EKONOMİK YÖNLERİ İLE DOPİNG

Transkript

1 EKONOMİK YÖNLERİ İLE DOPİNG Spora ekonomik güç olarak paranın girmesi; sportif etkinlikleri oyun olma özelliğinden çıkartıp finansal düzeyde işleyen bir alana dönüştürerek bir spor endüstrisi yaratmıştır. Bunun sonucunda ise kazanma kültürü ve başarı elde etme arzusu sportif değerlerin önüne geçmiştir. Spor endüstrisini oluşturan veya bu sektörle ilgili faaliyet alanları; sportif mal sektörü, inşaat sektörü, turizm sektörü, logo, kartlardan oluşan hediyelik eşya sektörü, gıda sektörü, reklam, eğlence ve promosyon sektörü, sporla ilgili bir dizi profesyonel mesleği içeren hizmet sektörleri olarak belirtilebilir. Spor endüstrisi, dünyada 22. sektör olarak yerini almaktadır. Yine spor, tüm sektörler içinde genel ciro olarak otomotivin de önünde, birinci sırada bulunmaktadır. Önemli bir parasal boyutu olan spor endüstrisi ile kazanma kültürü ve başarı elde etme arzusu sporda doping kullanımını etkilemektedir. Dopingle mücadeleye ayrılan kaynakların sporun dolaşımdaki parasına orantısızlığı dikkat çekicidir. Yıllar ilerledikçe dopingle mücadeleye ayrılan kaynakların erozyonu da endişe vericidir. WADA bir yılda dünya çapındaki spor endüstrisi tarafından üretilen yaklaşık 120 milyar doların ancak yaklaşık 300 milyon dolarının dopingle mücadele programlarına tahsis edilebildiğini, bunun da sadece %0.25 oranında olduğunu belirtmektedir. Dopingin ekonomik boyutu üzerine en kapsamlı çalışma, 2013 tarihinde yayımlanan Letizia Paoli ve Alessandro Donati tarafından Dopingli Ürünlerin Tedariki ve Dopingle Mücadelede Ceza Hukuku nun Olası Uygulamaları: İtalya Deneyiminin Araştırılması konulu rapordur. WADA tarafında finanse edilen bu raporda, İtalya deneyimi üzerinden dopingin ekonomik boyutu araştırılmıştır. Paoli ve Donati çalışmalarının verilerini, 1999 ile 2009 yıllarını içerecek şekilde İtalyan kolluk kuvvetleri, gümrük kurumları ve vergi denetim organlarına ait veritabanları ile kapsamlı bir medya taramasından elde etmişlerdir. Ayrıca bu raporda, dopingin yasal boyutu konusunda uzman; savcı, kolluk kuvveti, yasa koyucu ve diğer ilgililerin de görüşleri alınmıştır. Araştırma sonucunda doping maddelerini temin edenler aşağıdaki kategori ve başlıklar altında sıralanmıştır; a-)spor Salonları; Salon sahipleri ve vücut geliştirme eğitmenleri, beslenme destek ürünü satış yeri sahipleri, b-)sağlık Çalışanları; Eczacılar, fizyoterapistler, hastane çalışanları, ilaç mümessilleri, c-)spor Organizasyonları; Spor takımlarının ve federasyonların destek personeli, d-)at yarışları; Veterinerler, seyisler ve biniciler, e-)kullanıcılar; Sporcular, vücut geliştirme ile uğraşan özel ve kamu güvenlik personeli, f-)diğerleri; Ayırt edici bir mesleği olmayan diğer kişiler. PAOLİ ve DONATİ araştırmalarında yukarıda sayılan kişilerin tedarik zinciri ve piyasa ilişkilerini de incelemişlerdir. Tedarik zincirini belirlemek, doping maddelerinin sıklıkla yasal ve bilinen tıbbi maddeler üzerinden kullanılması nedeniyle zor olmaktadır. Çünkü, genellikle doping maddeleri yasal ilaç firmalarınca üretilmekte veya bu ürünler doping maddelerine dönüştürülmektedir. Eczacıların iyi niyetle ve tedavi amacıyla sattıkları ilaçlar, doping için kullanılmak üzere başka kişilere iletilmekte veya bu amaçla sahte reçeteler dahi

2 düzenlenebilmektedir. Doping ürünlerinin erişilebilirliği, internet üzerinden steroid ve diğer doping ürünleri satan siteler nedeniyle akıl almaz derecede kolaylaşmıştır. Kullanıcılar internet yoluyla eve kadar teslim edilen siparişler verebilmektedirler. Doping maddelerinin piyasası, üst düzeyde uyuşturucu madde piyasasına benzer bir seyir göstermektedir. Ancak yasal piyasa fiyatları düşünülerek bir değerlendirme yapıldığında, eroin ve kokain gibi narkotik maddelere kıyasla doping ürünlerinin çok daha ucuz olduğu söylenebilir. Bu durumun iki istisnasından birisi, bir birim fiyatı bir doz (0.25 gram) eroinden (10.49 Avro) biraz daha fazla olan GH dir (Growth Hormon- Büyüme Hormonu). Diğer istisna ise dozu 48 Avro olan ve eroin ve kokainden daha pahalıya temin edilen gonadrelindir. Ancak, diğer birçok doping maddesi marihuana (2.85 Avro) veya haşhaş (3.73 Avro) fiyatına yakın paralarla (örneğin; EPO nun bir dozu 3.09 Avro, steroidin 10 mg lık bir dozu ise 1.12 Avro) temin edilebilir. Bu rakamlar toplama yuvarlandığında, İtalya genelinde doping ürünlerinin yıllık piyasasının 537 milyon Avro civarında olduğu söylenebilir. Steroidler ise 245 milyon Avroluk piyasası ile bu bütünün %46 sını kapsamaktadır. Aslında Paoli ve Donati nin bu araştırmasında belirtilen rakamların çok daha üzerinde bir durum söz konusudur. Çünkü araştırmada CVD (İtalya Dopingle Mücadele Komisyonu) testlerinde belirlenemediği için en pahalı iki doping maddesi olan Büyüme Hormonu ve Gonadotropin Salgılatıcı Faktör ün ilaç formu olan gonadorelin kapsam dışı bırakılmıştır. Bu piyasada faaliyet gösteren iki büyük organizasyonun yıllık kazançlarının birer milyon Avrodan fazla olduğu belirtilmiştir. Türkiye de sporda yasaklı madde içeren ürünlerin kullanımının yaygınlığına ilişkin resmî veya akademik bir çalışma bulunmamaktadır. Literatürdeki dünya örnekleri de sporcu ve öğrencilerin beyanlarına dayanılarak yapılmıştır. Dolayısıyla yapılan hiçbir çalışma toplumda bu maddelerin gerçek kullanımına ilişkin detaylı ve gerçek bir bilgiyi yansıtamamaktadır. Ülkemizde sporda yasaklı maddeler listesinde yer alan maddeleri içeren ruhsatlı ilaçların kutu başına fiyat aralığı yaklaşık 3 (üç) TL ile (bin beş yüz) TL arasında değişmektedir. Literatürde bu maddelerin kullanım dozlarının bireysel olarak değiştiği belirtilmekle birlikte, örnek vermek gerekirse doping amaçlı kullanılan anabolik androjenik steroidlerin tedavi edici dozlarına nazaran 10 ila 100 kat daha yüksek dozlarda kullanıldığı da bildirilmiştir. Bu alanda küresel düzeyde sahte ve kaçak ilaç ticareti yaygınlaşmıştır. Bunun önlenmesine yönelik uluslararası düzeyde iş birliği ve çalışmalar yürütülmektedir. Örneğin, sahte ve kaçak ilaçların İnternet üzerinden satışının engellenmesi ve bu suçun arkasındaki organize ağla mücadelesi için İNTERPOL ün de aralarında bulunduğu 2008 den beri devam eden küresel düzeyde Pangea Operasyonu düzenlenmektedir. Dünya çapında 99 üye ülkenin katılımı ile gerçekleşen sahte ve kaçak ilaç konusunda İNTERPOL tarafında yürütülen bu çalışmaya Türkiye den de Sağlık Bakanlığının aracılığıyla destek verilmektedir. Doping maddeleri de dâhil olmak üzere anti-kanser ilaçlar, antibiyotikler, cinsel gücü artırıcı ve zayıflatıcı ürünler, sahte ve yasa dışı yollarla dağıtımı yapılmaya çalışılan ilaçların başında yer almaktadır.

3 2013 yılında 6 ncısı düzenlenen Pangea Operasyonu sonuçları ise şöyledir: - Yasal olmayan aktivite gösteren internet sitesi incelenmiş ve 13,763 tanesi kapatılmıştır. 283 tane ilaç öneren reklam, internet sitelerinden kaldırılmıştır. Kanun uygulayıcı kuruluşlar tarafından liman, havaalanı ve posta merkezlerinde paket incelenmiş ve sahte veya yasal olmayan ilaç içerdiği anlaşılan tanesine el konmuştur. Ruhsatsız veya reçeteli ilaç ithalatından, satışından, temin edilmesinden, yasal olmayan internet sitesi işletmekten ve sahte ilaç üretmekten, dağıtmaktan veya satmaktan dolayı tutuklamalar gerçekleşmiştir. - Pangea VI operasyonu kapsamında ele geçirilen sahte ve yasal olmayan ilaçların tedavi edici gruplarına göre dağılımına bakıldığında; %1 inin doping amacıyla da kullanılan anabolik steroidler grubunda olduğu, %9 unun yine bu amaçla kullanılabilecek olan zayıflama ve kilo kaybetmeye yönelik ürünler olduğu, diğer bir %1 lik grubun içinde steroidler, gıda takviyeleri gibi ürünlerin yer aldığı görülmektedir. - Operasyon haftası boyunca 10.1 milyon ünite/kutu sahte ve yasal olmayan ilaca el konmuş olup bu ilaçların tahmini değeri Dolardır. El konulan ilaçlar değişik tedavi edici özelliklere sahip olup, 84 farklı ülkeden yollanmıştır. Yasal olmayan internet sitelerinden ilaç alımı ve sahte ilaç hakkında halkı bilgilendirmek için 50 ye yakın bilgilendirme kampanyası düzenlenmiş ve bu kampanyalar 14 ülkede yürütülmüştür. İNTERPOL koordinasyon ekibi operasyon boyunca katılımcı ülkelerle yaklaşık 850 tane mesaj paylaşmıştır. Türkiye nin Pangea Operasyonu VI kapsamında yaptığı çalışma sonuçlarına göre ise, incelenen internet sitesi sayısı 2,963, kapatılan internet sitesi sayısı 475, el konulan ilaç sayısı dir. Türkiye de ilaçların internet dâhil halka açık yayın yapılan her türlü medya ve iletişim ortamında doğrudan veya dolaylı olarak topluma reklamı yasak olmasına rağmen, son günlerde internet üzerinde satışların da yoğun şekilde artması ile birlikte ilaçta sahtecilik önemli bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Doping amaçlı kullanılan ilaçların tam olarak ne kadarının sahte ve ne kadarının kaçak ilaç kapsamında olduğu bilinmemektedir. Dünya verilerinde de buna yönelik çok spesifik bir bilgi bulunmamaktadır. Bununla birlikte, 24/05/2013 tarihinde İzmir de 3 iş yerine yapılan operasyonda, orijinal piyasa değeri TL olan adet ağrı kesici - grip ilacı ve 167 adet cinsel gücü artırıcı olmak üzere toplam adet sahte ilaç ele geçirilmiştir.. Bunların dışında başta İstanbul olmak üzere pek çok ilde operasyon düzenlenmiştir. Yapılan operasyon sonucunda, içinde kanser tedavisinde kullanılan ilaçların bulunduğu adet ilaç, adet kartonet, adet etiket, adet prospektüs, adet boş ilaç kutusu ve şişesi, 21 adet aydınger ve ilaç kutularının imalatında kullanılan 8 adet baskı makinesi olmak üzere toplam adet materyal ele geçirilmiştir. Diğer yandan, 2003/42 sayılı Türk Gıda Kodeksi Tebliği nin 4 üncü maddesinde sporcu gıdaları tanımlanmakla birlikte Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu nda (GTİP) tanımlaması yapılmamıştır. Söz konusu eşya tanımı belirli bir ürüne temas etmeyip geniş bir eşya grubunu kapsadığından, kesin bir GTİP tespiti yapılması imkânı bulunmamakla birlikte, genel olarak gıda takviyesi şeklindeki müstahzar ürünler (örneğin; protein konsantreleri) tarife pozisyonunda, balık yağından elde edilen şurup veya tabletler tarife pozisyonunda, dozlandırılmış hazır ilaç hâline getirilmiş vitaminler ise tarife alt pozisyonunda yer

4 almaktadır. Bu kapsamda, söz konusu GTİP ler esas alınarak kaçakçılık yakalamalarına ilişkin ilaç miktarları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. EŞYA CİNSİ VİTAMİN/VİTAMİN HAPI Tablo 3.2: YAKALANAN KAÇAK İLAÇ DEĞERLERİ(TL) YILLAR , , , , , , , , , ,12 İLAÇ , , , , , , ,36 CİNSEL SAĞLIK İLACI VE ÜRÜNLERİ , , , , , , , , , ,98 VİTAMİN BALIK YAĞI Yasa dışı internet eczanelerine karşı doğrudan eyleme geçmek çözümün sadece bir parçası olup, halkın yasa dışı internet eczanelerinden ilaç almanın riskine karşı bilinçli olmaları da aynı derecede önemlidir. Bu farkındalığı ve ülkeler arasında bilgi paylaşımını arttırmak amacıyla Pangea V Operasyonu facebook hesabı açılmış olup, Türkiye deki sahte ilaçla ilgili gelişmelerin izlenmesine de olanak sağlayacaktır. Yukarıda açıklananlarla birlikte dopingin ekonomik boyutunun tespitinde yürütülmekte olan dopingle mücadele sürecinde sporcuların disiplin yargılamalarında yapmış oldukları savunmalarda öne çıkan sosyoekonomik tespitler de önem arz etmektedir. Vücudunda doping maddesine rastlanan, gelir seviyesi düşük sporculardan bazıları, yürütülen disiplin soruşturma sürecinde soruşturmayı yürüten makamlara vermiş oldukları savunmalarında, ilgili maddelerin temininde ihtiyaç duydukları paraya fazla zorlanmadan ulaştıklarını ortaya koymaktadır ,00 YOSUN KAPSÜLÜ ,15 ZAYIFLAMA İLACI , , , , , ,00 BİTKİSEL İLAÇ 8.446, , ,20 TIBBI İLAÇ , , , ,90 Sporcular gerek destek elemanları gerekse başka sporcular vasıtasıyla bu ürünlere ulaşırken doping kullanımını, kür şeklinde yerine getirdiklerini belirtmişler, bu kürlerin fiyatlarının ise TL TL aralığında olduğunu ifade etmiştirler. Burada sporcuların düşük gelir seviyelerine sahip ailelerden gelmelerine rağmen bu ücretleri temin adına her türlü imkânlarını seferber etmeleri, ailelerin bu ücretleri sporcu çocukları için sağlama konusundaki imkânları seferber etme azmi, oluşan ekonomik büyüklükten menfaat elde edenlerin neredeyse hiçbir engelle karşılaşmadan faydalandıkları sonucunu da ortaya çıkartmaktadır. Diğer yandan, genel olarak beslenme ek ürünü şeklindeki müstahzarların Türkiye deki ithalat ve ihracatı incelendiğinde, bu pazarın sürekli bir gelişme gösterdiği görülmektedir. 2003/42 sayılı Türk Gıda Kodeksi Tebliği nin 4 üncü maddesinde sporcu gıdaları tanımlanan GTİP ler esas alındığında genel olarak beslenme ek ürünü şeklindeki müstahzarlar ithalat ve ihracat değerleri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

5 Tablo Yılları Arasında Genel Olarak Beslenme Ek Ürünü Şeklindeki Müstahzarların İthalat ve İhracat Değerleri YIL İHRACAT MİKTAR KG İHRACAT KIYMET USD İTHALAT MİKTAR KG İTHALAT KIYMET USD NOT: Tablo verileri Resmî İstatistik Programı ndan alınmıştır yılı verileri geçicidir ithalat verilerine ETGB kıymetleri dâhil edilmiştir yılları arasında genel olarak beslenme ek ürünü şeklindeki müstahzarlar, ithalat ve ihracatı sürekli olarak artış göstermiştir. Yukarıdaki tabloya göre: 2003 yılında yaklaşık 39 milyon ABD dolar olan bu ürünlerin ihracatı 2007 yılında yaklaşık 241 milyon ABD dolara ve 2011 yılında ise 416 milyon ABD dolarına çıkmış ve 2013 yılında ise 305 milyon ABD doları seviyesinde gerçekleşmiştir. Bu ürünlerin ithalatı ise 2007 yılında yaklaşık 334 milyon ABD dolara ve 2011 yılında ise 422 milyon ABD dolarına çıkmış ve 2013 yılında ise 255 milyon ABD doları seviyesinde gerçekleşmiştir. (TBMM Doping Sorununu Araştırma Komisyonu Raporu ndan alınmıştır.)