Halk Kütüphanesi Yönetmeliği ile Yürürlükten Kaldırılan Yönetmeliklerin Karşılaştırılması

Transkript

1 Halk Kütüphanesi Yönetmeliği ile Yürürlükten Kaldırılan Yönetmeliklerin Karşılaştırılması Şenol Karadeniz * Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü senolkdz@gmail.com Özet Türkiye de özellikle halk kütüphanelerine ilişkin bir kanun olmaması nedeniyle, var olan tüm mevzuatın (yönetmelik, yönerge, genelge) gözden geçirilmesi ve çağdaş bir niteliğe kavuşturulması zorunluluğu doğmuştur. Bu kapsamda Kültür ve Turizm Bakanlığı nca ilgili sivil toplum kuruluşlarının, akademisyenlerin, özellikle konuyla doğrudan ilişkili olan halk kütüphanelerinde görevli idareci ve kütüphanecilerin ve ilgili Bakanlıkların görüşleri alınarak yeni bir Halk Kütüphanesi Yönetmeliği hazırlanmıştır. Bu çalışmada, tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Halk Kütüphaneleri Yönetmeliği ile yürürlükten kaldırılan 21/9/1981 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Kütüphaneler Arası Basma Kitapları Ödünç Verme Yönetmeliği ; 21/9/1981 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Kütüphanelerde Eğitici ve Kültürel Faaliyetler Yönetmeliği ; 21/9/1981 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Halk Kütüphaneleri Görev ve Çalışma Yönetmeliği ; 6/3/1982 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Kütüphane Haftasını Kutlama Yönetmeliği ve 19/8/1982 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Halk ve Çocuk Kütüphaneleri Yönetmeliği karşılaştırılmıştır. Yaklaşık 30 (otuz) yıl önce yürürlüğe giren ve büyük oranda güncelliğini ve geçerliliğini yitiren yönetmeliklerin yerine yürürlüğe giren Halk Kütüphaneleri Yönetmeliği nin, halk kütüphaneleri alandaki gereksinimleri karşıladığı, güncel gelişmeleri yansıttığı, kütüphaneci meslek grubuna yönelik olarak pozitif bir yaklaşım sergilediği ve uluslararası ilke ve standartlara yer verdiği bulgularına ulaşılmıştır. Anahtar sözcükler Halk kütüphanesi, mevzuat, yönetmelik, bilgi politikası. Giriş Türkiye deki merkezi yönetim ağırlıklı kamu yönetimi yapısının bir sonucu olarak, halk kütüphaneleri Kültür ve Turizm Bakanlığı ana hizmet birimlerinden olan Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü ne bağlı olarak hizmetlerini yürütmektedirler. Halk kütüphanesi hizmetleri Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü tarafından planlanmakta; bu hizmet için gerekli finansman, personel, derme, bina yine aynı birim tarafından sağlanmakta; strateji, standartlar, yasal yapı, denetim, yeni hizmet alanları oluşturma gibi etkinlikler merkezi olarak gerçekleştirilmektedir. Dolayısıyla Türkiye de halk kütüphaneleri birer kamu kurumu statüsündedir. Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü bu açıdan ulusal bilgi politikalarının oluşturulmasında sorumluluk sahibi olan kurumların başında gelmektedir. * Kültür ve Turizm Uzmanı

2 Ulusal bilgi politikalarının temel araçları olan yasal belgelerin (Çelik, 2001, s.8), karar verme süreçlerini yönlendiren kılavuzlar olduğu söylenebilir. Bilgi politikalarının kurumsal amaçları destekleyecek biçimde oluşturulması ve yazılı olması tercih edilmeli; kurum amaçlarıyla ve birbirleriyle tutarlı olmasına dikkat edilmeli; sürekli denetlenmeleri ve gözden geçirilmeleri gereklidir (Yontar, 1995, s.107). Bir ülkede bilgi politikalarının uygulanabilmesi için konu ile ilgili yasal düzenlemelerin yürürlükte olması gerekir. Bilgi politikasının en önemli unsurlarından biri kütüphanelerdir. Yılmaz (2005, s.302) bilgi politikasının uygulanmasının altyapısal unsurlarından birisi olarak yasal düzenlemelerin, bilgi politikasının parçalarından olan kütüphaneleri etkilediğini belirtmiştir. Bu nedenle kütüphaneler açısından yasal düzenlemeler son derece önemli ve gereklidir. Bireylerin bilgi, eğitim, kültür ve boş zamanları ile ilgili gereksinimlerini karşılayan halk kütüphaneleri toplumsal kuruluşlardır. Bahsi geçen gereksinimleri karşılayabilmek için yasal açıdan yeterli dayanaklara sahip olmaları gerekmektedir. Yasal düzenlemeler halk kütüphaneleri için varlıklarının kanıtı anlamına gelmektedir. Çakın (1986, s.15) kütüphanelerin sundukları hizmetlerde gözetecekleri amaçları, bu amaçlara ulaşmada izlenecek yolu yasa ve yönetmeliklerin belirlediğini ifade etmiştir. Çelik (2001, s.2) ise kütüphane etkinliklerini destekleyen yasa ve yönetmelikler gibi yasal düzenlemeleri kütüphane mevzuatı olarak tanımlamıştır. Mevzuat kısaca kanunlar ile onların açıklanması, uygulama biçimlerinin gösterilmesi gibi amaçlar için, yetkili kuruluş veya makamlarca, belli usullere uyularak çıkarılan kararname, tüzük, yönetmelik, yönerge, hatta kalkınma planı ve genelgelerin getirdiği uyulması mecburi hükümlerin bütünüdür (Sefercioğlu, 1999, s.23). Çeşitli toplumsal ve ekonomik etkenlere bağlı olarak, halk kütüphanesi mevzuatında her zaman yenilik ve değişikliklere gereksinim duyulacağı açıktır. Kavramsal çerçeve Türk Dil Kurumu (2012) na göre yönetmelik, yasa ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak amacıyla hazırlanan, düzenleyici kuralların yazılı olduğu resmî belgedir. Türkiye Cumhuriyet Anayasası (1982) 124 üncü maddesine göre Başbakanlık, bakanlıklar ve kamu tüzel kişileri, kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarabilirler. Hangi yönetmeliklerin Resmî Gazetede yayımlanacağı, o yönetmelikle ilgili kanunda belirtilmektedir. Tan (1985, s.65) Başbakanlık, Bakanlık ve kamu tüzel kişiliklerince düzenlenen bir idari tasarrufun yönetmelik olarak resmi gazetede yayımlanabilmesi için kendi ana görev alanlarını ilgilendiren kanun ve tüzüklerin uygulanmasını sağlaması; kanun ve tüzüklere aykırı olmaması; yalnız görevlilere hitap eden yönerge ve iç talimat mahiyetinde olmaması diğer bir deyişle genellik ifade etmesi gerektiğini belirtmiştir. Halk Kütüphaneleri Yönetmeliği nin Gerekçeleri Türkiye de uzun zamandır kütüphaneler ve kütüphanecilik ile ilgili bir yasanın olmayışının kütüphanecilik mesleğinin statüsünü olumsuz etkilediğine dair tartışmalar yaşanmaktadır. 2

3 Çelik (2001, s.2-5) Türkiye de kütüphane ve kütüphanecilerin konumunu belirlemesi gereken mevzuatta ciddi eksiklikler olduğunu; mevcut mevzuatın önemli kısmının, bilgi hizmetlerini destekleyici değil engelleyici yönde işlevi olduğunu ancak yine de doğrudan kütüphanelere ya da kütüphanecilere ilişkin bir yasanın olmayışının Türkiye de bu konuda hiç mevzuat olmadığı anlamına gelmediğini ifade etmiştir. Yılmaz (2009, s.139) ın halk kütüphaneleri ile ilgili yönetmeliklere ilişkin değerlendirmesi de benzer yöndedir. Yılmaz 2009 yılında gerçekleştirdiği çalışmasında, Yönetmeliklerin yönerge niteliğine yakın olduğunu; gereğinden fazla ayrıntılı olduğunu; güncelliklerini büyük ölçüde yitirdiklerini ve askeri dönem anlayışını yansıttıklarını ortaya koymuştur. Ayrıca Türkiye de halk kütüphanesi hizmetlerine ilişkin 2012 öncesinde yürürlükte olan yönetmeliklerin, yasalara bağlı uygulamaların kolaylaştırılması değil, doğrudan uygulamaların yasal dayanağa kavuşturulması ve uygulamalara kılavuzluk etmesi işlevini yüklendiğini belirtmiştir. Türkiye de halk kütüphaneleri politikasına ilişkin en önemli sorunlardan birisinin bu konuda yasal yapının yönetmelik düzeyinde tutulmasından kaynaklandığını ifade eden Yılmaz (2009, s.136), yönetmeliklerin yasalar kadar sıkı, profesyonel ve hukuksal bir süreci getirmediğini, değiştirilmelerinin daha kolay ve sık olduğunu ve bu değiştirilme sıklığının o alandaki politikanın sürekliliğini olumsuz etkileyebileceğini belirtmiştir. Bu durum Türkiye de halk kütüphanelerine ilişkin var olan yasal belgelerin gözden geçirilmesini ve çeşitli önlemler alınmasını zorunlu hale getirmektedir. Sefercioğlu (1999, s.27) kütüphanecilik mevzuatı konusunda alınacak önlemleri şu şekilde sıralamıştır: Mevzuatın envanteri çıkartma, Hizmetleri olumsuz olarak etkileyen hükümlerin belirlenmesi, Mevzuatın engelleyici hükümlerinin temizlenmesi, Yönlendirici mevzuatın oluşturulması. Çapar (1997, s.16) bilgi hizmetleri ile ilgili her kuruluşun kendi politikasını oluşturması ve daha sonra kuruluşlar arası koordinasyon sağlanarak politikanın tüm ülkeye yaygınlaştırılmasını, ulusal bilgi politikası oluşturmada izlenecek yollardan biri olarak görmektedir. Türkiye de çeşitli yasalar, merkezi yönetimlere kütüphane hizmetlerine yatırım yapmak konusunda görev verse de Türkiye de ne genel bir kütüphane kanunu ne de özellikle halk kütüphanelerine ilişkin bir kanun olmaması nedeniyle, var olan tüm mevzuatın (yönetmelik, yönerge, genelge) gözden geçirilmesi ve çağdaş bir niteliğe kavuşturulması gereksinimi doğmuştur. Bu doğrultuda Kültür ve Turizm Bakanlığı da kendi bünyesinde hizmet veren halk kütüphanelerine ilişkin mevzuatını gözden geçirmiş ve öncelikle yeni bir yönetmelik hazırlamak üzere çalışmalara başlamıştır. Halk ve çocuk kütüphaneleri, hizmetlerini 2012 yılına değin, 1981 yılında yürürlüğe giren Halk Kütüphaneleri Görev ve Çalışma Yönetmeliği (Kültür Bakanlığı, 1981a); Kütüphaneler arası Basma Kitapları Ödünç Verme Yönetmeliği (Kültür Bakanlığı, 1981b) ve Kütüphanelerde Eğitici ve Kültürel Faaliyetler Yönetmeliği (Kültür Bakanlığı, 1981c) ile 1982 yılında yürürlüğe giren Halk ve Çocuk Kütüphaneleri Yönetmeliği (Kültür Bakanlığı, 1982a) ve Kütüphane Haftası Kutlama Yönetmeliği (Kültür Bakanlığı, 1982b) ile yürütülmüşlerdir. Ancak aradan geçen süre sonunda, yaşanan teknolojik gelişmeler 3

4 ve toplumsal dönüşümlerin etkisiyle adı geçen mevzuat hükümlerinin büyük oranda güncelliğini ve geçerliliğini yitirdiği, gerek uygulama süreçlerinde gözlemlenmiş gerekse çeşitli akademik araştırmalarla da ortaya konulmuştur. Ayrıca tarih ve 4848 sayılı Kültür ve Turizm Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun da (Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2003). Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü nün görevleri arasında kütüphane ve kütüphanecilik hizmetleriyle ilgili kural ve ilkelerle standartları belirlemek ve bunlara uygun hizmet üretimi için gerekli tedbirleri almak maddesi yer almaktadır sayılı Kanun ise (Bakanlıkların 1984) Bakanlıklar, yükümlü oldukları hizmetleri tüzük, yönetmelik, tebliğ ve genelgelerle düzenlemekle görevli ve yetkilidir demektedir. Bu gerekçelerin ışığında Kültür ve Turizm Bakanlığı nca ilgili sivil toplum kuruluşlarının, akademisyenlerin ve özellikle konuyla doğruda ilişkili olan halk kütüphanelerinde görevli idareci ve kütüphanecilerin görüşleri alınarak, bir bilgi etkinliği olan halk kütüphanelerini hizmetleri için yasal dayanak oluşturmak ve bu doğrultuda mesleki standartları da belirlemek amacıyla yeni bir yönetmelik taslağı hazırlanmış ve Halk Kütüphaneleri Yönetmeliği (Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2012) tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Kapsam Bu çalışmada, tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Halk Kütüphaneleri Yönetmeliği (Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2012) ile halk kütüphanelerine ilişkin yürürlükten kaldırılan yönetmelikler karşılaştırılmıştır. Değerlendirmede halk kütüphanelerine ilişkin ilke ve standartlar, halk kütüphanelerinin işlevleri, mevzuatın güncelliği ve ayrıntı düzeyi, mesleki kavramların mevzuata yansıması, halk kütüphanelerinin taşradaki idari yapısı, halk kütüphanelerine yönelik mevzuatın kütüphanecilik meslek grubuna karşı tutum ve yaklaşımları, halk kütüphanelerinde verilen teknik hizmetler ile okuyuculara sunulan hizmetlerdeki gelişmeler ele alınmıştır. Bulgular ve Sonuç Çalışmada yürürlükten kaldırılan yönetmelikler ile Halk Kütüphaneleri Yönetmeliği nin karşılaştırılması sonucu şu bulgular elde edilmiştir: 1. Yönetmelikleri kapsam açısından ele alacak olursak; Yürürlükten kaldırılan Halk Kütüphaneleri Görev ve Çalışma Yönetmeliği nin kapsam başlığında halk kütüphaneleri genel olarak ifade edilmişken, Halk Kütüphaneleri Yönetmeliği nin kapsamı Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı halk, çocuk ve ihtisas kütüphaneleri olarak belirlenmiştir. Böylece yönetmeliğin çerçevesi çizilmiştir. 2. Yönetmelikleri ayrıntı düzeyleri açısından ele alacak olursak; Yürürlükten kaldırılan yönetmeliklerin çok fazla ayrıntı içerdiği görülmektedir. Neredeyse kütüphanelerin gündelik hizmetlerini nasıl sunacaklarına dair ayrıntılı bilgiler bulunmaktadır. Bu durum genelde yönetmeliklerde değil genelge veya yönergelerde uygulanan bir yöntemdir. Halk Kütüphaneleri Yönetmeliği nde ise ele alınan konular yönetmelik hazırlama kurallarına da uygun olarak daha genel biçimde ifade edilmiştir. Yönetmelikte ayrıntıya gereksinim duyulan 4

5 teknik konuların ayrıca yayımlanacak bir Genelge ye bırakıldığı yapılan görüşmeler sonucu anlaşılmıştır. 3. Yönetmelikleri mesleki kavramlar açısından ele alacak olursak; Yürürlükten kaldırılan yönetmeliklerdeki tanımlar incelendiğinde tanımlanan kavram sayısının çok az olduğu görülmektedir. Halk Kütüphaneleri Yönetmeliği nde ise yönetmelikte yer alan ve kütüphane hizmetlerini ifade eden mesleki terimler literatüre uygun olarak ilk kez bütünüyle tanımlanmıştır. Bu kavramların bir arada ele alınması ile kavramlar üzerinde bir standart oluşturularak mesleki alanda kavramsal karmaşa yaşanması olasılığı engellemiştir. Ayrıca yönetmeliğin, mesleğe yeni başlayanlar için mesleki terminoloji öğrenmede yararlanabilecekleri bir kaynak niteliğinde olduğu da düşünülmektedir. 4. Yönetmelikleri kütüphanelerin teşkilat yapısı açısından ele alacak olursak; yürürlükten kaldırılan yönetmeliklerde olduğu gibi Halk Kütüphaneleri Yönetmeliği nde de kütüphane teşkilatı, il bazında, ayrıntılı biçimde tanımlanmıştır. Buna ilaveten Bakanlığın yeni hizmete soktuğu edebiyat müze kütüphaneleri ile ileride açılması olası çeşitli konulardaki kütüphaneler ihtisas kütüphaneleri adı altında ilk defa bir yönetmeliğe dahil edilmiştir. Bu anlamda, Halk Kütüphaneleri Yönetmeliği nde yeni kurulacak kütüphane türlerine yasal dayanak sağlanmış olmasının Türk kütüphaneciliğini çeşitlendirici ve zenginleştirici bir girişim olduğu düşünülmektedir. Bunun dışında yeni yönetmelikte bölge cilt atölyelerine yer verilmemiştir. Cilt atölyelerindeki donanım zamanla güncelliğini yitirmiş olduğundan ve bakım/onarım gereksinimleri artmış olduğundan, kütüphaneler cilt gereksinimlerini Bakanlığın her yıl gönderdiği ödeneklerle gidermektedirler. Sonraki aşamalarda bölge cilt atölyelerinin tamamen kapatılması gündeme gelebilecektir. 5. Yönetmelikleri ilke ve standartlar açısından ele alacak olursak; Halk Kütüphaneleri Yönetmeliğiyle, halk kütüphaneleri hizmetlerine yönelik uluslararası ilke ve standartların Türkiye koşullarına uyarlanarak ilk defa mevzuatta yer alması sağlanmıştır. Bunlar kütüphane açma, bina, derme oluşturma ve geliştirme, personel ve kütüphane donanımı konularındaki standartlar olup, gerek karar verme aşamasında gerekse hizmetlerin geliştirilmesinde yöneticilere rehberlik edebileceklerdir. Özellikle kütüphane açma standartlarının, Bakanlıkça Genelgeler aracılığıyla sürdürülen uygulamaların yönetmeliğe yansıması olduğu görülmüştür. Çeşitli kurum ve kuruluşlara ait kütüphanelerin Bakanlığa devredilebilmesi için, devredilecek kütüphanenin yönetsel ve teknik tüm unsurlarının devir kapsamında olması koşulu aranacaktır. Ayrıca çeşitli nedenlerle hizmet veremeyen kütüphaneler, hizmetlerini sürdürmesi koşuluyla, diğer kamu kurum ve kuruluşlarına bir tutanak çerçevesinde Bakanlıkça devredilebilmektedir. Ancak buradaki tutanaktan kasıt Bakanlıkça hazırlanacak bir protokoldür ve Bakan Onayı alındıktan sonra İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ile devredilen kurum tarafından imzalanacaktır. Bu durumun hazırlanmakta olan yeni genelge ile ayrıntılı hale getirilmesine, ayrıca halk kütüphanelerine dair bir kanun tasarısı hazırlanması durumunda ise bu konunun yeniden ele alınmasında yarar görülmektedir. Son olarak Özel kütüphane kurmak isteyen gerçek ve tüzel kişilere yönelik de önceki yönetmeliklerde bir 5

6 hüküm bulunmazken bu konu yeni yönetmelikte yer almıştır. Kütüphane binalarının, engelli kullanıcıların kütüphane hizmetlerinden tam olarak yararlanmalarını sağlayacak şekilde tasarlanacağı yeni yönetmelikte açıkça belirtilmiştir. Ayrıca kütüphanecilere karşı olumlu anlayış personel standartlarında da görülmektedir. Her kütüphanede en az bir kütüphaneci bulunması zorunluluğu getirilmiş ve kütüphanede görevlendirilecek kütüphaneci sayısı toplam personel sayısının 1/3 ü oranında olacağı hükmü yönetmelikte yer almıştır. Bu hükümlerin Bakanlığın yeni kütüphaneci istihdamına olanak sağlayacağı açıktır. 6. Yönetmelikleri kütüphanelerin görev, yetki ve sorumluluklar açısından ele alacak olursak; Yürürlükten kaldırılan yönetmeliklerdeki kütüphanelerin görev, yetki ve sorumluluklarına ilişkin maddelerin de çok fazla ayrıntı içerdiği görülmektedir. Bunun yerine yeni yönetmelikte kütüphanecilik alanındaki uluslar arası ilkeler çerçevesinde, daha genel ifadeler kullanılmıştır. 7. Yönetmelikleri personelin yetki ve sorumluluklar açısından ele alacak olursak; Yürürlükten kaldırılan Halk Kütüphaneleri Görev ve Çalışma Yönetmeliği nde il ve ilçe halk kütüphane müdürleri, müdür yardımcıları, kütüphane uzmanları, seksiyon şefi, kütüphaneci, yardımcı kütüphaneci, şef, mutemet, ayniyat mutemedi, ayniyat memuru, okuma salonu memuru, depo memuru, ödünç verme memuru, gezici kütüphane memuru, kütüphaneci öğretmen, daktilograf, teknisyen, cilt atölyesi şefi dışındaki personel, şoför, kaloriferci, bekçi, bahçıvan, hizmetli kadrolarının görev tanımları çok fazla ayrıntı verilerek tanımlanmıştır. Halk Kütüphaneleri Yönetmeliği nde ise sadece il halk kütüphanesi müdürü ile kütüphanecilerin görevlerinden bahsedilmiştir. Kütüphanelerde genel yönetim işleri, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu, 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu ve Taşınır Mal Yönetmeliği gibi genel mevzuat uyarınca, bunun yanı sıra yeni yönetmelikte ayrıntılı olarak belirlenmiş olan kütüphanelerin işlev ve görevleri doğrultusunda yürütülmektedirler. Bu nedenle eski yönetmeliklerde çok fazla ayrıntıya yer verilerek belirtilmiş olan görev tanımları yeni yönetmelikte yer almamıştır. Ayrıca yine bu nedenle, yürürlükten kaldırılan Halk ve Çocuk Kütüphaneleri Yönetmeliğinde ayrıntılı bir biçimde yer almış olan Yönetim Hizmetleri konusu da yeni yönetmelikte yer almamıştır. Ancak yeni yönetmelikte yukarıda sayılan genel yönetim işleri yanında, il halk kütüphanesi müdürlerine ilk defa il sınırı içindeki kütüphanelerin koordinasyonu ve çalışmaların denetlenmesi konusunda il kültür ve turizm müdürlüğüne destek sağlama görevi bu yönetmelikle verilmiştir. Ancak kütüphanelerde uygun bir işbölümünün yapılabilmesi için personelin görev tanımlarının bilimsel yöntemlerle analiz edilerek ortaya konulması ve bu görevlerin ilgililere tebliğ edilmesi uygun olacaktır. 8. Yönetmelikleri kütüphanecinin kimliği açısından ele alacak olursak; Halk Kütüphaneleri Yönetmeliği nde, almış olduğu eğitim ve meslek bilgisi, kütüphaneciliğe bakış açısıyla çok önemli bir pozisyonda olan kütüphanecilere özellikle yer verilmiştir. Kütüphanecilerin yetki ve sorumlulukları özellikle belirtilmiş, kütüphanecilik alanındaki mesleki gelişmeleri izleyeceği ve bunların hizmetlere yansıtılması konusunda öncülük edeceği özellikle ifade 6

7 edilmiştir. Böylece bir yasal belgede ilk defa kütüphaneci meslek grubuna yönelik pozitif bir yaklaşım ortaya konulmuştur. 9. Yönetmelikleri kütüphanelerde gerçekleştirilen işlemler açısından ele alacak olursak; Kütüphane materyalinin seçiminden kullanıcıya sunulmasına kadar geçen iş ve işlemleri ifade eden teknik hizmetler ile kullanıcılarının gereksinim duyduğu bilgiye zamanında, istenilen ortamda ve doğru olarak erişimini sağlamak üzere yürütülen kullanıcı hizmetleri süreçleri sırasıyla ancak eski yönetmelikten farklı olarak ayrıntılı değil genel hatları ile ifade edilmiştir. 10. Yönetmelikleri üye işlemleri açısından ele alacak olursak; Halk Kütüphaneleri Yönetmeliği ile ilk defa Merkezi Üyelik kavramı uygulanmaya başlanmıştır. Merkezi Üyelik sadece T.C kimlik numarasını gösterir belge ile (en az altı ay oturma izni almış yabancı kullanıcılar için yabancı kimlik numarasını gösterir belge) ile ödünç materyal alınabilmesini ifade etmektedir. Eski yönetmelikler, kullanıcıların ödünç verme hizmetinden yararlanabilmeleri için sadece ikamet edilen bölgedeki bir kütüphaneye üye olunmasını ve üyelik için bir takım resmi evrakların ibrazını zorunlu tutmuştur. Bunun üyelik işlemlerini zorlaştıran ve süreçlerin uzamasına neden olan bir durum olduğu zaman zaman ifade edilmiştir. Bu nedenle Halk Kütüphaneleri Yönetmeliği nin ödünç verme hizmetlerinin hızlandıracağı ve yaygınlaştıracağı düşülmektedir. Ancak merkezi üyelik, kütüphane üyeliği uygulamasını tamamen kaldıran bir uygulama olmayıp, kütüphaneler ödünç verme gibi temel kütüphane hizmetleri dışında, kullanıcılarına çeşitli olanaklar sunmak amacıyla özgün üyelik sistemleri geliştirebileceklerdir. 11. Yönetmelikleri ödünç verme işlemleri açısından ele alacak olursak; Halk Kütüphaneleri Yönetmeliği nin ödünç verme işlemlerini son derece çağdaş bir yapıya büründürdüğü görülmektedir. Buna göre ödünç alınan materyalin, materyali ödünç veren kütüphaneye geri verilmesi esas olmakla birlikte, kullanıcının, materyalin ödünç alındığı ilden farklı bir ilde bulunması halinde, kullanıcı materyali bulunduğu ildeki il halk kütüphanesine iade edebilecektir. Oysa eski yönetmelikler, materyalin ancak ödünç alınan kütüphaneye iade edilebileceğini belirtmektedir ve bur durum materyalin yurt çapında dolaşımını engelleyen bir unsurdur. 12. Yönetmelikleri ödünç verme limitleri açısından ele alacak olursak; Eski yönetmeliklere göre bir kullanıcı üç kitap iki kitap dışı materyal ödünç alabilmekteyken, kütüphane idaresine bu limitleri değiştirebilme yetkisi verilmiştir. Ancak zaman zaman bazı kütüphane idarecilerinin bu yetkiye dayanarak limitleri kısıtladıkları, bir kullanıcıya tek kitap verdikleri de gözlemlenmiştir. Halk Kütüphaneleri Yönetmeliği ödünç verilebilecek materyal sayısını aynı bırakmış (3 kitap, 3 kitap dışı materyal) ancak kütüphane idarecisinin yetkilerini değiştirmiştir. İdare, ödünç verilecek materyalin limitini uygunsa çoğaltabilecek ancak asla bunları azaltamayacak veya kısıtlayamayacaktır. Bu gelişmenin kullanıcı dostu bir anlayışın ürünü olduğu rahatlıkla ifade edilebilir. 13. Yönetmelikleri halkla ilişkiler açısından ele alacak olursak; Halk Kütüphaneleri Yönetmeliği ndeki kütüphanelerde halkla ilişkiler kavramı ilk defa net bir biçimde ifade 7

8 edilmiştir. Yeni yönetmelik kütüphanelerin halkla ilişkiler yöntemlerini uygulamalarını zorunlu hale getirmiştir. Ancak eski yönetmelikte yer alan Kütüphane Aile Birliği kurulması konusu, mevcut uygulamada bugüne dek hayata geçirilemediği için yeni yönetmelikte yer almamıştır. Bunun dışında yürürlükten kaldırılan Kütüphane Haftası Kutlama Yönetmeliği ne göre merkezi olarak gerçekleştirilen Kütüphane Haftası etkinlik programı Bakanlık ve Türk Kütüphaneciler Derneği işbirliği ile kutlanmaktaydı. Yeni yönetmelik ise Türk Kütüphaneciler Derneği yanında, diğer mesleki sivil toplum kuruluşlarıyla da işbirliği yapılabileceğini ifade etmektedir. Son olarak kütüphaneler kendilerine verilecek destek ve katkıları kütüphanelerin kuruluş amaçları ile hizmet politikalarına uygun olması koşuluyla kabul edebileceklerdir. 14. Yönetmelikleri hassas gruplara yönelik hizmetler açısından ele alacak olursak; Engelli, hasta, yaşlı ve eve bağımlı kişiler ile ev kadınlarına yönelik özel hizmetler sunulması ilk defa Halk Kütüphaneleri Yönetmeliği ile yasal bir belgeye dahil edilmiştir. Bu durum toplumdaki hassas gruplara bilgi hizmetleri sağlamada yine pozitif bir yaklaşım sergilendiğinin göstergesidir. 15. Yönetmelikleri bilişim hizmetleri açısından ele alacak olursak; Halk Kütüphaneleri Yönetmeliği nde yaşanan teknolojik gelişmelerin dikkate alındığı görülmektedir. Kütüphanelerin İnternet erişim hizmeti sunmaları konusu ilk defa yönetmeliğe girmiştir. 16. Yönetmelikleri kullanıcıların bilgi erişim hakkı ve bilgilerinin güvenliği açısından ele alacak olursak; Bilgi güvenliği konusu yine ilk defa yönetmeliğe girmiş ve kütüphane kullanıcılarına ait bilgilerin güvenliği yasal olarak güvence altına alınmıştır. Kütüphaneler hiçbir ayrım gözetmeksizin bilgi erişim hakkının toplumun tüm bireyleri için yerine getireceklerdir. Yönetmelik kullanıcıların yaptığı araştırmaların, ödünç aldığı veya yararlandıkları bilgi kaynaklarının neler olduğunun ve kullanıcıların kişisel bilgilerinin gizliliğini garanti etmekle kütüphaneleri yükümlü kılmıştır. 17. Yönetmelikleri kütüphanenin genel düzeninin sağlanması açısından ele alacak olursak; Kütüphane, araştırma yapmak, çalışmak ve okumak isteyen insanların kullanabileceği ortak bir alandır. Alçak sese izin verilebilir ancak kütüphaneyi kullananlar, diğer kişilerin gereksinimlerine saygı göstermek zorundadırlar. Eski yönetmeliklerde kullanıcıların kütüphane kurallarına uymalarına yönelik belirli bir hüküm yoktur. Bu durum kütüphane ile kullanıcı arasında zaman zaman sıkıntılara neden olabilmektedir. Halk Kütüphaneleri Yönetmeliği ne kütüphanenin genel düzenini sağlamada kütüphane personelini destekleyici bir hüküm eklenmiştir. Bu da bir başka yenilik olarak göze çarpmaktadır. 18. Yönetmelikleri staj, hizmet içi eğitim ve gönüllü açılarından ele alacak olursak; Kütüphanelerde staj, hizmet içi eğitim ve gönüllü çalışma talepleri de ilk defa yönetmeliğe girmiştir. Halk Kütüphaneleri Yönetmeliği nde kütüphanelerde göreve yeni başlayan personele, Bakanlıkça merkezi olarak verilecek temel ve hazırlayıcı hizmet içi eğitimin yanı sıra, en yakın il halk kütüphanesi Müdürlüğünde en az on beş iş günü mesleki eğitim verileceği belirtilmiştir. Ayrıca kütüphaneler, gerekli durumlarda gönüllü olarak çalışmak isteyen kişilerden yararlanabilecekler, Üniversitelerin Bilgi ve Belge Yönetimi bölümlerinde 8

9 öğrenim gören öğrenciler, kütüphanecisi bulunan kütüphane müdürlüklerinde staj yapabileceklerdir. Tüm bu gelişmelerin kütüphanelere nitelikli personel sağlamaya aracılık edeceği düşünülmektedir. 19. Yönetmelikleri teknik hizmetler ve ayıklama açılarından ele alacak olursak; Halk Kütüphaneleri Yönetmeliği kütüphanelerdeki ciltleme işlemlerine büyük yenilikler getirilmiştir. Yönetmelikte cilt işlemlerinin o ilin il halk kütüphanesi tarafından hizmet alımı yöntemiyle yaptırılacak olup, cilt birliği sağlanan süreli yayınlardan hangilerinin ciltleneceğine, il halk kütüphanesi müdürü başkanlığında, ilde bulunan diğer kütüphane yetkililerinden oluşan bir komisyonun karar vereceği ifade edilmiştir. Ayrıca cilt birliği sağlanmayan ve Komisyonca ciltlenmeyeceğine karar verilen süreli yayınlar için yürürlükteki Taşınır Mal Yönetmeliği hükümleri uyarınca düşümü yapılabilecektir. Ayrıca sağlıklı bir kütüphane dermesi için son derece önemli bir aşama olan ayıklama işlemlerine özellikle vurgu yapılmıştır. Bu gelişmenin kütüphane dermelerine nefes aldıracağı düşünülmektedir. Sonuç olarak, kütüphane hizmetlerine ilişkin beş yönetmelik sadece güncellenmemiş, tek bir yasal metinde bir araya getirilmiştir. Bu durum halk kütüphaneleri alanında birbiriyle ilintili konuların bir arada ele alınmasını ve bütüncül bir yasal belgenin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Halk Kütüphaneleri Yönetmeliği nin kütüphanecilik alanındaki uluslar arası ilke ve standartlara atıfta bulunduğu ve bazı hükümlerin kanun maddesi gibi genel ifadeler içerdiği görülmektedir. Bunun nedeninin doğrudan halk kütüphanelerine ilişkin bir kanun olmaması ve yönetmeliğin bu eksikliği de kapatma sorumluluğu ile hazırlanmış olması gösterilebilir. Güncel Taşınır Mal Yönetmeliği ne atıfta bulunan maddeler, kütüphanelerin işlerini kolaylaştıracak bir açıdan yorumlanarak yönetmeliğe eklenmek istenmiştir. Böylece kütüphanelerin karşı karşıya kaldıkları en büyük sıkıntı materyallerin hem Mali Kaynaklar Sistemi ne kaydı hem de katalog ve demirbaş kayıtları işlemleri için harcanan zaman son derece azaltılması hem de koleksiyonun rahatlatılması hedeflenmiştir. Ancak Maliye Bakanlığı nın yeni yönetmeliğin ilgili maddesine onay vermemesi nedeniyle konunun başka bir girişimle sonuçlandırılması gerekecektir. Yaklaşık 30 (otuz) yıl önce yürürlüğe giren halk kütüphaneleri ile ilgili yönetmelikler büyük oranda güncelliğini ve geçerliliğini yitirdiği anlaşılmaktadır. Diğer bir deyişle kütüphanecilik alanındaki yeni kaynak ve hizmetleri içermemektedir. Dolayısıyla yürürlükteki Halk Kütüphaneleri Yönetmeliği nin halk kütüphaneleri alandaki güncel gelişmeleri yansıtır bir içerik taşıdığı; kütüphane hizmetlerinin geliştirilmesine, kütüphanelerin ve hizmetlerin en iyi şekilde denetlemesine yarar sağlayacağı söylenebilir. Kütüphanelerin performansını ve kütüphane hizmetlerinin etkinliğini yükselteceği beklenebilir. Kaynakça Bakanlıkların Kuruluş ve Görev Esasları Hakkında 174 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile 13/12/1983 Gün ve 174 Sayılı Bakanlıkların Kuruluş ve Görev Esasları Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Bazı Maddelerinin Kaldırılması ve Bazı 9

10 Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında 202 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun.(1984). Kanun no: Kabul Tarihi: T.C. Resmi Gazete Sayı: Çakın, İ. (1986). Kütüphanenin toplumsal konumu ve işlevleri. Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, 35 (1). ss Çapar. B. (1997). "Bilgi politikası", IFLA 1995'e Doğru Türk Kütüphaneciliği Sempozyumu ve I. Türk Kütüphaneciler Derneği Genel Konferansı Bildirileri, içinde (16-20) Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği,1997. Çelik. A. (2001). Bilgi hizmetleri ve mevzuat. Ankara: Üniversite ve Araştırma Kütüphanecileri Derneği. Kültür Bakanlığı. (1981a). Halk Kütüphaneleri Görev ve Çalışma Yönetmeliği. TC. Resmi Gazete Sayı: Kültür Bakanlığı. (1981b). Kütüphaneler arası Basma Kitapları Ödünç Verme Yönetmeliği. TC. Resmi Gazete Sayı: Kültür Bakanlığı. (1981c). Kütüphanelerde Eğitici Kültürel Faaliyetler Yönetmeliği. TC. Resmi Gazete Sayı: Kültür Bakanlığı. (1982a). Halk ve Çocuk Kütüphaneleri Yönetmeliği. T.C Resmi Gazete Sayı: Kültür Bakanlığı. (1982b). Kütüphane Haftası Kutlama Yönetmeliği. TC. Resmi Gazete Sayı: Kültür ve Turizm Bakanlığı. (2003). Kültür ve Turizm Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun. Kanun no:4848. Kabul tarihi: T.C. Resmi Gazete Sayı: Kültür ve Turizm Bakanlığı. (2012). Halk Kütüphaneleri Yönetmeliği. T.C. Resmi Gazete Sayı: Sefercioğlu, N. (1999). Arayış: kütüphanecilik ve kütüphaneler üzerine görüşler ve düşünceler. Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği. Tan, T. (1985). Resmi gazetede yayımlanacak yönetmelikler ve resmi gazete yayınları üzerine. Amme İdaresi Dergisi. 18(1) ss Ankara: TODAİ. Türk Dil Kurumu. (2012). Büyük Türkçe Sözlük tarihinde adresinden erişilmiştir. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. (1982). Kanun No. 2709, Kabul Tarihi: 18/10/1982. T.C. Resmi Gazete Sayı: (Mükerrer). Yılmaz, B. (2005). Türkiye de halk kütüphaneleriyle ilgili yönetmelikler üzerine bir değerlendirme. Prof. Dr. Nilüfer Tuncer'e Armağan içinde (ss ). Yay. haz. M. Emin Küçük. Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği, Yılmaz. B. (2009). Türkiye de kültür politikası ve kütüphane: 1980 sonrası durum. Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği Ankara Şubesi. Yontar, A. (1995). Kütüphane ve belge-bilgi merkezlerinde bilimsel yönetimin önemi. İstanbul: TKD İstanbul Şubesi. 10