Farklı İki Fizyografik Ünite Üzerinde Oluşmuş Toprakların Karakteristiklerinin Belirlenmesi ve Dağılım Haritalarının Oluşturulması

Transkript

1 TÜCAUM Uluslararası Coğrafya Sempozyumu International Geography Symposium Ekim 2016 /13-14 October 2016, Ankara Farklı İki Fizyografik Ünite Üzerinde Oluşmuş Toprakların Karakteristiklerinin Belirlenmesi ve Dağılım Haritalarının Oluşturulması Determination of characteristics of soilsformed on two different physiographic unit and creation of their distribution map Orhan Dengiz *, Abdulmuttalip Efendiler Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü, Samsun Öz:Yeşilırmak nehrinin oluşturduğu akarsu taşkın ova niteliğinde olan Çarşamba Ovası da bünyesi içerisinde faklı özellikler içeren çok sayıda toprakları kapsamaktadır. Bu çalışmanın amacı, Samsun-Çarşamba ilçesi Bölmepınar ve Yenikışla köylerinin ve yakın çevresinde yoğun tarım yapılan Yeşil ırmak tarafından farklı zamanlarda depolanmış alluviyal depozitler üzerinde oluşmuş fluviyal yer şekilleri ile yamaç araziler üzerinde oluşmuş toprakların dağılımlarını belirlemek, haritalandırmasını yapmak ve farklı toprakları sınıflamaktır. Farklı toprakların yerlerinin belirlenmesi ve toprak etüd haritalama çalışmasının yapılabilmesi amacıyla, çalışma alanın ait jeoloji, jeomorfoloji, iklim, arazi kullanımı ve arazi örtüsü, sayısal ve kağıt formatta 1: ölçekli topografik haritalar elde edilmiştir. Oluşturulan eğim haritasında nispeten taban araziler %0-2 arasında değişim gösterirken, kuzey ve kuzey batı yönlerindeki yükseklik artışı ile eğim %30 un üzerine çıkmaktadır. Bölgeye ait topoğrafik, jeolojik ve jeomorfolojik haritaların incelenmesi ve arazi gözlemleri sonucunda araştırma alanında 8 adet profil açılmıştır. Detaylı arazi gözlemleri, grid yöntemi ve burgu yoklamaları ile gerçekleştirilmiştir. Açılan profillerin her birinden horizon esasına göre 27 adet bozulmuş toprak örnekleri alınmış ve laboratuvarda fiziksel ve kimyasal analizleri yapılmıştır. Toprakların oluşum süreci sonrası oluşan bazı yüzey üstü ve yüzey altı tanı horizonları saptanmış ve bunların 2 tanesi genç olmaları nedeniyle Entisolordosuna, 3 tanesi Veritisol, ve 3 tanesi Inceptisolordosunda sınıflandırılmıştır. Araştırma alanında toprak haritasına göre % 8.30 ile Aşağıyazı toprak serisi en az alana sahip iken, % ile Yenikışla serisi en fazla alana sahiptir. Aynı zamanda çalışmada topraklara ait sorunlar ve bu sorunlara yönelik çözüm önerileri de verilmiştir. Yoğun tarımsal faaliyet yapılan çalışma alanında en önemli arazi ve toprak sorunları, yamaç arazilerin yer aldığı alanlarda eğim, erozyon ve torak derinliği oluştururken, taban arazilerde ise agır bünyeli olan topraklarda zayıf drenaj, kaba bünyelerin dağılım gösterdiği alanlarda ise düşük su tutma kapasitesi ve aşırı drenajdır. Anahtar Kelimeler: Fluviyal depozit, toprak etüd ve haritalama, toprak sınıflama Abstract: Çarşamba Plainformed on alluvial deposit carried by Yeşilırmak River includes many different soils. The objective of this research wasto determine characteristic, mapping and classify of different soils formed on fluvial landshape located on alluvia ldeposits carried by Yeşilırmak in different periods and hillside landused for intensive cultivation in Bölmepınar and Yenikışla villages of Samsun Çarşamba district and its near district. In order to determine different soils and fulfill soil survey and mapping in the study area, some data such as climate, landuse and landcover, geologicandgeomorphologicmaps, digitaland hard copytopographicscaled 1: werecollectedforthestudyarea. Accordingtoslopemap, slope of bottomland is about 0-2% whereas, northwest of thestudyarea has highslope (morethan 30%). Afterexamination of topographic, landuse, geologicandgeomorphologicmapsandlandobservation, 8 profileplaceswereexcavated in studyarea. Detailedlandobservationsweredonewithgridmethodandaugerexaminations. Total 27 soilsamplesweretakenfromeach profile andtheirphysicalandchemicalanalysesweredone in thelaboratory. Two of themwereclassified as Entisolduetotheiryoungageandthree of themwereclassified as Inceptisolandthelastthreewereclassified as Vertisol.Accordingtosoilmap, Yenikışlasoilseries has thelargestarea (25.47 %) whereasaşağıyazısoilseries has thesmallestarea in thestudyarea (8.30 %). Also, soilproperties, limitedplantgrowthweredetermined in thisstudyandsomesuggestionsweregiventosolvethesesoilproblems. Keywords: Fluvialdeposit, soilsurveyandmapping, soilclassification * İletişim Yazarı: Orhan DENGİZ, e-posta: odengiz@omu.edu.tr 156

2 1.Giriş Fluviyal depozitler taşındıkları kaynağa, taşıyıcı gücün enerjisine ve akışın şiddetine bağlı olarak farklı parçacık boyutlarında olabilirler (Davis, 1992). Parçacık büyüklük dağılımlarında gözlemlenen bu değişkenlik, kendisini aluviyal taşkın alanlarda depozitlerin depolanma yerlerinde oluşan topraklarda göstermektedir (Günal, 2006). Bir nehir taşkın düzlüğüne girdiğinde kendisine yakın olan yerlere kaba, uzak olan yerlere ise ince materyalleri depolamaktadır Dengiz ve Sarıoğlu (2011). Bu nedenle aluviyaldepositlerin özellikleri ve buna bağlı olarak toprak oluşumu, stabil olmayıp devamlı değişime uğramakta ve farklı toprakların oluşmasına neden olmaktadır (Dengiz ve Gülser, 2014). Ana materyali alüviyaller olan, Yeşilırmak nehir terasları üzerinde oluşmuş topraklar incelendiğinde, toprakların ph değerlerinin arasında değiştiği, kireç miktarlarının % değerleri arasında olduğu ve toprakların büyük çoğunluğunun organik madde içeriklerinin düşük düzeyde olduğu saptanmıştır (Durak ve Aydın, 2014). Çalışma alanında yer alan aluviyal topraklar, çeşitli toprak ve fiziksel parçalanmaya uğramış kayaç parçalarından yıkanan minerallerin karışımlarının Yeşilırmak Nehri tarafından depolanması ile oluşmuş depozitler üzerinde gelişmişlerdir. Ayrıca gelişim sürecine Yeşilırmak Nehrinin zaman içerisinde oluşturmuş olduğu fluviyal yer şekilleri de katkıda bulunarak alan içerisinde morfolojik, minerolojik, fiziksel ve kimyasal olarak bir birinden farklı karakteristiklere sahip topraklar meydana gelmiştir. Dolaysıyla bu toprakların bir birinden farklı çok değişken özelliklere sahip olması, yönetim isteklerinin de birbirinden farklı olmasına neden olmaktadır. Bu çalışmanın amacı, Samsun-Çarşamba ilçesi Bölmepınar ve Yenikışla köylerinin ve yakın çevresinde yoğun tarım yapılan Yeşil ırmak tarafından farklı zamanlarda depolanmış aluviyal depozitler üzerinde oluşmuş fluviyal yer şekilleri ile yamaç araziler üzerinde oluşmuş toprakların dağılımlarını belirlemek, haritalandırmasını yapmak ve farklı toprakları sınıflamaktır. 2. Materyal ve metod 2.1. Araştırma alanı genel özellikleri Çalışma alanı Samsunun Çarşamba ilçesine bağlı Sefalı, Bölmepınar ve Yenikışla köylerinin yer aldığı tarım arazilerde gerçekleştirilecektir. Çalışma alanı Çarşamba ilçesine yaklaşık 5 km Samsuna ise 44 km mesafede bulunmaktadır. Çalışma alanı ha olup m D ve K (UTM, m) koordinatları arasında, Yeşilırmak nehrinin ise sol sahilinde yer almaktadır (Şekil 1). 157

3 Şekil 2.1. Çalışma alanı yer buldur haritası Çalışma alanı üç farklı fizyografik üniteye sahip olup yamaç, etek ve taban (genç ve eski teras) arazilerden oluşmaktadır. Çalışma alanının topografik özelliklerinin daha iyi anlaşılması ve yapılan çalışmalar için en önemli altlığı oluşturan topografik modeller 1: ölçekli topografik haritalardan üretilen Sayısal Yükselti Modeli (SYM) ndenyaralanılarak eğim, yükselti ve kabartı haritaları oluşturulmuştur. Oluşturulan yükselti haritasında nispeten taban arazide deniz seviyesinden yükseklik 5-10 m arasında değişim gösterirken, kuzey ve kuzey batı yönlerindeki yükseklik artışı ile 100 m ye çıkmaktadır (Şekil 2). 158

4 Şekil 2. Çalışma alanı yükselti haritası. Çalışma alanı eğim dağılım haritasına göre (Şekil 3) çalışma alanın büyük bir kısmını oluşturan taban araziler %0-2 arasında düz düze yakın araziler oluştururken, eğim kuzey batı yönünde artmakta ve kademeli olarak % 2 ile %20 arasında değişim göstermektedir. Bu alan içerisinde yamaç arazi topraklarının yanı sıra aluviyal ve ko-aluviyal topraklar yer almaktadır. Bilindiği üzere akarsuların zamanla taşıdığı depozitler üzerinde oluşmuş aluviyal topraklar kısa mesafeler içerisinde çok farklı özellikler göstermekte ve birbirinden farklı topraklar oluşabilmektedir. Bir nehir taşkın düzlüğüne girdiğinde kendisine yakın olan yerlere kaba, uzak olan yerlere ise ince materyalleri depolamaktadır. Bu nedenle aluviyal depozitlerin özellikleri ve buna bağlı olarak toprak oluşumu, stabil olmayıp devamlı değişime uğramakta ve farklı toprakların oluşmasına neden olmaktadır. 159

5 Şekil 3. Çalışma alanı eğim dağılım haritası Çalışma alanında yer alan aluviyal topraklar, çeşitli toprak ve fiziksel parçalanmaya uğramış kayaç parçalarından yıkanan minerallerin karışımlarının Yeşilırmak Nehri tarafından depolanması ile oluşmuş depozitler üzerinde gelişmişlerdir. Ayrıca gelişim surecine Yeşilırmak Nehrinin zaman içerisinde oluşturmuş olduğu fluviyal yer şeklileri de katkıda bulunarak alan içerisinde morfolojik, minerolojik, fiziksel ve kimyasal olarak bir birinden farklı karakteristiklere sahip topraklar meydana gelmiştir. Çalışma alını toprakları çoğunlukla tarım arazisi olarak kullanılmasının yanı sıra, yere yer çayırlık ve meralık alanlarda yer almaktadır Yöntem Samsun Çarşamba ilçe sınırları içerisinde yer alan ve çoğunluğunda çeltik tarımı yapılan aluviyal araziler üzerinde oluşmuş toprakların özelliklerinin belirlenmesi ve toprak haritasının oluşturulması işlemi şu şekilde gerçekleştirilmiştir. İlk aşama olarak topografik harita, jeoloji ve jeomorfolojik özellikler ile bölgeye ait iklim verileri toplanmıştır. Belirlenen bitki deseni, arazi gözlemleri ve arazi kullanımının yanı sıra oluşturulan sayısal yükseklik modeli kullanılarak alanda yayılım gösteren farklı fizyografik ünitelerden özellikle fluviyal yer şekilleri (sekiler veya teraslar, nehir bankları vb.), rölyef, bakı ve diğer arazi şekilleri (koluviyal etek araziler) belirlenmiştir. Böylece belirlenen ana materyaldeki çeşitlilik ve farklı fizyografya üzerinde oluşmuş olası farklı topraklar tespit edilmiş ve ilk taslak toprak haritası oluşturulmuştur. İkinci aşama olan arazi çalışmasında ise daha önceden yapılan büro çalışması sonucu belirlenen farklı özellikteki toprak serileri üzerinde toprak profil yerlerinin koordinatları kaydedilmiş ve GPS aleti yardımı ile bu noktalara gidilerek profil çukurları açılmıştır. Çalışma alanında saptanan 8 farklı toprak profilinden genetik horizon esasına göre toprak örnekleri alınmıştır. Arazide toprakların morfolojik özelliklerinin incelenmesi amacıyla dikkate alınacak kriterler, örneklemeler ve sınıflandırma için SoilSurveyStaff (1993 ve 1999) kullanılmıştır. Alınan toprak örneklerinde bünye; Bouyoucos(1951), yarayışlı su; Richards (1954), hidrolik iletkenlik; Oosterbaan ve Nijeland (1994), hacim ağırlığı; Blake ve Hartge (1986), katyon değişim kapasitesi ve değişebilir katyonlar; Tüzüner (1990), CaCO 3 içeriği; Hızalan ve Ünal (1966), ph ve elektriksel iletkenlik; U.S. SalinityLaboratory (1954), organik madde; Jackson (1958) yöntemlerine göre belirlenmiştir. Son aşama 160

6 da ise, farklı özelliklere sahip toprakların analiz sonuçları da dikkate alınarak arazide grit sisteme göre sondalamalar sonucu yapılan gerekli düzeltmeler yapılmış ve arazi sınırları kesinleştirilerek havzanın 1: ölçekli temel toprak haritası yapılmıştır. Detaylı olarak yürütülen toprak etüd ve haritalama çalışmalarında haritalama ünitesi olarak, toprak serileri ve bunların fazları kullanılmıştır. Toprakların fazlara ayrılmasında gözetilen eğim, drenaj, taşlılık, tuzluluk, derinlik ve erozyon gibi faktörler için de SoilSurveyStaff (1993) dan yararlanılmıştır. 1: ölçeklitopografik haritaların sayısallaştırılması, yeni haritaların çizilmesi ve toprak veri tabanlarının hazırlanmasında ArcGIS10.2.2v CBS programı kullanılmıştır. 3. Bulgular ve tartışma 3.1. Toprak serilerinin bazı fiziksel, kimyasal ve morfolojik özellikleri Çalışma alanı toprak serilerine ait fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Çizelge 1 ve Çizelge 2 de verilmiştir. Toprak taksonomisine göre TypicCalciustert olarak sınıflandırılan Tepecik Tepe Serisi, 149,4 ha lık alan ile toplam alan içerisinde % lik kısmını oluşturmaktadır. Profilin bulunduğu eğim % 0-2 arasında olarak sınıflandırılmaktadır. Profil boyunca bünye genellikle killi yapıdadır. Toprakların özellikle yüksek kil oranına sahip olmaları nedeniyle drenajları zayıf ve su tutma kapasiteleri yüksektir. KDK ları ise cmol.kg -1 arasında değişmektedir. Bu seri topraklarının ph ları olup hafif alkali reaksiyonludur. Toprakların kireçlilik durumu % arasında değişmektedir. Organik madde içerikleri % arasındadır ve profilde derinlik arttıkça azalma göstermektedir. Topraklarda tuzluluk olmayıp, bunun yanında erozyon problemi yoktur. İnce siltli ve kumlu aluviya depozit üzerinde oluşmuş olan toprak taksonomisine göre ChromicHaplustert olarak sınıflandırılan Çerkezlere serisi derin ve zayıf drenajlı topraklardır. Bu seri 82.3 ha yayılımla toplam alanın % 8.47 lik kısmını oluşturmaktadır. % 0-2 eğime sahiptirler. Toprakların tuzluluk ve erozyon problemleri yoktur. Bünye yüzeyde killi iken derinlere doğru kum miktarının değişkenlik göstermesi özellikle 116 cm den sonra kumun artması bünyenin kumlu tına dönüşmesini sağlamıştır. Bünyedeki bu değişim KDK ve yarayışlı su tutma kapasitelerini de etkileyerek özellikle 116 cm den sonra azalma meydana getirmiştir. Bu seri topraklarının ph ları olup hafif alkalin reaksiyonludur. Organik madde içerikleri, profilde derinlik arttıkça azalma göstermektedir. Aşağıyazı serisi 80.7 ha lık alan ile toplam alan içerisinde % 8.30 luk kısmı oluşturmakta derin ve iyi drenajlı topraklardır. Toprak taksonomisine göre VerticHaplustept olarak sınıflandırılmaktadır. Profilin bulunduğu eğim % 0-2 arasında değişmektedir. Profil yüzeyinde bünye killi iken özellikle 60 cm den sonra silt içeriği arttığı gözükmektedir. Bu seri topraklarının ph ları olup hafif alkalin reaksiyonludur. Organik madde içerikleri % arasındadır ve profilde derinlik arttıkça azalma meydana gelmekte fakat 90 cm den sonra (% 1.01) belirgin bir artış göstermektedir. KDK ları ise cmol.kg -1 arasında değişmektedir. Profil içerisinde kireç % arasında değişmektedir. Topraklarda tuzluluk ve erozyon problemleri yoktur. Toprak taksonomisine göre TypicUstipsamment olarak sınıflandırılan Aşağımahalle serisi, ha alan ile toplam alan içerisinde %11.43 lük kısmı oluşturmaktadır. Sığ derinlikte iyi drenaja sahip topraklardır. Profilin bulunduğu eğim % 0-2 arasında sınıflandırılmaktadır. Profil boyunca bünye sınıfında yüzeyde tınlı ve derinlere doğru gidildikçe kumun hakim duruma geçmesinden dolayı bünyenin tınlı kum şeklinde değişme gösterdiği belirlenmiştir. Bünyedeki bu değişim KDK ve yarayışlı su tutma kapasitesinde etkileyerek derinlere doğru gidildikçe belirgin bir şekilde azalma göstermiştir. Bu seri topraklarının ph ları ise olup hafif alkalin reaksiyonludur. Tuzluluk ve erozyon problemleri bulunmamaktadır. Topraklardaki organik maddenin % arasında değişkenlik gösterdiği belirlenmiştir. Yeşilırmak serisi 83.7 ha yayılım alanı ile toplam alan içerisinde % 8.61 lik kısmı oluşturmaktadır. Toprak taksonomisine göre MollicUstifluvent olarak sınıflandırılmaktadır. Bu seri toprakları % 0-2 eğimli, düz arazilerden oluşmaktadır. Bu toprakların KDK ları cmol.kg-1 arasında değişmektedir. Profil içerisinde bünye yüzeyde kum yoğunluğu fazla olmasından dolayı kumlu tın iken, 22 cm derinlikten sonra bünye kil miktarının ve silt miktarının artması sonucu siltli kile dönüşmektedir. Topraklar orta kireçli olup % arasında değişmektedir. Bu seri topraklarının ph ları olup hafif alkalin reaksiyonludur. Organik madde içerikleri % arasındadır. Topraklarda tuzluluk ve erozyon problemleri yoktur. 161

7 TypicHaplustert olarak sınıflandırılan Yenikışla Serisi 247,6 ha yayılımla toplam alanın % lik kısmını oluşturmaktadır. Profilin bulunduğu eğim % 6-12 arasındadır. Organik madde miktarı yüzeyde %5.38 iken derinlere doğru bu oran % 1.38 e kadar düşmektedir. Profil içerisinde kireç % arasında değişmektedir. Toprakların tuzluluk ve erozyon problemleri yoktur. KDK ları ise cmol.kg -1 arasında olup su tutma kapasiteleri yüksektir. Bu seri topraklarının ph ları olup hafif-kuvvetli alkalin arasında değişmektedir. Toprak taksonomisine göre TypicHaplustept olarak sınıflandırılan Eğrikum Serisi, 217,4 ha lık alan ile toplam alan içerisinde % 22,36 lık kısmını oluşturan derin topraklardır. Profilin bulunduğu eğim % 0-2 olarak sınıflandırılmaktadır. Profil boyunca bünye genellikle killi yapıdadır. Toprakların özellikle yüksek kil oranına sahip olmaları nedeniyle drenajları zayıf ve su tutma kapasiteleri yüksektir. KDK ları ise cmol.kg -1 arasında değişmektedir. Bu seri topraklarının ph ları olup orta derecede alkali reaksiyonludur. Topraklar kireçli olup % arasında değişmektedir. Organik madde içerikleri %3,15-0,35arasındadır ve profilde derinlik arttıkça azalma göstermektedir Yeşilırmak serisi 83.7 ha yayılım alanı ile toplam alan içerisinde % 8.61 lik kısmı oluşturmaktadır. Toprak taksonomisine göre MollicUstifluvent olarak sınıflandırılmaktadır. Profilin bulunduğu eğim %2-6 arasında değişmektedir. Bu toprakların KDK ları cmol.kg -1 arasında değişmektedir. Profil içerisinde bünye tınlı iken yaklaşık 47 cm den sonra çakıl katmanı belirlenmiştir. Bu seri topraklarının ph ları olup orta derecede alkalin reaksiyonludur. Organik madde içerikleri % arasındadır. Topraklarda tuzluluk ve erozyon problemleri yoktur. Çizelge 1. Araştırma alanı toprakların kimyasal analiz sonuçları Horizon Derinlik (cm) ph EC (ds/m) Kireç (%) OM (%) Değişebilir Katyonlar (cmol kg -1 ) Na+ K+ Ca++ Mg+ + Tepecik Tepe Serisi Ap ,62 0,07 3,01 4,87 0,82 0,74 6,71 52,46 Bss ,57 0,15 1,60 4,58 2,56 0,56 6,28 45,79 2C ,02 0,01 1,80 2,30 5,62 0,69 9,01 43,88 2Ck ,13 0,06 23,70 1,15 5,16 0,38 9,74 64,46 Çerkezler Serisi A ,51 0,06 0,80 5,35 0,50 0,95 11,86 45,90 Bss ,73 0,07 1,62 2,89 0,52 0,51 10,98 57,73 Bss ,05 0,06 1,80 1,99 0,76 0,36 12,61 46,43 2C ,31 0,10 14,87 1,05 0,45 0,08 1,76 9,65 Aşağıyazı Serisine Ap ,75 0,06 1,80 3,93 0,45 0,90 7,13 50,25 Bw ,91 0,08 3,24 2,49 0,46 0,44 6,48 51,41 Bw ,93 0,04 0,80 1,65 0,34 0,32 4,66 32,19 C ,12 0,11 6,23 1,01 0,39 0,15 1,17 15,80 Aşağımahalle Serisi Ap ,55 0,08 8,04 3,96 0,38 0,35 2,12 15,80 A ,19 0,11 11, ,46 0,16 3,08 14,64 C 37+ 8,18 0,13 10,65 1,01 0,09 0,11 1,72 4,66 Yeşilırmak Serisi Ap ,83 0,11 5,42 4,17 0,07 0,25 1,70 22,00 A ,04 0,06 6,43 2,85 0,03 0,28 5,97 32,55 C Yenikışla Serisi Ap ,58 0,07 0,60 5,38 0,11 1,07 5,64 42,94 Bss ,7 0,08 0,40 4,54 0,03 0,71 8,68 44,33 162

8 Bss ,77 0,02 0,40 2,20 0,12 0,72 11,97 45,45 Bss ,75 0,13 0,80 1,38 0,16 0,63 14,48 44,18 Eğrikum Serisi Ap ,30 0,01 6,83 3,15 0,06 0,63 5,00 57,34 Bw ,52 0,01 11,05 3,08 0,03 0,39 6,82 61,51 Bw ,57 0,07 12,66 1,38 0,02 0,47 7,22 63,39 C ,39 0,03 9,85 0,35 0,04 0,45 7,16 59,90 Çizelge 2. Araştırma alanı topraklara ait fiziksel analiz sonuçları Horizon Derinlik (cm) Bünye (%) Kil Silt Kum Sınıf Hacim Ağırlığı (g cm -3) Tarla kapasitesi Solma noktası Yarayışlı su Tepecik Tepe Serisi Ap ,8 22,5 20,6 C Bss ,9 17,4 18,7 C C ,0 15,2 28,8 C , Ck ,3 15,3 17,5 C 1, A ,9 13,6 10,5 C ,0 7.1 Bss ,0 17,7 10,2 C 1,21 37, ,7 Bss ,2 28,5 14,3 C 1, C ,6 31,0 57,3 SL Aşağıyazı Serisine Ap ,3 19,5 11,2 C ,2 28,3 7,9 Bw ,5 28,0 7,5 C 1, Bw ,0 36,2 24,8 CL 1,39 27, ,0 C ,8 31,3 46,9 L 1, Aşağımahalle Serisi Ap ,6 45,5 32,8 L 1,31 23,8 11,5 12,3 A ,7 37,4 44,9 L 1,44 18,1 8,7 9,3 C 37+ 7,1 10,6 82,3 LS 1,52 6,9 3,2 3,7 Yeşilırmak Serisi Ap ,8 21,1 59,1 SL ,2 A ,9 42,6 13,5 SiC 1, C Yenikışla Serisi Ap ,58 0,07 0,60 5,38 0,11 1,07 5,64 42,94 Bss ,7 0,08 0,40 4,54 0,03 0,71 8,68 44,33 Bss ,77 0,02 0,40 2,20 0,12 0,72 11,97 45,45 Bss ,75 0,13 0,80 1,38 0,16 0,63 14,48 44,18 Eğrikum Serisi Ap ,30 0,01 6,83 3,15 0,06 0,63 5,00 57,34 Bss ,52 0,01 11,05 3,08 0,03 0,39 6,82 61,51 Bss ,57 0,07 12,66 1,38 0,02 0,47 7,22 63,39 Bss ,39 0,03 9,85 0,35 0,04 0,45 7,16 59,90 163

9 3.2. Etüd ve haritalama çalışması Çalışma alanında dağılım gösteren her toprak serisinin alansal ve oransal dağılımları Çizelge 3 de verilmiştir.toplam ha lık çalışma alanı içerisinde 7 adet toprak serisi tanımlanmış olup, bu seriler içerisinde ha ile Yenikışla Serisi en fazla yayılım alanına sahip iken, 82.3 ha ile Çerkezler Serisi en az alanda dağılım göstermektedir (Şekil 4). Farklı özelliklere sahip toprakların analiz sonuçları da dikkate alınarak gerekli düzeltmeler yapıldıktan ve arazi sınırları kesinleştirildikten sonra alanın 1: ölçekli temel toprak haritası ve raporu hazırlanmıştır (Şekil 4). Seri bazında yürütülen toprak etüt ve haritalama çalışmalarında haritalama ünitesi olarak belirlenmiş olan toprak serileri ve bunların fazları kullanılmıştır (Çizelge 4). Toprakların fazlara ayrılmasında gözetilen taşlılık, eğim, drenaj, bünye, derinlik, tuzluluk-alkalilik gibi faktörler içinde yine SoilSurveyStaff (1993) den yararlanılmıştır (Çizelge 5). Çizelge 3. Toprak serilerine ait alansal ve oransal dağılım Profil no Seri Adı Seri Sembol Alan (ha) % 1 Tepecik Tepe Tp 149,4 15,37 2 Çerkezler Çe 82,3 8,47 3 Aşağıyazı Ag 80,7 8,30 4 Aşağı mahalle As 111,1 11, Yeşilırmak Ye 83,7 8,61 6 Yenikışla Ye 247,6 25,47 7 Eğrikum Ek 217,4 22,36 Toplam 972,2 100,00 Şekil 4.Çalışma alanı temel toprak haritası 164

10 Çizelge 4. Haritalama Lejantı ve Fazları Eğim (%) Üst Toprak Derinik (cm) Drenaj Alt Toprak Tekstürü Tekstürü A- Düz- düze yakın (0-1- Kil (C) d1- Çok sığ (0-20) İ: iyi 1- Kil (C) 2) B- Hafif (2-6) 2-Tın (L) d2- Sığ (20-50) O: Orta 2- Tın (L) C- Orta (6-12) 3- Kumlu tın (SL) d3- Orta derin (50-90) Z: Zayıf 3-Siltli kil (SiC) D- Dik (12-20) d4- Derin (90+) E- Çok dik (20+) Haritalama Birimi:Yk1. Ad41o Yk: Toprak Seri sembol (Yenikışla serisi), 1: Üst toprak tekstürü, A: Eğim sınıfı, d4: Derinlik sınıfı, 1: Alt toprak tekstürü, o: drenaj Çizelge 5. Çalışma alanının haritalama birimleri, serileri ve fazları Seri İsimleri Sembol Haritalama Birimi Aşağımahalle As As2.Ad22i Aşağıyazı Ag Ag1.Ad41i Eğrikum Ek Ek1.Ad41i Eğrikum Ek Ek1.Ad41z Eğrikum Ek Ek1.Ad41z Tepecik Tepe Tp Tp1.Ad41z Tepecik Tepe Tp Tp1.Dd31o Tepecik Tepe Tp Tp1.Ad41i Tepecik Tepe Tp Tp1.Cd31i Yenikışla Yk Yk1.Ad41z Yenikışla Yk Yk1.Cd31z Yenikışla Yk Yk1.Ed21i Yenikışla Yk Yk1.Bd31i Yenikışla Yk Yk1.Dd21i Serilere ait fazlar Aşağımahalle tını, düz düze yakın eğimli, sığ, tın, iyi drenajlı Aşağıyazı kili, düz düze yakın eğimli, derin, kil, iyi drenajlı Eğrikum kili, düz düze yakın eğimli, derin, kil, iyi drenajlı Eğrikum kili, düz düze yakın eğimli, derin, kil, zayıf drenajlı Eğrikum kili, düz düze yakın eğimli, derin, kil, zayıf drenajlı Tepecik tepe kili, düz düze yakın eğimli, derin, kil, zayıf drenajlı Tepecik tepe kili, dik eğimli, orta derin, kil, orta drenajlı Tepecik tepe kili, düz düze yakın eğimli, derin, kil, iyi drenajlı Tepecik tepe kili, orta eğimli, orta derin, kil, iyi drenajlı Yenikışla kili, düz düze yakın eğimli, derin, kil, zayıf drenajlı Yenikışla kili, orta eğimli, orta derin, kil, zayıf drenajlı Yenikışla kili, çok dik eğimli, sığ, kil, iyi drenajlı Yenikışla kili, hafif eğimli, orta derin, kil, iyi drenajlı Yenikışla kili, dik eğimli, sığ, kil, iyi drenajlı 165

11 Yenikışla Yk Yk1.Ad41z Yeşilırmak Ye Ye1.Bd22i Yeşilırmak Ye Ye2.Ad12i Yeşilırmak Ye Ye3.Ad23i Çerkezler Çe Çe1.Ad41z Çerkezler Ce Çe1.Bd41z Yenikışla kili, düz düze yakın eğimli, derin, kil, zayıf drenajlı Yeşilırmak kili, hafif eğimli, sığ, tın, iyi drenajlı Yeşilırmak tını, düz düze yakın eğimli, sığ, tın, iyi drenajlı Yeşilırmak tını, düz düze yakın eğimli, sığ, siltli kil, iyi drenajlı Çerkezler kili, düz düze yakın eğimli, derin, kil, zayıf drenajlı Çerkezler kili, hafif eğimli, derin, kil, zayıf drenajlı 3.3. Araştırma alanları topraklarının toprak taksonomisine göre sınıflandırılması Arazide yapılan morfolojik çalışmaların yanı sıra laboratuvar analiz sonuçları dikkate alınarak Toprak Taksonomisine (SoilSurveyStaff, 1999) göre 3 ordo, 4 alt ordo, 4 büyük grup ve 8 alt grup içerisinde sınıflandırılmıştır. Çalışma alanı topraklarının toprak taksonomisine göre sınıflandırılması, toprakların pedogenetik özellikleri ile üst tanı horizonları (epipedon) ve bunların altında bulunan yüzey altı tanı horizonları ve özelliklerine göre yapılmıştır. Toprakların oluşum süreci sonrası oluşan bazı yüzey üstü ve yüzey altı tanı horizonları saptanmış ve bunlar Entisol, Inceptisol ve Vertisol, ordolarına yerleştirilmiştir (Çizelge 6). Toprak profil numaraları 4, 5 ve 8 nolu olanlar zayıf profil gelişimleri nedeniyle Entisolordosuna 2 nolu profil 2 mm den küçük kumul materyal üzerinde oluşması nedeniyle Psamment alt ordosuna diğerleri ise FluventaltodosunaUstik nem rejimlerinden dolayı Ustipsamment ve Ustifluvent büyük grubuna dahil edilmişlerdir. 4 nolu toprak büyük gruplarının tüm özelliklerini içermeleri nedeniyle TypicUstipsamment alt grubuna sınıflandırılırken, 5 ve 8 nolu profiller yüzeyde mollic özellik bulunması nedeniyle MollicUstifluvent alt grubuna dahil edilmiştir. 3 ve 7 nolu profiller cambic yüzey altı horizon içermeleri nedeniyle Inceptisolordosuna, ustic nem rejimleri nedeniyle Ustep alt ordosuna, Haplustept büyük grubuna dahil edilmiştir. 3 noluprofil yüzeyde vertic özellikler göstermesi nedeniyle VerticHaplustept alt grubuna, 7 nolu profil is büyük grubun tüm özelliklerin taşıması nedeniyle TypicHaplustept dahil edilmiştir. 1, 2 ve 6 nolu profillere ait topraklarında şişme büzülme özelliğindeki killerin miktarı çok fazla olması, kurak mevsimlerde derin ve geniş çatlaklara sahip olmaları ve profil içerisinde yer yer kayma yüzeylerin görülmesi nedeni ile Vertisolordosuna yerleştirilmiştir. Toprak nem rejimi ustic olması nedeniyle Ustert alt ordosuna 2 ve 6 nolu profiller zayıf gelişim nedeniyle Haplustert, 1 nolu profil ise calcichorizon içermesi nedeniyle Calciustert büyük grubunda sınıflandırılmıştır. 1 ve 6 nolu profiller büyük gruplarını temsil etmeleri nedeniyle TypicHaplustert ve TypicCalciustert alt gruplarına yerleştirilirken 2 noluprofilchromichaplustert olarak sınıflandırılmıştır. Çizelge 6. Çalışma alanı topraklarının toprak taksonomisine göre (SoilSurvey Staff,1999) sınıflaması Profil no Ordo Altordo Büyük Grup Alt Grup 1 Vertisol Ustert Calciustert TypicCalciustert 2 Vertisol Ustert Haplustert ChromicHaplustert 3 Inceptisol Ustept Haplustept VerticHaplustept 4 Entisol Psamment Ustipsamment TypicUstipsamment 5 Entisol Fluvent Ustifluvent MollicUstifluvent 6 Vertisol Ustert Haplustert TypicHaplustert 7 Inceptisol Ustept Haplustept TypicHaplustept 8 Entisol Fluvent Ustifluvent MollicUstifluvent 166

12 Referanslar Blake, G.R., Hartge, K.H., (1986). Bulk density and particle density. In: methods of soil analysis, part i, physicaland mineralogical methods. ASA and SSSA Agronomy Monographno 9 (2nd ed), pp , Madison. Bouyocous, G.J., A recalibration of the hidrometer method for making mechanical analysis of soils. Agronomy Journal, 43: Dengiz, O., Gülser C. (2014). Farklıfluviyal depozitler üzerinde oluşmuş toprakların dağılımalanlarının belirlenmesivesınıflaması. Türkiye Tarımsal Araştırmalar Dergisi, 1 (1): Dengiz O, Sarıoğlu F.E (2011). Samsun ilinin potansiyel tarımalanlarının genel dağılımları ve toprak etüd ve haritalama çalışmalarının önemi. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi, 26 (3): Durak A, Aydın M.E. (2014). Yeşilırmak nehir teraslarında toprakların oluşumu ve sınıflandırılması. Türk Tarım - Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 2 (2): Jackson, M.L., (1958). Soil chemical analysis. PrenceHallInc. Engleewood Cliffs, NJ. USA. Richards, L.A., (1954). Diagnosis and improvement of saline and alkalin soils. U.S. Dept. Agr. Handbook, 60, 109, Riverside. Soil Survey Staff. (1992). Procedures for collecting soil samples and methods of analysis for soil survey. Soil Surv. Invest. Rep. I. U.S. Gov. Print. Office, Washington D.C. USA. Soil Survey Staff. (1993). Soil soil survey manual, USDA. Handbook No: 18 Washington D.C. Soil Survey Staff (1999). Soil taxonomy. A basic of soil classificationfor making and interpreting soil survey. U.S.D.A Handbook No: 436, Washington D.C. 167