GEÇEN HAFTA. Meclis, kanun koyucu, parlamento Kuvvetler Ayrılığı Yasama;Temsil; Eğitim; Meşruluk; Denetleme ve Teftiş Komisyonlar Kurullar

Transkript

1 GEÇEN HAFTA Meclis, kanun koyucu, parlamento Kuvvetler Ayrılığı Yasama;Temsil; Eğitim; Meşruluk; Denetleme ve Teftiş Komisyonlar Kurullar Meclis ile yürütme arasındaki ilişki Meclis hükümeti Parlamento hükümeti Başkanlık Sistemi Tek/Çift meclis Türkiye de ki durum 1

2 2 BÜROKRASİ

3 BÜROKRASİ "Bürokrasi cücelerce işletilen dev bir mekanizmadır. (Balzac) Bürokrasi büyük devlet fabrikasının makine dairesi/ana komuta merkezidir. Bu nedenle hemen tüm ideolojiler bürokrasiden şikayet ettikleri halde (ör: liberaller sistemin yeterince açık olmamasından dolayı eleştirirken; Marksistler sistemin yönetenlerin yönetenler üzerinde bir baskı aracı olduğu yönünde eleştirirler) ondan kurtulmayı becerebilen bir yönetim düşünmek şu an için mümkün görünmemektedir. 3

4 BÜROKRASİ NEDİR? Bugün kul landığımız şekilde sözlüklere yerleşmesi çok es kilere gitmez; ancak kelimenin kökeni oldukça gerilere, Latince ve eski Yunancaya dayanır. Bürokrasi (Bureau-cracy) ke limesinin ilk kısmı olan "bureau", Latince koyu, kasvetli renkleri anlatmak için kullanılan "burrus" kelimesinden gelir. Ayrıca Fransızca da memurların masalarına serdikleri örtü anlamına gelen la bure kelimesinden de türemiş olan bureau önce devlet memurlarını ve bu memurların çalıştıkları büroları anlatmak için kullanılmıştır. Cracy (cratie) ise hâkimiyet, iktidar anlamına gelen ve yöne tim biçimine işaret eden bir Yunanca kelimedir (Demokrasi, monarşi, vs. de olduğu gibi). 4

5 BÜROKRASİ NEDİR? Bü rokrasi kelimesi bugün kullandığımız anlamda ilk kez, 18. yüzyılda yaşayan Fransız Ticaret Ba kanı Vincent de Gournay tarafından kullanılmış ve daha sonraları pek çok dile de yerleşmiştir. Gournay'ın "Büyük tahripler yapan bir hastalı ğımız var; adı 'büromani'dir. Bazen bir hükümet biçimine bürünüyor o zaman da ismi 'bürokrasi oluyor" dediği rivayet edilmektedir. Bürokrasi sizce nedir????? 5

6 BÜROKRASİ NEDİR? Günlük kullanım da bürokrasi kelimesi ile yaygın olarak "kırtasiyecilik", bir başka ifade ile boşu boşuna zaman israfına ve verimsizliğe yol açan gereksiz forma liteler, sorumluluk yüklenmekten kaçınma, iş lerin yavaş yürütülmesi, keyfî kararlar gibi du rumlar kastedilmektedir. Hâlbuki bu sayılanlar bürokrasinin değil, bürokratik hastalıklar ola rak da adlandırılan bürokratizmin özellikleridir. Bürokrasi teriminin bu kullanımı, aslında so nuçlar üzerinde durmaktadır. Devlet memur ları, üst kademe yöneticileri, devlet daireleri, kamu yönetimi ve idare kelimeleri ile eşanlamlı olarak kullanılır. Vatandaş-devlet ilişkisinin giderek daha fazla kurallara-kayıtlara bağlanma eğiliminden dolayı modern toplum biçimi olarak da tanımlanmaktadır. 6

7 BÜROKRASİ NEDİR? Siyaset bilimi açısından bürokrasi, politika cılar tarafından alınan kararlara ve belirlenen politikalara danışmanlık desteği veren ve diğer teknik işleri yürüten, sonuçta ortaya çıkan politika ve kararların uygulanması için gerekli bütün işleri yürütmekle görevli, atanmış memurlardan oluşan büyük çaplı örgütlerdir. Kamu bürokrasilerini diğer bürokrasilerden ayıran temel özellik, devlet otoritesini temsil etmeleri ve bu bakımdan da kamuya ya da en azından siyasî yöneticilere karşı hesap verme sorumluluğu taşımalarıdır. 7

8 BÜROKRASİNİN GELİŞİMİ Modern anlamda bürokrasinin ortaya çıkışı ya da bu ad altında incelenmeye başlanması, sanayi toplumunun ortaya çıkması ile başlar. Bununla birlikte bürokratik örgüt yapılarının kökeni oldukça eski devirlere uzanır. Örneğin M.Ö. I.-II. yüzyıllardan bu yana Çin de devlet memurları işe alınırken yazılı bir sınavdan geçirilmekte ve elemeye tabi tutulmaktadır. Bürokrasinin gelişimi, devletin gelişimiyle paralellik gösterir. İlk idari yapılar dinî temele dayanmıştır. Zaman içerisinde dinî, siyasî ve askerî görevler, yerine getiren devlet memurlarının gücü ve önemi giderek artmış ve bu memurlar yavaş yavaş ayrıcalıklı kimseler haline gelmişlerdir (rahip krallardan, asker krallara geçiş). 8

9 BÜROKRASİNİN GELİŞİMİ Kraliyete bağlı ve onun hizmetçisi gibi görülen büroların Weberyan bürokrasilere evrimi modern dev letin yükselişiyle paralel büyük bir dönüşümle gerçekleşmiştir. Patriyarkal bürokrasiden, ras yonel bürokrasiye geçiş, kraliyet hizmetlerinin vatandaşa yönelik kamu hizmetlerine dönüşü mü ile mümkün olmuştur. Amerika Birleşik Devletleri nde ganimet sistemi (spoils system) (to the Victor, belong the spoils) 19. yüzyılın sonlarına kadar geçerliliğini sürdürmüştür. Bu sistem, seçim kazanan başkanların kendisini destekleyenleri, kamu görevlerini dağıtarak ödüllendirmesi anlamına gelmekteydi. Ganimet sistemi 1883 de federal çalışanların işe alımı ve düzenlenmesi için Devlet Dairesi Komisyonunu (Civil Service Commission) kuran Pendleton Yasasına kadar devam etti. Böylece ABD de liyakat temelli bir bürokrasi ganimet sisteminin yerini almış oldu. 9

10 BÜROKRASİNİN GELİŞİMİ Bürokrasi dendiğinde literatürde akla ilk gelen isim Alman düşünür MaxWeber dir. Weber e göre modern anlamda rasyonel ve yaygın bürokrasilerin ortaya çıkması temelde üç nedene bağlıdır: Para ekonomisinin gelişmesi, Modern devlete yüklenen görevlerin, ancak bürokratik bir örgütlenmenin başa çıkabileceği oranda artması ve karmaşıklaşması, Bürokratik örgütlenmenin teknik üstünlüğü. 10

11 BÜROKRASİNİN GELİŞİMİ 20. yüzyılda bürokrasiler zirve lerine ulaştı krizi ve iki dünya savaşı, devletin topluma müdahalesini ve sorumluluklarını arttırdı. İkinci Dünya Savaşını takip eden dönem, Avrupa da Weberyan bürokrasiye büyük yatırımların yapıldığı refah devleti (welfare state) dönemidir lere gelindiğinde, pek çok ülkede kamudaki istihdam ve kamu harcamalarının oranı en yüksek seviyesine ulaştı. Türkiye de Ocak 2016 itibariyle yaklaşık 2.5 milyonu devlet memur olmak üzere yaklaşık 3.5 milyon kamu çalışanı bulunmaktadır. (OECD) Nüfusa oranlandığında ülkelerin memur oranları: Finlandiya (%10), Fransa, Macaristan, Kanada (%8),ABD (%7.5),Türkiye (%3.3) 11

12 12 BÜROKRASİNİN GELİŞİMİ 20. yüzyılın son çeyreğinde refah devleti inancı sarsıldı. İrileşen bürokrasinin ekonomi üzerindeki yükü sürekli artmış, astarı yüzünden pahalı gelmeye başlamıştı. Weber in bürokrasisi aşırı kuralcı, hiyerarşik ve merkeziyetçi yapısıyla günümüz toplumlarının ihtiyaçlarına tam olarak cevap veremediğinden, özellikle 1980 lerden sonra değişime uğradı. Dünyanın değişik yerlerinde Ronald Reagan ve Margaret Thatcher gibi bazı sağ kanat politikacılar mali krizleri de fırsat bilerek, devletin rollerini, dolayısıyla bürokrasiyi sınırlandırmaya giriştiler. Özelleştirme programları, bürokrasinin yapısını da değiştirdi. Bürokrasiler artık katı örgütlenmeler olarak değil, sürekli değişim içinde olan sistemler olarak ele alınmaya başlandı. Bugün Yeni Kamu Yönetimi anlayışıyla, denetim yukarıdan aşağılara kaymakta ve artık yönetim yerine yönetişim (governance) kavramı kullanılmaktadır.

13 BÜROKRATİK YAPININ ÖZELLİKLERİ Mevzuat: Modern bürokrasinin en belirgin özelliklerinden birisi, ayrıntılı usullere ve esaslara bağlı olmasıdır. Herhangi bir İdarî karar ya da işlem, belli bir prosedür sonunda ortaya çıkmaktadır. Usullere bağlılık, keyfî kararları önleme bakımından da yararlı olmaktadır. Fakat bu aynı zamanda yavaşlık ve zaman zaman fazladan maliyet anlamına da gelmektedir. Uzmanlık; Bürokratik kurumlar, kendi uzmanlık alanında büyük bilgi ve tecrübe birikimine sahip, devasa örgütlerdir. Toplum tarafından denetlenmeyen ve bir dizi hiyerarşiyle yürüyen bürokrasi, kendi saltanatını ve çıkar ağını kaçınılmaz olarak oluşturur. Bu durum siyasilere karşı bürokratlara bir otonomi sağlar (faydalı mı zararlı mı???) 13

14 BÜROKRATİK YAPININ ÖZELLİKLERİ Süreklilik: Devlet memurlarının iş güvencesi, uzun süreli görev yapma imkânı sağlamaktadır. Böylece, özellikle yüksek dereceli memurlar, kendi alanları ile ilgili, siyasetçilerden daha fazla bilgi ve tecrübe birikimi elde etmektedir. Kemikleşmiş Gelenekler: Bürokrasiler kendi usullerini, önceliklerini ve bakış açılarını geliştirirler. Diğer kuramlarla ve menfaat grupları ile yazılı olmayan anlaşmalar, kişisel ilişkiler ve gelenekleşmiş ilişkiler tesis ederler. İcra Kudreti: Siyasî kararları bürokratların uygulaması ve inisiyatif sahibi olmaları yüzünden, bürokratlar bu kararları yalnızca şartlara göre değil, kimi zaman kendi menfaatlerine göre de esnetebilmektedir 14

15 BÜROKRATİK YAPININ ÖZELLİKLERİ Özel Menfaatler: Bürokratik örgütler, personellerini ve yetkilerini arttırma eğilimindedir. Kârını arttırmaya çalışan girişimci gibi, bütçeden aldıkları payı büyütmeye çalışırlar. Gizlilik: Bürokrasi güç mücadelesinde, bilgi ve birikimlerini rakiplerinden ve ilgililerden gizlilik maskesi altında saklar. Bürokratik örgütlerin dışa kapalı yapısı, denetlenmelerini ve hesap sorulmasını engeller. Bağımsızlık eğilimi: Mesleki tutuculuk, bürokratik örgütlerin dış müdahaleye ve dışarıdan gelen önerilere karşı kapalı davranmalarına yol açar. Kendi işlerini kendileri görüp, bağımsız bir tutum geliştirirler. Kurumsal Fetişizm/Narsizm gelişir. 15

16 BÜROKRATİK YAPININ ÖZELLİKLERİ Yetki anlaşmazlıkları: Kamu veya özel sektör bürokrasileri, ya daha fazla yetkiye sahip olmak, ya da sorumluluktan kaçmak eğilimi yüzünden sık sık yetki anlaşmazlıklarına düşerler. Bürok ratik örgütler arasında işbirliğinin olmaması, maliyetleri dramatik bir biçimde artırmaktadır. Kısımlara Ayrılma (Compartmentalisation) ve Hiyerarşi: Bürokratik yapı, uzmanlaşma ve görev dağılımı üzerine kurulmuştur. Hizmet üretimi belirli kademelere ayrılmıştır. Bu kademeler örgüt tarafından belirlenmektedir. Bu yaklaşımın avantajları ve dezavantajları vardır. 16

17 MAX WEBER VE BÜROKRASİ Max Weber in bürokrasi üzerine yazdıkları, bugün hâlâ bu alanın temel kaynağı durumundadır. Weber e göre bürokrasi rasyonel veya hukuki meşruiyetin doğal bir sonucu ve en gelişmiş biçimidir ideal tip. (Weber in meşruiyet tiplerini hatırlayın) Weberian yaklaşımda bürokrasi deyimi doğadan, hukukî-rasyonel otoriteye dayanan İdari aygıt demektir. Her şey kurallarla belirlenmektedir, bütün kuralların ve prosedürlerin bir mantığı, mesela kamu yararı gibi bir gerekçesi bulunur. Otoriteyi kullananların veya memurların ilişkileri kişisel değildir; açık, anlaşılır kurallara bağlanmıştır. Bütün bunlar, bürokrasinin özellikleri olarak karşımıza çıkmaktadır. 17

18 18 WEBERİAN BÜROKRASİNİN ÖZELLİKLERİ 1. Kurallara Bağlı Yetkiler: Bürokrasinin üstlendiği görevlerin ve kullandığı yetkilerin ve yaptırımların hepsi kurallara bağlanmıştır. Bürokratik otoritenin dayandığı temeller, işte bu kurallardır. Kadronun fonksiyonu açıkça belirtilmiştir. 2. Hiyerarşi: Otorite hiyerarşik bir şekilde işlemektedir. Bu şekilde her alt birim, üsttekinin denetim ve gözetimi altında iş yapacaktır. Her kademedeki yönetici, altında çalışanların yürüttüğü işlerden dolayı, bir üstünde yer alan kişiye karşı sorumlu olmaktadır. Disiplin, denetim ve kontrol 3. Yazılı Belgeler: Bürokratik yönetim, yazılı belgeler üzerinden iş görmektedir. Bürokrasinin bütün işlemleri yazılı belgelere dayanır ve bu belgeler saklanır. Memurların aslî görevi ise, bu belgeleri hazırlamak ve dosyalayarak saklamaktır. Devletin dili yazıdır. Kırtasiyecilik eleştirisi buradan kaynaklanır.

19 19 WEBERİAN BÜROKRASİNİN ÖZELLİKLERİ 4. Uzmanlık: Bürokrasinin üstlendiği işlerin yürütülebilmesi için işbölümüne gidilmesi gerekmektedir. İşbölümü, beraberinde uzmanlaşma getirmektedir. Aynı zamanda memurun görevi ana ve asli işidir 5. Resmiyet: Bürokratik örgüt içinde yer alan görevlilerin ilişkisi, kurallara bağlanmış kişisellikten uzaklaştırılmış resmî ilişkilerdir. Bu yüzden duygusallıktan uzak, şeklî ve rasyonel davranış kalıpları egemendir.tarafsızlık ilkesi. 6. Kariyer: Bürokratik görevler birer meslektir. Uzmanlaşma, bu mesleği kendi içinde de bölümlere ayırmaktadır. Kurallar sistemi, memurun nitelikleri konusunda da işlemektedir. Mesleğe girişte aranan nitelikler (diploma), mesleğe girişte açık yarışma sınavı, işin gerektirdiği niteliklere sahip olma, liyakat ve ehliyet belirli standartlara bağlanmıştır. Terfi ve yükselmelerde belirli kriterlerle gerçekleşmektedir.

20 20 WEBERİAN BÜROKRASİNİN ÖZELLİKLERİ Weber, adı ister kapitalizm ister komünizm olsun benimsedikleri bürokratik yönetim şekilleri nedeniyle sanayi toplumlarının giderek birbirlerine benzeyeceklerine inanıyordu. Yakınsama Tezi olarak adlandırılan bu yaklaşım daha sonra değişik araştırmacılar tarafından geliştirilmiş ve küresel ekonomik sistem ve bürokratik yapının bir sonucu olarak ülkelerin birbirlerine yakınlaşacağı tezini savunmaktadır. Ayrıca Weber, bürokrasinin kaçınılmaz şekilde bir memur diktatörlüğüne dönüşeceğini de ileri sürmüştür (R. Michels in oligarşinin tunç yasasını hatırlayın). Weber in diğer önemli bir tespiti de gelişen bürokrasiyle beraber kurallar, mevzuat, prosedürler vb. unsurların gitgide topluma hakim olmasıyla beraber insan özgürlüğünü ve arzularını sınırlayan bir demir kafese e dönüşeceği fikridir.

21 BÜROKRASİ TEORİLERİ/HEGEL Hegel in bürokrasi Yaklaşımı: devlet bürokrasisi, özelden genel çıkarlara ya da sivil toplumdan devlete geçişi mümkün kılan bir köprüdür. Hegel in bürokrasisi anlamını, devletin genel çıkarı ile toplumun özel çıkarları arasındaki çelişkiden almaktadır (Hegel in devletin oluşumunda aile, sivil toplum ve devlet ayrımını hatırlayın). Sivil toplum, birbirinden farklı örgütleri, meslekleri, kurumları ve birliklerin özel çıkar ve menfaatlerinin hakim olduğu bir alandır Bu alanda yaşanabilecek çatışmalara karşı bu alanı düzenleyen bir tarafsız güce ihtiyaç bulunmaktadır. Bu güç devlet ve dolayısıyla bürokrasi olmuştur. Bürokrasi burada despotizmden uzak bir arabulucu ve kolaylaştırıcı kurum olarak karşımıza çıkmaktadır. 21

22 BÜROKRASİ TEORİLERİ/MARKS Marksist bürokrasi Yaklaşımı: Marx a göre devlet genel çıkarları değil, sivil toplumun bir parçası olan hâkim sınıfın çıkarlarını temsil ettiğinden bu çelişki anlamsızdır. Bu bakış açısından bürokrasi, devletin kendisi gibi, hâkim sınıfın diğer sosyal sınıflar üzerindeki hâkimiyetini sürdürmek için kullandığı bir araçtır. Kapitalist toplumda bürokrasinin görevi, topluma sınıf ayrımı ve hâkimiyetini sürdürmeyi sağlayacak bir düzen empoze etmektir. Diğer bir görevi de, sömüren ve sömürülenler arasındaki çıkar çatışmasını maskelemektir. Marx a göre bürokrasi, üretim süreciyle doğrudan ilişkili olmadığı için sosyal yapıda organik bir yere de sahip değildir. Varoluşu ve gelişmesi geçici ve asalak bir karakter gösterir. Ana görevi statükoyu ve hâkim sınıfların imtiyazlarını sürdürmektir. Bu bakış açısıyla, bürokrasi ve nihayet bürokratikleşme, sınıflara ayrılmış bir toplumda kaçınılmaz ve zaruridir. 22

23 23 BÜROKRASİ TEORİLERİ/MARKS Marx'a göre bürokrasi, genel yabancılaşma sürecinin özel bir örneğidir. Bürokrasi, halkın büyük çoğunluğu tarafından, hayatlarını düzenleyen tanrısal bir güç gibi soğuk ve esrarengiz bir varlık gibi algılanır. Bu durum bürokratın kendini esrarengiz ve diğer toplumdan farklı bir hale sokmasına yol açar bunun sonucunda da bürokrat sadece yaşadığı toplumdan değil bürokrasinin kendi içerisinde de yaşanır. Marx'a göre komünist toplumda bürokrasiye gerek kalmayacaktır. Komünist devlette bürok rasinin fonksiyonları, asalak olmayan bir şekilde tüm toplum üyelerince gerçekleştirilecektir. İdari görevler sömürgeci özelliklerini kaybede cek, bürokraside olduğu gibi insanların değil, iş lerin idaresini üstlenecektir. Marx ve Engls e göre bu sorun, sınıfsız, komunist topluma ulaşıldığında devletle birlikte bürokraside son bulacaktır.

24 24 BÜROKRASİ TEORİLERİ/MARKS Marx'in öngördüğünün ter sine, komünist bir toplumu amaçlayan 1917 Rus Devriminden sonra, bürokrasinin ortadan kalk ması bir yana, adeta Rus komünist partisinin ik tidarı bürokratik diktatörlüğe dönüşmüştür. Bu konuda rejime en büyük eleştiri Leon Trotsky (Troçki) (İhanete Uğrayan Devrim) ( ) tarafından getirilmiştir. Trotsky'ye göre Sovyet bürokrasisinin artan bas kıcı karakteri ve kademeli olarak kapalı elit bir gruba dönüşmesi sadece sosyalizmin olgunluğa erişmemiş olmasıyla açıklanamazdı (Lenin'in açıklaması bu yöndeydi). Bürokratik canavarın kökleri çok daha derindeydi ve devrimden son raki ilk birkaç yılda aranmalıydı. Trotsky bürokrasi probleminin sadece ni celiksel bir yönünün olmadığını görmüştü. Hiyerarşik idarî yapılanmanın boyutlarındaki ba sit bir artıştan daha fazla şeyler bulunmaktaydı. Parti bürokrasisi kendini proleter temellerden ayırmaya başladığında niteliksel bir değişim de ortaya çıkmıştı. Lenin döneminde insanların hizmetinde olması gereken bir araç olan bü rokrasi, Stalin'in gelişiyle bu özelliğini yitirmiş ti. Parti ve devlet bürokrasisi arasındaki ayrım ortadan kalkmış, Sovyetler Birliği sosyalizme özgü tüm özelliklerini kaybetmiş ve bütün güç nihaî olarak işçilerden parti aygıtına ve sonunda Stalin'e geçmiş ve bir diktatörlüğe dönüşmüştür.

25 BÜROKRASİ TEORİLERİ/MARKS Marx ın görüşlerini benimseyen Trotsky, bürokrasinin üretim alanında kökleri olmadığından doğal bir sınıf olarak görmez ve siyasi bir devrimle ürokrasinin ortadan kaldırılabileceği fikrini savunur. Marksist gelenekten gelen diğerleri özellikle Milovan Djilas ve Bruno Rizzi, Trotsky nin aksine bürokrasiyi kendi kendine hizmet eden yeni bir sınıf olarak tanımlamışlardır. Rizzi nin de bürokratik kolektivizm diye adlandırdığı bu yeni rejimin bürokrasiyi ortadan kaldırmak bir tarafa tam aksine proletarya sınıfını sömüren yeni bir sistem oluşturduğunu ileri sürmüştür. 25

26 BÜROKRASİNİN GÜCÜ İdeal durumda bürokrat, tarafsızlık, uzmanlık bilgisi ve üstlerine itaat özelliklerine sahiptir. Görevi, kuralları ve yukarıdan gelen emirleri uygulamaktır. Fikirleri üstlerinin fikirlerinden farklı olduğunda, kendininkileri değil üstlerinden aldığı emirleri en uygun şekilde yerine getirmelidir. Bunun en temel nedeni siyasetçilerin iktidar mücadelesinin tarafı olmalarıdır. Bürokratlar ideal olarak tarafsız bir konumdayken, siyasetçiler en azından seçim dönemlerinde hesap vermek ve oy için mücadele etmek zorundadır. Bürokratların sorumluluğu, kendisine verilen talimatları yerine getirmek ve üstünde yer aldıkları örgütü yönetmektir. 26

27 BÜROKRASİNİN GÜCÜ Ancak gerçek hayatta durum bu şekilde işlememektedir. Bir konudaki özel bilgi, bürokrat tarafından siyasî iktidar sahiplerine karşı güçlü bir silah olarak kullanılabilir. Buna, bürokratik işlerin karmaşıklığı da yol açabilir. Bürokratik faaliyetin büyük bölümü halk denetimini dışında tutulmaktadır ve gerçekten gizlilik gerektirmeyen durumlarda bile gizlilik etiketi kolaylıkla kullanılabilmektedir. Zira gizlilik gücün denetimsiz ve keyfi kullanımını sağlamaktadır. Bu nedenle siyasi makamlar dağıtılırken de kişilerin görev yapacakları alanla ilgili yetkin ve ehil kişiler olarak belirlenmesi bürokrasinin denetlenebilmesine imkan sağlayacaktır. Aksi takdirde bürokratik bir vesayetin oluşması kaçınılmazdır. 27

28 BÜROKRASİNİN DENETİMİ Bürokrasilerin denetimi çok önemli bir sorundur; zira devlet adına kullanılan ve denetlenemeyen bir güç istismara açıktır. Atanmış memurların, kendilerini atayan siyasetçilere karşı hesap verme sorumluluğu taşımaları gerekir. Nitekim, liberal demokrasilerde tartışılan konuların başında, bürokrasinin hesap vermekten azade yerleşik gücü bulunmaktadır. Yolsuzluk, bürokratik hantallık ve keyfi tutumlar ancak bürokrasinin sıkı bir şekilde denetlenmesi ile engellenebilir. Klasik Weberian yaklaşımda yer alan hiyerarşik denetiminin diğer denetim modelleriyle de desteklenmesi gerekmektedir. Siyasi denetim: Görev değişiklikleri, performans sözleşmeleri vb. Siyaset dışı denetim mekanizmaları: Karşı bürokrasiler (ör:ombudsmanlık) 28

29 BÜROKRASİNİN DENETİMİ Ombudsman: Prensip itibarıyla parlamentolar tarafından atanan, ancak hükümete karşı olduğu kadar parlamentoya karşı da bağımsız olan, idarenin mağdur ettiği kişilerin çoğunlukla hiçbir kurala bağlı olmaksızın yaptığı şikâyetler üzerine harekete geçen, geniş bir araştırma ve soruşturma yetkisi olan; idarenin yapmış olduğu haksızlıkları ortaya koymak, takdir yetkisinin kötüye kullanılmasını engellemek, mevzuata saygılı olmayı ve uygun hareket etmeyi temin etmek, kamu hizmetlerinin daha iyi görülmesi için gerekli reformların yapılması önerisinde bulunmak amaçlarını güden bir kurumdur Türkiye de 2012 yılında kurulan Kamu Denetçiliği Kurumu bu görevi yerine getirmektedir. 29

30 30 TÜRK BÜROKRASİSİ Türkiye de bir kamu reformuna olan ihtiyaç yarım yüzyıldır tartışılmaktadır. Bu uzun süre boyunca tartışmaların odaklandığı konular farklı dönemlerin önceliklerine göre farklılıklar göstermiştir. Türkiye de kamu reformu devletin kaynaklarını etkin ve verimli kullanmasının ötesinde, toplumun devlete olan güveninin tesisi için de zorunlu hale gelmiştir. Devlete ve kamu kurulularına karşı güvensizliğin en önemli iki boyutu, rüşvet, suiistimal vb. yolsuzluk iddiaları ve yurttaş hukukunun güvence altında olmadığı, yargının da adaleti sağlayamadığı kanaatidir. Yapılan anketlerde ordu her zaman diğer seçilmiş veya atanmış kamu kurumlarının önünde en güvenilir kurum olmaktadır. U.Y.Indeksi (Transparency Index) Türkiye 167 ülke arasında (1 en iyi 167 en kötü) 2012 (55) 2013 (55) 2014 (60) 2015 (66) sıralamada yer almıştır.

31 TÜRK BÜROKRASİSİ Merkeziyetçilik: Türkiye, merkeziyetçi devlet geleneği çok eski olan ülkelerin başında gelmektedir. Yerel birimlere yetki devretmekten kaçınan, merkeze geniş yetkiler tanıyan, hiyerarşik mekanizmalarla karar alan ve uygulayan bu yapıyı dönüştürmek ve çağdaş standartlara kavuşturmak ciddi çabalar gerektiren bir iştir. Saydamlık: Saydamlığın gerçek gücü, kapalı kapılar arkasına kilitlenen koordinasyonsuzluğu ve uyum eksikliğini ortadan kaldırmasıdır. Hesap verebilirliğin sağlanması. Kayırmacılık: Sözlü sınav ve mülakat geleneği, merkezi sınav sisteminin etkin uygulanmaması Denetim: Siyasi ve siyasi olmayan denetim yollarının etkin kullanılamaması Karmaşık organizasyon ve görev tanımlamaları 31

32 32 TÜRK BÜROKRASİSİ