PERFORMANS YÖNET M NDE ÇALI AN DESTEK PROGRAMLARI VE ETK LERI

Transkript

1 PERFORMANS YÖNET M NDE ÇALI AN DESTEK PROGRAMLARI VE ETK LERI Caner D NCER Galatasaray Üniversitesi Banu D NCER Galatasaray Üniversitesi ÖZET verenler sürekli de i en sosyal ve ekonomik bir çevrede ve artan rekabet ko ullar alt nda ba ar sa lamak için çabalamakta ve bask alt ndad rlar. veren ayr ca sa l kl ve üretken bir i gücüne sahip olmal d r. Sorunlar n kayna ne olursa olsun ki isel, çal ma ortam yada genel sosyal ko ullar; i verenler çal an destek programlar na, bu tür problemlerin çözümü ve olumlu faydalar dolay s yla ba vurmaktad rlar. Çal anlar n ki isel, fiziksel ve i ya am n düzene koyan etkiler ile üretkenlik, moral, motivasyon ve i ili kilerine olumlu katk n n yan s ra bu programlar n finansal getirisini de somutla t rmak gerekmektedir. Bu çal mada literatürde bulunan faktörler dikkate al narak Çal an Destek Program ndan faydalanan firmalar n tecrübe etti i kazan mlar bir anket çal mas arac l yla analiz edilmi tir ve bu yat r m n getirisi üzerine tart lm t r. Bu nicel analiz sonucunda i verenlere net bir veri sa lamak ve bu sektörün önemi ve potansiyel faydalar hususunda günümüz yöneticilerini bilgilendirmenin yan s ra literatüre bir katk sa lamak amaçlanm t r. Anahtar Kelimeler: Çal an Destek Programlar, Performans Yönetimi, Çal an Performans THE EMPLOYEE ASSISTANCE PROGRAMS AND THEIR EFFECTS IN THE PERFORMANCE MANAGEMENT ABSTRACT Employers are under pressure to be successful in an increasingly competitive and changing social, economic landscape. They also must establish a healthy and productive workforce. Many employees suffer from emotional issues, home life conflicts that interfere with their work performance. Whether the source of problems are from the individual employee, the workplace itself, or greater society, many employers have turned to employee assistance programs to help respond to these concerns. Among the positive effects of these programs, financial return must also be concretized. In this research, the experiences are analyzed using a survey; other potential benefits of the programs are also discussed taking into consideration the factors mentioned in the literature. The research, by this quantitative analysis, aims to provide a clear and precise data to the employers, to inform them about the importance and potential benefits of this service and also to enrich the literature. Keywords: Employee Assistance Programs, Performance Management, Employee Performance 448

2 XI. Üretim Ara t rmalar Sempozyumu, Haziran G R Çal an Destek Programlar i veren ve çal anlara psikososyal, psikolojik ve i ile ba lant l, i, genel ya am ve üretkenlikleri üstünde etkili olan problem ve konularda yard mc olmaya yönelik çözümler sunar. Walsha (1982) göre ba lang çta örgütler içinde informal yollardan yay lm olan baz çal anlar n problemlerine, yine ba ka çal anlar n destek vererek çözüm bulmaya çal mas eklinde ortaya ç km t r. Bu durum ki isel sorunu olan çal anlara yard m etmek amac yla, insan kaynaklar departman taraf ndan verilen destek giri imleri ile geli mi tir. Bu tür hizmetler daha sonra 60l y llarda Amerika Birle ik Devletlerinde, i yerlerinde çal anlar aras nda gündelik hayat n sorunlar na ba l olarak artan uyu turucu madde kullan m na kar önem kazanm t r (Sonnenstuhl vd.,1986). 70lerde kurumsal yap ya kavu mu ve günümüzde geli mi ülkelerde i ya am n n vazgeçilmez bir parças olmu tur. Ülkemizde de 2000li y llardan beri ba lam t r. Bu hizmet kurumsal boyutta büyük önem arz etmektedir çünkü çal an destek programlar, çal anlar n i lerine rahatça odaklanmalar n sa layarak, hem çal anlar n kendilerine ve meslekta lar na hem de kuruma fayda sa lamas n amaçlar. 2. ÇALI AN DESTEK PROGRAMLARI Günümüz çal ma ko ullar, rekabet ortam ve i ya am nda ki genel stres, performans dü üklü ü gibi problemleri de beraberinde getirmi tir. Yöneticiler ba ta olmak üzere, pek çok çal an için i ve özel hayattaki sorumluluklar yerine getirebilmek zorla maktad r. Bu ko ullar alt nda çal anlardan ayr ca i letme kültürü ve iklimine, i letmenin misyon ve vizyonuna uyum sa lama ve makul dengeleri kurabilmeleri beklenmektedir. Dolay s yla, tüm bu zorlay c durumlar ve stres etkenleri, çal anlar n ya am kalitesini ve doyumunu dü ürdü ü gibi çal ma, üretme verimlili ini de zay flatmakta, i letmelerde mali ve geli imsel kay plar, maliyetler olu turmaktad r. Bu noktada devreye giren çal an destek programlar genel olarak: - Profesyonel, k sa vadeli dan manl k ve olaylarda tavsiyeler verir. (bunlar yönetsel beceri geli tirme, ki isel geli im ve bireysel destek programlar n kapsar) - Yönetimle i le ilgili ve davran sal konular üzerine görü meler yapar - Organizasyonel arabuluculuk - Etkin program uygulanmas ve önleyici stratejilerin geli imi do rultusunda raporlama yapar. Bu bile enlerden birincil uygulama profesyonel, k sa vadeli dan manl k ve olaylarda tavsiyeleri kapsar ki bu çal an destek programlar hususunda en s k ara t r lan konudur (Attridge, 2009). Önceki çal malar çal an destek program konusunda yönetim kadrosunun %95 oran nda memnun oldu unu göstermektedir (Phillips, 2004; Attridge, 2003) ayr ca i gücü kayb, verimlilik ve baz maliyetlerde olumlu etkiler ölçülmü tür (Kirk, 2006; McLeod ve McLeod, 2001). Verimlili e etki eden, çal an destek program yat r m n n geri dönü ünü etkileyen unsurlar Attridge ve Amaral (2002) üç grupta incelemi tir. Bunlar, çal anlar n sa l k harcamalar nda ki azalma ki günümüzde bir çok sa l k sigortas firmas çal an destek program al n yor olmas n dikkate almaktad r (Burke ve Sharar, 2009), çal anlar n i e gelmeme oran ndaki dü ü ve verimliliklerindeki art ile çal an devir h z n n dü mesi ile organizasyon içinde çal anlar n ikayetlerinde azalma, firman n hukuki harcamalar nda azalma ve çal ana verilen destek ve önemin gösterilmesi olarak aç klam lard r. Bunlardan i gücü kayb n n en aza indirilmesi ve verimlili e katk s çal an destek programlar n n en önemli faydas olarak ön plana ç kmaktad r. Dolay s yla, görülmektedir ki çal an destek programlar nda çal anlar n ki isel sorunlar sebebiyle meydana gelen i kay plar, huzursuzluk, devams zl k vb..problemleri azaltmak ve böylece firma performans na olumlu katk da bulunmak amaçlan r (Shumway vd., 2004; Colantonio, 1989; Walsh, 1982). letme bir çal an destek program n uygulamaya koyarak belli bir maliyete katlanmakta, bu maliyetin de ki isel çal an sorunlar n n olumsuz finansal etkilerini kompanse ediyor olmas gerekmektedir. Bu sebeple çal an destek programlar n n etkinli ini ölçmek amac yla birçok farkl çal ma yap lm t r. Bu konuda i verenin finansal kar üzerine olan ara t rmalar (Finch ve Phillips, 2005; Kessler ve Stang, 2006) ve i veren örnek olay incelemeleri pozitif yat r m getirisi sa lad n göstermi tir (Blum ve Roman, 1995). Bu oran n baz uygulamalarda yap lan yat r m n 5 kat ndan fazla getiri sa lad (Hargrave vd., 2008; Jorgensen, 2007) belirlenmi tir. 449

3 C. Dincer, B. Dincer Bu çal malar nda, ara t rmada literatürde bulunan faktörler dikkate al narak çal an destek program ndan faydalanan firmalar n çal anlar ndan anket çal malar arac l yla veri toplanarak analiz edilmi tir ve bu yat r m n getirisi üzerine tart lm t r. Bu nicel analiz sonucunda i verenlere net bir veri sa lamak ve bu sektörün önemi ve potansiyel faydalar hususunda günümüz yöneticilerini bilgilendirmenin yan s ra literatüre bir katk sa lamak amaçlanm t r. 3. ARA TIRMA Bu ara t rmada çal an destek program n n etkileri ve sa lad fayda çal an destek program n n uygulanm oldu u firmalar n çal anlar na uygulama öncesi ve uygulama ba lad ktan 9 ile 10 ay sonras nda internet üzerinden doldurduklar tamamen gizli tutulan ayn anket arac l yla ölçülmeye çal lm t r. Çünkü, çal an destek programlar n n etkinli i üzerine ara t rmalar sonuç alabilmek için program ba lad ktan sonra programa al lmas için 3 ile 6 ay aras zaman gerekti ini belirtmektedir (Masi ve Jacobson, 2003). Özel sektörden bir çok firma ve sektörü kapsayan bu ara t rmaya kat lan ki i 392 olsada analizlerde kullan lan anket say s 358 olmu tur. MacDonald vdnin 1997 y l nda yapm olduklar yaz n taramas na uygun olarak bu ara t rmada da destek program n n etkileri 2 ana ba l k alt nda toplanan sorular arac l yla toplanan veriler ile incelenmi tir. Bu 2 ana ba l k i ya am ve ki isel ya am olarak ayr lm t r. Ki isel ya am konusunda, fiziksel, duygusal (psikolojik) durumu ve i ile ya am aras dengeyi kurmas ile ilgili sorular bulunurken; i ya am ki inin görevindeki verimlili i, moral-motivasyonu ve çal ma arkada lar ile olan ili kileri alt ba l klar arac l yla incelenmi tir. Ankete kat lan çal anlar, kendi i ve ya am performanslar n kendi hedefledikleri düzeye göre, destek program öncesi ve sonras nda yüz üzerinden notlad lar. Ayr ca anket cevaplayanlar n demografik bilgileri, maa seviyesi ve i e gelemedikleri gün bilgilerini de toplam t r. Böylece, alt ba l klar ve demografik özellikler dikkate al narak analizler yap lm ayr ca yat r m n getirisi de incelenmi tir. 4. ÇALI AN DESTEK PROGRAMININ ETK LER Dünya çap nda bir çok firman n faydaland, i sa l için ve performans sorunlar n çözmede kullan lan çal an destek programlar n n i letme yönetimi anlay na yerle mesi için bu programlar n sa lad somut faydalar belirlemek gerekir. Bu do rultuda, analizlerde öncelikle kullan lan ba l klarda olan de i imler incelendi. Tablo 1de de görüldü ü üzere tüm alt ba l klarda program sonras nda, öncesine göre olumlu etkiler gözlemlenmektedir ve bu de i imler %99 oran nda istatistiki aç dan anlaml d r. Bu sonuç, çal an destek program na kat lacak olan firmalarda da olumlu etkilerin gözlemlenece ini göstermektedir. Tablo 1. Program Öncesi ve Sonras Ortalama Alt Ba l k De erleri program öncesi program sonras ortalama fark ortalama fark (%) Duygusal durum 32 58,5 26,5* 83% Ki isel Ya am Fiziksel durum * 35% -Ya am dengesi * 24% verimlili i * 33% Ya am Moral Motivasyon 48 74,5 26,5* 55% ili kileri * 20% i e gelmeme (gün) 2,7 1,5 1,2* 45% N= 358 *(p<.01) Çal an destek program, çal anlar n duygusal (psikolojik) durumunda ortalama olarak %83 oran nda iyile me sa lam t r. Bir di er dikkat çekici sonuç ise i ya am nda çal anlar n moral motivasyonlar n %55 oran nda ve verimliliklerine de %33 oran nda ilerleme sa lam olmas d r. Destek program n n olumlu etkisi ve yaratt art do al olarak program n uygulanmas öncesi çal anlarda izlenen ki isel ve i ya am ndaki memnuniyetsizlik düzeylerine de ba l d r. Bu ara t rmada elde edilen geli me ve program n uygulanmas sonras düzeyler program sonras nda dahi geli tirme için alan oldu unu göstermektedir. Çal anlar n duygusal (psikolojik) durumlar ndaki yüksek oranl olumlu de i im destek program n n bu konularla ilgili 450

4 XI. Üretim Ara t rmalar Sempozyumu, Haziran 2011 konularda daha çok yard m talebini cevaplad n ve program n varl n n bile çal anlarda yard m almasalarda olumlu duygusal etkileri oldu unu göstermektedir. Ankete kat lanlar aras nda cinsiyete göre bir ayr m yap ld nda da alt ba l klar n hepsinde benzer sonuçlar verdi i gözlemlenmektedir ve cinsiyete göre anlaml bir farkl la ma görülmemektedir. Bir di er iyile me ise çal anlar n destek program ba lang c na göre i e gelmedikleri gün say s ndaki olumlu geli medir. Çal anlar destek program ba lamadan önceki 6 haftal k süreçte ortalama 2,7 gün i e çe itli sebeplerden gelmediklerini belirtmi lerdir oysa bu gün say s program sonunda yap lan ankaette yine son 6 hafta için 1,5 güne dü mü tür. veren aç s ndan önem arzeden bu %45 oran ndaki iyile me cinsiyete göre ayr olarak incelendi inde iki grupta da istatistiki olarak anlaml ekilde olumlu bir geli me oldu u görülmektedir fakat cinsiyet aras bir farkl la ma yoktur. Elimizdeki örneklemin büyüklü ü göz önüne al nacak olursa genel düzeyde ya anan 1,2 günlük iyile me önemlidir ve istatistiki aç dan da anlaml d r (p<.01) e gelmeme durumu ele al nd nda program derhal iyile me sa lam t r. Bu destek program için yap lan yat r m n karl l n incelemek amac yla destek program ndan faydalanan bireylerden elde edinilen veriler ile standart bir fayda analizi yap lm t r. Böylece çal an destek program yat r m n n getirisi, geri dönü ü a a daki ekilde hesaplanm t r. Y= df v x SDi Y= çal an destek program yat r m n n de eri TL df v = programdan kaynaklanan verimlilik de i imi SDi= i performans nda standart sapma TL (y ll k ücretin %40 ) Bu formül içerisinde kullan lan i performans nda standart sapma anket çal mas sonucu elde edilen verilerden hesaplanamamaktad r; bu yüzden Schmidt ve di. (1979) ve Smith (1989) ara t rmalar nda oldu u gibi ortalama y ll k maa n %40 kullan lm t r. Çal an destek program n n uygulanmas ndan ortaya ç kan verimlilik de i imi ise anket arac l ile elde edilmi tir. Ayn ekilde y ll k ücret veriside belirli e it aral klar aras nda sorulmu ve verilen cevaplar n a rl kl ortalamas olarak hesaplanm t r. Böylece: Y = df v x SDi = (0,138) x (51.784*0,4) = 2.858,47 Sonuç olarak görmekteyiz ki çal an destek program n n i veren için sa lad fayda hizmet alan ki i ba na ortalama 2.858,47 TL olmaktad r. Bu miktar programdan yararlanan ki i ba na y ll k karl l gösterir ayr ca bu tutar uzun vadede elde edilecek faydalar ve personel devir h z ndaki ve di er baz maliyetlerde ya anacak azalmalar içermemektedir. Bu durumda çal an destek program yat r m n n getirisi bu tutardan program n ki i ba maliyetinin fark na e it olacakt r ki bu ekilde yap lan hesaplama ile bir çok firmada çal an destek program için yap lan yat r m n her TLsi için net 5 ile 5,6 TL aras kazanç (ROI) sa land gözlemlenmi tir. ikayet, ma duriyet ve baz firma risklerinin azalmas, personel devir h z n n dü mesi ve çal an destek program n n sa lad di er hizmetler bu net kazanca hiç bir ek maliyet olmadan eklenmelidir. Çünkü bu yat r m n getirisi sadece programdan faydalanan çal anlar n verimlili indeki art temel almaktad r. Program n çal anlara sa lad dan ma hizmetlerinden elde edilen maliyet faydas n yada daha soyut, potansiyel kazan mlar içermemektedir. Bunlar, çal anlar n genel çal ma arzusu ve moraline olumlu etkileri, çal anlar n aile fertlerine sa lad yard m ve faydalar gibi kazan mlard r. 5. SONUÇ Ara t rmada çal an destek program n n ki isel ve i hayat na etkileri ve sa lad fayda özel sektörde, de i ik sektörlerde çal an toplam 358 ki iyle yap lan 2 anket çal mas ile incelenmi tir. Bu çal an destek program mü terileri ba ms z bir ekilde ki isel ve i ya amlar nda olan de i im ve geli meleri program öncesinde ve sonras nda de erlendirmi lerdir. Ayr ca, demografik, organizasyonel ve i e gelmeme konular nda da bilgi vermi lerdir. Ara t rmada ki isel ve i ya am ba l klar alt nda üçer adet olmak üzere toplam alt alt-ba l k alt nda inceleme yap lm t r. Bunlar ki isel ya am konusunda, fiziksel, duygusal (psikolojik) durum ve i ile ya am 451

5 C. Dincer, B. Dincer aras denge; i ya am konusunda ise ki inin görevindeki verimlili i, moral-motivasyonu ve çal ma arkada lar ile olan ili kilerini ele alm t r. Sonuçlar istatistiki olarak anlaml genel bir iyile meyi göstermektedir ayr ca k sa vadede dahi i e gelmeme konusunda bir azalma oldu u gözlenmi tir.. Çal an destek program yat r m fayda analizi arac l yla incelendi inde ise program için yap lan her 1 TLlik yat r m n firmaya 5 ile 5,6 TL aras nda fayda sa lad n göstermi tir ki bu hesaplamaya dahil edilemeyen bir çok soyut fayda ve çal anlar n aile fertlerine sa lanan hizmetler vard r. Bu çal mada kullan lan metod ile çal an destek program yat r mlar n n getirisi kolayca tahmin edilebilir böylece bu çal ma i verenlere net bir veri sa lamak ve çal an destek programlar n n önemi ve potansiyel faydalar hususunda günümüz yöneticilerini bilgilendirmenin yan s ra bu konudaki benzer çal malara Burke, Sharar, (2009); Citrin, (2009), Shima vd., (2002) katk sa lam t r. Do al olarak her ara t rmada oldu u gibi bu ara t rmada da baz k s tlar ve geli tirilecek noktalar vard r. Bu çal ma da çal an destek program n n sa lad fayda sadece çal anlar n doldurdu u anketlerdeki veriler ile ele al nm t r. Bu veriler çe itli performans raporlar ve daha uzun vadeli bir ara t rmada yerinde gözlemleme ile zenginle tirilebilir. Ayr ca, program n sa lad faydalar n, kazan mlar n kal c l daha sonra 6 ay 1 y l gibi bir süreç sonras nda tekrar yap lacak bir anket ile test edilebilir. 6. TE EKKÜR Bu ara t rma Galatasaray Üniversitesi, Bilimsel Ara t rma Projeleri Komisyonu taraf ndan proje numaras alt nda desteklenmi tir. KAYNAKÇA Attridge, M. (2009) Employee Assistance Programs: A Research-based Primer in J.C. Quick, C. Cooper & M. Schbracq (Eds), The Handbook of Work and Health Psychology, 3 rd Edition, Wiley. Attridge, M. (2003) Optum EAP client satisfaction and outcomes survey study Paper presented at the annual conference of the Employee Assistance Professionals Association, New Orleans, LA, USA. Attridge, M., Amaral T.M. (2002) Making the business case for EAPs with Core Technology. Paper presented at the annual conference of the Employee Assistance Professionals Association, Boston, MA, USA. Blum, T. ve Roman, P. (1995) Cost-Effectiveness and Preventive Implications of Employee Assistance Programs. Rockville, MD: US Department of Health and Human Services, Substance Abuse and Mental Health Services Administration, Center for Mental Health Services. Burke, J. ve Sharar, D.A. (2009), Do Free EAPs Offer Discernible Value?, Journal of Employee Assistance, 39 (3). Citrin, R.S. (2009), The New EAP Purchasing Realities, Journal of Employee Assistance, 39 (3). Colantonio, A. (1989), Assessing the Effects of Employee Assistance Programs: A Review of Employee Assistance Program Evaluations, The Yale Journal of Biology and Medicine, 62 (1989), s Finch, R.A., Phillips, K. (2005) An Employer.s Guide to Behavioral Health Services. Center for Prevention and Health Services. Washington, DC: National Business Group on Health. Hargrave, G.E., Hiatt, D., Alexander, R, ve Shaffer, I.A. (2008) EAP treatment impact on presenteeism and absenteeism: Implications for return on investment. Journal of Workplace Behavioral Health, 23(3), Kessler, R.C. & Stang, P.E. (2006) Intersecting issues in the evaluation of health and work productivity. In R. C. Kessler & P. E. Stang (Eds), Health and Work Productivity: Making the Business case for Quality Health Care, Chicago: University of Press. Kirk, C. H. (2006) The effectiveness of a problem resolution and brief counselling EAP interventions. Journal of Workplace Behavioral Health, 22(1),

6 XI. Üretim Ara t rmalar Sempozyumu, Haziran 2011 MacDonald, S., Lothian, S., Wells, S. (1997), Evaluation of an Employee Assistance Program at a Transportation Company, Evaluation and Program Planning, 20 (4), s Masi, D.A. ve Jacobson, J.M. (2003), Outcome Measurements of an Integrated Employee Assistance and Work-Life Program, Research on Social Work Practice, 13 (4), s McLeod, J., McLeod, J. (2001) How effective is workplace counselling? A review of the research literature. Counselling Psychotherapy Research, 1(3), Phillips, S. B. (2004) Client satisfaction with university employee assistance program. Journal of Workplace Behavioral Health, 19(4), Schmidt, F.L., Hunter, J.E., & Muldrow, T. (1979). Impact of valid selection procedures on workforce productivity. Journal of Applied Psychology, 64, Shima, S., Tanaka, K., Ohba, S. (2002), Employee Assistance Program, Journal of Occupational Health, 44 (2), s Shumway, S.T., Wampler, R.S., Dersch, C., Arredondo, R. (2004), A Place for Marriage and Family Services in Employee Assistance Programs (EAPs): A Survey of EAP Client Problems and Needs, Journal of Marital and Family Therapy, 30 (1), s Smith, M. (1989). Some British data concerning the standard deviation of performance. Journal of Occupational Psychology, 62, Sonnenstuhl, W.J., Trice, H.M., Staudenmeier, W.J.Jr., Steele, P. ( ), Employee Assistance and Drug Testing: Fairness and Injustice in the Workplace, Nova Law Review, 11 (2), s Walsch, D.C. (1982), Employee Assistance Programs, The Milbank Memorial Fund Quarterly, Health and Society, 60 (3), s