ŞEHİRLERİN SEVDALISI İBRAHİM HAKKI KONYALI ARMAĞANI

Transkript

1

2 SELÇUK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ YAYINLARI: 7 ŞEHİRLERİN SEVDALISI İBRAHİM HAKKI KONYALI ARMAĞANI Konya 2015 SÜ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ, 2015 Konya

3 Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü nün tarih ve 2015/6-1 sayılı kararı ile bastırılmıştır. Editör Prof. Dr. Hasan BAHAR Editör Yardımcıları Yrd. Doç. Dr. Hakan KUYUMCU Yrd. Doç. Dr. Çağatay BENHÜR Dr. Hatice Gül KÜÇÜKBEZCİ Arş. Gör. Fatih Numan KÜÇÜKBALLI Arş. Gör. Tuğba AKTAŞ ÖZKAN Arş. Gör. Murat TURGUT İnceleyenler Prof. Dr. Âlim GÜR Prof. Dr. Yılmaz KOÇ Prof. Dr. Özdemir KOÇAK Sekreterya Mustafa ÜLÜK ISBN Baskı Selçuk Üniversitesi Matbaası Tel: Ekim 2015 Kitapta yer alan yazıların dil ve bilim sorumluluğu yazara aittir.

4 ŞEHİRLERİN SEVDALISI İBRAHİM HAKKI KONYALI ARMAĞANI

5

6 SUNUŞ Üniversitemiz, bünyesinde bulundurduğu akademik birimlerde deneyimli eğitici kadrosu ile eğitimli, üretken ve gelişimi isteyen bireyler yetiştirmek maksadıyla ülke kalkınmasında üzerine düşen görevi başarıyla sürdürmektedir. Bu amaca hizmet etmek üzere Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü de Atatürk ün hedef gösterdiği çizgide Türk tarihi, dili, edebiyatı, sanatı ve kültürü üzerine yayınlar yapmaktadır. Enstitümüzün bu alandaki müstakil kitap yayınları yanında, Güz ve Bahar sayıları olmak üzere yılda iki defa çıkardığı uluslararası Türkiyat Araştırmaları Dergisiyle (Journal of Studies in Turkology) ülkemizde sosyal bilimler alanında Üniversitemizin yüz akları arasına girmesi bizi mutlu etmektedir. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü ayrıca gelenek hâline getirmeye çalıştığı, Türk tarihi, dili, edebiyatı ve kültürüne hizmet etmiş yerli ve yabancı önemli bilim adamları adına armağan kitaplar yayınlayarak sosyal bilimler alanındaki geçmiş birikimleri ve tecrübeleri gençlerin önüne koyup geleceğin ilim adamlarına yol göstermekle de önemli bir iş yapmaktadır. Bu vesileyle, Şehirlerin Sevdalısı İbrahim Hakkı KONYALI Armağanı kitabına yazılarıyla katkıda bulunan bilim insanlarımıza ve eserin hazırlanıp basılması aşamasına kadar olan süreçte emeği geçen herkese teşekkürlerimi sunuyorum Prof. Dr. Hakkı GÖKBEL Selçuk Üniversitesi Rektörü v

7 vi

8 ÖN SÖZ Atatürk ün direktifiyle kurulan Türk Tarih Kurumu, Türk Dil Kurumuna benzer olarak; Türkiyat Enstitüleri de Türk tarihi, dili, edebiyatı ve kültürü üzerinde araştırmalar, yayınlar yapmak üzere üniversiteler bünyesinde kurulmuş kurumlardır. Selçuk üniversitesi bünyesinde kurulan Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü de kurulduğu 24 Ocak 1991 tarihinden itibaren bu amaçlar doğrultusunda panel, bilgi şöleni, seminer, konferans vb. etkinlikler düzenlemiştir. Dergimiz yılda iki defa güz ve bahar sayıları olmak üzere düzenli olarak bugüne kadar yayınlanmış, 32. sayıdan itibaren MLA (Modern Language Association) International Bibliography, Newyork/ABD, Tübitak/Ulakbim SBVT tarafından dizinlenmeye başlanmış ve uluslararası hale gelmiştir. Dergimiz, gerekli şartları yerine getirdiğinden ISI- Wos/A&HCI (Arts & Humanities Citation Index)-(Thomson Reuters) e dizinlenmesi için müracaat edilmiştir. Yazışmalar sonuçlandığında Tübitak tarafından kabul edilen sosyal bilgiler alanında B grubu kategorisine dâhil edilebilecektir. Ayrıca dergimiz ASSOS INDEX, EBSCO tarafından da taranmaktadır. Enstitümüz, Türkiyat dergisini sosyal bilimler alanında üniversitemizin yüz akı hâline getirmeye çalışırken, Türk tarihi, dili, edebiyatı ve kültürüne hizmet etmiş yerli ve yabancı önemli bilim adamları adına armağan kitaplar çıkarmayı geleneksel hâle getirmiştir. Böylece bu şahsiyetlerin hayatı, eserleri, metodu, Türk tarihine, diline, edebiyatına, kültürüne sağladığı katkılar ortaya konularak, bundan sonra yapılması gereken çalışmaların neler olduğu özellikle gençlere daha isabetli bir şekilde gösterilmiş olacaktır. Bunun için ilk olarak 1999 yılında Prof. Dr. Erol GÜNGÖR ün Anısına Armağan kitabı çıkarılmış idi yılında dergimizin XIII. sayısı Prof. Dr. Ahmet Bican ERCİLASUN a armağan sayısı olarak yayınlanmıştır yılında ise Büyük Selçuklu dan Türkiye Selçuklu Devletine Prof. Dr. Mehmet Altay KÖYMEN e Armağan kitabı yayınlanmış, bu geleneğin bir devamı olarak da üniversitemiz de sosyal bilimler alanında birçok bilim adamı yetişmesinde emeği olan Prof. Dr. Nejat GÖYÜNÇ Hocamız anısına Tarihçiliğe Adanmış Bir Ömür: Prof. Dr. Nejat GÖYÜNÇ e Armağan adıyla bir kitap yayınlamış bulunuyoruz. Bu geleneğe binaen Türk tarihi, kültürüne hizmet etmiş, özellikle kentlerimiz üzerine çalışmalarıyla bilinen tarihçi İ. Hakkı Konyalı adına bir armağan kitabı çıkarmanın mutluluğunu vii

9 yaşamaktayız. Şehirlerin Sevdalısı İBRAHİM HAKKI KONYALI ARMAĞANI kitabının yayınlanmasında yardımlarını gördüğümüz Enstitümüz Müdür Yardımcıları Yrd. Doç. Dr. Hakan KUYUMCU, Yrd. Doç. Dr. Çağatay BENHÜR e; Dergimizin editör yardımcıları Dr. Hatice Gül KÜÇÜKBEZCİ, Arş. Gör. Fatih Numan KÜÇÜKBALLI, Arş. Gör. Murat TURGUT a; kitabımızın tashih aşamasında yardımını gördüğümüz, enstitümüz Arş. Gör. Tuğba AKTAŞ ÖZKAN a, Enstitü sekreterimiz Cengiz ATEŞ, Personelimiz Mustafa ÜLÜK ve Özkan YORGANCILAR a teşekkürlerimi bildiririm. Prof. Dr. Hasan BAHAR SÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Müdürü viii

10 İÇİNDEKİLER Sunuş. Ön Söz... v vii Ahmet Ali BAYHAN M. Zahir ERTEKİN Eserlere Adanmış Bir Hayat: İbrahim Hakkı Konyalı Hayatı ve Eserleri 1 Erdem YÜCEL İbrahim Hakkı Konyalı (Atis) Mustafa ÖZDAMAR Şehirlerin Tarihini Yazan Adam Nurullah TABAKÇI İbrahim Hakkı Konyalı İle Bir Röportaj 125 Yaşar SEMİZ İbrahim Hakkı Konyalı ( ) Doğan YÖRÜK İbrahim Hakkı Konyalı nın İzinde 161 Zekai ERDAL İbrahim Hakkı Konyalı nın Abideleri ve Kitabeleri ile Aksaray Tarihi İsimli Eserine Eleştirel Bir Bakış Hüseyin MUŞMAL Merve SÖNMEZ İbrahim Hakkı Konyalı'nın Beyşehir ile İlgili Çalışmaları 201 Mustafa YILMAZ İbrahim Hakkı Konyalı ve Arkeoloji Mustafa ARSLAN İbrahim Hakkı Konyalı nın Akşehir ve Beyşehir Çevresinde Tespit Ettiği Eskiçağ Malzemeleri ve Bunların Günümüzdeki Durumları Murat TURGUT İbrahim Hakkı Konyalı nın Çalışmalarında Geçen Eskiçağ Tanrıları 255 Hasan BAHAR Eskiçağ da Konya ix

11 Bayram ÜREKLİ Konya Tarihi Koray ÖZCAN Anadolu Selçuklu Kenti Mekânsal Bildirge" Ayşe ÖZDEMİR Anadolu da Selçuklu Dönemi Türk Bahçe Kültürü Ensar KÖSE İçel de Bir Ulu Çınar: Şeyh Ali Semerkandî ve Nesli 335 Hava SELÇUK Şer iyye Sicillerinin Şehir Tarihi Açısından Önemi (Kayseri Örneği) 361 İbrahim SOLAK 51 Numaralı Konya Şer iye Sicili (H / M ). 381 Metin AKİS İ. Hakkı Konyalı Armağanına Katkı: Kilis Sancağında Canbolat Oğulları Ailesinin Yönetimi. 391 Alpay BİZBİRLİK H. 1056/57 Tarihli Marmara Kazâsı Avârız Defteri 405 Çetin AYKURT III. Selim in Fikrî Yapısı 439 Selim Hilmi ÖZKAN XIX. Yüzyılın Sonlarında Alâiyeli Memurların Sosyo-Ekonomik Durumları. 449 Özgür YILMAZ Tanzimat Dönemi Şehir Tarihi Çalışmaları Üzerine Bir Deneme Necat ÇETİN Üsküdar Bulgurlu Mahallesinde 1906 Tarihli Son Osmanlı Nüfus Tahriri (Sayımı) x

12 Ali Rıza GÖNÜLLÜ Osmanlı dan Cumhuriyet e Alanya nın İdari Yapısı ( ) 515 Necmi UYANIK Mehmet Akif te Çağdaşlaşma Anlayışı ve Bu Eksende Bazı Meselelere Bakışı Mithat DİREK Meram Bağlarının Ardındaki Sır: Su Kültürü 561 D. Ali ARSLAN Gülten ARSLAN Halk, İktidar ve İktidar Seçkinleri: Mersin Araştırması 573 xi

13 xii

14 İBRAHİM HAKKI KONYALI'NIN BEYŞEHİR İLE İLGİLİ ÇALIŞMALARI * Hüseyin MUŞMAL ** Merve SÖNMEZ *** Giriş 1896 yılında Konya'da doğan İbrahim Hakkı Konyalı, Türk kültür ve medeniyet tarihi adına yaptığı araştırmalar ve ortaya koyduğu eserler vesilesiyle adını tarihe altın harflerle yazdırmış önemli bir şahsiyettir yıllık ömrünü, basılmış ve basılmamış onlarca kitap ve yüzlerce makale ile süslemiş olan Konyalı, Türkiye'de pek çok şehrimizin tarihini yazarak, atalarımızın bizlere bıraktığı zengin kültür mirasının gelecek nesillere aktarılması için fazlasıyla çaba göstermiştir. Özellikle onun şehir tarihi araştırmalarına baktığınızda, çalıştığı bölgelerde yılmadan, adeta adım adım karış karış incelemeler yaptığını görür ve sabrına hayran kalırsınız. İ. Hakkı Konyalı'nın, şehir tarihi hakkındaki eserlerinin neredeyse tamamında, Abideleri ve Kitabeleri biçiminde devam eden başlıklar kullandığını görmekteyiz. Bu durumun, araştırma yaptığı bölgelerin özellikle abide ve kitabeleriyle ilgilenmesi ve eserinde bunlara yer vermesinden kaynaklandığı söylenebilir. Onun bu konudaki gayreti ve hassasiyeti, "Ömrümün elli senesini Türkiye'nin yarısı kadar topraklardaki İslami, gayri İslami abideleri, tarihî yadigârları incelemeye verdim. 2 Şeklindeki ifadesinden de anlaşılabilir. Bu nedenle Konyalı'nın hazırladığı eserlerin alelade yazılmamış, uzun emekler sonrasında * Söz konusu çalışma, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yakınçağ Tarihi Bilim Dalında, Doç. Dr. Hüseyin Muşmal ın danışmanlığında, Yüksek Lisans Öğrencisi Merve Sönmez tarafından hazırlanan, İbrahim Hakkı Konyalı ve Beyşehirle İlgili Eserleri isimli seminerin geliştirilmesinden oluşturulmuştur. ** Doç. Dr., Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi. hmusmal@hotmail.com *** Yüksek Lisans Öğrencisi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 1 M. Ali Uz, "Cumhuriyet Dönemi Konya Aydınları", Yeni İpek Yolu Dergisi, S. 11, Konya 2008, s İbrahim Hakkı Konyalı, "Hal Tercümem", Konyalı Arşivi, No:

15 ortaya çıkmış eserler olduğu rahatlıkla söylenebilir. Öyle ki, bazı eserleri incelendiğinde, bunların yıllık bir emeğin ürünü olduğu görülecektir 3. İ. Hakkı Konyalı, Anadolu'nun her köşesindeki toprakların altının-üstünün çok kıymetli tarihi eserlerle dolu olduğuna inanmış ve bunların kültür mirasımıza kazandırılabilmesi için elinden geleni yapmaya gayret göstermiştir. Yaptığı şehir tarihi araştırmaları birbiriyle iç içe ve bağlantılı olmuştur. Aynı anda birçok şehrin tarihini yazma işini arşiv ve kütüphanelerde yaptığı araştırmalarda birlikte yürütmüştür. Çok sayıda esere imza atmış olan İ. Hakkı Konyalı nın, Beyşehir le ilgili hazırladığı eseri de dâhil olmak üzere, bazı eserlerinin basımını görmeye ömrü yetmemiştir. Beyşehir'le ilgili olan eseri, 1967 yılında tamamlanmış, ancak eserin basımı 1991 yılında gerçekleştirilebilmiştir. Hatta hala basılmayı bekleyen eserlerinin de olduğu düşünülürse, Beyşehirlilerin bu konuda şanslı olduğu bile söylenebilir 4. Abideleri ve Kitabeleriyle Beyşehir Tarihi isimli eserin tamamlandığı dönemden, yayımlandığı tarihe kadar 24 yıl gibi çok uzun bir süre geçmiş olsa da bu kıymetli eserin basılarak okuyucularla buluşturulması bir nebzede olsa teselli vericidir. Beyşehir kitabının önsözünde "Bugün Konya'nın bir ilçesi olan Beyşehir tarihi çok zengindir. Ben Beyşehir'in tarihini Karaağaçla beraber yazmak istemiştim. Bunları bir cilde sığdırmaya imkân yoktur" 5 şeklinde sarf ettiği sözlerden, bazı araştırmalarını ise planladığı halde gerçekleştiremediği anlaşılmaktadır. Yaptığımız araştırmalar neticesinde de Karaağaçla ilgili bir eserine şimdilik ulaşamadık. İ. Hakkı Konyalı nın Beyşehir'le ilgili en önemli eseri, Abideleri ve Kitabeleriyle Beyşehir Tarihi isimli kitabıdır. Fakat Konyalı'nın bu kitap dışında Beyşehir'le ilgili bazı gazete yazılarının da olduğunu tespit ettik. Gazete yazılarında kaleme aldığı bilgilerin birçoğuna kitabında ayrıntılı olarak yer vermiştir. Beyşehirle ilgili gazete yazılarının ilki 1966'da, ikincisi 1972'de diğerleri de 1977 yılının Mart ve Nisan aylarında yayımlanmıştır. Yazılar Beyşehir Gölü Adlarında Bulduğumuz Selçuklu Sarayı, Beyşehir Gölü Adalarında Selçuk Sarayları ve Kız Kulesi, Beyşehir'de Eşrefoğulları, Beyşehir Gölünde Selçuk Sarayı gibi benzer konu ve başlıklardan oluşmaktadır. Bu gazete yazıların da, önemli bulduğu konulara 3 İbrahim Hakkı Konyalı, Abideleri ve Kitabeleriyle Beyşehir Tarihi, Erzurum 1991, s. XXIII. 4 Abideleri ve Kitabeleriyle Seydişehir Tarihi, Akçakoca Tarihi, Bursa Tarihi, Kayseri Tarihi, Antalya Tarihi gibi eserler bunlar arasında zikredilebilir. 5 Konyalı, Beyşehir Tarihi, s. XXIII. 202

16 belirli aralıklarla tekrar tekrar değinmesinin sebebi belki de, kitabının o yıllarda hala basılmamış olmasıdır. Zira yıllar süren araştırmaları ile keşfettiği pek çok hadiseyi ele aldığı eserinin uzun yıllar yayımlanmamış ve bilim âlemine kazandırılmamış olması onu, önemli bilgi ve bulguları gazete üzerinden duyurma isteğine sevk etmiş olmalıdır. Ayrıca eseri yayımlanmadıkça emeğinin çalınabileceğini düşünmüş olmalıdır 6. I- İ. Hakkı Konyalı'nın Abideleri ve Kitabeleriyle Beyşehir Tarihi İsimli Eseri Abideleri ve Kitabeleriyle Beyşehir Tarihi isimli eser, Takdim, Beyşehir Üzerine Birkaç Söz ve Önsöz kısımlarından sonra 18 ayrı bölümden oluşmakta olup, toplam da 409 sayfadan ibarettir. Bunların dışında, eserin sonunda, Resimler başlığını taşıyan ve sayfa numarası 1 den başlamak üzere, 40 sayfalık bir bölüm daha bulunmaktadır. Çalışmanın Takdim bölümü, eserin basımını üstlenen Beyşehir Belediye Başkanı Adil Bayındır tarafından, Beyşehir Tarihi Üzerine Birkaç Söz isimli bölüm ise eseri yayına hazırlayan Prof. Dr. Ahmet Savran tarafından yazılmıştır. İ. Hakkı Konyalı nın Beyşehir tarihi ile ilgili eserinin içeriğine bakıldığında, eserin günümüz yazım usullerinden uzak olarak oluşturulduğu söylenebilir. Eser, çeşitli bölümlere ayrılmış, fakat başlıklar kendi içlerinde sınıflandırılırken herhangi bir harf-rakam ya da ondalık sistem de kullanılmamıştır. Ayrıca bölümler tek düze, birbirini takip eder şekilde gelişi güzel sıralanarak düzenlenmiştir. Eseri neşre hazırlayan Ahmet Savran ın açıklamalarından, eserdeki düzenlemenin, kitabı basıma hazırlayan kişiler tarafından yapıldığı, başlık ve alt başlık gibi hususların Konyalı' ya ait olmadığını anlaşılmaktadır. İ. Hakkı Konyalı, eserinin önsözünde her ne kadar "Beyşehir'in dört başı mamur tarihini yazmak bir İbrahim Hakkı Konyalı'nın yapacağı iş değildir. Bu, tam kadrolu ihtisas heyetlerinin işidir" diyerek mütevazı bir açıklama yapmış olsa da, 6 Eserinde bu konuda taşıdığı endişeyi teyit edecek bir bilgi bulunmaktadır. "Konya Müzesinde bir ara memurluk yapan Zeki Oral adlı bir kişi Konya Belediyesinden elde ettiği kitabımla Alanya (Alâiyye) kitabını eline almış, Kubadâbâd'ı gösteren satırların üstüne krşun kalemle işaretler yaparak onların kılavuzluğu ile Beyşehir'e ve Kubadâbâd'a gitmiş, Arslanlık hasletini bir tarafa itmiş, tilki izciliği ile içinden gelen kâşiflik sesine uyarak Konya'da çıkan okunmayan Anıt adlı perişan bir derginin Kasım 1949 tarihli ve 110 nüshasında Kubadâbâd bulundu başlıklı yazı yazmıştır. Ulu Tanrıya şükürler olsun ki, burasını bulmak bana nasip oldu demek cesaretini göstermiştir". Konyalı, burada Kubadabad Sarayı nın kendisi tarafından bulunduğunu, ancak Zeki Oral ın bu durumu kendisine mal ettiğini ifade etmektedir. Konyalı, Beyşehir Tarihi, s

17 eserini yazarken, pek çok kaynak, onlarca arşiv malzemesi ve pek çoğu ilk defa ele alınan çeşitli kitabelerden yararlanmıştır. Konyalı, incelemeler yaptığı bölgelerde tespit ettiği kitabeleri günümüz Türkçesine çevirmekle yetinmemiş, aynı zamanda bu kitabeleri yazan veya kazıyan kişiler tarafından yapılan yazım/gramer hatalarını da özellikle belirterek, doğru yazımlarını uygulamalı olarak eserinde göstermiştir 7. Yazar, eserin ilk bölümünden itibaren Beyşehir tarihini, kronolojik bir sırayla ele alarak ilk çağlardan Osmanlı son dönemine kadar anlatmaya çalışmıştır. Konyalı, sadece araştırmalarında elde ettiği bilgi ve bulgulara yer vermemiş, eserinde, aynı zamanda kendi gözlemlerini dile getirmiş, saha araştırması sırasında yaptığı en ufak bir tespiti dahi yer vermiştir. Ancak eserde verilen bilgilere bakıldığında, bu bilgilerin önemli bir kısmının herhangi bir kaynağa dayandırılmadığı görülmektedir. Kaynağa dayandırılan veya referans verilen bilgilerde ise dipnotların kurallara uygun olarak düzenlenmediğini söyleyebiliriz. Eserde bulunan dipnot düzensizliğinin yanında, kullanılan kaynakların bir araya getirildiği bir kaynakça da yoktur. En azından kitabın sonunda bir kaynakça olsaydı, bu eksiklik belki bir nebze giderilebilirdi. Eserde kullanılan kaynak çeşitlerine baktığımızda bunların genellikle matbu kitap ve arşiv belgelerinden oluştuğunu görmekteyiz. Bunların dışında ayrıca yazarın, kaynak kişilere de başvurduğu, araştırma yaptığı yerlerde görüştüğü, yardımını gördüğü, bilgi aldığı kişileri de dipnotlarda dile getirdiği veya bir vesile kendilerine teşekkür ettiği anlaşılmaktadır. Eserde kullanılan kaynakların tamamına yakınında, basım yeri ve basım yılı gibi bilgiler yoktur. Bazılarında ise basım yeri ve yılı dışında, yazarın ismini de tesadüf edilmemektedir. Kaynakça dışında eserin en önemli eksikliği ise sonuç bölümünün olmamasıdır. Onca tezin ileri sürüldüğü bu esere bir sonuç bölümünün konmaması kitabı bir bakıma eksik bırakmıştır. Eserin ekler bölümü de düzenli ve kullanışlı değildir. İ. Hakkı Konyalı eserinde, toplam 90 adet fotoğraf kullanmıştır. Bu fotoğraflardan bazılarına satır aralarında atıf yapmış ancak bazılarına metinde hiç değinmemiştir. Yani atıfta bulunulan fotoğraflardan bazıları eserde anlatılanları karşılamış olsa bile, bunların da ilgili sayfalardan ayrı bir bölümde okuyuculara sunulması kopukluk oluşturarak bütünlüğü 7 Bu konuda birkaç örnek verilebilir. Abdileri ve Kitabeleriyle Beyşehir Tarihi isimli eserinde, Beyşehir Çilledâr Zaviyesi Kitabesi (s.98), Arap Melek Hatun un mezar taşı (s. 285), Darendeli Silahtar Ali Paşa'nın mezar taşı, (s. 290), Hoyran Köyü Cami kitabesi, Küçükavşar Köyü Camii kitabesi, (s. 368), Kürtler Köyü nde bulunan mescid kitabesi, (s.373). 204

18 bozmuştur. Bazı fotoğraflar ise metinde ele alınan konularla doğrudan ilgili değildir. Eserde ele alınan konular arasında da yer yer kopukluklar olduğu ve yazarın belli başlı bazı konularda ve yaptığı betimlemeler konusunda tekrarlara düştüğü anlaşılmaktadır. II-İ. Hakkı Konyalı'nın Beyşehir deki Eserlerle İlgili İddia, Öneri ve Dilekleri İ. Hakkı Konyalı, neredeyse ömrü boyunca yaptığı araştırmalarda kültürel mirasımızı ortaya koyarken, tarihini yazdığı şehirlerin eserlerinin korunmasını öylesine gönülden istemiş olmalı ki, eserlerinde sık sık bu yönde, iddia, öneri, dilek ve temennilerini sunmaktan kaçınmamıştır. Beyşehir le ilgili eserinde bu konuya pek çok örnek gösterilebilir. Bunlardan bir kısmı Beyşehir merkezde bulunan Eşrefoğlu Süleyman Bey Külliyesi nde yer alan bir dizi yapı hakkındadır. Öncelikle burada Beyşehir de bulunan eserlerin keşfi hakkındaki iddialarına yer verilecek, daha sonra tarihi eserlerimiz hakkındaki bazı öneri dilek ve temennilerinden bahsedilecektir. İ. Hakkı Konyalı, Beyşehir sınırları içerisinde bulunan Kubadabad Sarayı nın yerini ilk defa kendisi tarafından bulunduğunu iddia etmiş ve bu konuyu Abideleri ve Kitabeleriyle Beyşehir Tarihi isimli kitabında, "622 yılın tozu, dumanı altında varlığı ve yeri unutulan Kubadabad Sarayını, Kubadabad'ı ve bu sarayın kendi sınırları içinde bulunan tarihi Gurgurum'u uzun ve yorucu bir çalışma ve araştırmadan sonra bulmuş ve Konya Belediyesi tarafından basılmak üzere 1944 yılında yazdığım Abideleri ve Kitabeleriyle Konya Tarihi adlı eserimde ilim âlemine, geniş muhitte sunmuştum. Daha sonra da 1946 yılında basılan Alanya (Alâiyye) kitabımın 74. ve 79. sayfalarında bu buluşum tekrarlanmıştı" sözleriyle yeniden dile getirmiştir 8. Konyalı, Kubadabad Sarayı nın bulunması ile ilgili iddialarını Mart 1972'de yayımlanan, "Beyşehir Gölü Adalarında Selçuk Sarayları ve Kız Kulesi" başlıklı gazete yazısıyla ve 1 Nisan 1977 yılında Tarih Sohbetleri isimli mecmuasında "Beyşehir Gölünde Selçuklu Sarayı" başlıklı yazılarıyla bir kez daha tekrarlamıştır. Yine Kubadabad Sarayı dışındaki yapılarla ilgili bir iddiası da Eşek Adası nda bulduğu Selçuklu Kasrı dır. Eserinde bu konuyla ilgili, "Hiçbir yerde yapanı, yaptıranı, yapıldığı tarihi gösteren bir kitabe yoktu. I. Alâaddin devri emirlerinden birisine ait, aynı zamanda büyük sarayın öncü karakol kalesi idi. Burada esaslı bir kazı ve inceleme yapılmalıdır. Kasrı ilk defa ilim âlemine tanıtma hizmeti 8 Konyalı, Beyşehir Tarihi, s

19 yapıyoruz" sözlerini dile getirmiştir. Ağustos 1966 yılında yayımlanan Tarih Konuşuyor isimli mecmuada bu iddiasını tekrarlamış, Abideleri ve Kitabeleriyle Beyşehir Tarihi isimli eserinde de, söz konusu gazete yazısına atıfta bulunmuştur 9. İ. Hakkı Konyalı nın bir diğer iddiası Beyşehir Eşrefoğlu Cami minberinin kapı kemerinde bulunan sülüs yazılı kitabeyi okumasıyla ilgilidir. Bu konuyla ilgili olarak eserinde, "Doğulu ve batılı birçok tarihçi şimdiye kadar bu kitabeyi tam ve doğru olarak kopya edip yayınlamamışlardır. Biz ilk defa ilim âlemine sunuyoruz" sözlerini sarf etmiş ve kitabeyi günümüz Türkçesine çevirmiştir. Kitabede, "Taht gibi yüce minberin yapılmasını adaletli Emir Eşrefoğlu emretti" manasının bulunduğunu eserinde dile getirmiştir 10. Konyalı, ayrıca Beyşehir Kalesi kapısının üzerinde bulunan 3 kitabeden daha söz etmiştir. Bu kitabeleri günümüz Türkçesine çevirerek, bunlara eserinde yer vermiş ve bu konuda "Bu kitabeler ilk defa tarafımızdan doğru olarak neşrediliyor" cümlesiyle, Beyşehir deki pek çok kitabenin ilk defa düzgün bir şekilde kendi tarafından okunduğunu iddia etmiştir 11. İ. Hakkı Konyalı, eserinde bir taraftan Beyşehir ve tarihi hakkında detaylı bilgi verirken diğer taraftan da özellikle satır aralarına Beyşehir ile ilgili anılarını, dileklerini, uyarı ve önerileri de serpiştirmiştir. Bu yönüyle eser, bize göre bir anı kitabı olma özelliğini de taşımaktadır. Bu konuda eserde çok sayıda örnek bulunmaktadır. Bunlardan birisi Beyşehir Bademli Köyü nde bulunan cami kütüphanesindeki el yazma kitaplarla ilgilidir. Konyalı, bu kitaplara ulaşmak için köydeki camiye gitmiş, fakat bahsi geçen kitaplara ulaşamamıştır. Yaşadığı olayı eserinde şu cümlelerle nihayete erdirmiştir. "Cami imamın anlattığına göre bu kitaplar, günahtan kurtulmak için çuvallara doldurularak altı ay evvel camiinin önündeki kabristana gömülmüştür. Vakıflar idaresinin ihmali yüzünden işlene gelen cinayetler zincirine bir yenisi daha eklenmiştir. Kim bilir bunların içinde ne hazineler var idi. Bana gömüldüğü yer gösterildi amma vakit çok geçti açtıramadım" 12. İ. Hakkı Konyalı, Beyşehir Eşrefoğlu Süleyman Bey Külliyesi nde yer alan yapılar hakkında eserinin ilgili bölümlerinde pek çok temenni ve dileklerde bulunmuştur. Eserinde Beyşehir Kalesi nin duvarlarının birçok yerinde eski halini muhafaza ettiğini, buraların temizlenerek ve tamir edilerek tarihi kalenin 9 Konyalı, Beyşehir Tarihi, s Konyalı, Beyşehir Tarihi, s Konyalı, Beyşehir Tarihi, s Konyalı, Beyşehir Tarihi, s

20 ortaya çıkarılması gerektiğini savunmuş, hatta Karaman Belediyesi nin böyle bir çalışma yaptığını söyleyerek, Karaman ı örnek göstermiştir 13. Konyalı nın bir an önce tamir edilmesi gerektiğini ifade ettiği bir diğer yapı da İçerişehir de kendi adını verdiği sokakta bulunan Demirli Mescit ve Medresesi dir. Konyalı bu konuda eserinde "Bu asil ve tarihi binanın restore edilmesi lazımdır" ifadesini kullanmıştır 14. Konyalı nın bir başka temennisi de Eşrefoğlu Cami minberinin tahrip olması nedeniyle üzerinden düşen çini parçalarının tamamlanması gerektiği hakkındadır. Ayrıca caminin müezzin mahfilinde birçok halı ve kilim parçası olduğunu görmüştür. Konyalı, "Pırlanta değerindeki bu tarih yadigârları kopmuş, erimiş, güveler tarafından didik didik edilmiştir. İlgili idarelerin bunları ilmi bir şekilde incelemesi lazımdır" diyerek kendi imkânlarıyla orada bulunan seccadelerin ve halıların ölçümlerini yapmıştır 15. İ. Hakkı Konyalı, araştırmaları sırasında Eşrefoğlu Süleyman Bey'in türbesinin Vakıflar Umum Müdürlüğü tarafından tamir ettirilirken, tamiri yapanların dikkatsizlik sonucu kubbe kısmında bulunan çinilere zarar verdiğini fark etmiştir. Çinilerin ziyaretçilerin başına düşmesinden korkulduğu için içeriye kimsenin alınmaması onu epey üzmüş ve türbenin çinilerinin esaslı bir suretle tamir edildikten sonra buranın turistlere açılması gerektiğini dile getirmiştir 16. İ. Hakkı Konyalı, Beyşehir deki yapılarda yaptığı incelemeler sırasında eserlerin durumunu gördükçe, çalışmasında üzüntüsünü esefle dile getirmiş ve yetkilileri sürekli göreve davet etmiştir. Nitekim Eşrefoğlu Cami'nin batı kapısının tam karşısında bulunan İsmail Ağa (Taş) Medresesi'nin içinde bulunduğu vaziyet onu o kadar üzmüş ki, bu eser için şu sözleri sarf etmiştir: "... Durumu yürekler acısıdır. Tarih, eski eser ve dede yadigârı sever herkesi ağlatır. İslam ve ilim tarihi bu değerli bergüzarı kurtarmalıdır" 17. Konyalı, ayrıca İçerişehir Hamamı (Büyük Hamam) için "Selçuklu hamam mimarisinin bize ayakta gelen çok muvaffak örneklerinden biridir. Tektir" bilgisini vererek, bu yer için Müzeler Genel Müdürlüğünün derhal faaliyete geçerek, bu asil tarihi yadigârın kurtarılması istemiştir. Eğer Bu güzel ve muhitinde eşsiz bina biraz daha ihmal edilirse yerlere serilecek ve taş ocağı haline gelecektir 18. Yine Beyşehir'in harap halde bulunan bedesteni için, "Bu bina restore edilirse şehir, çok kıymetli tarihi bir bina kazanır. Burası 13 Konyalı, Beyşehir Tarihi, s Konyalı, Beyşehir Tarihi, s Konyalı, Beyşehir Tarihi, s Konyalı, Beyşehir Tarihi, s Konyalı, Beyşehir Tarihi, s Konyalı, Beyşehir Tarihi, s

21 bir müze veyahut bir kapalı çarşı olarak kullanılabilir." diyerek önemli bir konunun altını ısrarla çizmiştir 19. İ. Hakkı Konyalı, eserinde, çevre köy ve kasabalarda bulunan tarihi ve doğal yapılar ile ilgili de çeşitli dilek ve temennilerde bulunmuş, bunların Beyşehir in tanıtımına, turizmine hizmet edebilmesi için yetkililerden yardım talep etmiştir. Eserinde Kubadabad Sarayı çevresinde yapılan kazılar sonucu çıkarılan süslü çiniler, yazılı ve çeşitli resimler hakkında geniş bilgi için uzmanların yardımını istemiştir: Uzun ve tam kadrolu bir çalışma istediği için saray ve teferruatının planlarını ve çıkan yazılı ve çeşitli resimlerle süslü çinileri hakkındaki geniş bilgiyi uzmanlardan bekliyoruz 20. Diyerek bu bölgede daha profesyonel ve detaylı çalışmalar yapılmasını önermiştir. Benzer konularda, başka bölge ve eserlerle ilgili yetkililere çağrılarda bulunduğu görülmektedir. Bunlardan birisi Beyşehir'de Hitit dönemine ait Eflatun Pınar abidesiyle ilgilidir. Konyalı, Eflatun Pınarı ile ilgili "Esefle kaydetmek lazımdır ki Anadolu'nun en eski abidelerinden cihan çapında şöhret yapan Eflatun Pınarı henüz yolsuzdur. İlgililerin biran evvel burasını iyi bir yolla trafiğe açmaları lazımdır. Bu yol bilhassa Tanıtma ve Turizm Bakanlığını ilgilendirmektedir" sözlerini sarf etmiştir 21. Yine Beyşehir'in Hüyük bucağına bağlı Köşk Köyü'nün yakınında bulunan Köşk Hamamı gibi şifalı suları ve kaplıcaları bulunan bölgelerle Sağlık Bakanlığı nın ilgilenmesi gerektiğini ifade etmiştir 22. İ. Hakkı Konyalı eserinde Çavuş Köyü nde bulunan iki hamamdan daha söz etmiştir. Bu hamamlar için "İki hamam bulundukları köye ve Beyşehir'e büyük gelir sağlayabilir. Burası yerli yabancı turistlere tanıtılmalıdır. Suları birçok hastalıklara, bilhassa cilt hastalıklarına çok faydalı imiş, derin yaralar bile kısa zamanda onulabiliyor. Fakat ne yazık ki burasını bilen ve bildirmek isteyen yok." demiştir 23. Konyalı ayrıca Görünmez Köyü nde bulunan Maden Suyu kuyusunun yerini verdikten sonra, bu su için "Köylüler, hazımsızlığa ve mide rahatsızlığına pek faydalı olduğunu söylüyorlar. Yemeklerden sonra içilmesi hazmı kolaylaştırmıştır. Beyşehir' e ve köylere götürülen bu su Sıhhat Bakanlığı tarafından muayene ettirilmiş, çok makbul olduğu hakkında raporlar varmış, fakat işletilmesi hakkında herhangi bir teşebbüse geçilmemiştir. İşletilirse köy ve Beyşehir için iyi bir gelir kaynağı sağlanır" demiştir 24. Yine Sevindik 19 Konyalı, Beyşehir Tarihi, s Konyalı, Beyşehir Tarihi, s Konyalı, Beyşehir Tarihi, s Konyalı, Beyşehir Tarihi, s Konyalı, Beyşehir Tarihi, s Konyalı, Beyşehir Tarihi, s

22 Köyü nde bulunan bir ılıca için "Allah sıcak, soğuk iki suyu birden kaynatıyor. Fakat kıymetini bilmiyoruz. Gönül Sağlık Bakanlığı nın bu konuyla ilgilenmesini ister." demiştir 25. Konyalı, eserinde Huğlu Köyü Mezarlığı nda bulunan bir koca ardıçtan söz etmiştir. Türkiye'de bu kadar kalın ve uzun bir ardıç ağacı olmadığını söyleyerek, köylülerin bu ağaca bir takım anlamlar yüklediğini ve dilek için kullandıklarını, ağacın üzerinin çivilerle dolu olduğunu anlatmış ve bu tarihi ağacın dallarının kurumaya başladığını ve kurtarılması için bir şeyler yapılması gerektiğini dile getirmiştir 26. İ. Hakkı Konyalı, Beyşehir de yaptığı araştırmaları sırasında gördüğü tarihi kıymeti bulunan eserler ile ilgili de çeşitli uyarı ve önerilerde bulunmuştur. Örneğin Doğanbey (Davgana) bucağında bulunan Sokakbaşı Camii nde 1739 tarihli Elzemu'l Ferâiz adlı bir kitap bulduğunu belirtmiş ve bu kitabın kaybolmadan derhal bir müzeye ya da kütüphaneye alınmasını tavsiye etmiştir 27. Yine Eğlikler Köyünde cami bahçesinde bulunan iki taş için "Caminin doğu duvarının önüne boyları 0.68 enleri metre olan iki muhteşem taş atılmıştır. Üstlerinde sekizer köşeli yıldızlar ve nakışlar bulunan bu taşlar Avşar Köyü'ndeki türbeden aşırılarak getirilmiştir" sözlerini aktarmış ve "Bunların derhal Beyşehir'e getirilerek kurulacak müzeye konmaları lazımdır" diye de eklemiştir 28. Konyalı, diğer taraftan Fasıllar Köyü nde bulunan bir hükümet konağından bahsetmiştir. Bu binanın köy kazalığını kaybedinceye kadar kullanılmış bir konak olduğunu dile getirmiştir. Bu binanın o günlerde ev olarak kullanıldığını belirtmiş ve bu iki katlı binanın iyi muhafaza edilmesi gerektiğini ifade etmiştir. Ayrıca Beyşehir'de de içerişehirde böyle bir hükümet konağı bulunduğundan bahsederek bunların birbirlerine çok benzediklerini söylemiştir 29. İ. Hakkı Konyalı ayrıca Fasıllar Köyü nde bulunan Hitit Abidesinin tarihini aydınlatma yolunda bazı yazarların kitaplarından örnekler vererek bu abide için "Bence konu henüz bakirdir. Heykeli yaşıyla ve timsallerini esâti hüviyetleriyle dillendirmek için zaman çok erkendir. Otoriter ilim adamlarının ciddi teşhislerini beklemek çok yerinde olur." demiştir 30. İ. Hakkı Konyalı, eserinde Beyşehir çevresinde yaşayan ahalinin bilinçsizliği nedeniyle pek çok tarihi yapının zarar gördüğünü belirterek bu konuda çeşitli 25 Konyalı, Beyşehir Tarihi, s Konyalı, Beyşehir Tarihi, s Konyalı, Beyşehir Tarihi, s Konyalı, Beyşehir Tarihi, s Konyalı, Beyşehir Tarihi, s Konyalı, Beyşehir Tarihi, s

23 uyarılarda bulunmuştur. Örneğin Emenler Köyü nde Sultan IV. Murat'ın hükümdarlığı sırasında 1622 yılında Kadı adlı bir mimarın yaptığı Emen Cami için "Minare muvaffak bir Türk eseridir. Burada son yılların korkunç bir cinayetini kaydedeceğim" diyerek bu camiyle ilgili üzücü bir olay anlatmıştır. "Köylüler para toplamışlar bu asil minarenin şerefesinden yukarısını yıkmışlar, üstüne betondan bir ikinci şerefe daha yapmışlar, kireçle badana etmişlerdir". Köy muhtarı bu hazin durum karşısında, Ne yapalım bize bunun kıymetli ve tarihi bir eser olduğunu kimse söylemedi. Vakıflar idaresine yaptığımız müracaat cevapsız kaldığı için bu işi işledik diye açıklama yapmıştır. Konyalı, olayı bütün vahameti ile anlattıktan sonra eserinde, minareye sonradan eklenen bu ikinci şerefenin mutlaka yıktırılmasının gerektiğini belirtmiştir 31. Konyalı eserinde benzer bir konu olarak Karahisar Köyü nde bulunan eski ve tarihi bir mescitten söz etmiştir. Bu mescit için "Son senelerde cami mescit yıktırmak bir salgın haline gelmiştir. İlgililerin müsaadelerini almayı kimse düşünemiyor. Halk akıllarına hemen yıkıyor. Bunun vebali Müzeler ve Vakıflar Genel Müdürlüklerindir. Yurttaki abidelilerin sicilleri yapılmamıştır ki, tarihi kıymeti olup olmadığı bilinsin. Tarihi mescit yıkılmış halk 1956 yılında bugün ki camiyi yaptırmıştır. Köyün her tarafında gayri İslami devirlere ait yapı ve enkazı bulunuyor. Köylüler buralarda yaptıkları kazılarda birçok eski eser bulmuşlardır." diyerek ülkemizdeki kıymetli eserlere değer verilmemesinden yakınarak ilgililer ve yetkililer tarafından gerekenin yapılmasını istemiştir 32. İ. Hakkı Konyalı, Abideleri ve Kitabeleriyle Beyşehir Tarihi isimli eserinde Beyşehir Gölü adalarında bulunan eserlerle ilgili de uyarı, öneri ve dileklerde bulunmuştur. Konyalı Beyşehir de yaptığı uzun soluklu araştırmaları sırasında Beyşehir Gölü nde bulunan Eşek Adası ndaki kalıntılardan Kubadâbâd Sarayıyla yaşıt bir Selçuklu Kasrı olduğuna kanaat getirmiştir. Bu kalıntı için "Hiçbir yerde yapanı, yaptıranı, yapıldığı tarihi gösteren bir kitabe yoktu. I. Alâaddin devri emirlerinden birisine ait, aynı zamanda büyük sarayın öncü karakol kalesi idi. burada esaslı bir kazı ve inceleme yapılmalıdır" demektedir 33. Konyalı eserinde ayrıca Mındıras Adası nın kalıntıları bulunan bir mâbed ve kale harabesinden söz etmiştir. Bu kalıntılar için "Mâbed'in milattan önce 3. ve 4. asırlara ait olduğu tahmin ediliyor ama tam kadrolu mütehassıs bir ilim heyetinin bunları incelemesi ve nabızlarını tutması lazımdır. Bize kalırsa burada Hitit, Roma, Bizans ve Pisidya ya hâkim olan çeşitli 31 Konyalı, Beyşehir Tarihi, s Konyalı, Beyşehir Tarihi, s Konyalı, Beyşehir Tarihi, s

24 kavimlerin üst üste ve yan yana eserleri vardır. Bunları mütehassıslar söyleyeceklerdir" diyerek bu konuda ciddi boyutta ilmi incelemelerin yapılmasını arzu etmiştir 34. Konyalı, gölde bulunan Kız Kulesi (Kuş Kulesi) adası için de "Ada efsanelerde, masallarda geçen hayalleri hakikat yapmıştır. Burada çevrilecek bir film bütün dünyanın dikkatini üstüne çeker. Turizm ve Tanıtma Bakanlığı bu ada ile yakından ilgilenmelidir. Fakat evvela çok sıkı tedbirler alınmalıdır. Ada yağmalanmamalıdır. Kuşlar ürkütülmemelidir. Yumurtalarına, yavrularına dokunulmamalıdır" diyerek, "Bizim bu satırlarımızı okuduktan sonra açıkgözlerin adayı talan edeceklerinden cidden korkuyoruz" diye taşıdığı endişeyi de dile getirmiştir 35. Konyalı bütün bunların dışında ayrıca gölde bulunan İğneli Ada, Aygır (orta) Adası, Hacı Akif Adası gibi bölgelerde de tarihi kalıntıların olduğu ve bu yerlerde de gerekli incelemelerin yapılması gerektiğini ifade etmiştir 36. SONUÇ Osmanlı son döneminde dünyaya gelmiş ve doksan yıllık ömrünün çok uzun bir bölümünü şehir tarihi araştırmalarına adamış olan İbrahim Hakkı Konyalı nın yaptığı-yazdığı onlarca eser ve çalışmalarından küçük bir kısmı da Beyşehir ile ilgilidir. İ. Hakkı Konyalı, Beyşehir ve çevresinde yıllarca süren araştırmalarını Abideleri ve Kitbeleriyle Beyşehir Tarihi isimli kitapta bir araya getirmiştir. Konyalı, bu eserinin dışında Beyşehir ile ilgili çeşitli dergi ve gazetelerde birkaç makale daha yayımlamıştır. Ancak bu makaleler ve gazete yazıları Abideleri ve Kitbeleriyle Beyşehir Tarihi isimli eserinde yer verdiği bazı konuların daha özel olarak dile getirilmesinden ibaret bulunmaktadır. Zira Konyalı Beyşehir ve çevresinde 1950 li yıllarda başladığı araştırmalarını, bir eser halinde 1967 yılında Beyşehir Belediyesi ne teslim edilmiş olmasına rağmen, eseri 24 yıl boyunca, Belediye nin tozlu arşivlerinde yayımlanmayı beklemiştir. Ancak yıllar sonra Beyşehir Lisesi Edebiyat öğretmeni Mehmet Koç tarafından Beyşehir Belediyesi nde bulunduğu tespit edilen eserden Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Savran haberdar edilmiştir. Böylece Beyşehir Belediye Başkanı Adil Bayındır döneminde eserin basım ve yayın masrafları üstlenilmek suretiyle, Atatürk Üniversitesi Matbaasında 1991 Haziran ayında, ancak 24 yıl sonra basımı 34 Konyalı, Beyşehir Tarihi, s Konyalı, Beyşehir Tarihi, s Konyalı, Beyşehir Tarihi, s

25 gerçekleştirilebilmiştir. Ne yazık ki İ. Hakkı Konyalı nın ömrü eserinin yayımlandığını görmeye yetmemiştir. Eserin yayımlandığı 1991 yılından bugüne kadar, yine bir 24 yıl daha geçmiş bulunuyor. Bugün eseri temin etmek isteyen bir kişi maalesef ancak güç bela bazı kütüphanelerde ulaşabilmektedir. Beyşehir tarihi açısından çok önemli olan ve yıllarca yayımlanması beklenen İbrahim Hakkı Konyalı nın bu güzel eserinin yeniden yayımlanarak daha fazla kişiye ulaştırılmasına ciddi fayda bulunmaktadır. İbrahim Hakkı Konyalı'nın ömrünü yaptığı araştırmalara ve eserlerine adaması belki de onun tarihe karşı duyduğu sevgi ve vatanseverlikle açıklanabilir. Eserlerini tamamlamış olduğu yılların şartları günümüz imkânları ile karşılaştırılıp değerlendirildiğinde yaptığı işin ne derece zor olduğu anlaşılmaktadır. Bizler de vatanımıza ve memleketimize olan minnet borcumuzu, onların bıraktığı eserlere sahip çıkarak, belki bir nebze olsun ödeyebiliriz. 212