Aile İşletmeleri. Doç. Dr. Aykut GÖKSEL

Transkript

1 Aile İşletmeleri Doç. Dr. Aykut GÖKSEL

2

3 AİLE İŞLETMELERİNİN ÖZELLİKLERİ VE GÜÇLÜ-ZAYIF YÖNLERİ 2. BÖLÜM

4 Aile İşletmelerinin Kurulma Biçimleri Nasıldır? Aile İşletmelerinin Kurulma Nedenleri Aile İşletmelerinin Temel Özellikleri Nelerdir? Aile İşletmelerinin Güçlü ve Zayıf Yönleri Nelerdir? DERS AKIŞI

5 Aile İşletmesi Tanımı: Aynı aileye mensup bir veya birkaç üye tarafından, ekonomik geçimi sağlamak amacıyla kurulan, kuşaklar boyunca başarılı bir biçimde sürdürülebilirliği arzulanan, ailenin değer, inanç ve tutumlarının işletme amaçları üzerinde etkili olduğu, mülkiyet ve yönetim kademelerinin önemli bir kısmında aile üyelerinin yer aldığı, işletmeler olarak tanımlanabilir. AİLE İŞLETMELERİNİN KURULMA BİÇİMLERİ NELERDİR?

6 Türkiye de aile işletmeleri mülkiyet değerine bağlı olarak kuruldukları görülmektedir; Aile büyüğünün (kurucunun), çoğunluk hisseyi kendisinde tutarak, yasaların emrettiği sayıyı bulana kadar eş, çocuk ve kardeşlere hisse vermesi, İki kardeşin bir araya gelerek çoğunluk hisseleri paylaşmaları ve yasa gereği sayıyı tutturmak için eş ve çocuklarına hisse vermeleri, Aile bireylerinin çoğunluk hisselerini elinde tutarak, stratejik ortak (işi bilen) almaları ve yine yasal ortak sayıyı aile bireylerinden tamamlamaları. AİLE İŞLETMELERİNİN KURULMA BİÇİMLERİ NELERDİR?

7 1. İçinde bulunulan ekonomik, kültürel ve sosyal çevre ile ilgilidir. Mevcut koşullardan bir kısmı kişinin yeni işletme kurmasını teşvik ederken diğer bir kısmı engeller. Çalışılan kurumdaki ekonomik olanakların fırsat yaratması, uygun niteliklere sahip ortakların ortaya çıkması, yakın dostların işletme sahibi olmaları veya başarı elde etmeleri vb. kişileri yeni işletme kurmak için teşvik ederken yeterli sermayeye sahip olunmaması, güvenilecek kişilerin mevcut olmaması veya ekonomik ve siyasi istikrarsızlıklar vb. ise yeni işletme kurma arzusunun azalmasına neden olur. Dolayısıyla itici güçlerin durdurucu güçlerden fazla olduğu noktada kişi yeni işletme kurmaya teşebbüs edebilir. AİLE İŞLETMELERİNİN KURULMA NEDENLERİ

8 2.Kişiyi yeni işletme kurmaya teşvik eden diğer bir neden, sahibi olunan işletmelerin yönetiminde bilfiil bulunmak ve kendi kendinin patronu olmak, yani bağımsız hareket edebilmek, başkalarından emir almamak, kendi yeteneklerini kullanabilmek ve başkalarını sevk ve idare etmek isteğidir. Patronla yaşanılan anlaşmazlıklar, istenilen kariyere çalışılan işletmede ulaşmanın olanaksızlığı ve daha fazla karar verme yetkisine sahip olma isteği gibi nedenler girişimciliği destekler. AİLE İŞLETMELERİNİN KURULMA NEDENLERİ

9 3. Ailenin mal varlığı ile geleceğini korumak, çocuklara miras bırakmak, onlara iş olanağı yaratma isteğidir. AİLE İŞLETMELERİNİN KURULMA NEDENLERİ

10 Kurulma Nedenleri (ABD) %34 ü çocuklarına fırsat yaratmak için, %21 i aile mirasını ölümsüzleştirmek için, %15 i aileyi bir arada tutmak için, %10 u finansal bağımsızlık ve varlık yaratmak için, %8 i kendi emeklilik ve kişisel planları için, %6 sı liyakatli çalışanları korumak için, %5 i aileye finansal güvenlik sağlamak için, %1 i topluma yararlı olmak için. AİLE İŞLETMELERİNİN KURULMA NEDENLERİ

11 Dünyanın neresinde faaliyet gösterirse göstersin, bir aile işletmesini diğer işletme türlerinden farklı kılan ve onları karakterize eden bazı özellikler bulunmaktadır ve bir işletmeyi aile işletmesi kimliğine büründüren temel unsur bu özelliklerdir. Aile işletmelerini diğerlerinden ayıran temel özellik, mülkiyet ve kontrolün aile üyelerinde olması ve böylece ailenin işletme faaliyetlerine karışması veya işletme faaliyetlerini etkileme potansiyelinin olmasıdır. AİLE İŞLETMELERİNİN TEMEL ÖZELLİKLERİ

12 Aile işletmesinin vizyonu, misyonu, kurum kültürü, hedefleri, amaçları, planları, sürekliliği, stratejileri diğer işletmelere göre farklılık göstermektedir. Çünkü işletme ve aile ayrı olarak düşünülmez ve bu ikisinin birlikte var olduğu kabul edilmektedir. Bu işletmelerde işletmecilik faaliyetleri ile aile faaliyetleri iç içedir. Karar vermede işletmecilik ilke ve kuralları yerine, aile içi dengeler daha fazla gözetilmektedir. Aile işletmelerinde yükselme, seçim ve performans değerleme gibi insan kaynakları yönetimi işlevlerini işletmecilik ilke ve kurallarına göre uygulamak zor olmaktadır. AİLE İŞLETMELERİNİN TEMEL ÖZELLİKLERİ

13 Aile işletmeleri ekonomik sermaye yoğun değil sosyal sermaye yoğun işletmelerdir. Sosyal sermaye, işletme eylemlerini birçok açıdan etkilemektedir. Sosyal sermayenin yapısal, bilişsel ve ilişkisel olmak üzere üç boyutu vardır. Yapısal boyutunu, sosyal ağların bağlantıları ve yapılandırması, bilişsel boyutunu paylaşılan dil ve anlatılar ve son olarak ilişkisel boyutunu da güven, normlar ve yükümlülükler oluşturur. Bu boyutların her biri, aile birimi içerisinde ve bu birimin dışarıdaki paydaşlar ile bağlantıları içerisinde yer almaktadır. AİLE İŞLETMELERİNİN TEMEL ÖZELLİKLERİ

14 Genellikle, aileden en az iki kuşak işletme yönetimi ile ilgilenmektedir. Anne, baba, çocuk ortaklıkları, kardeş ortaklıkları, kuzen ortaklıkları ve sürekli olmayı başaran ortaklıklar bünyelerinde en az iki kuşağı barındırmaktadır. İlk girişimi yapan, gözü kara hareket eden girişimcide, gerek aileden olan gerekse dışarıdan gelen profesyonel çalışanları genellikle tek tek kendisine bağlı olarak yönetmeye çalışma ve otorite kökenli bir davranış modeli sergileme eğilimi görülmektedir. AİLE İŞLETMELERİNİN TEMEL ÖZELLİKLERİ

15 Aile işletmelerinde genel olarak girişimci aile üyeleri, işin pratiğinden (çıraklığından) geldiklerinden işi çok iyi bilirler, üretim ve ticaretinde başarılı olmaktadırlar. Ancak yeterli eğitim olanakları bulunmamakta ve modern yönetim yaklaşımlarına sahip olamamaktadırlar. Aile işletmelerinde belirli bir büyüklüğe gelindiğinde bile genellikle amaçların belirlenmesi, planlama, koordinasyon, yürütme ve denetleme gibi temel yönetim fonksiyonlarının arzu edilen biçimde işe yansıtılmadığı görülmektedir. Aile işletmeleri, en belirleyici karakteristik olarak mevcut alışkanlık ve uygulamalarını terk etmede genellikle zorlanan, değişime direnç gösteren, yeniden yapılanma ve özellikle kurumsallaşma ihtiyacı önde olan yapılar olarak görülmektedir. AİLE İŞLETMELERİNİN TEMEL ÖZELLİKLERİ

16 İşletme ismi ve prestiji, ailenin ismi ve prestiji ile birlikte gelişmektedir. Aile bireylerinin toplumdaki statüleri, işletmenin statüsünü de etkilemektedir. Dolayısıyla aile bireylerinin işletme bünyesinde bilfiil çalışıp çalışmadıkları değil, taşıdıkları soyadı önem kazanmaktadır. Kısaca, işletmenin itibarı, eşittir ailenin itibarı olarak düşünülmektedir. Aile de prestijin korunması için özveride sınır tanımama eğilimi en üst düzeyde yaşanmaktadır 65. AİLE İŞLETMELERİNİN TEMEL ÖZELLİKLERİ

17 Aile bağları ve yakınlık derecesi, yönetimden sorumlu kişilerin belirlenmesinde önemli bir rol oynayabilmektedir 68. Genellikle işletme sahibinin aile içinde sevgi ve güven duyduğu kişiler, işletme içerisinde de aile içerisinde olduğu kadar girişimciye yakın görülmektedir. Girişimci, üst düzey pozisyonları değerlendirirken, çoğunlukla bu yakınlığı esas almaktadır. Dolaysıyla işe göre adam değil, adama göre iş verme alışkanlığı mevcuttur. Aile bireyleri tarafından kurulan bu işletmeler, kapalı yapılar oldukları için, finansal darboğaza düştüklerinde aile dışından yardım almayı tercih etmemekte ve işletmeye ilişkin bilgilerin aile dışına çıkmasını istememektedirler. AİLE İŞLETMELERİNİN TEMEL ÖZELLİKLERİ

18 Aile işletmelerinde genellikle firma sahibi ile tepe yönetici aynı kişidir. Firma sahibi oldukları için Genel Müdürün ya da Yönetim Kurulu Başkanının kendileri olmalarının normal olduğunu kabul etmektedirler. Bu işletmelerde kurucu ve yönetici müteşebbis, yönetimden kolay kolay çekilmek istemezler. Bu yüzden aile işletmelerinde yönetimin sonraki kuşaklara devri çok önemli bir sorun olmaktadır. Bu tür işletmelerde profesyonel yönetim anlayışını yerleştirmek daha zor olmaktadır. AİLE İŞLETMELERİNİN TEMEL ÖZELLİKLERİ

19 Aile işletmelerinde girişimci statüsündeki grubu takip eden kuşak daha çok varis statüsündedir. Varis statüsündeki yeni kuşağın yetişmesi, gelişmesi, sahip olduğu olanaklar, bir önceki kuşağa göre daha da gelişmiş olduğundan, işin başındaki zorlukları genelde görüp yaşamadıklarından daha rahat olabilmekte ve zamanla girişimci kuşağın yükünü almakta zorlanabilmekte ya da işe uyum sağlamada sıkıntı çekebilmektedirler. Şimdiki veya daha önceki yöneticinin çocukları işletmenin yönetiminde görev almaktadırlar. AİLE İŞLETMELERİNİN TEMEL ÖZELLİKLERİ

20 Aile bağlarından kaynaklanan duygusallıkla, iş ilişkilerinden kaynaklanan mantıklı davranma zaman zaman birbiriyle çelişmektedir. Aile işletmelerinde, aile üyelerine yönelik doğal bir koruma söz konusu olabilmektedir. Bu işletmeler büyük ölçüde kurucuya bağımlı olduğu için kurumsallaşma yeteri kadar yerleşik hale gelmemektedir. Kurumsallaşamama aile işletmelerinde süreklilik sorununun büyümesine neden olmaktadır. Ortakların (kardeşlerin) ve eşlerinin tüketimde birbirleriyle yarışmaları çok sık görülmektedir. AİLE İŞLETMELERİNİN TEMEL ÖZELLİKLERİ

21 Aile İşetmelerinin Güçlü Yönleri (Avantajları) Sermaye Yapısı/Finansman Karar Verme Ekip Ruhu/Sinerjisi Ailenin Şöhreti Güçlü Aile Bağları Bilgi Birikimi ve İşe Uyum Kurum Kültürü Esneklik Kabiliyeti Uzun Vadeli Düşünme Sosyal Duyarlılık Aile İşletmelerinin Ülkelerine Olan Bağlılıkları AİLE İŞLETMELERİNİN GÜÇLÜ ve ZAYIF YÖNLERİ NELERDİR?

22 Aile İşletmelerinin Zayıf Yönleri (Dezavantajları) Akrabaları Kayırma (Nepotizm) Finansman Yetersizliği Sermaye- Servet İkilemi Çatışma Aile Bireyleri Arasında Olumsuz Rekabet Personel Seçimindeki Sorunlar Ücretlendirme ve Denkliğe İlişkin Sorunlar Kardeşler arasında Eşit ücret veya ihtiyaca göre ücret ödenir fakat liyakat yada katkı dikkate alınmaz AİLE İŞLETMELERİNİN GÜÇLÜ ve ZAYIF YÖNLERİ NELERDİR?

23 Aile İşletmelerinin Zayıf Yönleri (Dezavantajları) Devretme Sorunu Merkeziyetçi Yönetim Yetki ve Sorumlulukların Belirsizliği Statüko ve Tutuculuk Alışkanlıkların Devamlılığı Ataerkillik (Babaerkillik) Yönetim Kadrosu Oluşturma Güçlüğü (Profesyonel Yönetici İstihdam Güçlüğü) Motivasyon Eksikliği AİLE İŞLETMELERİNİN GÜÇLÜ ve ZAYIF YÖNLERİ NELERDİR?

24 GENEL DEĞERLENDİRME ve SORULAR? AİLE İŞLETMELERİNİN ÖZELLİKLERİ İLE GÜÇLÜ ve ZAYIF YÖNLERİ NELERDİR?