Hanefi Özbek, Serdar Uğraş, İrfan Bayram, İlyas Tuncer, Erol Kisli, Murat Tunçtürk***

Transkript

1 Özek ark. Van Tıp Dergisi: 10 (3):56-61, 2003 Foeniulum vulgare Miller (Rezene) Uçuu Yağının Karon Tetraklorürle Oluşturulmuş Karaiğer Firozu Üzerine Koruyuu Etkisinin Sıçanlar Üzerinde Araştırılması Hanefi Özek*, Serdar Uğraş**, İrfan Bayram**, İlyas Tuner***, Erol Kisli****, Murat Tunçtürk***** Özet: Amaç: Foeniulum vulgare Miller (rezene) uçuu yağının () sıçanlarda karon tetraklorürle (CCl4) oluşturulmuş karaiğer firozu modelinde karaiğeri koruyuu etkisinin araştırılması. Yöntem: Yirmi dört adet alino sıçan, heririnde sekizer adet olmak üzere üç çalışma gruuna ayrıldı. Çalışma süresine tüm gruplara haftada üç kez olmak üzere toplam 20 doz uygulama yapıldı. I. grua (SF) intraperitoneal (i.p.) yolla 0.2 ml serum fizyolojik, II. grua (CCl4 ) i.p. yolla 1.5 ml/kg CCl4 -zeytin yağı (1:7) III. grua () i.p. yolla 1.5 ml/kg CCl4-zeytin yağı (1:7) + p.o yolla 0.4 ml/kg uygulandı. Çalışmanın sonunda intrakardiyak girişimle kan alınarak serum aspartate aminotransferase (AST), alanine aminotransferase (ALT) iliruin düzeyleri ölçüldü. Her uygulamadan öne çalışmanın itiminde hayvanların vüut ağırlıkları ölçülerek kaydedildi. Sıçanlar sakrifiye edilerek karaiğerleri çıkarıldı. Bulgular: Serum iliruin düzeyleri tüm gruplar arasında anlamlı ir farklılık göstermedi. Serum AST ALT düzeyleri yönünden ile CCl4 gruu arasında herhangi ir farklılık görülmezken (p>0.05) u parametreler CCl4 gruunda SF gruuna göre oldukça anlamlı dereede yüksekti (p<0.01). Vüut ağırlığının seyri yönünden CCl4 gruunda gittikçe artan ir ağırlık artışı varken, SF gruunda ir miktar ağırlık artışı, gruunda ise vüut ağırlığında ir miktar azalma gözlendi. Vüut ağırlıkları arasındaki u farklılıklar tüm gruplar arasında anlamlı dereedeydi. Histopatolojik inelemelerde nın karaiğer üzerine koruyuu ir etkisi gözlenmedi. Sonuç: Ağızdan uygulamasının deneysel karaiğer firozu üzerinde koruyuu ir etki gerçekleştiremediği sonuuna varıldı. Anahtar kelimeler: Foeniulum vulgare Miller; rezene uçuu yağı; aron tetrahloride; karaiğer firozu; karaiğeri koruyuu etki. Foeniulum vulgare Mill., ülkemizde rezene, raziyane, arapsaçı, irziyan mayana adları ile ilinir (1); tatlı rezene (var. dule) aı rezene (var. vulgare) olmak üzere iki çeşidi ulunur (2). Bunlardan yalnıza tatlı rezene kullanılmaktadır. Rezene ülkemizin Kuzey Anadolu ölgesinde (Ordu Trazon) yaani olarak ulunur (3). Tatlı rezene ise Güney Batı da yetiştirilir, azı ölgelerde rakı üretiminde anason yerine kullanılır (2). *Yüzünü Yıl Ünirsitesi, Tıp Fakültesi, Farmakoloji Anailim Dalı, ** Yüzünü Yıl Ünirsitesi, Tıp Fakültesi, Patoloji Anailim Dalı, *** Yüzünü Yıl Ünirsitesi, Tıp Fakültesi, Gastroenteroloji Anailim Dalı, **** Yüzünü Yıl Ünirsitesi, Tıp Fakültesi, Genel Cerahi Anailim Dalı, *****Yüzünü Yıl Ünirsitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Bölümü, Van. Yazışma Adresi:Dr.Hanefi ÖZBEK Yüzünü Yıl Ünirsitesi Tıp Fakültesi Farmakoloji AD VAN 56 Meyleri sait yağ (% 10-20), uçuu yağ (% 3-7), protein (% 15-20), flavonoit, sterol, şeker apiol içermektedir. Uçuu yağında % trans-anethol, % 5-10 fenhon, limonene, methyl haviol, α -felandren, anisaldehyde, is-anethol, anisik asit, anisketon, monoterpenler çeşitli alkoller içerir (1,2). Yaprağı yara iyileştirii, kökü idrar söktürüü olarak kullanılmaktadır. Tohumlarından yapılan % 2 lik infüzyonu gaz söktürüü süt artırıı etkilere, antispazmodik sekretolitik etkilere sahiptir (1, 4). Ayrıa rezeneye Sağlık Bakanlığı tarafından Phytooff ismi ile itkisel ilaç olarak üretim ruhsatı rildiği ildirilmiştir (5). Rezenenin piyasaya sunulmuş itkisel ilaç şekillerinin gastro intestinal sistemdeki dispepsi, şişkinlik, gaz spazm gii şikayetlerde, üst solunum yollarının akıntılarında (nezle gii) kullanılmaktadır (6-11). Yine nın spazmolitik etkisi nedeniyle pediatrik koliklerde azı solunum sistemi hastalıklarında kullanıldığı rapor edilmiştir (12). Rezene tohumlarının kadınlarda menstruasyonu destekleyii, kadın klimakteryumunda Van Tıp Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 3, Temmuz/2003

2 Foeniulum vulgare Miller in Karaiğer Üzerine Etkisi semptomları giderii ayrıa liidoyu artırıı olarak kullanıldığı ildirilmektedir (13). Özek arkadaşları i.p. yolla uygulanan nın CCl4 le oluşturulmuş akut karaiğer toksisitesi üzerinde karaiğeri koruyuu etkiye sahip olduğunu göstermişlerdir (14). Yine Özek ir çalışmasında ın farelerdeki ortalama letal dozunu (LD50 ) 1,038 ml/kg olarak ildirmiştir (15). Talo I. Foeniulum vulgare Miller uçuu yağının gaz kromatografik analizi. İçerik % (E)-anethole 74.8 limonene 11.1 methyl haviol 4.7 fenhone 2.5 α-pinene 1.3 (Z)-β-oimene 1.2 Rezene itkisi ülkemizde gerek yaani olarak yetişen gerekse tarımı yapılan ir itkidir (2,3). Ülkemiz, çok zengin ir itki örtüsüne sahip olmakla irlikte unu yeterine değerlendiremeyen ir görüntü arzetmektedir. Bitki zenginliğimizin ekonomimize yansıtılması için u itkilerle ilgili olarak irçok alanda çeşitli çalışmalara gereksinim vardır. Bu yönden ele alındığında, sağlık alanında da geleek vaad eden ir itki olan rezenenin farmakotoksikolojik etkilerinin çalışılması elde edileek sonuçlardan uygun olanlarının sağlık ekonomiye kazandırılması, gelişmekte olan ülkemizin kıt olanaklarının ülke yararına olaak şekilde kullanılması gii güzel ir amaa hizmet edeektir. Bu nedenle rezene itkisinin tüm farmakolojik toksikolojik etkilerinin araştırılarak u itkiye ait farmako-toksikolojik etki profilinin ortaya konması için ir dizi çalışma planlandı. Şimdiki çalışmada, sıçanlarda kronik CCl4 uygulamasıyla oluşturulmuş deneysel karaiğer firozu üzerine oral yolla rezene uçuu yağı uygulamasının karaiğer üzerine koruyuu ir etkiye sahip olup olmadığı araştırıldı. Gereç Yöntem Bitki Materyali: Foeniulum vulgare Mill. meyleri Van daki aharatçılardan temin edildi. Referans için örnek rezene meyleri laoratuvarda (örnek no: B-02) ulundurulmaktadır. Kimyasal: Caron tetrahloride Merk KgaA (64271 Darmstadt, Germany) den sağlandı. Bitki Materyalinin Ekstraksiyonu: Kurutulmuş meyler elektrikli değirmende öğütülüp, Clenger ihazına konularak kaynatıldı. Cihazda toplanan uçuu yağ tüplere alınarak saklandı uçuu yağ rimi % 5 olarak saptandı. Deney Hayvanları: Çalışmada 15 haftalık, gram ağırlıkta, erkek dişi sıçanlar (Sprague-Dawley rats) kullanıldı. Deney hayvanları Yüzünü Yıl Ünirsitesi Tıp Fakültesi Neurosiene Araştırma Birimi (NAB) Deney Hayvanları Ünitesi nden temin edildi; standart kafeslerde arındırılıp, yem su alımı serest ırakıldı. Hayvanların ulunduğu oda 22 ± 2 o C de, 12 saat karanlık-12 saat ışık ortamında tutuldu. Hayvanlar standart pelet sıçan yemi (Van Yem Farikası) çeşme suyu ile eslendi. Çalışmaya aşlamadan öne Yüzünü Yıl Ünirsitesi Tıp Fakültesi Etik Kurulu ndan onay alındı (onay karar sayısı: 2002/01-08). Uçuu Yağ Analizi: Rezene meylerinden elde edilen uçuu yağın kimyasal analizi Anadolu Ünirsitesi Tıi Aromatik Bitki İlaç Araştırma Merkezi nde gaz kromatografi ihazında yapılmıştır. Gaz kromatografi analizleri için Shimadzu GC-9A gaz kromatografi ihazı, FID detektör Thermon-600 T kapiller kolon (50 ml., 0.25 mm I.D.) kullanılmıştır. Taşıyıı gaz olarak azottan yararlanılmış, split oranı 60:1, sıaklık programı ilk 10 dakika için 70 C ye, ardından 2 C/dk lık artışlarla 180 C ye gelinmiş u sıaklıkta 30 dakika tutulmuştur. Enjektör detektör sıaklığı 250 C olarak elirlenmiştir. Karon Tetraklorürle Deneysel Karaiğer Firozu Oluşturma Modeli: Çalışma için Rojkind in tanımladığı (16) karon tetraklorürle karaiğer firozu oluşturma modelinden yararlanılmıştır. Bu amaçla 1:7 oranında zeytin yağı ile karıştırılmış (1 irim CCl4 : 7 irim zeytin yağı) CCl4 haftada üç kez olmak üzere toplam yedi hafta süreyle (20 doz) i.p. yolla 1.5 ml/kg olaak şekilde sıçanlara uygulanmıştır. Deney Prosedürü: 24 adet alino sıçan (her irinde sekizer adet sıçan olmak üzere) üç çalışma gruuna ayrıldı. Grup I kontrol gruu olarak kaul edildi çalışma süresine 0.2 ml izotonik NaCl (serum fizyolojik) solüsyonu haftada üç kez i.p. yolla uygulandı. Grup II grup III e çalışma süresine haftada üç kez CCl4 :zeytin yağı (1:7) solüsyonundan 1.5 ml/kg, i.p. yolla uygulandı. Grup III e ayrıa haftada üç kez p.o. yolla (gastrik gavaj araılığıyla) 0.4 ml/kg rildi. Deney hayvanları çalışma süresine gözlendi vüut ağırlıkları her uygulamadan öne tartılarak kaydedildi. İlaç dozlarının hesaplanması u kayıtlara dayanılarak yapıldı. Çalışma süresine haftada üç kez saah saat 0809 arasında yapılan vüut ağırlığı ölçümlerinin ortalaması alınarak haftalık vüut ağırlığı ortalaması elde edildi. Vüut ağırlığındaki Van Tıp Dergisi, Cilt:10, Sayı:3,Temmuz/

3 Özek ark. Talo II. Foeniulum vulgare Miller uçuu yağının deneklerin serum AST, ALT, LDH iliruin düzeyleri üzerine etkisi. Uygulama AST Kontrol ALT Biliruin Serum (U/L) Serum (U/L) mg/dl ± ± ±0.015 CCl ± a ± ± ± ± ± (p<0.01) (p>0.05) F-value p-value (p<0.01) Veriler ortalama±standart hata olarak gösterilmiştir. Post-ho LSD (least-signifiant differene) sonuçları: a: p<0.05 kontrol gruuyla karşılaştırma. : p<0.01 kontrol gruuyla karşılaştırma. Talo III. Çalışma gruplarının haftalık vüut ağırlığı değişimleri (%). Ölçümler (Ortalama ± Standart Hata Ortalaması) Gruplar Kontrol CCl ± ±0.90 d 2.70± ± ±1.61 d -3.67± ± ±3.00 d -3.60± ± ±2.66 d -3.04± ± ±3.68 ad -2.65± ± ±3.60 ad -2.02±0.77 F-value p-value Veriler ortalama±standart hata olarak gösterilmiştir. Post-ho LSD (least-signifiant differene) sonuçları: a: p<0,05 kontrol gruuyla karşılaştırma. : p<0,01 kontrol gruuyla karşılaştırma. : p<0,001 kontrol gruuyla karşılaştırma. d: p<0,001 CCl4 gruuyla karşılaştırma. haftalık değişim seyri aşağıdaki formül kullanılarak 100 üzerinden standartlaştırıldı istatistik hesaplamalarda ham vüut ağırlığı rileri yerine standartlaştırılmış % değişim rileri kullanıldı. Vüut ağırlığı değişimi % = 100 X (Vüut ağırlığı n Vüut ağırlığıilk ) / Vüut ağırlığıilk Vüut ağırlığıilk : Deney hayvanının çalışmanın aşında ölçülen ağırlığı. Vüut ağırlığın : Deney hayvanının çalışma süresine günlük olarak ölçülen ağırlığı (1. gün, 2. gün.,... n. gün). Çalışmanın itiminde (son uygulamadan ir gün sonra) tüm çalışma gruplarından hafif eter anestezisi altında intrakardiyak girişimle kan alınarak antikoagulansız tüpe konuldu, serumu ayrıldı iyokimyasal inelemeler için iyokimya laoratuvarına gönderildi. Burada aspartate aminotransferase (AST), alanine aminotransferase (ALT) iliruin seviyeleri ölçüldü. Daha sonra derin eter anestezisi ile sakrifiye edilen sıçanların karaiğerleri çıkarılarak tamponlu % 10 formalin içerisine 58 konuldu histopatolojik ineleme için patoloji laoratuvarına gönderildi. Karaiğer Fonksiyonlarının Değerlendirilmesi: Serum AST, ALT total iliruin değerleri tiari kitler (Rohe) araılığı ile Rohe Modular Autoanalyzer de ölçüldü. Karaiğerin Histopatolojik İnelemesi: Sıçan karaiğerleri % 10 luk tamponlu formalin içerisinde fikse edildikten sonra parafin loklara gömüldü. Mikrotom araılığıyla 4 µm kalınlıkta kesitler alındı unlar hematoksilen-eozin (HE), retikülin Masson trikrom oyaları ile oyandı. İstatistik Analiz: Biyokimya sonuçları vüut ağılıkları ortalama ± standart hata ortalaması şeklinde ifade edildi. Grup sayısı ikiden fazla olduğu için çalışma gruplarına ait istatistik işlemlerde tek yönlü varyans analizi (One-way ANOVA) kullanıldı. İstatistik olarak anlamlı ulunan parametreler için farklılığın hangi grup ya gruplardan kaynaklandığını öğrenmek amaıyla post-ho LSD (Least Signifiant Differene) testi uygulandı (17). P değeri Van Tıp Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 3, Temmuz/2003

4 Foeniulum vulgare Miller in Karaiğer Üzerine Etkisi (olasılık düzeyi) için 0.05 den daha değerler anlamlı olarak kaul edildi. küçük Bulgular Uçuu Yağ Analizi: Foeniulum vulgare uçuu yağının gaz kromatografik analiz sonuçları Talo 1 de rilmiştir. (E)-anethol limonene uçuu yağın iki majör komponenti olarak elirlenmiştir. Foeniulum Vulgare Mill. Uçuu Yağının AST, ALT Biliruin Düzeyleri Üzerine Etkisi: Foeniulum vulgare Mill. uçuu yağının, iyokimyasal parametreler yönünden, CCl4 le oluşturulmuş deneysel karaiğer firozu üzerine olan etkileri Talo 2 de sunulmuştur. Buna göre serum AST ALT değerlerinin CCl4 gruplarının her ikisinde SF gruuna göre anlamlı dereede yüksek olduğu, serum iliruin değerlerinin tüm çalışma grupları arasında ir farklılık göstermediği görülmektedir. karaiğerlerin histopatolojik ulguları da CCl4 gruundan ir farklılık göstermemiştir. nın Sıçan Vüut Ağırlığına Etkisi: Çalışma gruplarına ait vüut ağırlığı değişiklikleri haftalık ortalama vüut ağırlığı değişiminin 100 üzerinden standardize edilmiş şekliyle Talo 3 Grafik 1 de rilmiştir. Buna göre CCl4 gruundaki hayvanların vüut ağırlığı, çalışmanın ilk haftasından itiaren tedrien artmış çalışmanın son haftasında ölçülen ilk ağırlıklarına göre yaklaşık % 25 lik ir ağırlık artışı gerçekleşmiştir. gruundaki hayvanların vüut ağırlıklarında ise CCl4 gruunun tam tersine ilk ağırlıklarına göre yaklaşık % 2-3 oranında ir azalma meydana gelmiştir. SF gruunda ise yaklaşık % 6.5 lik ir ağırlık artışı söz konusudur. CCl4 gruundaki ağırlık artışı hem SF, hem de gruuna göre istatistiksel olarak anlamlıdır. gruundaki vüut ağırlık azalması ise SF gruuna göre istatistiksel olarak anlamlıdır. Çalışma süresine günlük olarak deney hayvanlarının eslenmeleri davranışları izlenmiş, SF CCl4 gruunda anormal ir durum dikkati çekmezken, gruundaki hayvanların iştahsız oldukları hareketlerinde ir isteksizliğin hakim olduğu gözlenmiştir. Tartışma Resim 1: Karaiğer hürelerinde çok sayıda alon dejenerasyon (Hematoksilen eozin, orijinal üyütme, X25). Resim 2: Karaiğerde çok sayıda sirotik nodüller (Retikülin oyası, orijinal üyütme, X10). Histopatolojik İneleme: SF gruuna ait karaiğerler normal olarak değerlendirilmiştir. CCl4 gruuna ait karaiğerlerin histopatolojik inelemelerinde; çok sayıda alon dejenerasyonu, hepatositlerde apopitoz, sirotik nodüller portal alanlarda lenfositik infiltrasyon gözlenmiştir (Resim 1,2). + CCl4 uygulanan grua ait Histopatolojik çalışmalar CCl4 ün deney hayvanlarında akut kronik karaiğer hasarına yol açtığını göstermektedir. Buradan esinlenerek CCl4 le oluşturulmuş deneysel karaiğer hasarı modelleri geliştirilmiştir (16,18). Bu modellerle geliştirilen deneysel karaiğer firozunda AST ALT değerleri oldukça yükselmekte (19), total iliruin değeri ise kolestaz gelişmesi durumunda artmaktadır (20). Yaptığımız çalışmada tüm çalışma gruplarının iliruin değerleri karşılaştırılmış, anlamlı ir fark ulunmamıştır. Bu sonuç, deney hayvanlarında kolestaz gelişmediğini göstermektedir. Anak serum AST ALT değerleri CCl4 gruunda SF kontrol gruuna göre son dereede anlamlı ir şekilde yüksek ulunmuştur. Ayrıa histopatolojik ulgular da unu desteklemektedir. Bu sonuçlar CCl4 gruunda deneysel karaiğer firozunu (siroz) gerçekleştirdiğimizi göstermektedir. gruuna da aynı şekilde çalışma süresine CCl4 uygulanmış, una ek olarak 0.4 ml/kg p.o. rilmiştir. Fakat gerek iyokimyasal parametreler gerekse histopatolojik göstergeler gruu ile CCl4 gruu arasında anlamlı ir farklılık olmadığını göstermektedir. Daha öne yapmış olduğumuz sonuçları açısından oldukça yüz güldürüü olan ir çalışmada (15) i.p. yolla hayvanlara uygulanan un CCl4 le Van Tıp Dergisi, Cilt:10, Sayı:3,Temmuz/

5 Özek ark. SF Haftalık vüut ağırlığı değişimi % (g) 0 1 CCl Hafta Grafik 1. Çalışma gruplarının haftalık vüut ağırlığı değişimleri (%). oluşturulmuş akut karaiğer toksisitesinde etkili olduğunu ulmuştuk. Hatta u sonuçları teyit etmek açısından çalışmamızı yinelemiş ulduğumuz ilk sonuçlara enzer sonuçlar elde etmiştik. Bunun üzerine un kronik karaiğer toksisitesi üzerinde anlamlı ir sonuç rip rmeyeeğini anlamak amaıyla u çalışma planlandı. Anak yukarıda sunulan riler göstermektedir ki p.o. uygulaması deneysel karaiğer firozu üzerinde etkili ir koruma sağlayamamıştır. Tüm çalışma oyuna yapılan vüut ağırlığı ölçümlerinde gruunun vüut ağırlığındaki anlamlı azalma dikkati çekmektedir. Çalışma süresine günlük olarak gözlem altında tutulan SF CCl4 gruplarında yem su alımı yönünden herhangi ir normal dışı davranış gözlenmezken, gruunda; iştahın azaldığı, günlük hareketlerin isteksiz yapıldığı dikkati çekmiştir. Bu arada CCl4 gruundaki hayvanların vüut ağırlığı SF gruuna göre çalışma süresine anlamlı ir şekilde artmıştır. CCl4 gruundaki u anlamlı artış i.p. yolla rilen CCl4 -zeytin yağı karışımındaki CCl4 ün karaiğer fonksiyonlarını ozması una ağlı olarak aynı karışımdaki zeytinyağının vüutta işlenemeyerek irikmesine ağlanmıştır. Aynı şekilde CCl4 -zeytin yağı uygulanan gruunda vüut ağırlığının azalması; rilen un sindirim sistemi üzerinde olumsuz etkiler yapmış olaileeğini, hayvanlarda görülen genel iştahsızlığın da unu desteklediğini düşündürmektedir. Yine nın karaiğer hasarını önleyememiş olması, p.o. yolla rilen un midenin asit ortamından etkilenerek kimyasal yapısının değişmiş 60 olaileeği u yüzden yeterli ir etki gösteremediği şeklinde de yorumlanailir. Sonuç olarak CCl4 le oluşturulmuş karaiğer firozu modelinde p.o. uygulaması hem iyokimyasal hem de histopatolojik yönden etkili ulunmamıştır. un, ayrıa i.p. yolla rilerek u model üzerinde tekrar denenmesinin uygun olaağı sonuuna varılmıştır. Teşekkür Yazarlar, itki materyalini identifiye ettiği için sayın Prof. Dr. Mehmet Koyunu ya teşekkür eder. Bu çalışma Yüzünü Yıl Ünirsitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Başkanlığı tarafından 2002-TF-074 no lu proje ile desteklenmiştir. Instigation of hepatoproteti effet of Foeniulum vulgare Miller essential oil in Caron tetrahloride indued lir firosis in rats Astrat: Aim: Instigation of hepatoproteti effet of Foeniulum vulgare Miller essential oil (FEO) in Caron tetrahloride indued lir firosis model in rats. Method: Twenty-four alino rats were divided into three groups of eight animals eah. Group I (ontrol) reeid isotoni saline solution (ISS) 0.2 ml intraperitoneally (i.p.), group II (CCl4 ) reeid CCl4:oli oil (1:7) 1.5 ml/kg, i.p. and group III reeid CCl4 1.5 ml/kg + Foeniulum vulgare essential oil (FEO) 0.4 ml/kg, orally (p.o.) three times a week for sen weeks (totally are 20 doses). At the end of the treatment, lood samples were olleted y diret ardia punture and the serum Van Tıp Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 3, Temmuz/2003

6 Foeniulum vulgare Miller in Karaiğer Üzerine Etkisi was used for the assay of marker enzymes, aspartate aminotransferase (AST), alanine aminotransferase (ALT) and iliruin. Body weights of the rats were measured three times on a week during sen weeks. The rats were sarified and the lir tissue was remod. Results: In the Foeniulum vulgare group and CCl4treated group serum AST and ALT lels were quite high when ompared with the ontrol group (p<0.01). The iliruin lels had not hanged in all the groups (p>0.05). The weekly ody weight hanges indiated that CCl4 group had a signifiant inrease ompared to the ISS and the FEO groups and FEO group had a signifiant derease ompared to the ontrol group. Foeniulum vulgare essential oil had no signifiant proteti effet on the rat lirs in the histopathologi examinations. Conlusion: It was oserd that the essential oil of Foeniulum vulgare Mill. that applied orally has not signifiantly hepatoproteti effet in the lir firosis model in rat. Key words: Foeniulum vulgare Miller; fennel essential oil; aron tetrahloride; lir firosis; hepatoproteti effet Kaynaklar Baytop T: Therapy with Mediinal Plants in Turkey. 2nd Edition, İstanul, Noel Tıp Kitaevleri, Akgül A: Baharat Bilimi & Teknolojisi. Birini Baskı, Ankara, Gıda Teknolojisi Derneği Yayınları No: 15, Ankara, Zeyek N: Medial Plants of Turkey (I. The North-Eastern Pontus of Anatolia). First Edition, İzmir, Ege Ünirsitesi Mataası, Ege Ünirsitesi Tıp Fakültesi Neşriyatı No: 8, Ernst E: The Desktop Guide to Complementary and Alternati Mediine. Mosy, Toronto Özçelikay G, Şar S, Asil E: yılları arasında Sağlık Bakanlığı tarafından itkisel ilaçlar için rilen ithal üretim ruhsatları üzerine ir çalışma. XI. BİHAT, Mayıs 1997 Ankara, Bildiri kitaı. Ed: Coşkun M, Ankara Üniv Ez Fak Yay No: 75: , Czygane FC: Fenhel: Teedrogen, 2 nd Edition, Wihtl, M.: Ed.; Wissensaftlihe Verlagsgesellsaht: Stuttgart, pp , Madaus G: Foeniulum. Lehruh der iologishen Heilmittel. Vol. 2; G. Olms, Ed.: Hilesheim: New York, pp , Merkes K: Drogen mit ätherishem Öl (XVI) Foeniulum vulgare Miller-Fenhel. PTARepetitorium, 12, 45-48, Forster HB, Niklaus H, Lutz S: Antispasmodi effets of some mediinal plants. Planta Med 40, , Forster HB: Spasmolytishe wirkung pflanzhliher arminativa. Z Al Med 59, , Wei RF: Lehruh der Phytoterapie. 7th Edition, Hippokrates: Stuttgart, pp , Reynolds JEF: Essential Oils and Aromati Carminatis, Martindale-The Extra Pharmaopeia, 28th Edition, Royal Pharmaeutial Soiety: London, pp , Alert-Puleo M: Fennel and anise as estrogeni agent. J Ethnopharmaol 2, , Özek H, Uğraş S, Dülger H, Bayram İ, Tuner İ, Öztürk G, Öztürk A: Hepatoproteti effet of Foeniulum vulgare essential oil. Fitoterapia 74(3), , Özek H: Instigation of the lel of the lethal dose 50 and the hypoglyemi effet of Foeniulum vulgare Mill. Fruit essential oil extrat in healthy and diaeti mie. Van Tıp Dergisi 9(4), , Rojkind M: Inhiition of lir firosis y-l Azetidine-2-aroxyli aid in rats treated with aron tetrahloride. The Journal of Clinial Instigation 52, , Sümüloğlu K, Sümüloğlu V: Biyoistatistik, 8. Baskı, Hatioğlu Yayınevi, Ankara, p , Handa SS, Sharma A. Hepatoproteti ativity of andrographolide from Andrgraphis paniulata against aron tetrahlorid. Indian Journal Of Medial Researh B 92, , Murthy MSR, Srinivasan M. Hepatoproteti effet of Tephrosia purpurea in experimental animals. Indian Journal of Pharmaology 25: 34-36, İmren AH, Turan O. Klinik Tanıda Laoratuvar,. 3. Baskı, İstanul, BETA Basım Yayım Dağıtım AŞ, , Van Tıp Dergisi, Cilt:10, Sayı:3,Temmuz/

Hanefi Özbek*, Serdar Uğraş**, İrfan Bayram**, İlyas Tuncer***, Erol Kisli****, Murat Tunçtürk*****

Hanefi Özbek, Serdar Uğraş, İrfan Bayram, İlyas Tuncer, Erol Kisli, Murat Tunçtürk***