Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 31, Ekim 2016, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 31, Ekim 2016, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Published Date Doç. Dr. Turgut KAPLAN Selçuk Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi tkaplan@selcuk.edu.tr Davut ATILGAN Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü admkutay@gmail.com Samet AKTAŞ Selçuk Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi sametaktas@selcuk.edu.tr Yalçın TÜKEL Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü yalcntukel@gmail.com OKUL YÖNETİCİLERİNİN ÖĞRETMENLER TARAFINDAN ALGILANAN ETİK LİDERLİK DAVRANIŞLARI Bu çalışmada liselerde görev yapan öğretmen algılarına göre okul yöneticilerinin etik liderlik davranışı gösterme durumlarını etik liderliğin dört alt boyutunda karşılaştırmak amaçlanmıştır. Genel Tarama yöntemi kullanılan bu araştırmada veriler, Yılmaz (2005) tarafından geliştirilen ve 44 maddeden oluşan Etik Liderlik Ölçeği yardımıyla toplanmıştır. Ayrıca araştırmacı tarafından geliştirilen öğretmenlerin demografik özelliklerini belirlemek amacıyla kişisel bilgi formu oluşturulmuştur. Etik liderlik ölçeğinin alt boyutlarının cinsiyet değişkenine göre farklılıkların tespiti için Independent Samples T-Testi kullanılmış, alt boyutların yaş değişkenine göre karşılaştırılmasında Tek Yönlü Varyans Analizi kullanılmış, farklılığın hangi gruplardan kaynaklandığının tespit edilmesinde Post Hoc testlerden Tukey HSD kullanılmıştır. Anlamlılık düzeyi 0,05 olarak kabul edilmiştir. Araştırma sonucuna göre; Okul Yöneticilerinin genel olarak etik liderlik davranışı gösterme düzeyleri iyi seviyelerdedir. Dört alt boyut arasında en fazla Öz

2 iletişimsel boyutta ikinci sırada ise iklimsel etik alt boyutunda etik liderlik davranışı gösterdikleri belirlenmiştir. Anahtar kelimeler: Lider, liderlik, etik, etik liderlik, öğretmen, okul yöneticisi. ETHICAL LEADERSHIP BEHAVIORS OF SCHOOL ADMINISTRATORS PERCEIVED BY TEACHERS Abstract In this study, the ethical leadership behavior of school administrators according to the perception of the teachers in the high school is aimed to compare under the four subscales of ethical leadership. In this study which General Scanning method is used, the data is collected by the help of Ethical Leadership scale" developed by Yılmaz ( 2005) and consisting of 44 articles. In addition, a personal information form which is developed by the researcher was created for determining demographic characteristics of the teachers. Independent samples t - test was used for detection of gender- based differences in dimensions of Ethical leadership scale, one-way analysis of variance is used for the comparison by age in dimensions, Tukey HSD was used from the post hoc tests for determining the the groups from which the difference arise. The level of significance was accepted as According to the research results; overall levels of showing ethical leadership of school administrators are in a good level. Among Four subscales, communicative dimension the most, the dimensions of ethical climate is certain in second place in showing the ethical leadership behaviors. Keywords: Leader, leadership, ethics, ethical leadership, teacher, school administrator. 181 Giriş Toplumda kabul gören kültürel ve ahlak değerlerinin bireyler tarafından benimsenmesi, bireyin içinde yaşadığı bu toplumda kendisinden beklenen görev ve sorumlulukları bu değerler içinde yerine getirmesi sağlıklı toplumların var olmasını sağlayacaktır. Toplumu doğrudan etkileyen eğitim ve öğretim faaliyetleri öğrencilerin olumlu yönde gelişmesinde ve gelişimi devam ettirebilmesinde en önemli unsurdur. Yeni nesillerin doğru bir şekilde eğitilmesi toplumun gelişimine katkı sunacaktır. Bu hususta aile ve okullara önemli sorumluluklar düşmektedir. Okullarda alınacak iyi bir eğitim, bireylerin toplumun değerlerine uygun hareket etmelerini sağlayacaktır. Bu görevin iyi bir şekilde yerine getirilmesi için, okulu gerçekten iyi yöneten, öğretmenleri yönlendiren, öğretmenleri çalışmalarında motive eden, okula ve çevreye katkıda bulunan, yeniliğe ve değişime açık, becerikli ve etik ilkelere uygun hareket eden okul yöneticilerine ihtiyaç vardır. Okul yöneticisi, çevresi tarafından takdir edilen örnek bir kişiliğe sahip olmalıdır. Kendisini yenileyebilen, etik ilkelere sahip bir yönetici, görev yaptığı kurumda verimin artmasını ve kaliteli bir hizmetin sunulmasını sağlayacaktır. Aktoy a (2010). Göre; Etik ilkeler, etkili bir okul yönetimi için ön koşul taşıyan davranışlardır. Bu davranışları gösteren okul yöneticileri daha arzu edilebilir sonuçlara ulaşır. Etiksel yönelimli okullarda hedefler bir düzene konur. Bu okullarda yönetici, güçlü bir etiksel yönelim gösterir,

3 öğretmenleri ile daha güvenli ilişki kurabilir (Aktoy, 2010:7). Güveni artırmak isteyen kurum yöneticisi, çalışanlarına kendilerini ifade edebildiği ve başkalarını anlayabildiği bir iletişim ortamı oluşturmalıdır. Aynı işle ilgili dikey ve yatay iletişim için doğru yöntemleri kullanmalı, doğru araçları seçmelidir. Çalışanlar kurumsal işleyişle ilgili her türlü bilgiye rahat bir şekilde ulaşabilmelidirler (Yılmaz, 2006: 62). Toplumun değer yargılarını bir sonraki nesle aktarmak eğitimin amaçlarındandır. Bu sebeple, hangi değerlerin veya değerler sisteminin ne şekilde aktarılacağı, eğitimcilerin bunu gerçekleştirirken nasıl davranacağı yine belli etik ilkelere bağlı olarak gerçekleşmektedir. Ahlaki yargı, neyin doğru ve ahlaki olduğu hakkındaki sezileri içermektedir. Özellikle mesleki değerlerin kişisel değerlerden önce gelmesini gerektirir. Buna göre ahlakın evrenselliğinden, insanların eylemlerini haklı veya haksız eylemler olarak ayırmanın toplumsal ihtiyaç olduğundan söz edilmektedir (Goodlad, 1992; Koveski, 1978: aktaran; Haynes, 1998). Birey, bir değer sistemi geliştirirken hem dış çevrenin, hem de içsel ve bilişsel yapısının etkisi altındadır. Bu değer sistemi, bireyin ait olduğu kültür ve alt kültürlerce etkilenir. Etik davranış, toplumun sosyal normlarına dayanır. Bu sosyal normlar da bireyin kendi etik yönetim kodunu oluşturmasına katkıda bulunur (Luthans vd., 1987). Eğitim ve etik toplumsal yaşantımıza yön veren en önemli konulardandır. Eğitim sayesinde bireylerde istendik davranış değişiklikleri meydana getirmek amaçlanmaktadır. Türk eğitim sisteminin temel amaçlarından biri; ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren bireyler yetiştirmektir. Bu değerlerin öğretildiği yerlerin başında okullar gelmektedir. Okullardaki eğitim işini yöneten okul yöneticileri, öncelikle kendi davranışları yoluyla sorumluluğunda bulunan öğretmen ve öğrencilere örnek olmalı, yol göstermelidir (Sunar, 2011:5). 182 Etik Kavramı Etik, insanların kurduğu bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan değerleri, normları, kuralları, doğru-yanlış ya da iyi-kötü gibi ahlaksal açıdan araştıran felsefe dalı olarak tanımlanmaktadır. Etik, geçmiş ve bugüne ilişkin doğru ve yanlış ölçülerinin anlatımıdır. Etik, insanlar arasındaki ilişkilerin temelinde yer alan değerlerin, ahlaki bakımdan doğru ya da yanlış olanın niteliğini araştıran bir felsefe dalıdır. Yunanca ethos sözcüğünden türetilmiştir. Yunancada ethos insanların yaşadıkları yer ile gelenek, görenek, alışkanlık ve bir kişinin yaratılış öz nitelikleri gibi anlamlar taşımaktadır (Bozkurt, 2000:189). Etik doğru, uygun, iyi, adil, zorunlu ve ödev olanın ne olduğunu sorgulayarak, yapıp etmelerin, moral eylem olarak değerlendirilip değerlendirilemeyeceğini araştırır (Özateş, 2010:86). Alıcı (2004,66) ise etik kavramın tanımını şu şekilde verir : Genel olarak ahlak üzerinde düşünebilme etkinliğidir. Bu kavram çoğu zaman ahlak felsefesi olarak da adlandırılmaktadır. Etik, pratik kullanımda ise, bir dizi kural ve ilke ya da bir küme insan ya da toplumca kabul edilmiş bir dizi davranış ve ahlaki ilkeler kümesi anlamına gelmektedir. Daha geniş bakış açısı ile etik, bütün etkinlik ve amaçların yerli yerine konulması, neyin yapılacağı veya yapılamayacağının, neyin isteneceğinin veya neyin istenemeyeceğinin, neye sahip olunacağı ya da olunamayacağının bilinmesidir (Güven ve Öncü, 2012,:68). Türkçede etik sözcüğüne karşılık olarak daha çok, Arapça huy, mizaç, karakter anlamına gelen ve hulk sözcüğünden türeyen ahlâk sözcüğü kullanılmaktadır (Cevizci, 2002:3). Ahlâk, İnsanın başka varlıklarla belirli normlara göre gerçekleşen ilişkilerinin, norm, değer ve kuralların bütünü şeklinde tanımlanmaktadır. Meslek etiği ise etik disiplininin bir alt dalıdır. İnsan

4 yaşamının büyük bir parçasını oluşturan meslek yaşamının da kendine göre kuralları ve bir etik anlayışı vardır. Bu anlayış çerçevesinde meslek etiği, meslek yaşamındaki davranışları yönlendiren, neyin yapılacağı neyin yapılmayacağı konularında rehberlik eden etik prensipler ve standartların toplamıdır şeklinde ifade edilebilir (İşgüden ve Çabuk, 2006). Başka bir açıdan bakılacak olursa insan tutum ve davranışları ile toplum yaşamında görülen eylemleri ve sosyal yaşamı irdelemeden ve eleştirel olarak değerlendirmeden kuramsal bir anlayış geliştirilmesi de olanaklı görülmemektedir. Bir başka ifadeyle etik kuram içerisinde yer alan çeşitli düşünceler kapsamında, var olan kurulu düzene bir karşı çıkma ya da tez-antitez anlayışı bir bakış açısı olarak benimsenmektedir (Arapkirlioğlu 2003). Etik Liderlik ve Liderlik Davranışları Liderlik ve lider kavramları üzerinde bu zamana kadar birçok araştırma yapılmış ve bu terimler çok farklı biçimlerde de tanımlanmıştır. Lider ve liderlik kavramları, insanlık tarihi kadar eski olmasına rağmen son yüzyılda bilimsel olarak incelenmeye başlanmıştır. Değişimin hızlı yaşandığı dünyada iş anlayışları ve buna dayalı olarak çalışanlara bakış açısı da değişmiştir. Kurum amirlerinden beklenen aslında klasikleşmiş rollerden ziyade liderlik davranışları sergilemeleridir (Yılmaz, 2006:13). Lider, liderlik ve etik liderlik tanımlarından bazıları aşağıda belirtilmiştir. Lider, bir grup insanı belirli amaçlar etrafında toplayabilme ve bu amaçları gerçekleştirmek için onları harekete geçirme bilgi ve yeteneklerinin toplamına sahip kişidir (Eren, 2008:525). Liderlik, herşeyi bilmek, her konudan anlamak, her soruya cevap verme yeteneğine sahip olmak demek değildir. İzleyecek kişileri çekebilme yeteneğidir (Özel, 1998:105). Liderlik, izleyenlerini belirlenen hedeflere götürebilme gücünü (otoritesini) kullanabilmektir (Türkmen, 1996: 53). Etik liderlik ise etik değerlere ve ilkelere dayalı ilişkileri sürdürmeyi ve bunları ön planda tutmayı ön gören bir liderlik kuramıdır (Erdoğan, 2002: 48). 183 Etik, ahlak üzerine yoğunlaşmakta, onun üzerine felsefe yapmaktadır. Etik; ırk, cinsiyet, cins, din, mezhep, sınıf ayrımı yapmadan herkese aynı davranmak, insana saygı ve insan hakları açısından yaklaşmak demektir. Liderin görevi ise insanları bir amaç etrafında toplamak ve ortak bir amaca onlarla ulaşmayı sağlamaktır. O halde lider, izleyenlerine karşı davranışlarında etik sorumluluğu duymak ve bunları davranışlarıyla ifade etmek zorundadır. Kısaca lider, etik liderlik becerisi sergilemelidir (Yılmaz, 2006: 28). Okul yöneticisinin de etik liderlik davranışı sergilemesi sürdürülebilir eğitim-öğretim kalitesi için önemlidir. Olumlu okul kültürü ve okul iklimi oluşmasına etik liderlik davranışı büyük katkı sağlayacaktır. Bu çalışmanın gerekçesi de; Okul yöneticilerinin etik liderlik davranışlarında eksik görülen durumlarının tespit edilip düzeltilmesi yönünde adımlar atılmasını sağlama gerekliliğidir. Bu çalışma ile okul yöneticilerinin öğretmenler tarafından algılanan etik liderlik davranışlarının dört farklı alt boyutta değerlendirilmesi amaçlanmıştır. İletişimsel Etik, İklimsel Etik, Karar Vermede Etik ve Davranışsal Etik alt boyutları incelenerek elde edilen bulgular doğrultusunda tespit ve öneriler yapılması hedeflenmiştir. Gereç ve Yöntem

5 Bu çalışmada Kahramanmaraş ın Elbistan ilçesi evren olarak seçilmiştir, çalışmanın araştırma grubunu eğitim-öğretim yılı ikinci döneminde lise düzeyi devlet okullarında görev yapan öğretmenler oluşturmaktadır. Araştırmada ulaşılabilirlik ve gönüllülük durumu ölçüt alınmıştır. Örneklem olarak Elbistan merkezinde bulunan 9 lise tesadüfü yöntemle seçilmiş, 90 kadın, 146 erkek öğretmenden oluşmaktadır. Elbistan ilçesinin birçok il nüfusundan daha fazla nüfusa sahip olması ve katılımcı sayısının yeterli olması nedeniyle örneklem evreni temsil etmektedir. Tablo 1. Okul Yöneticilerinin Öğretmenler Tarafından Algılanan Etik Liderlik Ölçeğine Ait Değerler Alt Boyutlar Madde Sayısı Alt Boyutlardan Cronbach's Alınabilinecek En Alt ve En Alpha Üst Puanlar İletişimsel Etik İklimsel Etik Karar Vermede Etik Davranışsal Etik Etik Liderlik Ölçeğinin (ELÖ) güvenirliğini kestirmek için öncelikle Cronbach Alpha katsayısı kullanılmıştır. Alt boyutlar için ayrı ayrı hesaplamış ve güvenirliğin bir ölçütü olarak belirlenmiştir. Dört alt boyutun kendi içlerinde hesaplanan güvenirlik katsayıları; yüksek düzeyde bulunmuştur. İletişimsel etik.93; iklimsel etik.92; karar vermede etik.88 ve davranışsal etik alt boyutu ise.92 olarak bulunmuştur. Etik liderlik ölçeğine ait değerler tablosundaki sonuçlara bakıldığında güvenirlik katsayılarının güvenirliği ölçütünün yüksek düzeyde olduğu belirlenmiştir. 184 Veri Toplama Araçları Araştırmamız iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümü öğretmenlerin demografik bilgilerini belirlemek için geliştirilen kişisel bilgi formu oluşturmaktadır. İkinci bölümde ise; bu araştırmada kullanılan Etik Liderlik Ölçeği (ELÖ), öğretmen görüşlerine göre okul yöneticilerinin etik liderlik düzeylerini belirlemek amacıyla geliştirilen 5 li Likert tipi ölçektir. Envanter, etik liderlik alt boyut özelliklerini belirlemek amacıyla Yılmaz (2005) tarafından geliştirilmiş ve yine Yılmaz tarafından geçerliği ve güvenirliliği saptanmıştır. Verilerin Analizi Verilerin istatistiksel analizi SPSS 22 Paket programı kullanılarak yapılmıştır. Etik liderlik ölçeğinin alt boyutlarının cinsiyet değişkenine göre farklılıkların tespiti için Independent Samples T-Testi kullanılmış, alt boyutların yaş değişkenine göre karşılaştırılmasında Tek Yönlü Varyans Analizi kullanılmış, farklılığın hangi gruplardan kaynaklandığının tespit edilmesinde ise Post Hoc testlerden Tukey HSD kullanılmıştır. Anlamlılık düzeyi 0,05 olarak kabul edilmiştir. Bulgular

6 Tablo 2. Araştırmaya Katılan Öğretmen Grubunun Verdiği Cevaplar Neticesinde Demografik Özellikler Tablosu Kadın N=90 Cinsiyet Erkek N=146 Toplam 1-5 Yıl (% 48.72) Yöneticinizin Yöneticilik Görev Süresi (N=236) 6-10 Yıl (% 16.52) Yıl (%15.67) Yıl (% 4.66) 21 Yıl ve üzeri (% 14.40) Öğretmenlerin Öğrenim Düzeyi (N=236) Ön Lisans (% 1.69) Lisans (% 79.66) Lisansüstü (%18.64) Okulun Ortalama Öğretmen Mevcutları Düzeyi (N=236) Yöneticinizin Yaş Grubu (N=236) 20 den az (%3.81) Öğretmen (% 46.61) Öğretmen (% 15.67) Öğretmen (% 13.98) 100 ve üstü (% 19.91) yaş arası yaş arası (% 47.03) yaş arası (% 35.44) yaş arası (% 14.83) 61 yaş ve üzeri Tablo 2. İncelendiğinde: Yöneticilerden yöneticilik görev süresi 1-5 yıl olan sayı 115 olarak en yüksek değerdedir. Yöneticilik görev süresi 6-10 yıl olan sayı 39 olarak % lik kısma tekabül etmektedir. Okul Yöneticilerinin lük kısmının okul yöneticiliği görevinde yeni oldukları sonucuna ulaşılmıştır. Bu oran yüksek bir kısmı oluşturmaktadır. Öğretmenlerin öğrenim düzeyleri tablosunda öğretmenlerin öğrenim düzeyleri Lisansüstü mezun durumda olan sayı 44 olarak %18.64 oranındadır. Öğrenim düzeyleri, Lisansüstü mezun durumda olan sayı bakımından incelendiğinde, geçmiş yıllarda yapılan bazı araştırmalara oranla artış olduğu görülmüştür. Okulun ortalama öğretmen mevcutları sonucunda: okulların öğretmen mevcutlarının en çok sayı aralığında olduğunu göstermektedir. Öğretmen sayısı 100 ve üstü olan okullar genellikle atölye ve laboratuarı olan, bünyesinde birden fazla bölüm bulunan Meslek Liseleri grubundaki okullardır. Yöneticinizin yaş grubu durumu incelendiğinde ise yöneticilerin önemli oranda genç yöneticilerden oluştuğunu görmekteyiz.

7 Tablo 3. Okul Yöneticisinin Etik Liderlik Davranışının Cinsiyet Değişkenine Göre Karşılaştırma Sonuçları. Cinsiyetiniz N S sd t p İletişimsel Etik Kadın Erkek İklimsel Etik Kadın Erkek Karar Vermede Kadın Etik Erkek Davranışsal Etik Kadın Erkek Tablo 3. İncelendiğinde Okul Yöneticilerinin etik liderlik davranışının cinsiyet değişkenine göre anlamlı farklılık bulunmamıştır (p 005). Tablo 3 te her iki cinsiyetin görüşlerinin ortalamasının alınarak dört alt etik boyutlar bakımından ortak olarak değerlendirildiğinde; İletişimsel Etik alt boyutunda; kadın ve erkek ortalamasının 54,86 olduğu, İklimsel Etik alt boyutunda kadın ve erkek ortalamasının 37,56 olduğu, Karar Vermede Etik alt boyutunda kadın ve erkek ortalamasının 32,07 olduğu ve Davranışsal Etik alt boyutunda kadın ve erkek ortalamasının 32,30 olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Okul Yöneticilerinin dört alt boyut arasında en fazla iletişimsel boyutta ikinci sırada ise iklimsel etik alt boyutunda etik liderlik davranışı gösterdikleri tespit edilmiştir. 186 Tablo 4. Okul Yöneticilerinin Etik Liderliğin Alt Boyutlarına Uygun Davranış Gösterme Düzeylerinin Yaş Değişkenine Göre ANOVA Sonuçları. Kareler Anlamlı Kareler sd Ortalama ± SS F p Farklılı Toplamı sı k Gruplarara sı İletişimsel Etik İklimsel Etik Karar 6 Gruplariçi Toplam Gruplarara sı Gruplariçi Toplam Gruplarara sı ± ± ± * *

8 Vermede Etik Davranış sal Etik *p 0.05 Gruplariçi Toplam Gruplarara sı Gruplariçi Toplam ± : Yaş. 2: Yaş. 3: Yaş. 4: 51 yaş ve üzeri Tablo 4 te Okul Yöneticilerinin etik liderliğin alt boyutlarına uygun davranış gösterme düzeylerinin yaş değişkenine göre ANOVA sonuçları incelendiğinde; İletişimsel Etik P:.074 olarak bulunmuştur yaş grubu ile yaş grubu arasında anlamlı düzeyde farklılık. ayrıca yaş grubu ile de yaş grubu arasında da anlamlı düzeyde farklılık olduğu görülmüştür. İklimsel Etik P:.033 olarak bulunmuş yaş grubu ile yaş grubu arasında anlamlı düzeyde farklılık. Ayrıca yaş grubu ile de yaş grubu arasında da anlamlı düzeyde farklılık olduğu görülmüştür. Tablo 4 incelendiğinde; İletişimsel Etik; İklimsel Etik; Karar Vermede Etik; ve Davranışsal Etik;32.28 olarak bulunmuştur. İletişimsel Etik boyutunun en yüksek düzeyde olduğu görülmektedir. İletişimsel Etik boyutu ile Karar Vermede Etik ve Davranışsal Etik boyutları arasında anlamlı düzeyde farklılık olduğu gözlenmiştir. Karar Vermede Etik ve Davranışsal Etik alt boyutları arasında ise anlamlı farklılık bulunmamıştır (p 005). 187 Tartışma ve Sonuç Bu çalışmada okul yöneticilerinin öğretmenler tarafından algılanan etik liderlik davranışlarının dört farklı alt boyutta değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Çalışmaya Elbistan ilçesinde liselerde görev yapan öğretmenler dahil edilmiştir. Elde edilen bulgulara göre; Katılımcıların görüşleri neticesinde etik liderliğin alt boyutlarına uygun davranış gösterme düzeylerinin yaş değişkenine göre ANOVA sonuçları incelendiğinde; İletişimsel Etik boyutunda yaş grubu ile yaş grubu arasında anlamlı düzeyde farklılık. Ayrıca yaş grubu ile de yaş grubu arasında da anlamlı düzeyde farklılık olduğu görülmüştür. İklimsel Etik boyutunda; yaş grubu ile yaş grubu arasında anlamlı düzeyde farklılık. Ayrıca yaş grubu ile de yaş grubu arasında da anlamlı düzeyde farklılık olduğu görülmüştür. Karar Vermede Etik ve Davranışsal Etik alt boyutlarında ise anlamlı farklılık bulunmamıştır (p 005).

9 Baştuğ un (2009) çalışmasında; Resmi ilköğretim okulu öğretmenlerinin, çalıştıkları okullardaki yöneticilerinin etik liderlik davranışını gösterme düzeylerine ilişkin algıları, yöneticilerinin yaş gruplarına göre farklılaşıp farklılaşmadığına ilişkin Anova-F testi sonuçları incelenmiştir. İklimsel etik boyutunda, Davranışsal etik boyutunda, Karar vermede etik boyutunda ve İletişimsel etik boyutunda resmi ilköğretim okulu yöneticilerinin etik liderlik davranışı gösterme durumlarına ilişkin algılamada bazı yaş gruplarında farklılaşma olduğu, bazı yaş grupları arasında ise farklılaşma olmadığı görülmüştür. Bu sonuçlar ile bizim çalışmamız arasında benzerlik görülmektedir. Çalışma sonucunda; İletişimsel Etik; İklimsel Etik; Karar Vermede Etik; ve Davranışsal Etik;32.28 olarak bulunmuştur. Bu çalışma sonucunda İletişimsel Etik boyutunun en yüksek düzeyde olduğu görülmektedir. İklimsel Etik boyutunun sonucunun İletişimsel Etik boyutuna en yakın sonuçta olması İklimsel Etik boyutunun İletişimsel Etik boyutunu desteklediğini göstermektedir. Acar (2011). Çalışmasında; Alt boyutlar için ortalama puanlar karşılaştırıldığında en yüksek puanın iletişimsel etik alt boyutu için elde edilen ortalama puan olduğu görülmektedir. Yılmaz ın (2006). Araştırmasında ise; Örgütsel güvenin alt boyutu olan iletişim ortamını, etik liderlik tüm alt boyutları anlamlı bir şekilde etkilemektedir. Etik liderliğin alt boyutları kapsamında ise örgütsel güvenin alt boyutu olan iletişim ortamını, en fazla iklimsel etik yordamaktadır. Aktoy un (2010). Çalışmaları da bu sonuçları desteklemektedir. Okul Yöneticilerinin Etik Liderlik Davranışının Cinsiyet Değişkenine Göre Karşılaştırma Sonuçları Bulguları İncelendiğinde; Okul Yöneticilerinin etik liderlik davranışının cinsiyet değişkenine göre anlamlı farklılık bulunmamıştır (p 005). Çelik in (2013). Araştırmasında; Öğretmenlerin cinsiyetine göre okul yöneticilerine ait etik liderlik davranışı algısı araştırmasında; erkek ve kadın katılımcıların puan ortalamaları arasında anlamlı fark gözlenmemiştir. Doğan (2008). Çalışmasında; İlköğretim Okulu yöneticilerinin mesleki etik ilkelerinin öğretmenler tarafından algılanmasında dürüstlük, güven, mesleki sorumluluk, mesleki yeterlilik, insan hakları, sevgi ve örgütsel bağlılık alt boyutları ile öğretmenlerin cinsiyeti arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmadığı sonucuna ulaşmıştır. Bu sonuçlar bizim çalışmamızla aynı doğrultuda sonuçların çıktığını göstermektedir. 188 Yılmaz ın (2006). Çalışması neticesinde; Cinsiyet değişkenlerine göre öğretmenlerin görev yaptığı ilköğretim okullarındaki örgütsel güvenin alt boyutları puanları arasındaki (t) testi karşılaştırmasına ilişkin bulgular incelendiğinde; Öğretmenlerin cinsiyet değişkenlerine göre; örgütsel güvenin tüm alt boyutlarında erkeklerin puan ortalamaları, kadınların puan ortalamalarından anlamlı düzeyde yüksek bulunmuştur. Araştırma sonucunda bayan öğretmenler erkek öğretmenlere göre, okullarındaki örgütsel güven düzeylerini daha yetersiz olarak algılamaktadırlar. Bu çalışmada ise bizim çalışmamıza göre farklı sonuçlar görülmektedir. Her iki cinsiyetin görüşlerinin ortalamasının alınarak, dört alt etik boyutlar bakımından ortak olarak değerlendirilmesi sonucunda; Okul Yöneticilerinin genel olarak etik liderlik davranışı gösterme düzeyleri iyi seviyelerdedir. Peach ve Reddick çalışmasında (1986). Öğretmenlerle yöneticilerin etik davranışlar hakkındaki görüşlerini karşılaştırmış olup, her iki grubun da etik dışı davranışlara yönelik tutumlarının çok da olumsuz olmadığı sonucuna ulaşmışlardır. Bu çalışmada dört alt boyut arasında okul yöneticilerinin en fazla iletişimsel boyutta ikinci sırada ise iklimsel etik alt boyutunda etik liderlik davranışı gösterdikleri görülmektedir. Karar Vermede Etik alt boyutunda ve Davranışsal Etik alt boyutunda diğer iki alt boyuta göre etik

10 liderlik davranışı gösterme düzeylerinin daha düşük olduğu sonucuna ulaşılmıştır. İlköğretim okulu yöneticilerinin etik liderlik davranışı gösterme düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi ile ilgili yapılan bir araştırmada da, ilköğretim okulu yöneticilerinin en fazla iletişimsel boyutta etik liderlik davranışı gösterdiği görülmüştür (Gültekin 2008). Baştuğ un (2009) çalışmasında; Resmi ve özel ilköğretim okulu yöneticileri etik liderliğin dört alt boyutunda da ortalamanın üzerinde puan almıştır. Bu sonuçlardan resmi ve özel ilköğretim okulu yöneticilerinin, üst düzeyde etik liderlik davranışı gösterdikleri anlaşılmıştır. Sunar (2011). Çalışmasında; İlköğretim kurumlarında çalışan öğretmenlerin, müdür davranışlarının etik ilkelere uygunluğuna ilişkin algıları araştırması neticesinde; ilköğretim kurumlarında görev yapan öğretmenlerin müdür davranışlarının etik ilkelere uygunluğuna ilişkin algıları tüm boyutlar ve boyutların genel ortalaması için Genellikle Uygun şeklinde sonucuna ulaşmıştır. Kılınç ın (2010). Çalışmasında; İlköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin etik liderliğin iletişimsel etik, iklimsel etik, davranışsal etik ve karar vermede etik alt boyutlarına ilişkin algıları orta düzeydedir. Çengelci nin (2014). Araştırma sonucunda; araştırmaya katılan öğretmenlere göre okul yöneticilerinin yüksek düzeyde etik liderlik rollerini yerine getirdikleri sonucuna ulaşılmıştır. Karadaş ın (2014). Çalışmaları da bu sonuçları desteklemektedir. Bu araştırma sonuçları ile bizim çalışma sonucumuz örtüşmektedir. Bu sonuçlar ışığında bazı hususlara değinilecek olursa; günümüzde devlet kurumlarında etik davranış ilkelerinin önemine münhasıran, etik dışı davranışları önlemeye yönelik (geçmişte bazı adımlar atılsa da) yeni ve daha etkili çalışmalar gözlemlenmeye başlanmıştır. Bir örnek verilecek olursa; Millî Eğitim Bakanlığı tarafından Eğitimciler İçin Mesleki Etik İlkeler konulu ve 2015/21 sayılı bir Genelge yayınlanmıştır. Genelge kapsamında; Öğrenciler İle İlişkilerde Etik İlkeler, Eğitim Mesleğine İlişkin Etik İlkeler, Okul Yöneticilerinin; Öğretmenler, Öğrenciler ve Veliler İle İlişkilerinde Etik İlkeler başlıklarında konulara değinilmiştir (MEB-Genelge, ET: ). 189 Eğitim yöneticiliği, eğitim alanındaki öğretmenlik, psikolojik danışmanlık, deneticilik gibi meslek alanlarına benzer şekilde özel uzmanlık bilgi ve becerilerini gerektirmektedir. Eğitim yöneticilerinin, görevlerini yerine getirirken, yasa ve politikalar kadar mesleki etik ilkelerine de uygun davranmaları beklenir (Aydın, 2006: 82). Kişisel ahlak, zorunluluk ve ahlaki görev duyguları ile çok yakından bağlantılıdır. Görev ve sorumluluk ayrıca etik içinde de yer alır. (Charlesworth, 1993: 115). Emirlerin yasalara aykırılığının üst yöneticilere hatırlatılması, yöneticinin yönetimde keyfiliğinin ortadan kaldırılması hukukun üstünlüğünün sağlanmasında önemlidir. İş hayatında yazılı ya da yazılı olmayan birtakım etik kurallar vardır. Bu nedenle; etik değerlere uygun çalışma ortamını gerçekleştirmek için yapılması gerekenler şunlardır; Etik değerlere bağlı kalmaya kararlı olmak, davranışlarla örnek olmak, etiğe uygun davranışları yerleştirme sorumluluğunu almak, kurumun etik ilkelerini belirlemek, etik değerleri açıkça belirtmek, çalışanları eğitmek, açık iletişimi desteklemek ve tutarlı olmak. (MEB, 2006: 58). Bu bağlamda Starratt (2005). Yönetimde etik liderliğin ön planda yer aldığını vurgulamıştır. Ayrıca aşağıda belirtilen ortak etik değerlere uymak da uygun çalışma ortamını sağlamak için gereklidir. Doğruluk, dürüstlük, güvenilir olma, sadakat, adalet, başkalarına yardım etme, başkalarına saygı gösterme, vatandaşlık sorumluluğuna sahip olma, yalan söylememe, başkasının hakkını yememe, karşısındakinin güç durumundan yararlanmama, acısı olanın acısını paylaşma, dayanışma ve bireylerin eşitliğinin kabul edilmesi, kaynakların adil dağıtılması ve

11 mükemmeliyeti arama vb. (MEB, 2006: 58). Okul lideri; eleştirici, dönüşümcü, eğitici, yetkilendirici, özgürlükçü ve etik, sorumlu gibi özelliklere sahip olmak durumundadır. (Chui vd., 1996). Örgüt içinde farklı bütünlüğe sahip insanların kendisini ifade edebilmesinin ilk koşulunun güven olduğu bilinmektedir. İnsanların bir arada bulundukları ortamda güvenin olması ortamda var olan insanların kendilerini rahat ve doğru ifade edebilmelerine olanak sağlamaktadır. Ancak güven ortamının oluşturulmasının ilk koşullarından birisi, ortak etik değerlerin örgütte inşa edilmesi ve oluşturulan bu değerlerin bütün çalışanlar tarafından paylaşılmış olmasıdır. İş yaşamında motivasyon ve etik kavramları arasındaki güçlü bağ unutulmamalıdır. Çalışanların kendilerini geliştirmeleri ve mesleklerine olan saygılarını pekiştirmeleri etik değerleri içselleştirmelerine ve etik değerlere duyarlı bir iş ve ilişkiler sistemi geliştirmelerine bağlıdır (Arı Pekkan ve Çavuş, 2014). Kurumlarda tam katılımın sağlanması ile birlikte yaşama kültürü oluşturulur. Birlikte yaşama kültürü ile kurumda ilişkide bulunan insanlar birbirlerini önkoşulsuz, önyargısız dikkate alır ve birbirlerine saygı duyarlar. Kurum çalışanları, insanların farklı düşüncelere sahip olduğunu kabullenir ve empati kurar. Bu durum da çalışanların birbirlerine ve kuruma olan bağlılığının artmasına ve güvenin oluşmasına katkı sağlar (Yılmaz, 2006: 63). Bu durumda etik lidere önemli görevler düşer. Etik lider, bulunduğu kurumun sinerjik olmasını, kurumun büyüyerek yaşam alanını genişletmesini ve kurumun uzun vadede canlılık arz etmesini sağlayan kişidir (Pickett, 2005). Bu bağlamda sonuç olarak çalışmamızda, katılımcıların görüşlerine göre; Okul Yöneticilerinin dört alt boyut arasında en fazla iletişimsel boyutta, ikinci sırada ise iklimsel etik alt boyutunda etik liderlik davranışı gösterdikleri görülmektedir. Karar vermede etik alt boyutunda ve davranışsal etik alt boyutunda ise etik liderlik davranışı gösterme düzeylerinin daha düşük olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Yapılan bu çalışma yeni yapılacak çalışmalara örnek teşkil etmesi ve kıyaslama yapılabilmesi açısından önemlidir. Konuyla alakalı farklı kurumlarda daha fazla çalışmalar yapılması yöneticilerin üst düzeyde etik liderlik davranışları göstermelerine katkı sunması açısından önemlidir. 190 KAYNAKLAR Acar, G. (2011). Okul yöneticilerinin etik liderlik davranışlarının beden eğitimi öğretmenlerinin örgütsel adalet ve motivasyon düzeyleriyle ilişkisi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Beden Eğitimi ve Spor Anabilim Dalı Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği Bilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara. Aktoy, B. (2010). İlköğretim yöneticilerinin etik liderlik davranışlarının öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi (şanlıurfa ili örneği). Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı Eğitim Yönetimi ve Denetimi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Şanlıurfa. Alıcı, O. V. (2004). Kamu görevlileri etik kurulu ve etik davranış ilkeleri. Yerel Siyaset, ss

12 Arapkirlioğlu, K.. (2003). Sınır aşan suların kullanımında ulusal çıkarlar ve çevre etiği. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara. Arı Pekkan, N. Ü. ve Çavuş, M.F. (2014). İnsan kaynakları yönetiminde etik, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2, (1), Aydın, İ. (2006). Eğitim ve öğretimde etik. 2. Baskı. Pegem A Yayıncılık, Ankara. ss.82. Baştuğ, İ. (2009). İlköğretim okulu yöneticilerinin etik liderlik davranışlarına ilişkin öğretmen görüşleri (konya ili örneği). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı Eğitim Yönetimi Teftişi Plânlaması ve Ekonomisi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Konya. Cevizci, A. (2002). Etiğe giriş. Engin Yayıncılık, İstanbul. Charlesworth, M. J. (1993). Bioethics in a liberal society. University of Cambridge, UK adresinden erişildi. (ET: ) Chui, H.S., Sharpe, F.G., Mccormick, J. (1996). Vision and leadership of principals in hong kong. Journal of Educational Administration, 34, (3), Çelik, N. (2013). Ortaöğretim kurumları yöneticilerinin etik liderlik anlayışları ile örgüt çalışanlarının örgütsel bağlılıkları arasındaki ilişki (bursa örneği). Okan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı İşletme Programı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. Çengelci, E. (2014). Okul yöneticilerinin etik liderlik davranışları. Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar. Doğan, A. E. (2008). İlköğretim okulu yöneticilerinin mesleki etik ilkeleri kapsamındaki davranışlarının öğretmen algılarına göre değerlendirilmesi. Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Yönetimi ve Denetimi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. Eren, E. (2008). Yönetim ve organizasyon (çağdaş ve küresel yaklaşımlar). 8. Baskı, Beta Basım A. Ş. İstanbul. Erdoğan, İ. (2002). Eğitimde değişim yönetimi. Pegam A Yayıncılık, Ankara. Goodlad, John I, (1992). Moral dimensions of schooling and teacher education. Journal of Moral Education, Gültekin, M. (2008). İlköğretim okulu yöneticilerinin etik liderlik davranışı gösterme düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Konya. Güven, Ö. ve Öncü, E. (2012). Antrenörlerin etik dışı davranışları ile ilgili sporcu algısı ölçeğinin geliştirilmesi. Spormetre Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, (2),

13 İşgüden, B. ve Çabuk, A. (2006). Meslek etiği ve meslek etiğinin meslek yaşamı üzerindeki etkileri. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9 (16), s Karadaş, F. (2014). Okul müdürlerinin öğretmenler tarafından algılanan etik liderlik davranışları ile öğretmenlerin güdülenme düzeyleri arasındaki ilişki. Akdeniz Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Antalya. Kılınç, A.Ç. (2010). Okul yöneticilerinin etik liderlik davranışları gösterme düzeyleri ile öğretmenlerin yaşadıkları örgütsel güven ve yıldırma arasındaki ilişki. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı Eğitim Yönetimi ve Denetimi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara. Luthans, F., Hodgetts, R.M., Thompson, K.R. (1987). Social issue, in business: strategic and public policy perspectives. Fifth Edition, New York: Macmillan Publishing Company, MEB, (2006). Meslek etiği kitabı. Megep (Meslekî Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi) Tüm Alanlar, Ankara. MEB. Genelge. Eğitimciler için mesleki etik ilkeler. adresinden erişildi. (ET: ) Bozkurt, V. (2000). Küreselleşme kavramı, gelişim ve yaklaşımlar, küreselleşmenin insani yüzü. Alfa Basım Yayın Dağıtım A.Ş., İstanbul. Özateş, Ö. S. (2010). Sosyal hizmet etiğinin felsefi temelleri. Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, Özel, M. (1998). Etkili yönetici, İz Yayıncılık, İstanbul. Özel, M. (1998). Liderlik sanatı, İz Yayıncılık, İstanbul. Peach, L., Reddıck, T. L. (1986). A study of the attitudes of public school teachers and administrators in middle tennessee concerning ethical behaviors. Educational Resources İnformation Center, (ERİC), adresinden erişildi. (ET: ). Pıckett, Michael, C. (2005). Understanding ethical leadership. ASBBS E-Journal, Starratt, RJ. (2005). Standards of ethical learning and teaching. In S. Gordon (Ed.) Standards For Instructional Supervision Larchmont, NY: Eye on Education, adresinden erişildi. (ET: ) Sunar, Ö. B. (2011). Okul müdürlerinin etik davranışları. Yıldız Teknik Üniversitesi Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitim Yönetimi ve Denetimi Yüksek Lisans Programı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. 192

14 Yılmaz, E. (2005). Etik liderlik ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışması. XlV.Eğitim Bilimleri Kongresi Bildiri Kitabı, Pamukkale Üniversitesi, Denizli. ss Yılmaz, E. (2006). Okullardaki örgütsel güven düzeyinin okul yöneticilerinin etik liderlik özellikleri ve bazı değişkenler açısından incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitim Yönetimi Teftişi Planlaması ve Ekonomisi Bilim Dalı, Doktora Tezi, Konya. Türkmen, İ. (1996). Yönetimde verimlilik. MPK Yayınları, Ankara. 193