ASANSÖR SEKTÖRÜNDEKI ÜRETICI VE GENÇ MÜHENDISLERIN TEORIK BILGI EKSIKLIGI SORUNLARI

Transkript

1 TMMOB MAKINA MÜHENDISLERI ODASI ILETIM TEKNOLOJILERI KONGRE VE SERGISI EKIM 00 ASANSÖR SEKTÖRÜNDEKI ÜRETICI VE GENÇ MÜHENDISLERIN TEORIK BILGI EKSIKLIGI SORUNLARI Fatih C. Babalik 1, Kadir Çavdar 1 Uludag Üniversitesi, Makine Mühendisligi Bölümü, Bursa, TÜRKIYE Tel: E-Posta: babalik@uludag.edu.tr Uludag Üniversitesi, Makine Mühendisligi Bölümü, Bursa, TÜRKIYE Tel: E-Posta: cavdar@uludag.edu.tr ÖZGEÇMIS: Prof. Dr.-Ing.Fatih C. Babalik 194 dogumlu. Istanbul Vefa Lisesinden sonra Federal Almanya Braunschweig Teknik Üniversitesinde Makine Mühendisligi yüksek ögrenimi ve doktora ögrenimi yapti yillari arasi Karadeniz Teknik Üniversitesinde, 1979 dan bu yana da Bursa-Uludag Üniversitesi Makine Mühendisligi Bölümünde Konstrüksiyon ve Imalat Anabilim Dalinda ögretim üyesi. ÖZGEÇMIS: Dr.-Müh. Kadir Çavdar 1969 dogumlu. Makine Mühendisligi alanindaki Lisans, Yüksek Lisans ve Doktora ögrenimini Uludag Üniversitesi nde tamamladi yillarinda Braunschweig Teknik Üniversitesinde, yillari arasinda Erlangen-Nürnberg Üniversitesinde arastirmaci olarak bulundu. 199 yilindan itibaren Arastirma Görevlisi ve 00 yilindan itibaren de Ögretim Görevlisi olarak Uludag Üniversitesi Mühendislik Mimarlik Fakültesi nde çalismaktadir. ÖZET: Ülkemizde irili ufakli çok sayida firma asansör elemanlari üretmektedir. Bu elemanlar arasinda, Avrupa Birligi Asansör Direktifleri ne göre, eleman ve fonksiyon güvenligi açisindan akredite kuruluslardan sertifika alip, CE isareti ile satilmasina, kullanilmasina izin verilen elemanlar da mevcuttur. Bu elemanlarin yurt disina, özellikle Avrupa Birligi ülkelerine satilabilmesi için CE isareti tasimalari zorunludur. Bu durum özelde sektör, genelde de ülke ekonomisi açisindan önemli bir sorundur. Avrupa Normlari EN e uygun üretim yapabilmek için temel sart, o konuya iliskin temel mühendislik bilgilerinin bilinmesidir. Daha önce çesitli üniversitelerimizde Kaldirma Iletme Makineleri / Transport Teknigi / Asansörler, Yürüyen Merdivenler v.b. adlar altinda okutulan ve yetersizliginden sikayet edilen dersler ögrenim reformu çalismalari sürecinde daha da azaltilmis hatta tamamen ortadan kalkmistir. Genç mühendislerin bu konulari ögrenebilmeleri için geriye sadece kitaplar kalmistir. Bu konuda da maalesef proje uygulamalarina yetecek düzeyde uygulamali bilgi içeren kitap çok azdir ve eski yillara aittir. Ingilizce ve Almanca tarayabildigimiz kitaplarda da yeter ve dogru bilgiye ulasmak mümkün olmamistir. Bildigimiz kadariyla 0 5 yil öncesi biri Almanca digeri Fransizcadan tercüme edilmis tercüme edilmis kitaplar [1], ITÜ lü meslektaslarimizin iki yil önce hazirladigi kitaplar [] disinda kitap yoktur. Bu kitaplar da genel kapsamli kitaplar olup, özellikle deneyimsiz mühendise proje için yetmemektedir. Makine Mühendisleri Odamizin çikardigi, proje hazirlama teknik esaslarini içeren kitapta ise bazi önemli hatalar mevcuttur. Konuya iliskin EN 81 in tercümesi ise yer yer anlasilamayacak düzeydedir. Tüm bu veriler, özellikle genç mühendislerin bu alanda ne zorluklarla karsi karsiya olduklarini göstermektedir. Bildiride, kabin ve karsi agirlik tamponlarinin hesabi ele alinarak, bu sorunlar örnekleriyle sunulup, tartisilacaktir.

2 1. GIRIS Asansörlerin önemi çok katli modern insaatlarla birlikte giderek artmaktadir. Buna paralel olarak ta asansörlerden kisisel ve/veya yönetmeliklerle istenen beklentiler de yükselmektedir. Standartlara uygun tasarim ve isletme, artan emniyet talepleri-imalat ve montaj yönetmelikleri gibi konular artik asansör sektöründe vazgeçilmezdir. Ülkemizde asansör imalat sektörünü inceledigimizde firmalarin tamaminin KOBI tanimina uyan firmalar oldugu görülür. Imalatçi firmalar özellikle son yillarda hizli bir sekilde ihracata yönelmislerdir. Sadece çok küçük bir orani mühendis istihdam eden bu firmalar disa açilmayla birlikte bazi sorunlarla karsilasmaya baslamislardir. Bu sorunlarin en basinda ürünlerin sertifikasyonu gelmektedir; örnegin sektördeki herhangi bir ürün için CE belgesi alinmasi zorunlulugu. Pek yakinda iç pazar için de geçerli olacak bu zorunluluk firmalari ürünlerini daha kaliteli imal etmeye yöneltmenin yani sira arastirma gelistirme faaliyetlerine de önem vermeye sevk edecektir. Asansör sektöründe herhangi bir ürüne CE belgesi alabilmek için teorik hesaplama çalismalarinin öneminin artacagi açiktir. Bagimsiz kuruluslarca yapilan denetimler öncesinde ürünün güvenli oldugu hesaplamalar ile kanitlanmak zorundadir. Teorik ispatin ardindan ürün bagimsiz kurulusça deneylere tabi tutulmaktadir. Asansör sektöründeki ürünlerin tasariminda yapilmasi gereken teorik hesaplamalar için yeterli ve güvenli bir Türkçe literatür eksikligi vardir. Makine Mühendisleri Odasi tarafindan konu ile ilgili yapilan yayinlar bu eksikligi gidermeye çalisiyor. Ancak bu yayinlarda da bazi eksiklikler/yanlisliklar ve eskimis bilgilere rastlanabilmektedir. Asansör üreticis i firmalarin eksik mühendis istihdami da göz önüne alindiginda bu alanda yapilmak gerekenlerin çoklugu açikça görülmektedir. Konunun sorumlularindan bir tanesi de mühendisleri yetistiren üniversitelerdir. Üniversitelerimizin Makine Mühendisi yetistiren bölümlerinin bir çogunda asansör ile ilgili ders yoktur, olanlarda da çok genel bilgiler verilmektedir. Bu sekilde ögrenciler asansör tasarimina yönlendirilememekte, mevcut sistemleri ancak anlayabilir seviyede mezun olmaktadirlar. Yeni asansör tipleri de (hidrolik asansörler, makine dairesiz asansörler gibi) ders literatürüne henüz yeterli oranda girememistir. Firmalarin mühendis istihdami konusunda ilginç bir tespit Tüm Asansör Sanayici ve Is Adamlari dernegi TASIAD tarafindan yayinlanmistir []: Asansör Mühendis Isidir Bursa da asansör firmasi sayisi 40 in üzerinde. Bizzat firmada mühendis çalistiran ya da kendisi mühendis olan firma sayisi yalnizca bes. Ama pazardaki en büyük pay besin disindaki firmalara ait. Böyle olunca pazardaki fiyatlar inanilmaz derecede düsüyor. Fiyat rekabeti olusuyor. Kalite düsüyor. Sonra da.. Asansör düsüyor!.. Asansör ve asansör organlarinin tasariminda temel olarak dikkate alinacak standart EN 81 dir. Bu yayinda oda yayinlari ile EN 81 de istenen hesap yaklasimi, tarihsel gelisim de göz önüne alinarak, yayli kabin ve karsi agirlik tamponlarinin hesap örneginde karsilastirilacak, görülen eksiklikler/yanlisliklar vurgulanacaktir.. TAMPONLAR Yüksek isletme hizlarinda çalisan asansörler için, ya frenlemede veya durdurmada olusan bir hata ile kabin veya karsi agirligin kendisi için belirlenen son noktayi asmasi durumlarinda, kabinin veya karsi agirligin kendine veya içerisindekilere zarar gelmeden kabin bosluguna düsmesi amaciyla, bir emniyet tedbiri olarak tamponlar kullanilir. Tampon; kabin veya karsi agirligin vuruslarini karsilayan/yumusatan, çarpmanin etkisini en aza indirgemeye çalisan bir güvenlik elemanidir. Tampon olarak, enerjiyi depolayan yaylar veya enerjiyi yutan hidrolik veya poliüretan elemanlar kullanilir. Yayli tamponlarin kullanimi için belirli hiz sinirlari olmasina karsin hidrolik tamponlarda böyle bir sinirlama yoktur. Tamponun devreye girmesi esnasinda, kabin içerisindeki yolcularin istenmeyen veya korkutan duygulara kapilmamalari için belirli bazi ivmelenme degerleri asilmamalidir. Ayrica çok yüksek bir geri dönüs olursa halat da sarildigi tamburdan kurtulabilir, kilavuz tekerler sikisabilir. Tampon, devreye girip çalistigi hallerde olusacak ivmelenme yerçekimi ivmesi g nin,5 katini ve ortalama iv melenme de g degerini asmayacak

3 sekilde boyutlandirilir. Tamponlar çesitli sartlara bagli olarak kuyu içerisine veya bazi durumlarda karsi agirligin üzerine de monte edilebilirler..1 Yayli Tamponlar Bildirinin de konusu olan yayli kabin ve karsi agirlik tamponlari (Sekil 1.) asansörün beyan hizinin 1 m/s degerini asmadigi durumlarda kullanilirlar. Yayli tamponlarin strok mesafesi olarak standartlarda s=0,15.v ifadesi verilmekle birlikte, hiz ne kadar küçük olursa olsun strok en az 65 mm olmalidir. Yayli tamponlarda kabinin kinetik enerjisi yayin yer degistirmesi (çökmesi) ile karsilanir, yük etkisi geçtiginde yay eski konumuna geri dönmelidir. Tampon, kabin veya karsi agirligin inebilecegi en alt noktaya yerlestirilir. Tamponlarin yerlestirildigi yer bir insanin ezilmeden kalabilecegi kadar, zeminden en az 0,5 m yükseklikte olmalidir. Kuyu hacmi izin verdigi taktirde yayli tamponlar simetrik sekilde yerlestirilmek kaydiyla birden fazla kullanilabilirler. Sekil 1. Yayli Tampon. YAYLI TAMPONUN TEORIK BOYUTLANDIRMA VE DENEY STANDARTLA RININ KARSILASTIRILMASI Bu bölümde kronolojik sira ile yayli tampon için çesitli yayin ve standartlarda verilmis olan tasarim önerileri siralanacaktir. TS 1108/Subat 197 (1...4 Tamponlar, Sy., [4]): Genel hizmet ve agir hizmet asansörleri Tamponlari: Bu asansörlerde agaç, sert lastik vb. malzemeden yapilmis veya yayli tamponlar kullanilmalidir. Kabin hizinin 0,40 m/s yi geçmesi halinde ancak yayli tamponlar kullanilabilir. Kabin yük altinda ve en büyük hizinin 1,15 kati ile hareket ederken agaç, sert lastik vb. tamponlar meydana gelecek darbeye dayanabilecek özellikte ve boyutta olmalidir. Yayli tamponlarda yayin kapanmasi, yaylanmasi, kabin hizi 0,50 m/s (dahil) den küçük olan asansörlerde 5 mm den ve hizi 0,50 m/s den büyük asansörlerde 60 mm den az olmamalidir. Yayli tamponlarda kabin ile yük toplaminin en az iki kati olan statik bir yük altinda, yay kapanmayarak yaylanmali ancak statik yük kabin ile yük toplaminin üç katina ulasinca yay kapanmis olmalidir. TS 86/Nisan 1974 (1...4 Tamponlar, Sy. 7, [5]): Genel olarak hidrolik tipte tamponlar kullanilmalidir. Kabin hizi 1,5 m/s yi geçemeyen durumlarda, yayli tamponlar da kullanilabilir. Yayli tamponlarda yayin kapanmasi, yaylanmasi, kabin hizi 0,50 m/s (dahil)den küçük olan asansörlerde, 5 mm den ve hizi 0,50 m/s den büyük asansörlerde ise 60 mm den az olmamalidir.

4 Yayli tamponlar, kabin ile yük toplaminin en az kati olan statik bir yük altinda, tam kapanmayarak yaylanmali, ancak statik yük kabin ile yük toplaminin katina ulasinca yay tamamen kapanmis olmalidir. TS 109/Nisan 199 (1.10. Kabin ve Karsi Agirlik Tamponlari, Sy.46, [6]): Enerji depolayan tipte tamponlar, asansör beyan hizinin 1 m/s yi asmadigi durumlarda kullanilabilir. Kabin ve karsi agirlik tamponlarinin stroklari, Enerji depolayan tipteki tamponlar: Tamponlarin mümkün olabilecek toplam stroku en az, %115 beyan hizindaki siçrama mesafesinin iki katina esit olmalidir (x0,0674v yaklasik olarak 0,15v ). Burada strok metre, beyan hizi ise metre/saniye alinmalidir. Tamponlar bu stroka, beyan yükü ile yüklü kabinin veya karsi agirligin kütlelerinin,5 ile 4 katina tekabül eden bir statik yük altinda erisecek sekilde hesaplanmalidir. Yayinda ayrica tamponlarin denenmesi için de maddeler siralanmistir (Sy.107): Yayi tam olarak kapayacak kütle, örnegin, tampon üstüne agirliklar koymak suretiyle belirlenebilir. C r = Tampon yayini tam olarak kapayacak kütle, F 1 = Toplam yaylanma yolu (m) Tampon yalniz asagidaki degerlerde kullanilabilir; a) Asagidaki beyan hizlari için: F v 1 fakat 0,15 v 1,6 m/s olmalidir. b) Asagidaki degerler arasindaki toplam kütle : 1) Maksimum C r /,5 ) Minimum C r / 4 Tampon açik durumda iken, 0,5 F 1 = 0,067v yüksekliginden üzerine serbest düsen, minimum ve maksimum toplam kütlelere tekabül eden agirliklarla test edilmelidir. Hiz, tampon üzerine çarpma anindan itibaren tüm deney boyunca kaydedilmelidir. Agirliklarin geri dönüs sirasinda yukari yöndeki hizi hiçbir zaman 1 m/s yi asmamalidir. Yukarida verilen her üç standartta da strok ve tampona etkiyecek kuvvetler için benzer ifadelere rastlanmakla birlikte ne denmek istedigi tam anlasilamamaktadir. Örnegin maksimum ve minimum kütle. Bu kütle; tampon yayini tamamen kapatamamali ve ayrica da yayda kalici deformasyon olusturmamalidir. Ancak bu konu standartlarda belirtilmemistir. Bu haliyle emniyet sartinin saglanmasinin mümkün olmadigi sonraki adimda gösterilecektir. MMO nun [8] de verilen yayininda ise Tamponlar maddesi altinda su bilgiler verilmektedir: Kabin Tamponu (Yayli Tampon) R 1 =. G t. [ 1 + ( v / (. g. s ) ) ] s : Tampon stroku (Çizelgeden) G t. (,5 4) < R 1 olmalidir. Verilen bilgiler isiginda hesaplamalari yapacak olursak: Çarpma kuvveti [R]: s = 1,5 cm = 15 mm G t = = 770 kg R 1 = [ / (. 9,81. 0,15 ) ] = 11,4 kg G t.,5 = 195 kg < R 1 = 11,4 kg (sart saglanmistir!) G t. 4 = 080 kg < R 1 = 11,4 kg (sart saglanmamistir!) Makine Mühendisleri Odasi nin [9] da verilen yayininda yayli tamponun stroku için degerler Tablo 1. de görüldügü gibi verilmistir.

5 Tablo 1. Yayli Tampon Strok Degerleri [9] Kabin Hizi [m/s] Strok [cm] 0,75 e kadar 6,5 0,76-1,0 10 Tablo 1 de 0,76-1,0 m/s kabin hizi degerleri için verilmis olan 10 cm strok degeri EN81 e göre yanlistir. EN81, v=1 m/s için s=1,5 cm strok degerini vermektedir. [9] da, Sy. 70 te ayrica bir hesap örnegi de verilmistir: S : Yayin kisalmasi (Strok)=6,5 10 cm D y : Yayin ortalama daire çapi =1 cm d t : Yayin tel çapi =1, cm if : Yaylanan sarim sayisi =4 n : Tampon sayisi = adet G : Yayin kayma modülü =80000 kg/cm. F : Yay kuvveti: F = = 577, 5 kg KT=4.(G y +G k )=4.(0+450)=080 kg (Kabin tamponu yaya gelen çarpma kuvveti) KYK=,5. (G y +G k )=,5.(0+450)=195 kg (Kabin tamponu yay iade kuvveti) 8 ( Dy if F ) ,5 s = = = 17,1 cm 6,5 cm oldugundan uygundur. 4 4 G dt , Bu hesaplamada görülen F: Yay kuvvetinin hesap yöntemi anlasilamamistir. Bu yönteme göre yay kuvveti 1,5.(G y +G k ) alinmaktadir. Bu bir emniyet payi olarak düsünülse bile hesaplama yöntemi anlamsizdir. Bunun disinda, yayinda uygun oldugu belirtilerek ortaya konan yayda, olusan maksimum burulma gerilmesini [10] dan alinan: 8 k F D τ = 0 maks π d k = f ( D0 / d) = (10 /1) = 1,15 bagintisini kullanarak hesaplayacak olursak: F = 577,5 9,81 = 5665,8 N 8 1, ,8 10 τmaks = = 968,9 π 1 N / mm sonucuna ulasiriz. Sonuçtan açikça görülmektedir ki hiçbir yay çeligi bu degeri saglamaz. Sadece strok degerine bakilarak uygun seçimi yapilan yay, tek kullanimda fonksiyonunu yerine getiremeden kalici deformasyona ugrayacaktir. Yani kendi meslek kurulusunun yayini olan kitaba güvenerek hesap yapan mühendis büyük bir hata yapmis olacaktir. Asansörde tasarim, imalat ve montaj için en kapsamli kurallar Avrupa normu EN81 in tercümesi seklinde TSE tarafindan Nisan 001 de yayinlanmistir. Tampon tasarimi alandaki son bilgiler de bu standarttan [7] alinmalidir. 001 yilinda yayinlanan standart [7], TS 109/Nisan 199 [6] yi stroklarin tarifinde aynen tekrarlamaktadir. Standart ayni sekilde tamponun denenmesi için de herhangi bir yenilik getirmemistir. Elektrik Mühendisleri Odasi nin yayinina göre [11]: Enerji depolayan tamponlar (yayli tamponlar) asansörün beyan hizinin 1 m/sn yi asmadigi durumlara kullanilabilirler. Yayli tampon, kabin, yüklü kabin veya karsi agirligin kinetik enerjisini yayli bir düzenle karsilayan tampondur. Bu tip tamponlarin strok mesafeleri 65 mm den az olamaz. tampon strok mesafeleri F L = 0,15 v sartini saglamalidir. Ancak bu v<1,6 m/sn hizlar için geçerlidir. F L mesafesi 65 mm den küçük olamaz.

6 Tamponlar güvenlik elemani olup CE isareti tasimalidir. Tampon hesaplari ve kullanma kilavuzu imalatçi tarafindan verilmelidir. Montaji asansörün hizina, kullanma kilavuzuna ve kapasitesine uygun olarak yapilmis olmalidir. Tamponlar asagidaki degerler arasinda kullanilabilir. En büyük toplam kütle = C r /,5 En küçük toplam kütle = C r / 4 C r = Tampon yayinin tam olarak kapanmasi için gerekli kütle (kg) Ayni yayinin 47. sayfasinda verilen tampon hesap örnegi ise su sekildedir: Tamponlara Gelen Yükler F1 = 4 g n ( P + Q) F1 = 4 9, = N F = 4 gn ( P + Q / ) F = 4 9, = N Kullanilan tampon güçleri T = N (Kullanma kilavuzundan) F 1 < F < T sarti saglanmistir. Bu hesapta da açikça bir anlasilmazlik vardir. Burada kabin ve beyan yükünün toplaminin 4 kati büyüklügünde tampon boyutlandirilmasi yapilmaktadir. Bu hesap yanlis olup standartlarda hiçbir sekilde istenmeyen, mühendislik ve maliyet açisindan negatif bir sonuçtur. Ayrica burada kullanilan tampon güçleri ifadesine de dikkat çekmek isteriz. Görülüyor ki EN81 e dayanarak yapilan, degerini yararini kesinlikle inkar etmedigimiz kitaplarda bile önemli hatalar mevcuttur ve bu durumda özellikle deneyimsiz mühendisler çaresiz kalmaktadir. Kanimizca bu hatalarin temelinde EN81 in ifade edilis tarzi yatmaktadir. EN81 in asil ifade etmek istedigi sudur: Tamponun yay sarimlarinin hiçbir zaman bir blok haline gelmesine izin verilemez. Yaya gelen en büyük kuvvet F maks öyle seçilmelidir ki bu kuvvet altinda yay sarimlari arasinda toplam s a kadar bir bosluk kalabilsin [10]: D Soguk sarilmis yaylarda sa = 0, , 1 d iy d Sicak sarilmis yaylarda sa = 0,0 ( D0 + d) iy Yay için bu kosulu saglayan maksimum kuvvet F maks, asansörde kullanilirken tamponun karsilayacagi en büyük kuvvetin (Kabin + Yük) an az,5 kati olmalidir. Dolayisiyla F maks /,5 esitliginden tamponun kullanilabilecegi maksimum (Kabin + Yük) degeri bulunur. F maks /4 degeri ise tamponun kullanilabilecegi en küçük (Kabin + Yük) degerini verir. Diger bir deyisle, tampon için hesaplanmis F maks kuvveti,5 ve 4 katsayilarina bölünerek tamponun kullanim sinirlari tespit edilir. Yay telindeki kayma gerilmesi de F maks /,5 kuvvetine göre hesaplanmalidir. 4. TASARIM ÖRNEGI Asagida ORONA firmasinin ürettigi bir yayli tampon için öngördügü boyutlarin hesap kontrolü yapilacaktir. Bu hesap için bagintilar [10] dan alinmistir. Yayin Özellikleri: Asansörün anma hizi v 1 m/s Yayin sarim çapi D = 1 mm

7 Tel çapi d = 1 mm Tel boyu L 0 = 70 mm Strok s = 15,14 mm > 15 mm Toplam sarim sayisi i y = 7 Yay rijitligi c = 1,09 kg/mm Yayin tasiyabilecegi maksimum kuvvet: F maks = c. s = 1,09.15,14 = 1851 kg Yaya gelebilecek en büyük ve en küçük kuvvetler: F 1851 F maks = = = 740 kg,5,5 F 1851 Fmin = = = 46 kg 4 4 Yayda olusan kayma gerilmesi: 8. F. D τ = π. d τ = = 76,45 kg / mm = 764,5 N / mm π.11 Yay malzemesinin kopma mukavemeti: R m = 140 kg/mm = 114 N/mm Soguk sekil verilen yaylarda emniyet gerilmesi: alinabilir. Buna göre: τ em = 0,56.R m τ em = 0, = 78,4 kg/mm Sonuç olarak τ < τ em oldugundan yayimiz emniyetle çalisacaktir. Ek bir emniyet tedbiri olarak düsünülebilecek bir uygulamada, yayin kauçuk bir gövde içine yerlestirilerek, hem yayin kilavuzlanmasini saglayan hem de çarpma aninda darbeyi yumusatan bir konstrüksiyon örnegi Sekil. de verilmistir. Sekil. Kauçuk Gövdeli Yayli Tamponlar

8 5. SONUÇ Asansör birbirinden çok farkli islevlere sahip çesitli elemanlar içerir. Motor, aski halati, kabin ve kapi, ray, kilavuzlar, kumanda elemanlari, emniyet elemanlari (fren ve tampon), iç haberlesme elemanlari asansör elemani olup hesabi, tasarimi, üretimi ve bakimi birbirinden çok farklidir. Mühendislik egitiminde özel bir asansör dersi olsa bile bir ders kapsaminda tüm bu detaylara ayri ayri girmek mümkün degildir. Kaldi ki üniversitelimizin çogunda asansörler ile dogrudan iliskili bir ders yoktur. Bu sektörde çalisacak olan genç mühendis bilgi eksikliklerini mesleginin ilk yillarinda tamamlamak zorundadir. Bilgisini tamamlama kaynaklari; deneyimli mühendisler, çok az sayidaki Türkçe ve yine çok az sayidaki Ingilizce/almanca kitaplar, ulusal ve uluslar arasi standartlardir. Bu bildiride bir asansör elemani örnegi olarak alinan yayli tamponlar aslinda bir helisel yaydan olusurlar ve helisel yaylarin hesabi makine elemanlari derslerinde mühendis adayina ögretilmektedir. Yay hesabi için; yayin tasiyacagi yük, min/maks sikisma miktari ve yay malzemesi bilgileri yeterlidir. Mühendis çesitli kombinasyonlari deneyerek yayi boyut kisitina uydurmaya çalisir. Bu alanda bir diger kisit ta yayin soguk veya sicak sarilmasina göre tel çapi ve ortalama sarim çapi degerleridir. Mühendisin makine elamanlari dersinde ögrendigi bilgiler ve kitaplarini kullanarak yay hesabi yapmasi hiç de zor degildir. Ancak yukarida özetlenen, çesitli yayinlardaki yanlis/eksik bilgiler veya yillara göre rastlanan degisik talepler hesabi karmasiklastirmakta ve hatta imkansiz hale getirmektedir. Genç mühendis yay hesabi yapmaya baslamakta ama standartlarda istenen yay özellikleri ya karsilanamamakta ya da çok büyük islevsiz boyutlarla yay hesabi sonuçlanmaktadir. Sonuç olarak, bir çok emniyet elemanindan olusan asansörlerin tasarimi ve projelendirilmesi için hazirlanan kaynaklarin/kitaplarin daha özenli hazirlanmasi tasarimcilari olumlu yönde etkileyecektir ki bu da disa açilan sektör için gerekli olan belgelendirme için bir zorunluluktur. 6. REFERANSLAR [1] Ernst H., Çev.: Harzadin G., Yurdakonar, Kaldirma Makinalari, 197. [] Temasson G., Çev: Köktürk U., Aritan T., Kaldirma ve Tasima Makinalari, [] TASIAD Bülteni, 1/00. [4] TS 1108/Subat 197. Asansörler (Yük Tasima için, Elektrikli), TSE, Ankara, 197. [5] TS 86/Nisan Asansörler, Insan Tasima için, Elektrikle Çalisan, TSE, Ankara, [6] TSE 109/Nisan 199, Asansörler Yapim ve Montaj için Güvenlik Kurallari, Elektrikli Asansörler, TSE, Ankara 199. [7] TSE 109 EN 81-1 / Nisan 001, Asansörler Yapim ve Montaj için Güvenlik Kurallari Bölüm 1: Elektrikli Asansörler, TSE, Ankara 001. [8] Asansör Avan ve Uygulama Projeleri Hazirlama Teknik Esaslari, TMMOB Makine Mühendisleri Odasi, Yayin No MMO/00/08-, Ankara, 001. [9] Asansör Avan ve Uygulama Projeleri Hazirlama Teknik Esaslari, TMMOB Makine Mühendisleri Odasi, Yayin No MMO/00/08-, Ankara, 00. [10] Babalik, F.C., Makine Elemanlari ve Konstrüksiyon Örnekleri Cilt 1, Uludag Üniversitesi Yayinlari, Bursa, [11] Tavaslioglu S., Asansörde Pratik Bilgiler, Elektrik Mühendisleri Odasi Izmir Subesi Yayinlari, E/00/1-5, Nisan 00.