İLKOKUL ÖĞRENCİLERİNİN YAZMA SÜRECİNDEKİ ERGONOMİK TERCİHLERİ: KALEM TUTMA, EL TERCİHİ, OTURUŞ VE KÂĞIT POZİSYONU 1

Transkript

1 The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number: Number: 40, p , Winter I 2015 Yayın Süreci Yayın Geliş Tarihi Yayınlanma Tarihi İLKOKUL ÖĞRENCİLERİNİN YAZMA SÜRECİNDEKİ ERGONOMİK TERCİHLERİ: KALEM TUTMA, EL TERCİHİ, OTURUŞ VE KÂĞIT POZİSYONU 1 ERGONOMIC PREFERENCES OF THE PRIMARY STUDENTS DURING WRITING: PENCIL GRASP, HAND PREFERENCE, SITTING AND PAPER POSITION Doç. Dr. Mustafa YILDIZ Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği ABD Merve AÇAN Gazi Üniversitesi Sınıf Öğretmenliği ABD Yüksek Lisans Öğrencisi Vildan BERBER Gazi Üniversitesi Sınıf Öğretmenliği ABD Yüksek Lisans Öğrencisi Seyfettin BULUT Gazi Üniversitesi Sınıf Öğretmenliği ABD Yüksek Lisans Öğrencisi Ramin ZALİMHAN Gazi Üniversitesi Sınıf Öğretmenliği ABD Yüksek Lisans Öğrencisi Özet Bu çalışmanın amacı, ilkokul öğrencilerinin yazma sürecinde tercih ettikleri ergonomik duruş ve pozisyonları belirlemektir. Tarama modeli kapsamında yürütülen çalışmaya, Ankara da ilkokul 1, 2, 3 ve 4. sınıfta öğrenim gören 352 öğrenci katılmıştır. Veri toplama süreci iki aşamada gerçekleştirilmiştir. Birinci aşamada öğrencilerden kendilerine dikte edilen metni yazmaları istenmiş ve yazı yazarken öğrencilerin fotoğrafları çekilmiştir. Daha sonra fotoğraflar araştırmacılar tarafından analiz edilerek Yazma Süreci Gözlem Formu na işlenmiştir. Fotoğrafların gözlem formuna işlenmesi sürecinde araştırmacılar ikili gruplar halinde çalışmışlardır. Fotoğraflardaki kalem tutma biçiminin, duruş ve pozisyonun gözlem formundaki hangi kategoriye ait olduğuna görüş birliğiyle karar verilmiştir. Gözlem formları SPSS programına aktarılarak analiz edilmiştir. Araştırma sonuçları öğrencilerin büyük çoğunluğunun sağ eliyle yazdığını, büyük bir kısmının da yazmayan eliyle kâğıdı kontrol ettiğini ortaya koymuştur. Ayrıca öğrencilerin yaklaşık yarısının doğru oturma pozisyonuna sahip olduğu ancak buna 1 Bu çalışma, 12. Ulusal Sınıf Öğretmenliği Sempozyumu nda sözlü bildiri olarak sunulmuştur.

2 62 Mustafa YILDIZ & Merve AÇAN & Vildan BERBER & Seyfettin BULUT & Ramin ZALİMHAN yakın oranda öğrencinin de sıraya fazla eğildiği belirlenmiştir. Öğrencilerin ancak beşte birinin doğru kalem tutma şekline sahip olduğu, çoğunluğunun kalemi baş parmak ve işaret parmağıyla kavradığı görülmüştür. Öğrencilerin çoğunluğunun kalemi uca yakın bir noktandan kavradığı tespit edilmiştir. Öğrencilerin yaklaşık yarısının kâğıdı sağa eğimli olarak buna yakın oranda öğrencinin ise vücuda dik olarak konumlandırdığı görülmüştür. Araştırma sonuçlarından hareketle, öğrencilere yazma sürecinde uygun ergonomik duruş ve pozisyonların kazandırılması için daha etkin bir öğretime ihtiyaç olduğu vurgulanmıştır. Anahtar Kelimeler: Yazmada Ergonomik Faktörler, Kalem Tutma, Oturuş, Kâğıt Defter Pozisyonu, El Tercihi Abstract The primary purpose of this study was the determination of the ergonomic preferences of the primary education students during their writing process. The study was conducted with the survey method and participated by 352 students studying 1-4th years of primary school located in Ankara. The data collection process was carried out in two stages. In the first stage the photographs of the students were taken when they were writing a text dictated on them. These photographs were thoroughly analyzed by the researcher and put down in an observation monitoring log. During this process the researchers worked in pairs and the pencil grasp, sitting and paper positions of the students were decided on mutual agreement. The results were then statistically analyzed with the SPSS program. The observations showed that the majority of the students write with their right hands and most of them control the paper with their non-writing hand. Almost half of the students were sitting in correct position and similar number of students was observed to excessively bend towards the desk. %20 of the students had the correct pencil grasp and hold the pencil between their thumb and the pointing fingers. Many of the students were seen to grasp the pencil towards its tip and half of the students positioned the paper perpendicular to their bodies and half of them place the paper with a rightward slope. It was concluded that the necessary precautions should be taken in order to teach the students to write in ergonomic position. Keywords: Ergonomic Factors in Writing, Pencil Grasp, Sitting Position, Paper Position, and Hand Preference Giriş Yazma, bireylerin bir konudaki duygu, düşünce, hayal, izlenim veya yaşadıklarını dilin temel kurallarına uyarak ve belli bir planlama çerçevesinde anlatma becerisidir (Göçer, 2011). Okul öncesi yıllardan başlamak üzere çocuklara yazma becerisinin kazandırılmasına çalışılmaktadır. Yazma becerisinin kazandırılmasında yazma sürecinin bazı değişkenlerinin dikkate alınması gerekmektedir. Öğrencinin kalem tutması, kâğıt (defter) tutması ve kalemi kullanması yazma süreciyle ilgili faktörlerdir (Akyol, 2011). Ergonomik faktörler olarak da isimlendirilen bu değişkenler, yazı masası ve oturakların öğrenciye uygunluğu, yazı masasının yüzeyi, yazı kâğıdının ya da defterin çizgi yapısı, kâğıt kalitesi, kalemler, oturma pozisyonu, kâğıt pozisyonu, kalem tutma biçimi gibi unsurlardan oluşmaktadır (Taylor, 2006). Bu faktörler yazının verimliliğini ve öğrencinin performansını etkiler (Temur, 2011a). Etkili bir yazma öğretimi, kalemin nasıl tutulacağı, kâğıdın masaya nasıl konumlandırılacağı, oturma şekli, ayakların durumu, vücut pozisyonunun nasıl olması gerektiğine yönelik ergonomik faktörlerin öğretimini içermelidir. Yazmada ilk izlenecek husus el tercihidir. Öğrencilerin hangi elini kullandığı el tercihiyle ilgilidir. Fakat çoğu

3 İlkokul Öğrencilerinin Yazma Sürecindeki Ergonomik Tercihleri: Kalem Tutma, El Tercihi, Oturuş ve Kâğıt öğrenci sağ elle yazdığı için sağ el tercih edilen bir durumdur. Sol elle yazmaya alışmış öğrenciler el tercihini değiştirmeye zorlanmamalıdır (Akyol,2011). El tercihini tespit etmede etkili yollardan birisi öğretmenin gözlemleridir. Öğretmen çocukları değişik durumlarda (oyun oynarken, resim yaparken vb.) gözlemleyerek kararını vermelidir. Sol elini kullanan öğrencilere öğretmen özel ilgi göstermelidir. Öğrenciyi tahtada izlemeli ve gerektiğinde yardım etmelidir (Akyol, 2000). Öğrencinin oturma düzeni, kalem tutma biçimi, defter pozisyonu el tercihinden etkilenmektedir. Öğretmen yazma sürecinde öğrencinin tercih ettiği duruş ve pozisyonları el tercihini dikkate alarak değerlendirmeli, öğretimini bu duruma uygun düzenlemelidir. Yazmanın temel araçlarından birisi kalemlerdir ve etkili bir yazma için kalemin rahat bir şekilde kullanılması gerekmektedir. Bunun için kalemin kolayca kontrol edebildiği bir kalem tutuş biçimine ve kalemin uygun noktadan kavranmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Kalem tutmanın birçok şekli olmasına karşın üç parmakla kalem tutma en uygunu olarak görülmektedir (Calp, 2003; Keskinkılıç ve Keskinkılıç, 2005). Bu tutuşta, kalem, başparmak ve işaret parmağı ile tutulur ve orta parmak ile desteklenir. Diğer iki parmak gevşek bir biçimde kıvrılır. El bileği hafifçe bükülür. Kalemin hareketleri el bileğinden ziyade, parmaklar tarafından kontrol edilir (Pinsker, Young ve King, 2003). Kalemi kavrama için ideal noktanın kalemin ucuyla işaret parmağı arasında 1,5-2 cm lik mesafe olduğu belirtilmektedir (Başaran ve Karatay, 2005). Kalem tutma ile güzel yazı yazmanın arasında doğrudan bir ilişkinin olduğunu söylemek güçtür. Bir çocuk kalemi doğru tutmadan da güzel bir şekilde yazabilir. Ancak doğru bir kavrama ile el, kol ve parmak koordinasyonu sağlanacağından yanlış tutuşa göre daha rahat hareket etme söz konusu olacaktır (Temur, 2011a). Bu konuda dikkat edilmesi gereken bir konu da kalemlerin niteliğidir. Taylor a (2006) göre, öğrenciler yazma stillerine en uygun ve en rahat ettikleri kalemi kullanmalıdır. Ancak çocukların parmak ve el yapılarına uygun ergonomik özelliklere sahip kalemlerin çok yaygın olmadığı bilinmektedir. Kalemler standart üretilmekte ve öğrenciler bu kalemleri kullanmak durumunda kalmaktadırlar. Bu durum bazı öğrencilerin zorlanmalarına neden olmaktadır. Aslan (2012) öğrencilerin kalem tutarken ellerinin acımasını engellemek için kalem tutmayı kolaylaştıran araçların kullanılabileceğini belirtmektedirler. Yazmada etkili olan faktörlerden birisi de oturuş şeklidir. Öğrencilerin doğru oturmasını sağlayan unsurlardan biri üzerinde yazı yazılacak masa veya sıranın öğrencinin boyu ile orantılı olmasıdır (Temur, 201la). Uygun oturuşta ayaklar yere basmalı, sırt geriye yaslanmalı ve bel hafif eğik olmalıdır (Taylor, 20006). Sıra yüksek olursa öğrencinin ayakları yere basmaz ve bir süre sonra sıradan kayan öğrenci ayağa kalkar. Sıra yüksek, masa alçak olursa öğrenci fazla eğileceği için hem fiziksel olarak hem de yazımda önemli sorunlara yol açar (Akyol, 2011). Rahat oturuş, yazma sırasında yorgunluk ve kasların gerilmesinden sakınmak için, son derece önemlidir. Baş çok fazla geriye veya kâğıt üzerine eğik olmamalıdır. Yazmayan el, kâğıdın üzerinde, kâğıdın sabit durmasını sağlamak için konumlandırılmalıdır. Ağırlık yazmayan taraf üzerinde desteklenmeli, böylece diğer taraf hareket için serbest olmalıdır. Her iki ayak zemin üzerinde düz olmalıdır (Pinskar, Young ve King, 2003). Brown ve Henderson'a (1989) göre masanın yüksekliği öğrencinin boyunun yarısı, oturak ya da sandalye yüksekliği ise üçte biri oranında olmalıdır. Ayrıca yazma yüzeyinin yaklaşık 20 derece eğimli olmasının bilek, baş

4 64 Mustafa YILDIZ & Merve AÇAN & Vildan BERBER & Seyfettin BULUT & Ramin ZALİMHAN ve el pozisyonlarını kolaylaştırdığı belirtilmektedir (akt. Taylor, 2006). Bu nedenle sınıflarda yer alan masa (sıra) ve oturakların öğrencilerin fiziksel özelliklerine uygun olacak şekilde seçilmesi gerekmektedir. Oturma bakımından dikkat edilmesi gereken bir diğer durum da el tercihiyle ilgilidir. Sağ elliler, birlikte oturtularak, bir şekilde birbirlerine model ve destek olmaları sağlanabilir. Sol elli öğrenciler ile sağ elli öğrencilerin yan yana oturtulması, dirseklerin çarpışmasına neden olabilir (Pinskar, Young ve King, 2003). Bu durumu engellemek için sağ elle yazan öğrencilerin sıranın sağına, sol elle yazan öğrenciler sıranın soluna oturtulması bir çözüm olarak düşünülebilir. Yazma sürecinin bir diğer değişkeni de kâğıt/defter pozisyonudur. Kâğıt pozisyonu el tercihine göre değişmektedir. Sağ elle yazan öğrenci kâğıdı derece sola eğimli tutarken beden duruşu da sola eğimli olmalıdır. Sol elle yazan öğrenci kâğıdı derece sağa eğimli tutarken beden duruşu da sağa eğimli olmalıdır (Temur, 201la). Masanın üzerinde öğrencilerin kâğıdı doğru pozisyonda konumlandırmalarında, yapışkan bant, yardımcı olarak kullanılabilir (Pinskar, Young ve King, 2003). Sağ elle yazanlar defterin sol tarafı vücudun orta kısmını biraz geçecek şekilde sağa kaydırmalıdırlar ve aşağı yukarı 45 derece saat hareketinin aksi yönde döndürmelidirler. Sol elliler ise bunun tam tersini yapmalıdırlar (Akyol, 2011). Yazı çalışmalarının defter yerine tek sayfalık çalışma kâğıtlarında sürdürülmesi önerilmektedir. Yazma yüzeyini güçlendirmek bakımından kalın bir kart ya da karton kâğıdın altına yerleştirilebilir. Bu kart aracılığıyla, öğrenciye kâğıdı nasıl konumlandıracağının da öğretilebilir (Taylor, 2006). Kâğıdı/defteri konumlandırmanın öğretimi konusunda öğretimi destekleyecek araç, gereç ve çeşitli stratejilere ihtiyaç duyulduğu anlaşılmaktadır. Bu konuda etkili bir öğretim gerçekleştirebilmek için iyi yetişmiş öğretmenler gerekmektedir. Araştırmalar, öğretmelerin yazı öğretimi sürecinde uygun oturuşu, kâğıdı konumlandırmayı ve kalem tutmayı öğretirken genel olarak model oldukları, nasıl oturmaları gerektiği ve kalem tutmaları konusunda uyarıda bulundukları, model oldukları, sürekli uygulama yaparak kontrol ettikleri ve araçları doğru kullanmaları konusunda öğrencileri motive ederek öğrettikleri belirtilmektedir (Graham, Harris ve Mason, 2008; Yıldırım ve Ateş, 2010). Türkiye de yazma öğretimi ile ilgili araştırmalar genelde bitişik eğik yazı öğretimi, okunaklılık, yazma güçlükleri, yazı performansının değerlendirilmesi ve geliştirilmesi üzerinde yoğunlaşmaktadır (örn. Yıldırım ve Ateş, 2010; Yıldız ve Ateş, 2010; Aslan, 2012; Erdoğan, 2012; Şahin 2013;Yıldız, 2013). Yazma süreciyle ilgili olarak kalem tutma biçimleri, kalemi kavrama, oturuş vb. unsurların incelendiği (örn. Duran, 2013) ve bu faktörlerin yazma hızı, okunaklılık ve yazı performansıyla ilişkisinin irdelendiği araştırmalar bulunmaktadır (örn. Uyanık, Bumin, Düger ve Kayıhan, 2001; Temur, 2011; Temur, Aksoy ve Tabak, 2011; Temur, Aksoy ve Tabak, 2012; Schwellnus vd., 2012). Temur (2011b) tarafından yapılan araştırmada, birinci sınıf öğrencilerinin kalem tutma şekilleri Ziviani ve Elkins'ın (1986) sınıflamasına göre incelenmiş ancak kalemi kavrama noktası diye yeni bir değişken eklenmiştir. Buna göre öğrencilerin kalem tutma şekilleri bükülme derecesine göre işaret parmağı, ön kol pozisyonu, kalemi kavrayan parmak sayısı ve başparmak pozisyonu bakımından incelenmiştir. Yazma sürecinin farklı sınıflar düzeyinde ergonomik süreçler bakımından betimlenmesine yönelik daha fazla araştırmaya ihtiyaç olduğu görülmektedir. Bu amacı gerçekleştirmek üzere tasarlanan araştırmada aşağıdaki sorulara cevap aranmaktadır:

5 İlkokul Öğrencilerinin Yazma Sürecindeki Ergonomik Tercihleri: Kalem Tutma, El Tercihi, Oturuş ve Kâğıt Öğrenciler yazı yazarken hangi ellerini tercih etmektedirler? 2- Yazma sürecinde öğrencilerin yazmayan el pozisyonu nasıldır? 3- Yazma sürecinde öğrencilerin oturma pozisyonu nasıldır? 4- Yazma sürecinde öğrencilerin defter/kâğıt pozisyonları nasıldır? 5- Yazma sürecinde öğrenciler kalemi nasıl tutmaktadırlar? 6- Yazma sürecinde öğrenciler kalemi hangi noktadan kavramaktadırlar? Yöntem Araştırmanın Modeli Araştırma geçmişte ya da halen var olan bir durumu olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan tarama modeli çerçevesinde yürütülmüştür. Çalışma Grubu Araştırma Ankara da gerçekleştirilmiştir. Araştırmaya, Mamak ve Yenimahalle ilçelerinde iki devlet okulunda ve Keçiören ilçesinden bir özel okulda ilkokul 1, 2, 3 ve 4. sınıflarda öğrenim gören toplam 352 öğrenci katılmıştır. Araştırmaya katılan öğrencilerin 180 i kız, 172 si erkektir. Araştırmaya katılan öğrencilerin sayısal dağılımı sınıf düzeyi bakımından ele alındığında; 65 öğrenci 1.sınıfa, 104 öğrenci 2. sınıfa, 87 öğrenci 3. sınıfa ve 96 öğrenci 4. sınıfa devam etmektedir. Veri Toplama Aracı Araştırmada veri toplama aracı olarak Yazma Süreci Gözlem Formu kullanılmıştır. Form, birinci araştırmacının katkılarıyla Ankara Özel Maya Koleji nin MAYA- DOKYA (Maya Dinleme, Okuma, Konuşma, Yazma ve Anlama Laboratuarı) projesi kapsamında geliştirilmiştir. Formun hazırlanma sürecinin ilk aşamasında literatür taraması yapılarak yazma süreciyle ilgili gözlemlenmesi gereken faktörler belirlenmiştir. Literatürden hareketle bunların el tercihi, yazmayan elin pozisyonu, gövde duruşu, defter pozisyonu, kalem tutma, kalemi kavrama noktası ve ayak duruşu olması gerektiğine karar verilmiştir. Bu faktörlerin hangi kategorilerden oluşması gerektiğini belirlemek için 150 öğrencinin yazı yazarken fotoğrafları çekilmiştir. Fotoğraflar belirlenen faktörler açısından analiz edilmiştir. Analiz sürecinde literatürde yer alan teorik bilgiler, araştırma bulguları ve benzer araçlar incelenerek her faktör için gözlemlenecek alt kategoriler belirlenmiştir. Daha sonra alan uzmanlarından görüş alınarak forma son şekli verilmiştir. Gözlem formunun daha kolay kullanılmasını sağlamak amacıyla formda yer alan her kategorinin açıklamalarına uygun görseller hazırlatılmıştır. Bu araştırmada gözlem formunun Yıldız ve Öztürk (2013) tarafından güncellenen şekli kullanılmıştır. Yazma Süreci Gözlem Formu; kalem tutma, bedensel duruş ve defter pozisyonlarının belirlenip işaretlenmesinde araştırmacılara kolaylık sağlayan bir yapıdadır. Verilerin Toplama Süreci Veri toplama sürecinde araştırmacılar ikili gruplar halinde çalışmışlardır. Araştırmacılardan birisi öğrencilere dikte şeklinde metin yazdırırken diğer araştırmacı öğrencilerin fotoğraflarını çekmiştir. Fotoğrafların öğrencilerin kalem tutma biçimlerini, bedensel duruşlarını ve defter pozisyonlarındaki detayları ortaya çıkarabilecek nitelikte olmasına dikkat edilmiştir. Uygulama her sınıfta yaklaşık bir ders saati sürmüştür. Verilerin Analizi Veri analizinin ilk aşamasında fotoğraflar analiz edilerek gözlem formuna işlenmiştir. Fotoğrafların gözlem formuna işlenmesi sürecinde araştırmacılar ikili gruplar halinde çalışmışlardır. Fotoğraflardaki kalem tutma biçiminin, duruş ve pozisyonun gözlem formundaki hangi kategoriye ait olduğuna görüş birliğiyle karar

6 66 Mustafa YILDIZ & Merve AÇAN & Vildan BERBER & Seyfettin BULUT & Ramin ZALİMHAN verilmiştir. Gözlem formları SPSS programına aktarılarak veri tabanı oluşturulmuştur. Verilerin analizinde yüzde (%) ve frekans (f) kullanılmıştır. Bulgular Bu bölümde öğrencilerin el tercihi, yazmayan el pozisyonu, gövde duruşu, defter pozisyonu, kalem tutma şekli, kalemi kavrama noktası ve ayak duruşuna ilişkin elde edilen bulgular sunulmaktadır. Tablo 1 de öğrencilerin el tercihine ilişkin bulgular görülmektedir. Tablo 1. Öğrencilerin El Tercihleri El Tercihi f % Sağ El Sol El Tablo 1 incelendiğinde, araştırmaya katılan 319 öğrenci (%90.6) yazı yazarken sağ elini kullanmakta, 33 öğrenci ise (%9.4) sol elini kullanmaktadır. Bu durum öğrencilerin büyük çoğunluğunun (yaklaşık %91) yazarken sağ elini kullandığını, sol elini kullanan öğrencilerin oranının ise yaklaşık %9 olduğunu göstermektedir. Tablo 2. Öğrencilerin Yazmayan El Pozisyonları Yazmayan El Pozisyonu f % El açık, kâğıdın üzerinde kâğıdı kontrol ediyor Kapalı biçimde sıranı üzerinde Vücuda paralel olarak sıranın altında Yüze ya da başa destek pozisyonda Diğer Tablo 2 incelendiğinde, araştırmaya katılan 293 öğrencinin (%83.2) yazmayan elleri açık, yazı kâğıdını kontrol ediyor; 18 öğrencinin (%5.1) yazmayan eli kapalı biçimde sıranın üzerinde; 7 öğrencinin (%2.0) yazmayan eli sıranın altında; 29 öğrencinin (%8.2) yazmayan eli yüze ya da başa destek pozisyonunda; 5 öğrencinin (%1.4) yazmayan elinin ise diğer pozisyonda olduğu görülmektedir. Burada en dikkat çeken bulgu öğrencilerin büyük çoğunluğunun yazmayan eliyle kâğıdını kontrol etmekte olduğunun belirlenmesidir. Tablo 3. Öğrencilerin Oturma Pozisyonu Oturma Pozisyonu f % Bel dik sırt hafif öne eğik (doğru duruş) Öne doğru fazla eğimli Dik veya arkaya eğimli Diğer ( 9 öğrenci -%3.6- ayakta yazıyor) Tablo 3 incelendiğinde, araştırmaya katılan 168 öğrencinin (% 47.7) yazma sürecinde bel dik sırt hafif öne eğik duruşu tercih ettiği; 162 öğrencinin (%46.0) öne doğru fazla eğimli duruşu sergilediği; 7 öğrencinin (%2.0) dik veya arkaya eğimli; 15 öğrencinin (%4.3) ise diğer gövde duruşlarını tercih ettikleri ve bu grubun içinde 9 öğrencinin (yaklaşık %4) ayakta yazdıkları görülmektedir. Öğrencilerin yarıya yakını

7 İlkokul Öğrencilerinin Yazma Sürecindeki Ergonomik Tercihleri: Kalem Tutma, El Tercihi, Oturuş ve Kâğıt yazarken doğru oturma pozisyonu sergilemektedir. Doğru pozisyonu sergileyen öğrencilerden biraz daha az sayıda öğrenci de yazarken öne fazla eğimli durmaktadır. Tablo 4.Yazı Kâğıdı Pozisyonu Yazı Kâğıdı Pozisyonu f % Yazı yazan el ile paralel (sağ elle yazanlar için) Yazı yazan el ile paralel (sol elle yazanlar için) Vücuda dik Vücuda paralel (yatay) Diğer Tablo 4 incelendiğinde, araştırmaya katılan 166 öğrencinin (% 47.2) yazı kâğıdını yazı yazan el ile paralel (sağ elle yazanlar için) pozisyonda, 168 öğrencinin (%47.7) vücuda dik pozisyonda, 11 öğrencinin (%3.1) vücuda paralel (yatay) pozisyonda, 6 öğrencinin (%1.7) diğer pozisyonda ve 1 öğrencinin sol elle yazmaya uygun biçimde konumlandırdığı görülmektedir. Öğrencilerin yarıya yakını kâğıdı vücuda dik pozisyonda tutmakta, buna yakın oranda öğrenci ise kâğıdı sağ elle yazan öğrencilere en uygun olan pozisyonda tutmaktadırlar. Tablo 5. Kalem Tutma Biçimi Kalem Tutma Biçimi f % 1 Başparmak ve işaret parmağı kalemi tutuyor. Kalem orta parmağın birinci büklümüne yerleştirilmiş. (Doğru tutuş) 2 Başparmak ve işaret parmağı birinci pozisyona göre biraz daha kırılmış olarak kalemi tutuyor. (Kırık tip) 3 Başparmak, işaret parmağı ve orta parmak karşılıklı pozisyonda kalemi tutuyor. (3 parmak) 4 Başparmak ve orta parmak kalemi tutuyor. İşaret parmağı başparmağın üzerinde. 5 İşaret parmağı ve ortaparmak kalemi tutuyor. Başparmak işaret parmağını ve kalemi sarıyor. 6 Başparmak ve orta parmak karşılıklı olarak kalemi tutuyor. İşaret parmağı kalemin gövdesinde Diğer Tablo 5 incelendiğinde, araştırmaya katılan 68 öğrencinin (% 19.3) Başparmak ve işaret parmağı kalemi tutuyor. Kalem orta parmağın birinci büklümüne yerleştirilmiş (doğru tutuş). kalem tutma şeklini; 264 öğrencinin (%46.4) Başparmak ve işaret parmağı birinci pozisyona göre biraz daha kırılmış. kalem tutma şeklini; 48 öğrencinin (% 13.6) Başparmak, işaret parmağı ve orta parmak karşılıklı pozisyonda kalemi tutuyor. kalem tutma şeklini; 4 öğrencinin (%1.1) Başparmak ve orta parmak kalemi tutuyor. İşaret parmağı başparmağın üzerinde. kalem tutma şekli-

8 68 Mustafa YILDIZ & Merve AÇAN & Vildan BERBER & Seyfettin BULUT & Ramin ZALİMHAN ni; 22 öğrencini (%6.2) İşaret parmağı ve ortaparmak kalemi tutuyor. Başparmak işaret parmağını ve kalemi sarıyor. kalem tutma şeklini; 20 öğrencinin (%5.7) Başparmak ve orta parmak karşılıklı olarak kalemi tutuyor. İşaret parmağı kalemin gövdesinde. kalem tutma şeklini; 26 öğrencinin de (%26) gözlem formunda yer alan kategorilerden farklı kalem tutma şeklini tercih ettikleri belirlenmiştir. Tablo 6. Kalemi Kavrama Noktası Kalemi kavrama noktası f % Kalemin ucuna uygun uzaklıkta (yaklaşık cm) Kalemin ucuna yakın Kalemin ucuna uzak (2 cm den fazla) Tablo 6 incelendiğinde, araştırmaya katılan öğrencilerin kalemi kavrama noktaları incelendiğinde 77 öğrencinin (% 21.9) kalemin ucuna uygun uzaklıkta (yaklaşık 1.5 cm) kavradığı; 270 öğrencinin (%76.7) kalemin ucuna yakın bir noktadan kavradığı, 5 öğrencinin de kalemin ucuna uzak bir noktadan kavradığı görülmektedir. Bu durum öğrencilerin yaklaşık dörtte üçünün kalemi, kalemin ucuna çok yakın bir noktadan kavradığını göstermektedir. Sonuçlar ve Tartışma Araştırma sonucunda öğrencilerin yaklaşık %91 inin yazarken sağ elini, yaklaşık %9 unun sol elini kullandığı tespit edilmiştir. El tercihine ilişkin oranlar Schwellnus ve diğ. (2012) tarafından dördüncü sınıf öğrencileriyle yürütülen çalışmada öğrencilerin % 93 ünün sağ eliyle, % 7 sinin sol eliyle yazdığına yönelik araştırma bulgularıyla benzerlik göstermektedir. Sol elini kullanan çocuklara öğretmen özel yardım etmelidir. Bu çocuklara tahtada yeterince pratik yapma imkânı verilmelidir (Akyol, 2011). Araştırma sonuçları öğrencilerin büyük çoğunluğunun yazmayan eliyle yazı kâğıdını desteklemekte olduğunu göstermiştir. Araştırma sonuçlarına göre; öğrencilerin yaklaşık %48 i yazarken doğru oturma pozisyonuna sahiptir. Öğrencilerin yaklaşık % 46 sının ise yazarken öne fazla eğik oturduğu belirlenmiştir. Öğrencilerin yaklaşık %4 ü ayakta yazmaktadır. Temur, Aksoy ve Tabak (2011) ın yaptığı araştırmada öğrencilerin yarıdan fazlasının öne doğru eğik oturduğu, üçte birinin dik oturduğu ve %15 inin ayakta olduğu tespit edilmiştir. Akyol a (2011) göre bireyin fiziksel yapısı oturuş şekli üzerinde belirleyici etkiye sahiptir. Oturuş şeklini etkileyen diğer değişkenler sıra ve masadır. Sıra ve masanın birbirine uyumlu olmadığı durumlarda öğrenci doğru oturuş şeklini gerçekleştiremez. Sıranın yüksek masanın alçak olması durumunda çocuk rahat yazamayacak ve ayağa kalkacaktır. Bu oturuş pozisyonu bakımından elde edilen sonuçların Temur, Aksoy ve Tabak tan (2011) farklı olmasının en temel nedeni araştırmalara katılan öğrencilerin sınıf düzeyleri olduğu düşünülmektedir. Sıra ve masaların öğrencilerin fiziksel özelliklerine uygun olmaması birinci sınıf öğrencilerinin daha fazla ayağa kalkmalarına ve öne eğik oturmalarına neden olmuş olabilir. Türkiye de son yıllarda okulların fiziksel donanımlarında önemli iyileşmeler olsa da masa ve sıraların öğrencilere uygunluğu sorununun giderilebildiğini söylemek güçtür. İlkokullarda daha çok geleneksel sıra ve oturak modelleri kullanılmaktadır. Bu sıra ve oturaklar standart ölçülerde üretilmekte, öğrencilerin fiziksel özelliklerine göre yüksekliklerini ayarlama imkânı olmamaktadır. Buna ek olarak ikili öğretimden dolayı aynı sınıfı farklı şubelerin paylaşıyor olması öğrencilerin yaş ve fiziksel özelliklerine uygun olmayan sıra ve

9 İlkokul Öğrencilerinin Yazma Sürecindeki Ergonomik Tercihleri: Kalem Tutma, El Tercihi, Oturuş ve Kâğıt oturakları kullanmak zorunda kalmalarına neden olmaktadır. Araştırmanın yürütüldüğü okulların birisinde 8/D ile 2/D şubelerinin, 7/A ile 3/A şubelerinin aynı dersliği paylaştığı gözlemlenmiştir. Bu durumun öğrencileri, başta gövde duruşu olmak üzere yazma sürecinin değişkenleri bakımından uygun olmayan pozisyonlara yöneltmesi kaçınılmazdır. Araştırmaya katılan öğrencilerin yarıya yakını (%48) yazma sürecinde kâğıdı vücuda dik pozisyonda tutmakta, buna yakın oranda öğrenci (%47) ise kâğıdı sağ elle yazan öğrencilere en uygun olan pozisyonda tutmaktadırlar. Bu durum sol elle yazan öğrencilerin kâğıdı kendilerine uygun bir pozisyonda konumlandırmada sağ elle yazan akranları kadar başarılı olmadıklarını göstermektedir. Temur, Aksoy ve Tabak (2011) ın yaptığı araştırmada ise öğrencilerden %32 sinin kâğıdı vücuduna dik tuttuğu, %3.9 unun normal açıyla tuttuğu, %59 unun kâğıdı 45 dereceden fazla yatay tuttuğu gözlenmiştir. Her iki araştırmada da kâğıdı dik tutan öğrenci oranlarının oldukça fazla olduğu söylenebilir. Bu anlamda araştırma sonuçlarının benzerlik gösterdiği söylenebilir. Ancak araştırmaların kâğıdı uygun pozisyonda ve yatay tutan öğrenci oranları bakımından uyuşmadığı görülmektedir. Bu araştırmada kâğıdı uygun pozisyonda tutan öğrencilerin oranı Temur, Aksoy ve Tabak ın (2011) elde ettiği orandan oldukça fazladır. Bu durumun araştırmaya katılan öğrencilerin yaşlarından ve sınıf düzeyindeki farklılıktan kaynaklandığı düşünülmektedir. Kâğıdı ve defteri tutuş pozisyonu da yazma sürecini etkilemektedir. Kâğıdın tutuş şekli kullanılan ele göre değişmektedir. Akyol (2011) kesin doğru olarak nitelendirilecek bir kâğıt tutma şeklinden bahsedilemeyeceğini ancak yazı yazan ele doğru derece eğimli olarak tutmanın kalemin yazma sürecindeki hareketini kolaylaştıracağını kaydetmektedir. Doğru kalem tutma şekli olarak dinamik üçlü kavrama şekli (kalemin baş ve işaret parmağıyla kavranması, kalemin orta parmağın birinci büklümüyle desteklenmesi) önerilmektedir (Schwellnus ve diğ., 2012). Ancak araştırmaya katılan öğrencilerin yaklaşık beşte birinin doğru kalem tutma şeklini tercih ettikleri belirlenmiştir. Uyanık, Bumin, Düger ve Kayhan a (2001) göre, yazı yazmada kalemin doğru kavranması, yazma için gerekli ince hareketleri sağlaması nedeniyle önemlidir. Öğrencilerin yarıya yakınının kalemi baş ve işaret parmağıyla tuttuğu (2. tutma şekli) ancak bunun doğru kalem tutma şeklinden farklı olduğu görülmüştür. Bu kalem tutma şeklini tercih eden öğrencilerin; parmaklarını olması gerekenden fazla kırdıkları, kalemi orta parmağın birinci büklümüne yerleştirmek yerine orta parmağa yasladıkları veya orta parmaktan hiç destek almadıkları görülmüştür. Temur, Aksoy ve Tabak (2011) tarafından yapılan araştırmada öğrencilerin %83 ünün kalemi baş ve işaret parmağıyla tuttuğu belirlenmiştir. Bu araştırmanın sonuçları kalemi kavrayan parmaklar ve parmakların pozisyonu açısından ele alındığında, öğrencilerin çoğunluğunun (1 ve 2. tutma şekli birlikte yaklaşık %65) kalemi başparmak ve işaret parmağı ile kavradığı söylenebilir. Bu anlamda araştırma sonuçları kısmen benzerlik göstermektedir. Araştırmada kalemi üç parmakla (başparmak, işaret parmağı ve orta parmak karşılıklı pozisyonda kalemi tutuyor) tutan öğrencilerin oranı yaklaşık %14 olarak belirlenmiştir. Aynı kalem tutma şekli Temur, Aksoy ve Tabak ın (2011) araştırmasında yaklaşık %10 olarak tespit edilmiştir. Araştırmalarda kalem tutmada üç parmağını kullanan öğrencilerin oranına ilişkin elde edilen sonuçların birbirine oldukça yakın olduğu görülmektedir.

10 70 Mustafa YILDIZ & Merve AÇAN & Vildan BERBER & Seyfettin BULUT & Ramin ZALİMHAN Araştırma sonuçları öğrencilerin yaklaşık beşte birinin kalemi uygun noktadan kavrarken öğrencilerin yaklaşık dörtte üçünün kalemi kalemin ucuna yakın bir noktadan kavradığını göstermektedir. Temur, Aksoy ve Tabak (2011) ın yaptığı araştırmada üçte ikisinin kalemi orta noktadan kavradığı görülmüştür. Öğrencilerin dörtte birinin ise kalemi alt noktadan kavradığı saptanmıştır. Öneriler 1. Okul öncesi yıllardan itibaren öğrencilere kalem tutma biçimi, yazma sürecine ilişkin uygun duruş ve pozisyonlar öğretilmelidir. 2. Öğretmenler yazma öğretimi çalışmalarının bir boyutunda mutlaka kalem tutma, oturuş, duruş ve pozisyonların öğretimine yer vermelidirler. Sınıflarına bu konuları açıklayan uyarıcı ve öğretici görseller hazırlamalıdırlar. 3. Yazma sürecinde öğrencileri en çok zorlayan faktör sıra ve masaların öğrencilerin fiziksel özelliklerine uyumsuzluğudur. Bu konuda yeni sıra ve masa modelleri üretilmelidir. Sınıflarda yüksekliği ayarlanabilir sıra ve masaların bulunması sağlanmalıdır. 4. Öğrencilerin daha rahat kavrayabilecekleri kalemler ya da kalem tutmayı kolaylaştıracak plastik tutacak gibi materyaller temin edilmelidir. 5. Aileler kalem tutma, uygun oturma, defter pozisyonu vb. unsurlar hakkında bilgilendirilmelidirler. Evde ders çalışırken ya da ödev yaparken imkânlar ölçüsünde çocuklara ergonomik açıdan uygun bir ortam oluşturulması gerektiğinin önemi vurgulanmalıdır. 6. Araştırmacılar öğrencilerin yazma sürecinde tercih ettikleri kalem tutma biçimleri ile duruş ve pozisyonlarına etki eden diğer değişkenlerle ve farklı örneklemlerle çalışmalıdırlar. KAYNAKÇA Akyol, H. (2000).Yazı öğretimi. Milli Eğitim Dergisi, 146, Akyol, H. (2011). Türkçe ilk okuma yazma öğretimi, Ankara: Pegem Akademi. Aslan, D. (2012). İlköğretim birinci sınıf öğretmenlerinin yazı öğretimlerinin incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12(4), Başaran, M.,& Karatay, H. (2005). Eğik el yazısı öğretimi. Millî Eğitim Dergisi, 168, Calp, M. (2003). İlk okuma yazma öğretimi. Konya: Eğitim Kitabevi. Duran,E. (2013). İlkokula 60. ayında başlayan başlayan öğrencilerin yazı beceri gelişimlerinin incelenmesi. The Journal of Academic Social Science Studies, 6(2), Erdoğan, T. (2012). İlköğretim birinci sınıf öğrencilerinin bitişik eğik yazı yazma gelişimlerinin incelenmesi. Eğitim ve Bilim, 3(165), Göçer, A. (2010). Türkçe öğretiminde yazma eğitimi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(12), Graham, S., Harris, K.R., & Mason, L. (2008). How do primary grade teachers teach handwriting? A national survey. Reading and Writing, 21, Keskinkılıç, K., & Keskinkılıç, S. B. (2005). Türkçenin temel becerileri ve ses temelli cümle yöntemi ile ilk okuma yazma öğretimi. Ankara: Asil Yayınevi. Pinsker, J., Young, S.,& King, S.M. (2003). Targeting handwriting qld year 1-3 teacher research book. Blake Pubîishing. Schwellnus H., Carnahan H., Kushki A, Polatajko H, Missiuna C,& Chau T. (2012). Effect of pencil grasp on the speed and legibility of handwriting in children. The American Journal of Occupational Therapy.66 (6), doi: /ajot

11 İlkokul Öğrencilerinin Yazma Sürecindeki Ergonomik Tercihleri: Kalem Tutma, El Tercihi, Oturuş ve Kâğıt Şahin, A. (2012). Bitişik eğik yazı öğretiminde karşılaşılan problemler. Eğitim ve Bilim Dergisi,37(165), Taylor, J. (2006). Developing handwriting skills. in Snowling, M.J., Stackhouse, J.(Eds.) A practitioner's handbook. Dislexia. Speech and language (2nd Edition), ( ). London: Whurr Publishers. Temur, T. (2011a). Yazı ve yazma becerisi. Temur, T. (Edt). İlk okuma ve yazma öğretimi 2. Baskı (91-119). Ankara: Pegem Akademi. Temur, T. (2011b). İlköğretim 1. sınıf öğrencilerinin kalem tutma şekilleri ile kavrama ve sıkıştırma kuvvetlerinin betimlenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 11(4), Temur, T., Aksoy, C. C.,&Tabak, H. (2011). Kalemi kavrama noktası, oturuş şekli ve kâğıt pozisyonu değişkenleri açısından ilköğretim birinci sınıf öğrencilerinin yazma hızları ve hatalarının değerlendirilmesi. Millî Eğitim Dergisi, 191, Temur, T., Aksoy, C., & Tabak, H.(2012). İlköğretim birinci sınıf öğrencilerinin kalem tutma biçimleri ve kavrama-sıkıştırma kuvvetlerinin yazma hızı ve hatalarına etkisi. Eğitim ve Bilim, 37(165), Uyanık, M., Bumin, G., Düger, T.,& Kayıhan, H.(2001). İlkokul öğrencilerinin yazı yazma performanslarına etki eden faktörlerin araştırılması. Türkiye Klinikleri Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Dergisi,1(3), Yıldırım, K., & Ateş, S. (2010). Sınıf öğretmenlerinin bitişik eğik yazı uygulamalarına ilişkin görüşleri. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5, Yıldız., M., & Ateş, S. (2010). İlk okuma yazmayı farklı yöntemlerle öğrenen ilköğretim 3. sınıf öğrencilerinin yazılarının okunaklılık ve yazım hataları bakımından karşılaştırılması. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 14(1), Yıldız, M., & Öztürk, S. (2013). Almanya da ilkokulda (Gradschule) öğrenim gören Türk çocuklarının yazma becerileri üzerine bir inceleme: Stuttgard örneği. Zeitschrift für die Welt der Türken, 5 (2), Ziviani, J.,Elkins,J.(1986). Effect of pencil grip on handwriting speed and legibility. Educatıonal Review, 38(3),

12 72 Mustafa YILDIZ & Merve AÇAN & Vildan BERBER & Seyfettin BULUT & Ramin ZALİMHAN