KÜMESLERDE HAVALANDIRMA SİSTEMLERİNİN TASARIMINA YÖNELİK BİR PROGRAMIN GELİŞTİRİLMESİ ÜZERİNDE BİR ARAŞTIRMA*

Transkript

1 KÜMESLERDE HAVALANDIRMA SİSTEMLERİNİN TASARIMINA YÖNELİK BİR PROGRAMIN GELİŞTİRİLMESİ ÜZERİNDE BİR ARAŞTIRMA* A Research On Developing A Program For Designing Ventilation Systems In Poultry Houses 1 Gürkan A. K. GÜRDİL Ç.Ü.Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Makinaları Ana Bilim Dalı Yılmaz YILDIZ Ç.Ü.Ziraat Fakültesi Tarım Makinaları Bölümü ÖZET Çevresel kontrol kümes hayvanlarından istenen verimin elde edilmesinde önemli bir unsurdur. Hayvanların içinde bulundukları ortamın ısısal çevre ve hava kalitesi faktörlerinin her ikisi de kontrol altında tutulmalıdır. İç ortam havası bileşimindeki değişimler amonyak, hidrojen sülfit ve diğer uçucu gazlar veya barınak içerisinde bulunan diğer zararlı maddelerin konsantrasyonlarının artmasıyla yakından ilgilidir. Bu gazlar içerisinde kanatlı hayvan barınaklarında en yaygın olan amonyak gazı üretim miktarı belirlenmiştir. Denemelerin büyük bir bölümü Çek Cumhuriyeti nde geri kalan kısmı ise Adana Çukurova Bölgesinde yapılmıştır. Bu çalışmada, kümes içi çevre koşuları ve özellikle kümeslerde havalandırma konusu teknik açıdan incelenmiştir. Bu amaçla; kanatlı hayvan yetiştiriciliği havalandırma sistemleri için Çek, Türk ve Amerikan ulusal standartları ve CIGR (Uluslararası Ziraat Mühendisleri Komisyonu) tavsiyeleri gözden geçirilmiştir. Bu bilgiler ışığı altında, kümesler için bilgisayar destekli bir havalandırma simülasyonu programı geliştirilmiştir. Bu bilgisayar programının amacı, hayvan barınağı tasarımı yapan mühendislere ve yetiştiricilere pratik çözüm olanakları sunmaktır. Bu program hayvan barınakları için ısıtma veya havalandırma tasarımı yapılırken bir ilk aşama olarak kullanılabilir. ABSTRACT Environmental control in poultry houses is one of the tools to achieve good poultry performance. Both the thermal environment of the animals and the air quality must be controlled. Deviations in air composition in poultry houses may include increased levels of ammonia, hydrogen sulfide and other volatiles as well as airborne viable and inert particles. Especially, the production level of ammonia, which is the most common gas in poultry houses, is focused on. The major part of the study was carried out in Czech Republic and the rest was held in Çukurova Region in Adana. In this study, the environment in poultry houses is examined from technical point of view and especially the ventilation of poultry houses is focused on. For this reason: Czech, Turkish, American standards and CIGR (International Commission of Agricultural Engineering) recommendations on ventilation are reviewed for the poultry houses. A computer aided simulation program for ventilation in poultry houses was developed in consequence of this information. The aim of this program is to give practical solutions to designers and farmers in the design and operation of the animal house. This program can be used as a first stage in the design of heating or ventilation capacities of animal houses. Giriş Artan dünya nüfusunun hayvansal besin gereksinmesinin karşılanmasında tavukçuluk önemli sektörlerden birisidir. Tavuk eti ve yumurta üretiminin arttırılmasında çeşitli üretim teknolojilerinden yararlanılmaktadır. Bunlar (ASAE, 1983; Dağtekin ve ark, 1998) Yüksek verimli genetik özelliğe sahip tavukların yetiştirilmesi Bunların dengeli ve yeterli beslenmeleri Bunlara optimal çevre koşullarının sağlanması olarak sıralanabilir. Optimal çevre koşulları tavuklardan genetik yeteneklerine uygun miktarda verimin alınmasında önemli bir teknolojik işlemdir. Çevre koşulları, hava sıcaklığı, bağıl nem, hava hareketi, çeşitli tozlar, karbondioksit, amonyak, hidrojen sülfür, metan gibi çeşitli gazlar ile yerleşim sıklığı, kümes 1 Doktora Tezi-Ph.D.Thesis

2 ekipmanlarının özellikleri ve bunların kümes içerisindeki yerleşimi gibi etmenleri kapsar. Kanatlı hayvanlardan beklenen verimin elde edilebilmesi için onlara bu etmenler bakımından en uygun değerlerin sağlanması gerekir. Uygun olmayan çevre koşulları hayvanlarda verimi azaltır, yemden yararlanma oranlarını düşürür, hastalık ve ölüm oranlarını artırır. Kapalı ortamlarda (barınak) yetiştirilen hayvanlardan beklenen verimin elde edilebilmesi için onlara optimum çevre koşullarının sağlanması gerekir, Barınaklarda hayvanlar için sağlanan bu koşullar aynı zamanda gerek hayvanlar gerekse, barınak ortamında çalışan insanların sağlıkları bakımından da son derece önemlidir, Hayvan barınaklarında optimal çevre koşullarının sağlanmasında uygulanan yöntemlerden en yaygın olanı ısıtma ve havalandırmadır, Havalandırma, hayvanlara gerek iklimsel (ortam sıcaklığı, nemi ve hava hareketi), gerekse kimyasal (ortamdaki toz ve çeşitli gazlar) ortamın sağlanmasında ilk seçenektir (Gürdil ve ark., 2001). Bu bağlamda, kümeslerde optimum çevre koşullarının sağlanmasında kullanılacak sistemlerin tasarımı önemli bir konudur, Bu konuda bilimsel anlamda barınaklar için ısı ve madde (barınak ortamında kazanılan ve kaybedilen nem ve amonyak, hidrojen sülfür, karbondioksit, v,b, gazlar) denge eşitlikleri dikkate alınmaktadır, Bu çalışmada yukarıdaki amaçlar bağlamında, kasaplık piliç kümeslerinde en önemli hava kirletici gaz olan amonyak gazının üretim debilerini tespit edilmesi amaçlanmıştır, İkinci olarak, uluslararası kaynaklarda barınak içi enerji dengesi dikkate alınarak, hayvanlara optimum çevre koşullarının sağlanmasında kullanılacak havalandırma sistemlerinin tasarımında bilgisayar destekli bir program geliştirmektir, Çalışmanın diğer bir amacı da, kümes içi amonyak üretim debilerini dikkate alınarak kasaplık piliç kümesleri için yaz ve kış yetiştirme dönemlerinde gerekli havalandırma debilerini belirlemektir, Bu bilgisayar programı, kümeslerde havalandırma debisini belirlerken sadece barınak içi enerji dengesini değil aynı zamanda iç ortamda oluşan zararlı gazların dışarı atılmasını da dikkate almaktadır, Geliştirilecek bilgisayar programı ile, yeni yapılacak kümesler için havalandırma ve ısıtma sistemlerinin tasarımlanmasında mühendislere ve yetiştiricilere pratik çözüm olanakları sunulacak, mevcut kümeslerdeki ısıtma ve havalandırma sistemlerinin hayvanlara optimal çevre koşullarının sağlanmasında yeterliliği irdelenecek ve ülkemizdeki mevcut kümeslerin hayvan sağlığı ve yetiştirme koşulları bakımından uluslararası ve Avrupa Birliği standartlarına uygunluğunu kontrol edilebilecektir, Materyal ve Metot Materyal Ölçümler Çek Tarım Üniversitesi çiftliğindeki kümeslerde yapılmıştır. Bu amaçla, Červený Újezd okul çiftliğinde 4 kasaplık piliç kümesi ve Lány okul çiftliğinde 2 kasaplık piliç kümesi kullanılmıştır. Ölçümler her bir kümeste yaz ve kış yetiştirme dönemlerinde yapılmıştır. Červený Újezd okul çiftliğindeki kümesler iki uzun bina biçimindedir. Her bir uzun bina, eşit olarak boyutlandırılmış (41m x 18m x 3m) iki bölmeden oluşmaktadır. Çiftlikte toplam 4 ayrı kümes bulunmakta olup kümesler A dan D ye kadar isimlendirilmiştir. Her bir kümeste farklı ısıtma sistemleri bulunmaktadır. A kümesinde enfraruj lambalı yüksekliği ayarlanabilir lokal ısıtıcı, B kümesinde LPG li yüksekliği ayarlanabilir lokal ısıtıcı, C kümesinde zemin ısıtma sistemi ve D kümesinde tavana asılmış, zorlanmış konveksiyonlu LPG li ısıtıcı sistemleri bulunmaktadır. Kümeslerde havalandırma işlemleri otomatik olarak kontrol edilmektedir. Kümes içerisinde sağlanması gereken hava sıcaklığı ve bağıl nem koşullarına göre havalandırma sistemi devreye girmekte veya kapatılmaktadır (On/Off sistem). Her bir kümeste hava çıkış açıklığı olarak çatıda 20 adet havalandırma bacası (0,8m x 0,8m) ve kümesin her iki uzun yan duvarları üzerinde yerden 0,75 m yüksekliğinde 1.4m x 0.5m boyutlarında toplam 18 adet hava giriş açıklığı bulunmaktadır. Diğer bir okul çiftliği olan Lány de farklı tipte iki kümeste ölçümler yapılmıştır. 1 nolu kümesin çatısı havalandırma bacasız ve kümesin ortasında servis ve bakım işleri için yapılmış kümes boyunca dar bir yol (2m x 50m) bulunmaktadır. Kümeste su taşıyıcılı merkezi ısıtma sistemi bulunmakta ve havalandırma işlemi otomatik olarak (On/Off) kontrol edilmektedir. Kümesin her iki uzun yan duvarları üzerinde toplam 9 adet aspiratör ve ayrıca boyutları 0.1m x 0.5m olan toplam 27 adet hava giriş açıklıkları bulunmaktadır. Bu okul çiftliğindeki ölçüm yapılan 4 nolu kümeste, tavana asılmış, zorlanmış konveksiyonlu LPG li ısıtma sistemi bulunmakta ve havlandırma işlemi otomatik olarak (On/Off) kontrol edilmektedir. Çatıda 30 adet (0.8m x 0.8m) havalandırma bacaları bulunmaktadır. Kümesin her iki uzun yan duvarları üzerinde yerden 0.5 m yükseklikte, boyutları 0.15m x 1m olan toplam 48 adet hava giriş açıklığı bulunmaktadır. Kümesin ortasında servis yolu bulunmadığı için, kümes içerisindeki hayvan sayısı 1 nolu kümese göre daha fazladır.

3 Yöntem Kümes içerisindeki NH 3 ve H 2 S gibi zararlı gazlar ile CO 2 konsantrasyon seviyelerinin belirlenmesi için, OLDHAM MX 21 PLUS taşınabilir gaz detektörü kullanılmıştır. Kümes içerisinde CO 2 konsantrasyonu ile iç ortam havası sıcaklık ve bağıl nem değerleri ölçümleri ALMEMO üniversal ölçüm cihazı ile yapılmıştır. Yapısında programlanabilir birleştiricilerin olduğu yeni nesil üniversal ölçüm aygıtıdır. Yüksek çözünürlüğe sahip mikro-işlemci kombinasyonları ve gelişmiş ALMEMO bağlayıcıları donanmıştır. İçerisine monte edilmiş ALMEMO bağlayıcıları EEPROM hafıza ile desteklenmiştir. Cihaz 5 kanallıdır ve hafızasına kaydedilen verileri bilgisayara aktarılmasına olanak sağlar. Kümeslerde günlük NH 3, H 2 S ve CO 2 konsantrasyon seviyeleri ve iç ortam hava sıcaklığı ve bağıl nem değerleri sabah 08:00 12:00 saatleri arasında haftada bir kez yapılmıştır. İlk olarak her bir kümeste 15 dakika normal işletim koşullarında bu ölçümler yapılmış, daha sonra hava giriş ve çıkış açıklıkları ve havalandırma sistemi tamamıyla kapatılmış ve kümes içerisinde tavukların yaşam koşullarının el verdiği sürece (en fazla 30 dakika) bu ölçümler yapılmaya devam edilmiştir. Günlük ölçüm süreleri yetiştiriciliğin ilk üç haftasında dakika arasında değişirken 4, 5 ve 6 ıncı haftalarda bu süre kümes içerisindeki tavukları riske atmamak için 10 dakikaya kadar düşmüştür. İç ortam havasının sıcaklık ve bağıl nem değerleri yetiştirme dönemlerinde sürekli olarak ölçülmüştür. Ölçümlerde Kara Kutu olarak bilinen COMET ZTH65 cihazı kullanılmıştır. Bu cihaz sadece hava sıcaklığı ve bağıl nemini ölçüp kayıt etmek için tasarımlanmıştır. Ölçülen değerleri ayarlanabilir zaman aralıkları ile hafızasına kayıt etmektedir. Bu veriler daha sonra bir kızılötesi adaptör (IRA) yardımıyla bilgisayara aktarılabilmektedir.

4 Ölçüm Sonuçlarının İstatistiksel Değerlendirilmesi Kümesler arasındaki NH 3 konsantrasyon değerleri ve bu değerlerin iç ortam hava sıcaklığı veya hava bağıl nemiyle olan ilişkileri istatistiksel olarak değerlendirilmiştir. Ölçüm sonuçlarının istatistiksel değerlendirilmesinde aşağıdaki yöntemler kullanılmıştır: İki seçilmiş varyans arasındaki farklar için önem testi (F - testi), Varyansı belirli olmayanlar için t - testi, Heterojen varyanslar için t - testi, Korelasyon katsayısı, Korelasyon katsayısı için önem testi. Amonyak Üretim Miktarının Hesaplanması Kümeslerde en yaygın hava kirleticisi amonyak gazıdır. Hayvan barınaklarında amonyak gazı konsantrasyonlarına yönelik bir çok çalışma olmasına karşın hayvan barınaklarında üretilen amonyak gazı miktarına yönelik az sayıda çalışma yapılmıştır. Bu nedenle, hayvan barınaklarında üretilen amonyak gazı miktarlarını belirlemeye yönelik bir hesaplama yönteminin geliştirilmesi planlanmıştır. Kümeslerde Havalandırma Sistemlerinin Tasarımına Yönelik Bir Programın Geliştirilmesi İlk önce sorun tanımlanacak ve çözüm için öneriler üretilecektir. Kümeslerde havalandırma için Visual Basic 6.0 programlama dilinde hazırlanmış bir hesaplama programı geliştirilmesi amaçlanmıştır. Bu program dört farklı aşamadan oluşacaktır. Bunlar: Kanatlı hayvan barınaklarının temel bileşenlerinin hesaplanması, Barınak yapı elemanlarından kaybolan ısının hesaplanması, Kümeslerde yaz ve kış yetiştirme dönemi havalandırma ve ısıtma debileri, Kümeslerde amonyak gazı üretim debilerinin hesaplanması ve amonyak üretim debisine göre havalandırma debilerinin düzenlenmesi. Kümeslerde yaz ve kış yetiştirme dönemi havalandırma ve ısıtma kapasiteleri için hesaplamaların büyük bir kısmı Çek ısıtma ve havalandırma standartlarına dayanılarak geliştirilmiştir (Anonim, 1998). Yetiştirilen hayvan cinsi, yaşı ve ağırlığı, yetiştirme şekli, kümesin konumu, bölgenin iklimsel özellikleri, vb gibi değerler programda giriş verileri olarak kullanılacaktır. Yukarıda bahsedilen programların birleştirilmesiyle kümesler için komple bir simülasyon programı elde edilecektir.

5 Araştırma Bulguları Yaz dönemi sonuçları Kümeslerde farklı tipte ısıtma sistemleri olduğu için, kümesler arası hava sıcaklığı ve bağıl nem değerleri arasındaki farkın istatistiksel açıdan analizi gereklidir. Bu amaçla, kümesler arası farkı belirlemek için t-testi uygulanmıştır. Testler sonucunda yaz yetiştirme dönemi için kümesler arası aşağıdaki ilişkiler bulunmuştur. A ve B kümesleri arası yaz dönemi boyunca iç ortam hava sıcaklıkları farkı istatistiksel açıdan önemli (p<0.01) bulunmuştur. Ancak, kümesleri arası bağıl nem değerleri istatistiksel açıdan birbirinden farksız bulunmuştur. A ve C kümesleri arası yaz dönemi boyunca iç ortam hava sıcaklıkları ve bağıl nem değerleri istatistiksel açıdan birbirinden farklı bulunmuştur. İç ortam hava sıcaklıkları ve bağıl nem değerleri A ve D kümesleri arası istatistiksel açıdan birbirinden farklı bulunmuştur (p<0.01). B ve C kümesleri arası iç ortam hava sıcaklıkları ve bağıl nem değerleri istatistiksel açıdan birbirinden farklı bulunmuştur. B ve D kümesleri arası yaz dönemi boyunca iç ortam hava sıcaklıkları farkı istatistiksel açıdan önemli (p<0.01) bulunmuştur. Ancak, B-D arası bağıl nem değerleri istatistiksel açıdan birbirinden farksız bulunmuştur. İç ortam hava sıcaklıkları ve bağıl nem değerleri C ve D kümesleri arası istatistiksel açıdan birbirinden farklı bulunmuştur (p<0.01). Bağımsızlık Testi Haftalara göre kümeslerde bağımsızlık testi korelasyon katsayısı testi ile denenmiştir. İstatistiksel değerlendirmeler sonucunda kümeslerde amonyak konsantrasyonu düzeyinin iç ortam hava sıcaklığı ve bağıl nem değerlerine bağımlı olduğu bulunmuştur. Kış dönemi sonuçları Testler sonucunda kış yetiştirme dönemi için Lány okul çiftliğindeki kümesler arası aşağıdaki ilişkiler bulunmuştur. Kış dönemi boyunca, 1 ve 4 nolu kümesler arası iç ortam hava sıcaklıkları farkı istatistiksel açıdan önemli (p<0.01) bulunmuştur. Bununla birlikte, kümesler arası hava bağıl nem değerleri de istatistiksel açıdan birbirinden farklı bulunmuştur. Bağımsızlık Testi İstatistiksel değerlendirmeler sonucunda kış yetiştirme periyodu boyunca Lány okul çiftliğindeki her iki kümeste amonyak konsantrasyonu düzeyinin iç ortam hava sıcaklığı ve bağıl nem değerlerine bağımlı olduğu bulunmuştur. Haftalara göre Kümeslerde yaz dönemi amonyak üretim debileri Yetiştirmenin ilk üç haftasında kümes tamamen kapatılıp kapalı bir sisteme dönüştürüldüğü için, kümes içerisinde doğal havalandırmadan kaynaklanan herhangi bir hava akımı oluşmamıştır. Sıcaklık farkına bağlı havalandırma debisi dördüncü haftada en yüksek (1,61 m 3.s -1 ) D kümesinde gerçekleşmiştir. Bu değer, beşinci haftada (3,50 m 3.s -1 ) B kümesinde ve altıncı haftada ise (6,49 m 3.s - 1 ) A kümesinde en yüksek olarak gerçekleşmiştir. Bu haftalarda en düşük hava akımı değerleri sırasıyla C (0,97 m 3.s -1 ), D (1,87 m 3.s -1 ) ve yine C (1,87 m 3.s -1 ) kümeslerinde gerçekleşmiştir. Altıncı haftada en yüksek NH 3 üretim debisi ,80 mg.h -1 değeri ile B kümesinde ve en düşük değer ise birinci haftada D (461,99 mg.h -1 ) gerçekleşmiştir. Amonyak üretim debileri farklı kümeslerde haftalar göre değişimi aşağıda özetlenmiştir: Birinci haftada en yüksek amonyak üretim debisi 810,84 mg.h -1 değeri ile C kümesinde gerçekleşmiştir. En düşük debi ise 461,99 mg.h -1 değeri ile D kümesinde gerçekleşmiştir. İkinci haftada en yüksek ve en düşük amonyak üretim debileri sırasıyla A kümesinde (6 120 mg.h -1 ) ve D (688,27 mg.h -1 ) kümesinde gerçekleşmiştir. Birim canlı ağırlık başına üretim debisi ise en yüksek A (2,88 mg.h -1.kg -1 ) kümesinde, en düşük D kümesinde (0,23 mg.h -1.kg -1 değeri ile) gerçekleşmiştir. Üçüncü haftada en yüksek amonyak üretim debisi ,73 mg.h -1 değeri ile B kümesi ve en düşük üretim miktarı ise D (2 347,66 mg.h -1 ) kümesinde gerçekleşmiştir. Canlı ağırlık başına amonyak üretim debisi en yüksek ve en düşük sırasıyla 2,09 mg.h -1.kg -1 ve 0,51 mg.h -1.kg -1 üretim değerleri ile B ve D kümeslerinde gerçekleşmiştir.

6 Amonyak üretim debisi dördüncü haftada A kümesinde en yüksek oranda ( mg.h -1 ) ve C (9 025,20 mg.h -1 ) kümesinde ise en düşük oranda gerçekleşmiştir. En yüksek ve en düşük canlı ağırlık başına amonyak üretim debisi sırasıyla 3,02 mg.h -1.kg -1 ve 1,07 mg.h -1.kg -1 üretim değerleri ile A ve C kümeslerinde gerçekleşmiştir. Beşinci haftada en yüksek amonyak üretimi B ( ,60 mg.h -1 ) ve en düşük üretim debisi ise C (21 423,60 mg.h -1 ) kümesinde gerçekleşmiştir. Canlı ağırlık başına amonyak üretim debisi en yüksek B (6,38 mg.h -1.kg -1 ) ve en düşük 1.40 mg.h -1.kg -1 üretim değeri ile C kümesinde gerçekleşmiştir. Amonyak üretim debisi altıncı ve son haftada, en yüksek ,80 mg.h -1 değeri ile B ve en düşük D (55 828,80 mg.h -1 ) kümeslerinde gerçekleşmiştir. Canlı ağırlık başına en yüksek ve en düşük amonyak üretimi değerleri sırasıyla B ve D kümeslerinde 6,18 mg.h -1.kg -1 ve 2,30 mg.h -1.kg -1 değerleri ile gerçekleşmiştir. Kümeslerde kış dönemi amonyak üretim debileri Kümeslerde kış dönemi boyunca en yüksek amonyak üretim debileri beşinci haftada 4 nolu kümeste ( ,20 mg.h -1 ), en düşük üretim debisi ise yine aynı kümeste (2 808 mg.h -1 ) değeri ile ikinci haftada gerçekleşmiştir. Amonyak üretim debilerinin farklı kümeslerde haftalar göre değişimi aşağıda özetlenmiştir: Birinci haftada amonyak üretim debisi 4 nolu kümeste mg.hs -1 olarak tespit edilmiştir. Canlı ağırlık başına üretim debisi 1 nolu kümeste (11,43 mg.h -1.kg -1 ) olarak gerçekleşmiştir. 4 nolu kümeste ikinci haftada amonyak üretim debisi (2 808 mg.h -1 ) olarak tespit edilmiştir ve canlı ağırlık başına üretim debisi (1,83 mg.h -1.kg -1 ) olarak gerçekleşmiştir. Üçüncü haftada, amonyak üretim debisi 1 nolu kümeste ( mg.hs -1 ) değeri ile 4 nolu kümese göre ( mg.h -1 ) daha yüksek seviyede gerçekleşmiştir. En yüksek ve en düşük canlı ağırlık başına üretim debileri sırasıyla (4,48 mg.h -1.kg -1 ) ile 1 ve 4 nolu (2,44 mg.h -1.kg -1 ) kümeslerde gerçekleşmiştir. 4 nolu kümeste amonyak üretim debisi dördüncü haftada ( ,80 mg.h -1 ) değeri ile 1 nolu kümesteki değerden (11 584,80 mg.h -1 ) oldukça yüksek seviyelerde gerçekleşmiştir. Benzer şekilde, canlı ağırlık başına üretim debisi de 4 nolu kümeste daha yüksek seviyededir (17,96mg.h -1.kg -1 ). Beşinci haftada, amonyak üretim debisi ve canlı ağırlık başına üretim debisi ( ,20 mg.h - 1 ve 20,32 mg.h -1.kg -1 ) 4 nolu kümeste 1 nolu kümesteki değerlere göre daha yüksek seviyelerde gerçekleşmiştir. Yetiştiriciliğin altıncı ve son haftasında bir önceki haftadaki duruma benzer bir sonuç elde edilmiştir. Amonyak üretim ve canlı ağırlık başına üretim debileri 4 nolu kümeste ( ,40 mg.h -1 ve 8,14 mg.h -1.kg -1 ) değerleri ile 1 nolu kümesteki değerlere (19 317,60 mg.h -1 ve 1,22 mg.h -1.kg -1 ) göre daha yüksek seviyelerde gerçekleşmiştir. Kümeslerde Havalandırma Sistemlerinin Tasarımına Yönelik Bilgisayar Programı Kümeslerde havalandırma için Visual Basic 6.0 programlama dilinde hazırlanmış bir hesaplama programı geliştirilmiştir. Bu program dört farklı aşamadan oluşmuştur. Bunlar: Kanatlı hayvan barınaklarının temel parametrelerinin hesaplanması, Barınak yapı elemanlarından kaybolan ısının hesaplanması, Kümeslerde yaz ve kış yetiştirme dönemi havalandırma ve ısıtma kapasitelerinin hesaplanması, Kümeslerde amonyak gazı üretim debilerinin hesaplanması ve amonyak üretim debisine göre havalandırma debilerinin düzenlenmesi. Bu nedenle, Türk, Çek ve Amerikan (ASAE, 1999) havalandırma standartları ve bu konudaki CIGR önerileri gözden geçirilmiştir. Ancak, kümeslerde yaz ve kış yetiştirme dönemi havalandırma ve ısıtma kapasitelerinin hesaplamalarının büyük bir kısmı Çek ısıtma ve havalandırma standartlarına dayanarak geliştirilmiştir. Bu bilgisayar programına, kümeslerde havalandırma (Poultry Ventilation) kavramından yola çıkarak POULVENT ismi verilmiştir. Bu program uluslararası kullanıma olanak tanıması için İngilizce dilinde yazılmıştır. Programın başlangıç sayfası aşağıda verildiği gibidir.

7 Şekil 1. Programın başlangıç sayfası Tartışma ve Sonuçlar Bu çalışmada, kümes içi çevre koşuları ve özellikle kümeslerde havalandırma konusu teknik açıdan incelenmiştir. Bu amaçla; kanatlı hayvan yetiştiriciliği havalandırma sistemleri için Çek, Türk ve Amerikan ulusal standartları ve CIGR (Uluslararası Ziraat Mühendisleri Komisyonu) tavsiyeleri gözden geçirilmiştir. Bu bilgilerin ışığı altında, kümesler için bilgisayar destekli bir havalandırma simülasyonu programının geliştirilmesi amaçlanmıştır. Çalışmanın diğer bir amacıda, kümeslerde en önemli hava kirleticilerinden olan amonyak gazının üretim miktarını belirlemek ve kümes içi amonyak üretim miktarına bağlı olarak yaz ve kış yetiştirme dönemleri için havalandırma debilerini hesaplamaktır. Bununla birlikte, uluslararası literatürlerde barınak içi enerji dengesi dikkate alınarak tasarımlanan havalandırma sistemlerinin barınak içerisinde oluşan zararlı gazların dışarı atılmasındaki yeterliliğinin kontrol edilmesi de amaçlanmıştır. Kasaplık piliç kümeslerinde kümes içi amonyak gazı üretim miktarı kış yetiştirme döneminde daha yüksek değerlerdedir. Kümeslerde havalandırma sistemlerinin çalıştığı dönemlerde amonyak, karbondioksit ve oksijen konsantrasyonları hayvan ve insan sağlığı açısından izin verilen sınırlar içerisinde kalmıştır. Havalandırma sisteminin çalıştırılmadığı koşullarda özellikle amonyak konsantrasyonu hızlı bir şekilde yükselmiş ve bazen de izin verilen sınır değerleri aşmıştır. Benzer şekilde havalandırma sistemlerinin çalıştırılmadığı dönemlerde kümes içerisinde hava sıcaklığı ve bağıl nem değerlerinde artma olduğu ve hayvanları rahatsız edebilecek, verimlerini olumsuz etkileyebilecek sınırlara ulaştığı gözlemlenmiştir. Bu nedenle, kümeslerde çevre denetimi sistemlerinden biri olan havalandırma işleminin hayvanların sağlığı ve verimi açısından çok önemli bir faktör olduğu tespit edilmiştir. Kümeslerde bulunan farklı ısıtma sistemleri dikkate alındığında ölüm oranı, canlı ağırlık artışı ve amonyak üretim miktarı gibi kriterler bakımından yaz ve kış yetiştirme dönemlerinde en iyi sonuçlar zeminden ısıtma sistemi bulunan kümeste alınmıştır. Bu bilgilerin ışığında, kümeslerde havalandırma işlemi için Visual Basic 6.0 programlama dilinde hazırlanmış bir bilgisayar programı geliştirilmiştir. Bu amaçla; kanatlı hayvan yetiştiriciliği havalandırma sistemleri için Çek, Türk (Anonim, 1987) ve Amerikan ulusal standartları ve CIGR (Uluslararası Ziraat Mühendisleri Komisyonu) tavsiyeleri gözden geçirilmiştir. Ancak, kümeslerde yaz ve kış yetiştirme dönemi havalandırma ve ısıtma kapasitelerinin hesaplanmasının büyük bir kısmı Çek ısıtma ve havalandırma standartlarına dayanarak geliştirilmiştir. Bu bilgisayar programına, kümeslerde havalandırma (Poultry Ventilation) kavramından yola çıkarak POULVENT ismi verilmiştir. Bu programın amacı, hayvan barınağı tasarımı yapan mühendislere ve yetiştiricilere pratik çözüm olanakları sunmaktır. Bu program hayvan barınakları için ısıtma veya havalandırma tasarımı yapılırken bir ilk aşama olarak kullanılabilir. Ayrıca, geliştirilen bu bilgisayar programı sayesinde, ülkemizdeki mevcut kümeslerin hayvan sağlığı ve yetiştirme koşulları bakımından uluslar arası ve Avrupa Birliği standartlarına uygunluğunu kontrol edilebilir. Kaynaklar ANONİM, TS-5016 Turkish Standards for Ventilation in Animal Houses (Türk Standartları Enstitüsü TS Hayvan Barınakları - Havalandırma Kuralları. TSE), Bakanlıklar - Ankara. ANONİM, ČSN , Designing of Ventilation and Heating Systems in Animal Houses. Czech Special Standards, Praha - Czech Republic.

8 ASAE, Ventilation of Agricultural Structures (Edited: Mylo A. Hellickson and John N. Walker). ASAE Monograph, Number:6, St. Joseph, Michigan. ASAE Standards, EP Design of Ventilation Systems for Poultry and Livestock Shelters. St. Joseph, Mich.: ASAE. ASHARE Handbook of Fundamentals Atlanta,Ga.: American Society of Heating, Refrigeration and Air-conditioning Engineers, Inc. DAĞTEKİN M., GÜRDİL G. A. K., YILDIZ Y., ULUOCAK A. N., Kümeslerde Buharlaştırmalı Serinletme Sistemlerinde Kullanılan Farklı Tipteki Pad Materyallerinin Kasaplık Piliçlerin Verimine Etkileri. 18. Ulusal Tarımsal Mekanizasyon Kongresi. Tekirdağ, Eylül, 1998, p: GÜRDİL G., A. K., KIC P., DAĞTEKİN M., YILDIZ Y., Kümeslerde Havalandırma Kapasitesinin Belirlenmesi. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi 16(3): Adana Turkiye ISSN: