLİŞKİ AĞLARI YASAL DÜZENLEMELER ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 1. Kadınların yükseköğretim alanında daha fazla yer almasını sağlayacak uygulamaların oluşturulması (örneğin part time çalışma, home-ofis vb.) 2. Kadının annelik rolüne ilişkin sorumluluklarından kaynaklanan sorunların çözülmesinde kreş, yaz okulu, etüt evleri, oyun evleri, lojman olanakları vb. destek mekanizmalarının arttırılması ve yasal zorunluluk haline getirilmesi 3. Ev işleri, yemek vb. kolaylaştırmak için ekstra ücretlendirmelerle ekonomik katkı payının arttırılması 4. Akademisyen Kadınlar Birliği nin kurulması 5. Kadınlararası ilişki ağlarının güçlendirilmesi (Kadın merkezleri arası işbirliği, her yıl düzenli olarak Kadın konulu sempozyum, kongre vb. bilimsel toplantıların yapılması, periyodik toplantılarda rol modeller olarak başarılı kadınların davet edilmesi) 6. Web sayfası-networking kurmak, Mentoring 7. Rol modellerin geliştirilmesi ve iyi uygulamaların paylaşılmasını sağlayan ağların oluşturulması 8. Kadınların yöneticiliğin alt kademelerinden itibaren cesaretlendirilmesi 9. Üniversitelerde kreş oluşturulmasında kolaylıklar sağlanarak çalışma hayatının kolaylaştırılması 10. Kadın yöneticilerin yasaların üretilmesinde aktif rol alması 11. Yeni YÖK yasasında her düzey için minimum yüzde 30 kadar yönetici kuralı getirilmesi 12. Akademik-İdari komisyonlar ya da kurullarda kadınların belli oranda (2023 e kadar yüzde 50) belirlenmesinin yasal olarak zorunlu tutulması, uygulanmadığı durumlarda yaptırım uygulanması 13. Toplumsal cinsiyet eşitliğine ilişkin yeni yasa taslağında düzenlemelerin yapılması 14. Göreve yükselme ve girişte standartların olması, yasal uygulamaların bulunması 15. Kurumsal yapılarda eşit temsil hakkı, kadın adayların pozisyon başvurularına teşvik, çalışma etiğine yönelik mevzuatın yürürlüğe konması (Cinsel taciz dahil)

30 EĞİTİM MEDYA DESTEĞİ 16. Yaşanan/yaşanabilecek hak gasplarına yönelik ilgili mekanizmaların hesap verebilirliğinin olması 17. Öğretim üyesi yetiştirme programlarına Kadın lider yetiştirme modülünün eklenmesi 18. Akademide kadın lider yetiştirme eğitimlerinin kurumsallaşması 19. Üst düzey erkek yöneticilere yönelik farkındalık eğitimlerinin verilmesi 20. Aile paylaşımı, erkek kadın rolleri, program değişikliği, eğiticilerin eğitimi, kitapların cinsiyet eşitliği açısından gözden geçirilmesi 21. Mentörlük, eğitim programları, farkındalık yaratılması için eğitim programlarının düzenlenmesi, 22. Üniversiteler tarafından kadın liderlik becerilerinin geliştirilmesi için özel eğitim imkanlarının sunulması (İletişim becerileri, çatışma çözümü, zor insanlarla başa çıkma, kriz yönetimi vb.) 23. Erken yaştaki kız çocuklara cinsiyet eşitliği, yurttaşlık eğitim vb. verilmesi 24. Medyada başarılı kadın rol modellerin güncel tutulması, sohbet programları ve dizilerde cinsiyet ayrımcılığının denetlenmesi 25. Medyada farkındalık oluşturacak programların yapılması, toplumsal önyargıları giderici girişimlerin geliştirilmesi

31 YAPILMASI BEKLENEN DÜZENLEMELER Çalıştaydaki oturumlarda katılımcılar tarafından dile getirilen ve tablolarda özetlenen hususlarla ilgili olarak yükseköğretim alanında düzenlemeler yapma erkine sahip tüm kurum ve kuruluşlara görevler düşmektedir. Aşağıdaki tabloda ana başlıklar halinde bu beklentiler sıralanmıştır. HÜKÜMET VE TBMM DEN BEKLENTİLER Yeni yükseköğretim yasasında her düzey için en az yüzde 30 kadar kadın yönetici kuralı getirilmesi Yeni yükseköğretim yasasında toplumsal cinsiyet eşitliğine ilişkin düzenlemelerin yer alması Mevcut 2547 sayılı Yasa da üniversitelerin yönetim organlarına yönelik maddelerde (Madde 13-Madde 19) kadınlar lehine yüzde 30 kota konması Akademik ve idari kurullarda ve komisyonlarda kadın oranları için 2023 e kadar yüzde 50 hedefinin belirlenmesi Kadının annelik rolüne ilişkin sorumluluklarından kaynaklanan sorunların çözülmesinde kreş, yaz okulu, etüt evleri, oyun evleri, lojman olanakları vb. destek mekanizmalarının arttırılması ve işyerleri için yasal zorunluluk haline getirilmesi 08/10/1996 Tarihli Sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Özel Kreş ve Gündüz Bakımevleri ve Özel Çocuk Kulüpleri Kuruluş ve İşleyiş Esasları Hakkında Yönetmeliğin 21. Maddesi nde yer alan kuruluşların tatil günlerinde de hizmet verebilmelerinin zorunlu olması 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu 192. Maddesinin yoruma açık olduğu, evlilik birliğinin huzur ve yararının gözetilmesinde subjektif değerlendirmelerin yapılabileceği düşünülmektedir. Bu nedenle ilgili kanun maddesinin daha açık ifade edilmesi önerilmektedir. 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu 207. Maddesinde yer alan doğum yardımı ödeneğinin anne-babaya ayrı ayrı verilmesi önerilmektedir. Ödeneğin yalnızca babaya verilmesinin kadın-erkek eşitsizliğini derinleştireceği düşünülmektedir. 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu 104. Maddesine kadın memurlar için yarı-zamanlı çalışma olanağının eklenmesi ve babanın çocuk bakımına daha fazla zaman ayırmasına olanak sağlanması Kadın yöneticilerin yasaların üretilmesinde aktif rol alması 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu Madde 105 te cinsel tacize yönelik yaptırımların arttırılması

32 15/02/2011 tarihli sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 6112 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun un Yayın Hizmeti İlkeleri Bölümünde yer alan Madde 8 e ve Yayın Hizmeti İçeriği bölümünde yer alan Madde 14 e ek bir madde ile kadın liderliğine yönelik programların hazırlanması önerilebilir/vurgulanabilir. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI NDAN BEKLENTİLER Müfredatın ve eğitim kitaplarının aile içi rollerin paylaşımı, erkek-kadın rolleri, toplumsal cinsiyet eşitliği açısından gözden geçirilmesi ve yenilenmesi Aile içi rollerin paylaşımı, erkek-kadın rolleri, toplumsal cinsiyet eşitliği konularında eğiticilerin eğitimi çalışmalarının yürütülmesi YÖK TEN BEKLENTİLER Yeni yükseköğretim yasasında her düzey için en az yüzde 30 kadar kadın yönetici kuralı getirilmesi Yeni yükseköğretim yasasında toplumsal cinsiyet eşitliğine ilişkin düzenlemelerin yer alması Kurumsal yapılarda eşit temsil hakkı, kadın adayların pozisyon başvurularına teşvik mekanizmaları, çalışma etiğine yönelik mevzuatın yürürlüğe konması Öğretim üyesi yetiştirme programları benzeri kadın lider yetiştirme programlarının geliştirilmesi Mevcut 2547 sayılı Yasa da üniversitelerin yönetim organlarına yönelik maddelerde (Madde 13-Madde 19) kadınlar lehine yüzde 30 kota konması Akademik ve idari kurullarda ve komisyonlarda kadın oranları için 2023 e kadar yüzde 50 hedefinin belirlenmesi Kadınların akademik yaşamda daha fazla yer almasını sağlayacak uygulamaların (yarı zamanlı çalışma, evden çalışma, vb) mevzuatta yer alması Her yıl düzenli olarak Kadın konulu sempozyum, kongre vb. bilimsel toplantıların yapılması, periyodik toplantılarda rol modeller olarak başarılı kadınların davet edilmesi Üniversitelerdeki kadın araştırma ve uygulama merkezlerinin YÖK bünyesinde genel bir koordinasyon biriminin oluşturulması Kadın konulu sempozyum, kongre vb. bilimsel toplantılar konusunda üniversitelerin kaynaklarının arttırılması Kadınların yöneticiliğin alt kademelerinden itibaren cesaretlendirilmesi Kadın yöneticilerin yükseköğretimle ilgili yasaların üretilmesinde aktif rol alması Üst düzey erkek yöneticilere yönelik farkındalık eğitimlerinin verilmesi

33 ÜNİVERSİTELERDEN BEKLENTİLER Üniversitelerde kreş oluşturularak çalışma hayatının kolaylaştırılması Akademisyen Kadınlar Birliği nin kurulması Kadın araştırma ve uygulama merkezleri arası işbirliği, her yıl düzenli olarak Kadın konulu sempozyum, kongre vb. bilimsel toplantıların yapılması, periyodik toplantılarda rol modeller olarak başarılı kadınların davet edilmesi Web sayfası, ilişki ağları (network) kurulması, kadın yöneticilerin diğer kadınlara koçluk (mentor) yapması Rol modellerin geliştirilmesi ve iyi uygulamaların paylaşılmasını sağlayan ağların oluşturulması Kadınların yöneticiliğin alt kademelerinden itibaren cesaretlendirilmesi Kadın lider yetiştirme eğitimlerinin kurumsallaşması, kadın liderlik becerilerinin geliştirilmesi için çeşitli eğitim programlarının sunulması (İletişim becerileri, çatışma çözümü, zor insanlarla başa çıkma, kriz yönetimi)

34 SOSYAL PROGRAM Yükseköğretimde Kadın Liderliği Çalıştayı nın oturum aralarında KOSGEB Girişimcilik Kursu nu başarıyla tamamlayıp hibe destekle pastane işletmeye başlamış olan bir kadın girişimcinin ürettiği kurabiyeler, öğle yemeği arasında ise Nilüfer Kadın Kooperatifi üyesi kadınların ürettiği ve Düzce nin yöresel yemeklerinden oluşan bir mönü sunulmuştur.

35

36 KATILIMCILAR 1 Fatma ŞAHİN Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı 2 Azize Sibel GÖNÜL TBMM Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu Başkanı, Kocaeli Milletvekili 3 Prof. Dr. Funda SİVRİKAYA ŞERİFOĞLU Düzce Üniversitesi Rektörü 4 İlhan ÜTTÜ Elginkan Vakfı Müdürü 5 Prof. Dr. Gülsün SAĞLAMER İstanbul Teknik Üniversitesi Eski Rektörü, EUA-IEP Yönetim Kurulu Üyesi 6 Prof. Dr. Sezer KOMSUOĞLU Kocaeli Üniversitesi Rektörü 7 Prof. Dr. Yıldız ECEVİT Ortadoğu Teknik Üniversitesi 8 Prof. Dr. Berna DENGİZ Başkent Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dekanı 9 Prof. Dr. Feride ACAR Ortadoğu Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi 10 Prof. Dr. J.G. WISSEMA Wissema Danışmanlık Ltd. 11 Saniye Gülser CORAT UNESCO Cinsiyet Eşitliği Birimi Başkanı 12 Prof. Dr. Aygün ATTAR Giresun Üniversitesi Rektörü 13 Prof. Dr. Filiz KILIÇ Nevşehir Üniversitesi Rektörü 14 Prof. Dr. Ayşe Şule KUT Okan Üniversitesi Rektörü 15 Prof. Dr. Sıddıka Semihat DEMİR İstanbul Kültür Üniversitesi Rektörü 16 Prof Dr. Zeynep Çiğdem KAYACAN İstanbul Üniversitesi Rektör Yardımcısı 17 Prof. Dr. Ayşe Sevim GÖKALP Kocaeli Üniversitesi Rektör Yardımcısı 18 Prof. Dr. Meral ÖZBEK BOSTANCIOĞLU Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Rektör Yardımcısı 19 Prof. Dr. Sondan DURKANOĞLU FEYİZ Sabancı Üniversitesi Rektör Yardımcısı 20 Prof. Dr. Süheyla SÜRÜCÜOĞLU Celal Bayar Üniversitesi Rektör Yardımcısı 21 Prof. Dr. Şule ALTUN Bursa Teknik Üniversitesi Rektör Yardımcısı 22 Prof. Dr. Sonay ÇEVİK Avrasya Üniversitesi Rektör Yardımcısı

37 23 Prof. Dr. Sermin ÖRNEKTEKİN İstanbul Kültür Üniversitesi Rektör Yardımcısı 24 Prof. Dr. Nigar Demircan ÇAKAR Düzce Üniversitesi Rektör Yardımcısı 25 Prof. Dr. Dilek BOYACIOĞLU İstanbul Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi 26 Prof. Dr. Safinaz ATAOĞLU Düzce Üniversitesi Tıp Fakültesi Dekanı 27 Yrd. Doç. Dr. Ayla KEÇECİ Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Müdürü 28 Prof Dr. Münevver TEKCAN Kocaeli Üniversitesi Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü 29 Doç. Dr. İncilay CANGÖZ Anadolu Üniversitesi Kadın Kadın Çalışmaları Merkezi Müdür Yardımcısı 30 Yrd. Doç. Dr. Ayla BERKİTEN ERGİN Sakarya Üniversitesi Kadın Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdür Yardımcısı 31 Yrd. Doç. Dr. Şule AY Düzce Üniversitesi Kadın Sorunları ve Araştırmaları Merkezi Müdürü 32 Öğr.Gör. Aysun KARAAHMET Giresun Üniversitesi Kadın Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü 33 Yrd. Doç. Dr. Fahriye HAYIRSEVER Düzce Üniversitesi Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi 34 Yrd. Doç. Dr. Aslıhan KUYUMCU VARDAR Düzce Üniversitesi Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi 35 Araş. Gör. Serpil YAZICI ŞAHİN Kocaeli Üniversitesi 36 Murat ÖZEN Elginkan Vakfı 37 Nihan YAŞAR Elginkan Vakfı 38 Nagehan ÇELEBİ Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

38 GRUP ÇALIŞMASI GRUPLARI Prof. Dr. Gülsün SAĞLAMER İstanbul Teknik Üniversitesi, EUA/IEP Yönetim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Aygün ATTAR Giresun Üniversitesi Rektörü Yrd. Doç. Dr. Ayla BERKİTEN ERGİN Kocaeli Üniversitesi Kadın Sorunlarını Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü Yrd. Doç. Dr. Fahriye HAYIRSEVER Düzce Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Meral Özbek BOSTANCIOĞLU Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Sezer KOMSUOĞLU Kocaeli Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Sonay ÇEVİK Avrasya Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Safinaz ATAOĞLU Düzce Ü. Tıp Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Dilek BOYACIOĞLU İstanbul Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Münevver TEKCAN Kocaeli Üniversitesi Kadın Sorunları Araştırma Ve Uygulama Merkezi Müdürü Yrd. Doç. Dr. Şule AY Düzce Üniversitesi Kadın Sorunları ve Araştırmaları Merkezi Müdürü

39 Prof. Dr. Ayşe Şule KUT Okan Üniversitesi Rektörü Saniye Gülser CORAT UNESCO Cinsiyet Eşitliği Birimi Başkanı Prof. Dr. Süheyla SÜRÜCÜOĞLU Celal Bayar Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Sermin ÖRNEKTEKİN İstanbul Kültür Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Berna DENGİZ Başkent Üniversitesi Aysun KARAAHMET Giresun Üniversitesi Kadın Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Filiz KILIÇ Nevşehir Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Yıldız ECEVİT Ortadoğu Teknik Üniversitesi Prof. Dr. Şule ALTUN Bursa Teknik Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Nigar DEMİRCAN ÇAKAR Düzce Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Sondan DURKANOĞLU FEYİZ Sabancı Üniversitesi Rektör Yardımcısı Doç. Dr. İncilay CANGÖZ Anadolu Üniversitesi Kadın Çalışmaları Merkez Müdür Yardımcısı Yrd. Doç. Dr. Ayla KEÇECİ Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu

40 Prof. Dr. Sıddıka Semihat DEMİR İstanbul Kültür Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Ayşe Sevim GÖKALP Kocaeli Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof Dr. Zeynep Çiğdem KAYACAN İstanbul Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. J.G. WISSEMA Wissema Danışmanlık Ltd. Prof. Dr. Feride ACAR Ortadoğu Teknik Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Aslıhan KUYUMCU VARDAR Düzce Üniversitesi Öğretim Üyesi

41

42