Hazine tahvilleri 3 Hükümet tarafından ihraç edilen tahvillerdir, devlet tahvili olarak da bilinir. Hazine tahvilleri ödenmeme riski taşımazlar çünkü

Transkript

1 Bölüm 4.1 Tahviller ve Değerlemesi Mühendislik Ekonomisi Giriş Tahvil, borç alan tarafın tahvil sahibine (tahvili satın alan tarafa) belli tarihlerde faiz ve anapara ödemeyi taahhüt ettiği uzun vadeli bir sözleşmedir. Tahviller uzun vadeli fon kaynağı arayan işletmeler ve devlet kurumları tarafından ihraç edilirler. Tahvil bir anlamda ihraç edilerek piyasaya borçlanılır, yani uzun vadeli bir borçlanma aracıdır li yıllarda tahviller üzerlerinde temel özellikleri yazan süslü kağıtlardı. Şimdi ise banka hesaplarındaki para gibi bilişim sistemlerinde depolanan elektronik veriler halindedir. Tahviller çeşitli şekillerde gruplandırılır. Bunlardan birisi ihraç edene dayalı olarak yapılan sınıflandırmadır. Şimdi bunları inceleyelim. 2 1

2 Hazine tahvilleri 3 Hükümet tarafından ihraç edilen tahvillerdir, devlet tahvili olarak da bilinir. Hazine tahvilleri ödenmeme riski taşımazlar çünkü devlet taahhüt etmektedir. Fakat bu tahvillerin fiyatı faiz oranları yükseldiğinde düşmektedir, bu nedenle tamamen risksiz de denilemez. 4 Hazine tahvilleri 2

3 Şirket tahvilleri 5 İşletmeler tarafından ihraç edilen tahvillerdir. Ödenmeme riski vardır. Örneğin şirketin mali olarak zor duruma düşmesi gibi. Bu durumda şirketin kredi riskine bakılabilir. Riskli bir yatırım olduğu için, yatırımcılar daha yüksek faiz oranlarını talep ederler. 6 Şirket tahvilleri 3

4 Yabancı tahviller 7 Yabancı hükümet veya yabancı şirketler tarafından ihraç edilen tahvillerdir. Tahvillerin temel özellikleri 8 Tüm tahvillerin bazı ortak özellikleri olsa da farklı tahvillerin farklı sözleşme şartları da olabilir. Örneğin, birçok şirket tahvilinde ihraççının erken ödeme yapmasına imkan tanıyan provizyonlar (geri çağırma özelliği) vardır veya tahvil, ödeme yapılamaması durumunda mülkiyeti tahvil sahibine geçen varlıklar ile teminatlandırılabilir. Sözleşme şartlarındaki farklılıklar tahvillerin risklerini, fiyatlarını ve beklenen getirilerini de değiştirir. 4

5 Temel tanımlamalar 9 Nominal değer: Tahvilin üzerinde yazan değerdir. Tahvili ihraç edenin borçlandığı veya vade sonunda ödemeyi taahhüt ettiği tutarı gösterir. 100, 1000, 10000, , gibi değerler alabilir. Kupon ödemesi: Her dönem (yıl, 6 ay, 3 ay gibi) ödenen faiz tutardır. Bu ödeme kupon ödemesi olarak bilinir, tahvilin ihracı anında belirlenir ve tahvil süresi boyunca geçerli olur. Kupon faiz oranı: Tahvilin ilan edilen yıllık faiz oranıdır. Kupon ödemelerinin nominal değere bölündüğünde elde edilen sonuçtur TL nominal değerli tahvilin kupon ödemesi yıllık 100 TL ise kupon faiz oranı yıllık %10 dur. 10 Temel tanımlamalar Sabit faizli tahvil: Tüm vadesi boyunca faizi sabit tutulan tahvillerdir. Değişken faizli tahvil: Faiz oranlarının genel düzeyindeki değişimlerle birlikte faizi dalgalanan tahvillerdir. Kuponsuz tahvil: Yıllık faiz ödemeyen ancak nominal değerinin altında iskontolu olarak satılan tahvillerdir. Vade tarihi: Tahvilin nominal değerinin ödenmek zorunda olduğu önceden belirlenmiş olan tarihtir. Gün, ay, yıl şeklinde verilebilir. 100 yıl vadeli tahvil ihraç eden şirketler vardır, Walt Disney,Coca Cola, IBM gibi. 5

6 11 Temel tanımlamalar Geri çağırma provizyonu: Tahvil çıkarana tahvilleri paraya çevirme imkanı tanıyan hükümdür. Tahvili ihraç edenin normal vade tarihinden önce belirli şartlar altında tahvilleri itfa etme hakkıdır. Bu durumda nominal değerden daha yüksek bir bedel ödenir (nominal değer+bir yıllık faiz (genellikle uygulanan)). Örneğin, nominal değeri 1000 TL olan 10 yıl vadeli %10 kupon ödemeli bir tahvil vadesinden önce çağrılırsa ve geri çağırma primi 100 TL ise 1100 TL ödeme yapılır. Genellikle faiz oranları önemli miktarda düştüğünde bu operasyon yapılır. İtfa fonu provizyonu: Tahvil sözleşmesinde ihraççının her yıl tahvillerin bir kısmını geri ödemesini gerektiren hükümdür. 100 milyon TL tutarında 20 yıl vadeli ihraç edilen tahvilin her yıl %5 inin geri çağırılması durumu. Tahvil değerlemesi Herhangi bir finansal varlığın (hisse senedi, tahvil, kiralanan bir varlık, hatta bir makine veya apartman dairesi gibi fiziksel bir varlık) değeri, bu varlığın ilerde yaratması beklenen nakit akışlarının bugünkü değerine eşittir. Bir standart tahvilin değeri; vadesi boyunca yapacağı faiz ödemeleri + vadesi sonunda nominal değerine eşittir. Değişken faizli tahvillerde faiz ödemeleri zaman içerisinde değişecektir. Kuponsuz tahvillerde ise herhangi bir faiz ödemesi olmadığı için tek nakit akışı vade sonunda ödenecek nominal değeridir. 12 6

7 %i Tahvil değerlemesi INT INT INT INT INT INT INT Tahvilin değeri %i: tahvilin piyasadaki faiz oranıdır. Kupon faiz oranına eşit olmayabilir. N: tahvilin vadesinin dolmasına kalan zamandır. INT (PMT): her dönem ödenen faiz tutarıdır=kupon faiz oranı X nominal değer. M: tahvilin nominal değeri. Bu durumda tahvilin şimdiki değeri; P=INT(P/A,%i,N)+M(P/F,%i,N) N 13 INT M 14 Soru 1000 TL nominal değerli %10 faizli 100 TL kupon ödemeli ve 15 yıl vadeli bir tahvilin bugünkü değeri nedir? Eğer değişken faizli bir tahvil ise hemen ihracından sonra faiz oranları %15 e çıktıysa tahvilin bugünkü değeri nedir? Eğer değişken faizli bir tahvil ise hemen ihracından sonra faiz oranları %5 e düştüyse tahvilin bugünkü değeri nedir? 7

8 15 Soru P=100(P/A,%10,15)+1000(P/F,%10,15)=1000 TL. Faiz oranı %15 olduysa; P=100(P/A,%15,15)+1000(P/F,%15,15)= TL. Faiz oranı %5 olduysa; P=100(P/A,%5,15)+1000(P/F,%5,15)= TL. Bu durumda tahviller için yeni tanımlamalar; i=kupon faiz oranı ise sabit faizli tahvil nominal değerinde satılmaktadır yani nominal tahvildir. i>kupon faiz oranı ise sabit faizli tahvil nominal değerinin altında satılmaktadır yani iskontolu tahvildir. i<kupon faiz oranı ise sabit faizli tahvil nominal değerinin üstünde satılmaktadır yani primli tahvildir. 16 Soru Piyasada bulunan %5 yıllık kupon faizli ve vadesine 10 yıl kalmış bir tahvile yatırım yapılmıştır. Tahvilin nominal değeri 1000 TL olup piyasadaki faiz oranı %7 dir. Tahvile ne kadar ödenmiştir? Tahvil nominal mi, iskontolu mu, primli midir? 8

9 17 Soru P=50(P/A,%7,10)+1000(P/F,%7,10)= Kupon faizi piyasa faizinden küçük olduğu için iskontolu tahvildir. 18 9

10 19 Tahvil getirileri Vadeye kadar getiri (Yield to Maturity)-YTM Geri çağrılmaya kadar getiri (Yield to Call)-YTC Vadeye kadar getiri (Yield to Maturity)-YTM Örneğin, 14 yıl vadeli %10 yıllık kupon faizli 1000 TL nominal değerli bir tahvilin TL ye alınabileceğini varsayalım. Eğer tahvil satın alınır vadesi sonuna kadar elde tutulur ve kupon ödemeleri ve vade sonu nominal değer ödemesi alınırsa, bu yatırımdan elde edilen orana YTM adı verilir. P=INT(P/A,%YTM,N)+M(P/F,%YTM,N) =100(P/A,%YTM,14)+1000(P/F,%YTM,14) İse YTM=%

11 21 Geri çağrılmaya kadar getiri (Yield to Call)- YTC Eğer geri çağrılabilir tahvil satın alındıysa ve tahvil geri çağrılırsa bu tahvilin vade sonuna kadar elde tutulma şansı yoktur. Bu nedenle vadeye kadar getiriyi elde etmek mümkün olmaz. Eğer cari faiz oranları dolaşımdaki bir tahvilin kupon faiz oranından çok düşükse bu tahvilin geri çağrılma olasılığı yüksektir. Bu durumda yatırımcılar YTC yi hesaplarlar. P=INT(P/A,%YTC,N)+GERİ ÇAĞIRMA FİYATI(P/F,%YTC,N) N:geri çağrılmaya kadar olan dönem sayısı GERİ ÇAĞIRMA FİYATI: ihraç edenin tahvili geri satın almak için ödediği tutar, genellikle nominal değer artı bir yıllık faiz tutarı

12 23 Soru 15 yıl vadeli 1000 TL nominal değerli bir tahvil TL den satın alınmıştır. Yıllık kupon ödemesi 75 TL dir. Bu tahvilin YTM si nedir? Bu tahvil 7 yıl içerisinde 1075 TL den geri çağrılırsa tahvilin YTC si nedir? Tahvilin YTM değeri 24 12

13 25 Tahvilin YTC değeri 26 Altı aylık kuponlu tahviller Bugünkü değerinin hesaplanması; P=INT/2(P/A,%i/2,2N)+M(P/F,%i,N) Kupon faizi örneğin 6 aylık ödemeli %10 kuponlu şeklinde ifade edilir. Eğer bunun nominal değeri 1000 TL, cari (nominal) faiz oranı %5 ve vadesi 15 yıl ise bugünkü değeri; 13

14 27 14