Rusya n n Orta Asya Güvenlik Politikas : ç Güvenlik Krizlerinde Müdahale

Transkript

1 Rusya n n Orta Asya Güvenlik Politikas : ç Güvenlik Krizlerinde Müdahale Dr. Anar SOMUNCUOĞLU* Orta Asya cumhuriyetlerinin bağımsızlığa kavuşmalarından beri Rusya açısından Orta Asya nın önemini belirleyen başlıca etken güvenliktir. Rusya için Orta Asya nın güvenliği, Rusya güvenliğinin ayrılmaz bir parçasıdır. Geleneksel olarak Rus güvenlik politikası, tehditleri kendi toprakları dışında karşılama ilkesine göre ayarlanmıştır. Sovyet döneminde Sovyetler Birliği nin dış güvenlik kuşağı Doğu Avrupa ülkelerini, hatta Suriye, Vietnam ve Küba gibi çok uzak ülkeleri kapsıyordu. Bugün ise bu kuşak eski Sovyet alanıyla sınırlı kalmıştır. Afganistan, İran, Pakistan gibi ülkeler ile Rusya arasında bulunan Orta Asya, Rusya yı bu bölgelerdeki istikrarsızlıktan ayırmaktadır. Bu geniş güvenliksiz kuşağın içerisinde özellikle Afganistan ın Orta Asya nın içlerine doğru istikrarsızlığı yayması, 1990 ların sonundan itibaren bölgedeki başlıca güvenlik tehditlerinden birisini oluşturmaktadır. Afganistan dan yayılan tehdit, birbirinin içerisine geçmiş paramiliter faaliyetler, köktendincilik ve uyuşturucu trafiğinden oluşmaktadır. Orta Asya cumhuriyetlerinin iç istikrarsızlık kaynağı haline gelen zayıf devlet yapıları, Afganistan dan yayılan tehditlere karşı koyma kapasitelerini de etkilemektedir larda bölge için yapılan en olumsuz senaryolarda görülen bu tehditler, bugün reel hale gelmiştir. Korkulanın gerçekleşmesi ve son dönemde Rusya gücünün artması, bölgede güvenliğin sağlanması konusunda Rusya yı aktifleştirmektedir larda güvenlik sağlayıcısı olarak Rusya 1992 yılının sonunda yayınlanan Rusya Federasyonu Dış Politika Konsepti nde Rusya nın eski Sovyet alanına yönelik amaçları şu şekilde tanımlanmıştır: Yeni bağımsız ülkelerle siyasi, ekonomik ve askeri işbirliğinin Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) çerçevesinde ve ikili ilişkiler bazında derinleştirilmesi, BDT altyapısının güçlendirilmesi, bütün yeni bağımsız devletlerde Rus vatandaşların haklarının korunması, BDT sınırlarının ortak korunması, BDT barış gücünün oluşturulması. 1 Bu metinde de görüldüğü üzere, 1990 ların başında eski Sovyet ülkeleriyle Rusya güvenlik ilişkileri BDT çerçevesinde yürütülmüştür. Nitekim Rusya nın Orta Asya daki askeri varlığı da BDT kapsamında düzenlenmişti de Tacikistan da patlak veren Tacik İç Savaşı sırasında Rusya nın Tacikistan a askeri müdahalesi, BDT nezdinde barış birliklerinin oluşturulması aracılığıyla meşrulaştırılmıştı. Ne var ki, iç savaş sırasında önemli rol oynayan ve Sovyet döneminden itibaren Tacikistan da konuşlanmış olan Rusya nın 201. Tümeni, ikili anlaşmalar zemininde Tacikistan da kalmaya devam etmiştir. Dolayısıyla zaman içerisinde güvenlik alanında ikili ilişkiler önem kazanmıştır. Eski Sovyet alanında Rusya nın nüfuzunun korunması açısından zamanla BDT çerçevesinin * 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü Rusya Orta Asya Araştırmaları Merkezi Başkanı, anarsomuncuoglu@yahoo.com 1 Sergei Gretsky, Russia s Policy Toward Central Asia, Carnegie Moskova Merkezi: Moskova, 1997 Şubat 11 Sayı: YÜZYIL [29]

2 Dr. Anar Somuncuo lu zayıfladığı, bunun yerine daha dar bütünleşme projelerinin revaçta olduğu gözlenmiştir. Bunlar içerisinde Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü (Kolektif Güvenlik) öne çıkmıştır. BDT çerçevesinde bir Kolektif Güvenlik Anlaşması olarak başlayan Kolektif Güvenlik girişiminin ana faaliyet alanı Orta Asya dır. 2 Türkmenistan dışındaki bütün Orta Asya ülkelerinin Kolektif Güvenlik in içerisinde bulunması, Rusya nın güvenlik sağlayıcı rolünün eski Sovyet alanında halen rağbet gördüğünü göstermektedir. Bunun temel sebebi Afganistan dan kaynaklanan reel tehdidin varlığıdır. Bu tehdide rağmen Rusya nın Kolektif Güvenlik Anlaşması nı kendi nüfuzunun bir aracı olarak kullanma eğiliminden dolayı 1999 a gelindiğinde Azerbaycan ve Gürcistan ın ardından Özbekistan da anlaşmadan çekilmiştir ların sonunda Rusya nın güvenlik sağlayıcı olma iddiasının altını dolduramadığı açıkça görülmüş, bölgeye yönelik tehditlerin bertaraf edilmesi noktasında Rusya işlevsiz kalmıştır de Afganistan da Taliban güçlerinin ülkenin neredeyse tamamını ele geçirmiş olması Orta Asya açısından tehdidin ciddiyetini arttırmıştır. Taliban ın yayılma sürecinde Afganistan ın istikrarsız kısmını Orta Asya cumhuriyetlerinden ayıran tampon bölge neredeyse ortadan kalkmıştır. Tacik, Özbek, Türkmenlerin ağırlıkta olduğu Kuzey İttifakı nın kontrolündeki bu bölge, 1998 de Mezar-ı Şerif in düşmesiyle Taliban kontrolüne geçmiş ve Orta Asya cumhuriyetleri Taliban Afganistan ıyla sınır haline gelmiştir. Çok geçmeden bu yeni gelişmenin etkileri kendisini göstermiştir yıllarının yaz aylarında Afganistan dan sızan militanlar Kırgızistan ve Özbekistan da terörist saldırılarda bulunmuştur. Özbekistan hükümetini devirme amacını taşıyan Özbekistan İslami Hareketi nin bu saldırıları, bölge devletlerinin güvenlik zaaflarını gözler önüne sermiştir. Hareketin Taliban kontrolündeki Afganistan da üslenmiş olması tehdidin bertaraf edilmesi noktasında engel oluşturuyordu. Söz konusu militanların aynı zamanda 2 Ermenistan ve Belarus un da örgüt içerisinde olmasına rağmen, güvenlik meseleleri bu ülkelerle daha çok ikili ilişkiler bazında yürümektedir. [30] 21. YÜZYIL Şubat 11 Sayı: 26

3 Rusya n n Orta Asya Güvenlik Politikas : ç Güvenlik Krizlerinde Müdahale uyuşturucu trafiğiyle yakından bağlantılı olduğu, hatta saldırıların esas amacının trafiği sağlamlaştırmak olduğu yapılan değerlendirmeler arasındadır. Bu süreçte Afganistan ın içine müdahale etme isteğine ve gücüne sahip olmayan Rusya, Afganistan da üslenen militanlara karşı önleyici füze saldırılarında bulunabileceği konusunda Taliban ı tehdit etmiştir. Orta Asya cumhuriyetlerinin kendilerini savunma kapasitelerinin artırılması amacıyla Rusya, askeri yardımda bulunmaya başlamıştır. Bu çerçevede 1999 da Kırgızistan a 1,4 milyon dolar tutarında askeri yardım yapılmıştır. 3 Jeopolitik depremler 2001 de Afganistan dan Orta Asya cumhuriyetlerine yayılan tehdidin ciddiyetinin anlaşılması, bölgede Rusya ve Çin in aktifleşmesi için meydan hazırlamıştı. Çin ve onunla sınır olan eski Sovyet ülkeleri arasında sınır bölgelerinde güven artırıcı tedbirleri alma süreci olarak başlayan Şangay Beşlisi, Haziran 2001 de Şangay İşbirliği Örgütü ne (ŞİÖ) dönüşmüştür. Böylece Rusya, Çin, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan dan oluşan Şangay Beşlisi nin örgütlenmesi ve bu ülkelere Özbekistan ın da katılması, bölgedeki Orta Asya cumhuriyetlerinin iç istikrars zl k kayna haline gelen zay f devlet yap s, Afganistan dan yay lan tehditlere karfl koyma kapasitelerini etkilemektedir. jeopolitik rekabet açısından önemli bir aşama oluşturmuştu. 4 ŞİÖ nün kurulması, Batı da Orta Asya nın Rusya ve Çin arasında paylaşılması şeklinde algılanmıştır. Bugünkü Çin in içerisinde Orta Asya nın önemli bir parçasının (Doğu Türkistan) bulunduğu ve tarihte Rusya ve Çin mücadelesi sonrasında Orta Asya nın paylaşıldığı unutulmamalıdır. Şangay İşbirliği Örgütü nün kurulması ise Rusya ve Çin in Orta Asya da başka yabancı güç istemediklerini simgeliyordu. Ne var ki 11 Eylül 2001 saldırılarının ardından gerçekleşen ABD nin Afganistan operasyonu, bölgedeki güç dengesini alt üst etmiştir. Bu süreçte Rusya, Kırgızistan ve Özbekistan da ABD ve Almanya askeri üslerinin ve Tacikistan da NATO askeri varlığının tesis edilmesini kabul etmek durumunda kalmıştır. Böylece ilk defa Rusya nın hayati çıkar olarak algıladığı eski Sovyet alanında yabancı askeri varlık meydana gelmiştir. Bu aynı zamanda Rusya nın çözemediği Afganistan sorununu ABD nin çözmeye talip olduğunu da göstermiştir. Afganistan da Taliban yönetimini düşüren ve Özbekistan İslami Hareketi nin Afganistan ın kuzeyindeki varlığını ortadan kaldıran ABD, Orta Asya nın yeni güvenlik sağlayıcısı olarak sahneye çıkmıştır. ABD nin Afganistan operasyonu dolayısıyla başlayan Orta Asya nın kurtarıcısı rolü uzun sürememiştir e gelindiğinde ABD, Orta Asya yönetimlerince bir güvenlik tehdidi olarak algılanmaya başlanmıştır. ABD nin bölgedeki varlığını bölge ülkelerinin iç politikalarını etkileme amacıyla kullanmaya çalışması, buna paralel olarak Gürcistan ve Ukrayna da gerçekleşen renkli devrimlerin ABD tarafından tasarlandığı algısı bölge yönetimlerini alarma geçirmiştir de Orta Asya, Kırgızistan daki Lale Devrimi ve Andican (Özbekistan) olaylarıyla sarsıldı. İktidara gelen Kırgız muhalefetinin ABD tarafından desteklenmesi ve Andican olaylarının bastırılması ardından Özbekistan yönetimine ABD nin sert tepki göstermesi sonucunda iki olayın arkasında da ABD nin bulunduğu düşüncesi bölge yönetimlerinde kuvvetlenmiştir. Bu algı Rusya tarafından da desteklenmeye çalışılmıştır. Süreç içerisinde Özbekistan yönetimi ABD den uzaklaşarak Rusya ve Çin e yaslanmış, ŞİÖ nün Temmuz Oleg Gorupay, Soglaşeniye o Voyennoy Baze Gotovo, Krasnaya Zvezda (RF Savunma Bakanlığı nın yayın organı), 24 Aralık 2009, erişim tarihi 15 Ocak Ren Dongfeng, The Central Asia Policies of China, Russia and the USA, and the Shanghai Cooperation Organization Proccess: The View from China, , erişim tarihi 6 Nisan 2006, s.3 Şubat 11 Sayı: YÜZYIL [31]

4 Dr. Anar Somuncuo lu Astana deklarasyonuyla Rusya ve Çin, ABD askerlerinin Özbekistan ve Kırgızistan dan çekilme vaktinin geldiğini ima etmişlerdir. Özbekistan ın ABD den tehdit algılaması sonucunda Özbekistan daki ABD üssü kapatılmıştır. Andican olaylarının patlak vermesinden sadece birkaç ay sonra Özbekistan Rusya ile müttefiklik anlaşmasını imzalamış, 2006 da ise Kolektif Güvenlik e geri dönmüştür. Yönetimin değiştiği Kırgızistan da ise ABD üssü korunmuş, kapatılma ihtimali azalsa da artık peryodik olarak ortaya çıkarılan bir pazarlık konusu haline gelmiştir. Böylece Orta Asya daki temel güvenlik sağlayıcısı olarak ABD nin serüveni kısa sürede sona ermiş, 2005 itibariyle Rusya nın Orta Asya daki konumu kısmen de olsa restore edilmiştir. Yeni tehditler Bugüne kadar Rusya, Kolektif Güvenlik çerçevesinde sadece dış tehditlere karşı Orta Asya ülkelerini koruma yetkisini üstlenmişti. Bu yetki daha hiç kullanılmamasına rağmen, Rusya nın Orta Asya güvenlik sağlayıcısı rolüne talip olduğunu gösteriyordu. Rusya nın bugüne kadarki bağımsız Orta Asya cumhuriyetlerindeki tek askeri müdahalesi BDT çerçevesinde Tacik İç Savaşı sırasında gerçekleşmişti. Ancak söz konusu savaşın yüksek şiddeti ve uzunluğundan dolayı bu müdahale şimdiye kadar bir istisna olarak görülmüştür. Ne var ki son zamanlarda bölgede iç tehditlerin baskın hale gelmesi, bölgedeki güvenlik durumu açısından yeni bir durumu ortaya çıkarmıştır. Özellikle Tacikistan ve Kırgızistan da zayıf devlet olgusunun aşılamaması ve köktendinci hareketlerin yaygınlaşması, bütün Orta Asya yı tehdit edebilecek düzeyde tehditlerin gündemde olduğunu göstermektedir. Bu durum, Rusya nın müdahale etmek durumunda kalabileceği güvenlik krizleri yelpazesini de genişletmiştir. Bugün Rusya nın biraz çekingen davransa da, hipotetik olarak iç güvenlik krizlerine de müdahale etmeye hazırlandığı söylenebilir. Tabii muhtemel müdahale öncesinde uluslararası ortam ve krizlerin derinliği gibi faktörler belirleyici olacaktır. [32] 21. YÜZYIL Şubat 11 Sayı: 26

5 Bu yıl Kırgızistan ın güneyinde sivil çatışmaların patlak vermesi Orta Asya güvenlik tehditlerinin Afganistan ile sınırlı olmadığını açıkça gözler önüne serdi. Çatışmalar sırasında, Kırgızistan Geçici Hükümeti, Rusya dan askeri müdahalede bulunmasını istemiş ancak talebi karşılıksız kalmıştı. O günlerde Batı basınında 2010 daki iktidarın devrilmesi sürecinde Rusya nın etkili olduğu izlenimi hakimdi. Dolayısıyla Rusya nın müdahalesi, Rusya konusundaki ithamları bir noktada doğrulayacak, 2008 Rusya-Gürcistan savaşı sonucunda zedelenen Rusya- Batı ilişkileri tekrar zarar görebilecekti. Rusya, müdahale konusunda isteksiz görünse de Kolektif Güvenlik in 10 Aralık 2010 tarihindeki zirvesinde, üye ülkelerin iç güvenlik krizleri sırasında birbirlerinin topraklarına barış birliklerini göndermesinin yolu açılmıştır. Anlaşmalar yürürlüğe girerse, üye ülkeler sadece dış tehdide karşı değil, güvenlik, istikrar ve toprak bütünlüğüne karşı herhangi bir tehdit ortaya çıktığında ortaklaşa güvenlik önlemlerini alabilecektir. 5 Pratikte bu, Orta Asya ülkelerinde çıkabilecek iç karışıklık sırasında, Rusya nın askeri müdahalede bulunabilmesi demektir. Dış güce böylesine bir yetkinin verilmesi, ileride yetkinin kötüye kullanımına da yol açabilir. Kolektif Güvenlik görüşmeleri çerçevesinde yeni kararların alınmasında Kırgızistan güneyindeki olayların etkili olduğu belirtilmiştir. 6 Ne var ki yeni anlaşmalarda, müdahale sebebi olabilecek durumlar geniş bir şekilde tanımlanmıştır. Hatırlanırsa, Nisan 2010 da Kırgızistan da iktidarın devrilmesi sırasında çatışmalar meydana gelmiş, eski devlet başkanının ülkenin güneyine sığınması üzerine ülkenin toprak bütünlüğüne yönelik bir tehdit ortaya çıkmıştı. Kolektif Güvenlik in yeni mevzuatı, Rusya nın müdahalesini bu tarz durumlar için de mümkün ve meşru kılabilir. 5 ODKB (Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü), Ob İtogah Provedeniya Oçerednoy Sessiyi Soveta Kollektivnoy Bezopasnosti Gosudarstv-Çlenov ODKB, ODKB web-sitesi, erişim tarihi a.g.e.

6 Dr. Anar Somuncuo lu Rusya nın bu niyeti bölgenin kilit ülkesi Özbekistan ın tepkisine sebep olmaktadır. Kolektif Güvenlik zirvesine katılan Özbekistan Devlet Başkanı İslam Karimov, örgütün temel amacının dış tehditlere karşı ortaklaşa güvenlik sağlamak olduğunu hatırlattı. Karimov a göre, iç çatışmalar durumunda herhangi bir dış gücün müdahalesi daha fazla istikrarsızlık getirecektir. 7 Bu tarz durumlarda Rusya ya müdahale yetkisinin verilmesinin önlenemez durumlara yol açacağını düşünen Özbekistan yönetimi, yeni belgeleri imzalamaktan imtina etmiştir. Özbekistan Devlet Başkanı nın Kolektif Güvenlik zirvesindeki konuşmasında, iç karışıklık olaylarını kimi zaman dış güçlerin çıkardığına dikkat çekmesi de düşündürücüdür. Özbekistan hükümetini devirme amac n tafl yan Özbekistan slami Hareketi nin sald r lar, bölge devletlerinin güvenlik zaaflar n gözler önüne sermifltir. Fergana Vadisi nin Kırgızistan kısmında Rus askeri üssünün kurulma ihtimalinin tartışıldığı dönemde de Özbekistan buna benzer tepki göstermişti da Rusya ve Kırgızistan arasında imzalanan niyet deklarasyonuna göre Kırgızistan ın güneyinde, yani Özbekistan ile sınırın bulunduğu Fergana Vadisi nin Kırgızistan kısmında Rus askeri varlığı oluşturulacaktı. 9 Özbekistan ın endişesi, Rusya nın bu tarz konuları kendi çıkarları için kullanarak Özbekistan ın bölgedeki çıkarlarını zedeleme ihtimalidir. Mesela bölge ülkeleri arasındaki nehir suyunun paylaşımı ve sınır problemleri gibi ihtilaflı konularda Rusya nın Kırgızistan a arka çıkması muhtemel hale gelirdi. Bu olmasa bile Özbekistan açısından bölgede Rus askeri varlığının artması, bölgede güç dengesinin değişimine ve Rusya nın Özbekistan üzerindeki etkisinin artmasına yol açar. Terörist saldırı tehdidi 2010 yılının sonuna gelindiğinde, Tacikistan ve Kırgızistan da terörist saldırıların gerçekleşmesi, bölgede istikrarsızlık potansiyelinin tükenmediğine işaret etmektedir. İki ülkede de güvenlik sorunlarının temeli zayıf devlet olgusudur. İki ülkede de güç ilişkileri formel siyaset alanında işlemiyor. İkisinde de etnik kimlik, boy ve/veya bölge kimliği, çıkar grupları, yasadışı suç örgütleri ve İslamcı örgütler arasında karmaşık siyasi ilişkiler söz konusudur. Bu durum devlet otoritesini zayıflatıyor ve kriz durumlarında güvenlik sağlama gibi temel görevini dahi yerine getiremez hale sokuyor daki istikrarsızlaşmanın başlıca aşamaları, Kırgızistan da iktidarın devrilmesi ve ülkenin güneyinde sivil çatışmaların patlak vermesi, akabinde terörist saldırıların gerçekleşmesidir. Aralık ayında Kırgızistan da patlayıcı maddeler güvenlik güçleri tarafından ele geçirildi, ülkenin güneyinde ise terörist saldırı ihtimaline karşı tedbirler alındı. Gözlemciler her iki ülkede de radikal hareketlerin yayıldığını kaydetmektedir. Haberler Kırgızistan hükümetinin ülkenin güneyindeki güvenlik güçlerine hakim olmadığı yönündedir. Tacikistan daki durum ise daha vahimdir. Bu sene bir grup suçlunun hapishaneden firar etmesi, akabinde Raşt Vadisi nde başlatılan operasyon sırasında bir askeri konvoyun pusuya düşürülerek 26 askerin öldürülmesi Tacik İç Savaşı sürecini hatırlatmaktadır. Bugün Kırgızistan hükümeti ülkenin güneyine, Tacikistan hükümeti ise Raşt (eski Garm) vadisine tam anlamıyla hakim değildir sonu itibariyle Fergana Vadisi nin Tacikistan kısmın- 7 İslam Karimov, Neobhodimo İsklyuçit Vmeşatel stvo ODKB, , Ozbekistan Milli Ahborot Agentligi, erişim tarihi Eurasinet.org, Uzbekistan: Tashkent Throws Tepmer Tantrum over New Russian Base in Kyrgyzstan, 3 Ağustos 2009, erişim tarihi 3 Ocak a.g.m. [34] 21. YÜZYIL Şubat 11 Sayı: 26

7 Rusya n n Orta Asya Güvenlik Politikas : ç Güvenlik Krizlerinde Müdahale da çok sayıda militan bulunduğuna dair haberler sıklaşmıştır. İki ülke de ilkbahar aylarından itibaren ciddi bir terörist saldırı tehdidi altında kalacaktır. Daha şimdiden Kırgızistan İçişleri Bakanı, 5 Ocak taki açıklamasında karanlık güçlerin ülkeye savaş açtığını belirtmiştir. İki ülkeden de radikal İslamcı söyleme sahip örgütlerin hızla tabanını arttırdığı yönünde haberler gelmektedir. Söz konusu örgütlerin aynı zamanda etnik boyuta da sahip olması, sorunları daha da karmaşıklaştırmaktadır lı yıllarda Kırgızistan ve Özbekistan da gerçekleştirdiği saldırılarda ismini duyuran Özbekistan İslami Hareketi nin Afganistan operasyonunda aldığı yaraları sardığı ve çok sayıda örgüt militanının Orta Asya bölgesine giriş yaptığı tahmin edilmektedir. Örgütün esas amacı Özbekistan daki yönetimi devirmek olup, buna giden yolda önce Tacikistan ve Kırgızistan ı istikrarsızlaştırma hedeflerinin bulunduğu tahmin edilmektedir. Orta Asya da Rus askeri varlığı Amerikan birliklerinin 2011 yazında Afganistan dan çekilmeye başlayacak olması, Orta Asya güvenlik sorunlarına yeni bir boyut eklemektedir. Tacikistan yönetimi, ABD nin çekilmesinden duyduğu endişeyi şimdiden dile getirmiştir. 10 Son zamanlarda Afganistan kuzeyinin de istikrarsızlaşması, Orta Asya devletlerinin endişelerini artırmaktadır. Bu durumda Rusya nın yaklaşımı bölgedeki askeri varlığını artırmaya yöneliktir. Afganistan operasyonu dolay s yla ABD nin Orta Asya n n kurtar c s rolü uzun sürememifl, 2004 e gelindi inde ABD Orta Asya yönetimleri aç s ndan bir güvenlik tehdidi olarak alg lanmaya bafllanm flt r. Orta Asya daki en ciddi Rus askeri varlığı, sırasıyla Tacikistan ve Kırgızistan da bulunmaktadır. Kırgızistan daki Rus hava üssü, 2003 de kurulmuştur. Bunun haricinde Kırgızistan da Rusya Deniz Kuvvetleri nin haberleşme istasyonu, deneme poligonu ve sismik istasyon bulunmaktadır. 11 Tacikistan daki Rus askeri üssü Tacik İç Savaşı nda önemli rol oynayan 201. Tümen temelinde oluşturulmuş, 2004 de ise üs statüsünü kazanmıştır. 12 Üs, bünyesinde 160 tank ve 300 zırhlı muharebe aracını barındırmaktadır. 13 Tacikistan da ayrıca Rusya nın stratejik hava savunma sisteminin ayrılmaz bir parçası olan Nurek Uzay Gözlem İstasyonu bulunmaktadır. Sovyet döneminden itibaren Tacik-Afgan sınırında asker bulunduran Rusya, 2005 de Afganistan sınırından tamamen çekilmiştir. Bugün ise Rusya tekrar Afganistan sınırına dönme yollarını aramaktadır. Rusya Dışişleri Bakanlığı ndan yapılan açıklamada, artan terörizm tehdidi karşısında Rusya nın Tacik-Afgan sınırını korumaya hazır olduğu belirtildi. Bu zemin yoklaması ve Rusya nın son dönemki diğer girişimleri, önümüzdeki dönemde Rusya nın Orta Asya güvenliğine daha fazla müdahil olmaya hazırlandığını göstermektedir. ABD devre dışı Rusya, Orta Asya iç güvenlik krizlerine müdahil olmanın hukuki zeminini hazırlarken ABD nin bölgedeki güvenlik sağlayıcı fonksiyonu sorgulanıyor de Afganistan daki Tali- 10 Avaz Yuldoshev, Tajikistan Concerned over NATO s Decision to Withrow Troops from Afghanistan, 3 Aralık 2010, erişim tarihi 26 Aralık Natalya Yarmolik, Obsepechit Bezopasnost, Krasnaya Zvezda, 24 Eylül 2010, erişim tarihi 15 Ocak Anna Matveeva, Return to Heartland: Russia s Policy in Central Asia, International Spectator, 42 (1), 2007, s Ali Asker, Tacikistan da Rus Askeri Havaalanı Yolda, 13 Ocak 2010, Tacikistanda_Rus_Askeri_Havaalani_Yolda.html, erişim tarihi 14 Ocak Şubat 11 Sayı: YÜZYIL [35]

8 Dr. Anar Somuncuo lu ban yönetimini devirerek bölgenin başlıca dış güvenlik K rg zistan n güneyinde problemini çözen ABD, bugün Afganistan operasyonunu sürdürme noktasında Rusya ile işbirliğine ihtiyaç duymaktadır. Nitekim Afganistan daki ABD birliklerinin ihtiyaç mal- patlak veren sivil çat flmalar, Orta Asya zemelerinin yüzde otuzu Rusya üzerinden Afganistan a ulaşıyor. Buna ek olarak son bir yıl içinde Kırgızistan daki Rus güvenlik tehditlerinin Afganistan ile s n rl etkisinin artmasına paralel olarak Manas Amerikan Üssü nün Kırgızistan da kalıp kalmayacağı meselesinde Rusya nın etkisinin arttığı söylenebilir. Aslında Afganistan dan olmad n aç kça gözler önüne serdi. Orta Asya cumhuriyetlerine yönelebilecek tehdidin savuşturulması konusunda ABD nin güvenlik sağlayıcı fonksiyonu devam ediyor. Kendisi Afganistan da güvenliği sağlayacak güce sahip olmayan Rusya ise, hem ABD nin bölgedeki askeri varlığının sonuçlarından yararlanıyor hem de bu varlığın bölge ülkeleri üzerindeki etkilerini sınırlandırıyor. Ancak ABD nin Afganistan da zorlanması ve NATO nun 2014 e kadar Afganistan dan çekilme kararı alması Rusya nın bölge devletleri tarafından tek sürekli güvenlik sağlayıcısı görünmesini sağlıyor. Böylece paradoksal bir şekilde NATO askerlerini kendi topraklarında bulunduran Kırgızistan ve Tacikistan, güvenliklerinin sağlanması konusunda Rusya ya yaslanmak durumunda kalıyorlar. Öyle ki, 2010 da ciddi iç güvenlik problemleri yaşayan bu iki ülke, bir yabancı devlete iç işlerine karışma hakkını vermeye razı görünüyorlar. Orta Asya ülkeleri Rusya ya bu hakkı verirken, kendi güvenliklerini garanti altına aldıklarını düşünüyor olabilir. Ne var ki, böyle bir hakkı ele geçiren her büyük güç, bunu öncelikle kendi çıkarları doğrultusunda kullanacaktır. 21. YÜZYIL [36] 21. YÜZYIL Şubat 11 Sayı: 26